Аддективті мінез-құлық ерекшеліктері

1 Тұлғаның аддиктивті мінез.құлқының психологиялық ерекшеліктері
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Аддикцияны немесе тәуелділікті зерттеу барысында (ағылшын тілінде addiction–тәуелділік) бірнеше ғылымдар орын алады, оларға психология, әлеуметтану, медицина ғылымдары жатады. Шетелде жиырма бірінші ғасырда осы ғылымдардың тоғысуынан жаңа – аддиктология деген тәуелділікті зерттейтін ғылым қалыптасты. Қазіргі таңда аддиктология төмендегідей тәуелділіктің түрлерін зерттейді: нашақорлық аддикциясы (сонымен қоса токсикомания), ішімдік, темекіге деген аддикция, компьютерлік, ойындық (компьютерлік ойындарға тәуелділік), еңбекке деген тәуелділік, экзотикалық тағамдарға, махаббаттық және жыныстық (бұл екі түрлі көріністе), адамдарға, заттарға және оқиғаларға тәуелділік және көптеген басқа түрлерін қамтиды.
Заманауи зерттеулерде аддиктивті мінез-құлықтың үш мәселелік өрісін айқындауға болады: 1) аддикцияның пайда болу себебін зерттеу; 2) аддиктивті мінез-құлықтың динамикасын зерттеу; 3) аддиктивті мінез-құлықты түзету мәселесі.
Аддиктивті мінез-құлықтың пайда болу себебтерінің ішінен тұлғааралық қарым-қатынасты ерекше орынға қойса болады. Тұлғааралық қарым-қатынастағы рөлдердің бұзылысы туралы В.Н. Мясищев көрсетіп кеткендей, қарым-қатынас - тұлғаның көп қырлы тұстарын айқындайды және сол арқылы қалыптасады, дамиды.
Заманауи аддиктология кез-келген аддиктивті мінез-құлықтың формасының аспектісі - тұлғалық қарым-қатынастың бұзылысы деп қарастырады. Психологиялық сөздікте көрсетілгендей, аддиктивті мінез-құлықтың анықтамасында - бұл мінез-құлықтың формасы ең алдымен тұлғалық қатынастың редукциялық жүйесімен сипатталады. Аддиктивті мінез-құлық – (ағылшын тілінде addiction – бейімділік, латын тілінде addictus-құлдық берілген) – деструктивті мінез-құлықтың ерекше формасы, арнайы психикалық күйді өзгерту арқылы шындықтан кетумен көрініс табады.
Эпидемиялық модел бойынша дамып отырған тәуелділіктің дәстүрлі түрлері наркотиктік (токсикоманияны қоса), алкоголдік немесе темекі тәуелділіктерімен күрес құралдарын іздеу және жетілдірумен қатар, тәуелділік туралы кеңірек түсінік қалыптастыруға деген айқын тенденция байқалады. Шынайы өмірден сананың жағдайын өзгерту жолымен «кету» әдістерінің алуан түрлілігі жайлы мәселе қойылады. Сананың өзгертілген жағдайлары жайлы мәселе психологияда кеңінен танымал.
Аддиктивті іс-әрекеттің мәні, шынайы өмірдегі жағдайлардан қашуға талпынып, адамдар қауіпсіздік, тепе-теңдікті қалпына келтіру иллюзиясын беретін жағдайға өзінің психикалық жағдайын жасанды түрде өзгертуге тырысады. Аддиктивті іс-әрекеттің фармокологиялық және фармокологиялық емес сипаттағы түрлері бар. Олардың аддиктердің ғана емес, сонымен қатар, олардың айналасындағылардың да денсаулығына (физикалық және психикалық) қауіпі зор. Олар тұлға аралық қатынастарға айтарлықтай зиян келтіреді.

1. Бабаева Ю.Д., Войскунский А.Е., Смыслова О.В. Интернет: воздействие на личность // Гуманитарные исследования в Интернете / Под ред. А.Е. Войскунского. – М., “Можайск-Терра”, 2000, с. 11-40
2. Бабаева ЮМ., Войскунский А.Е. Одаренный ребенок за компьютером.М.,2003.
3. Войскунский А.Е. Психологические исследования феномена Интернет-аддикции // Тезисы докладов 2-й Российской конференции по экологической психологии. М.: Экопсицентр РОСС. 2000 С. 251-253.
4. Войскунский А Е. Исследования Интернета в психологии // Интернет и российское общество / Под ред. И. Семенова. М.. 2002 С 235-250 См также: hltp://pubs.cameEie.m/books/2002/D8is/pdf/0208is-full. pdl
5. Войскунский А. Е. «Зависимость от Интернета: актуальная проблема» // Конференция на портале «Аудиториум». «Социальные и психологические последствия применения информационных технологий» (01.02.2001 – 01.05.2001) Секция 6. Интернет-зависимость: домыслы и правда (http://psynet.by.ru/texts/voysk8.htm).