«ISKER GROUP» ЖШС инвестициялық қызметінің ұйымдастырылу процесстерін зерттелуінің негізінде кәсіпорында инвестиция қызметін ұйымдастыруды жеңілдету жолдарынының ұсынынылуы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ МЕН ОНЫҢ ... ... . ҚАРЖЫЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Кәсіпорынның инвестиция қызметінің мағынасы мен міндеттері ... ... ..
1.2 Кәсіпорынның инвестиция қызметінің қаржы көздері ... ... ... ... ... ... ...
1.3Кәсіпорынның инвестиция қызметін дамытудағы шетелдік тәжірибесі
2 ISKER GROUP (ИСКЕР ГРУП) ЖШС-Ң ИНВЕСТИЦИЯ ... ... ... ... ... ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ (2014-2016ж.ж.) ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1ISKER GROUP ЖШС-ң қаржы көздерін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Инвестиция-құрылыс кешенінің дамуын реттеуде мемлекеттің қаржы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3ISKER GROUP ЖШС-ң инвестиция қызметін қаржыландыру көздерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫ АСПЕКТІЛЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
0.1 инвестиция қызметінің негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
3.2 Кәсіпорын инвестицияларын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
6
6
14
25
23
23
30
30
44
51
51
56
64
65
67
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кездегі мемлекетімізде жүзеге асырылынып жатқан инвестициялық үрдіс экономикалық және әлеуметтік дамуымыздың негізі бола отырып, мемлекеттегі реформаларының тиімді іске асырылуының бастапқы себебіне айналып тұр. Инвестиция - әрқай мемлекеттің экономикалық маңызды көзі болып табылып келед.. Инвестиция жобаларының орындалуында өндірісті жетілдіре отырып, сатуға қоятын тауарлардың сапалылығын ұлғайтуда. Олармен қоса бос еңбек орындарының босап, халықты жұмыс орындарыменен толығымен қамтамасыз етілуге, сол сияқты халқымыздың өмір сүру деңгейінің артылуына мүмкіншілік береді. Сондықтан да елімізде жүргізіліп отырған инвестициялық үрдістерді пайдасы экономикаға енгізіліп, әлеуметтік саланың ұлғаюына жағдай жасалынатын қызмет деп қарастыруымыз дұрыс. Сондықтан да елдің экономикалық жағдайларына үлкен үлес қосатын орта және кіші бизнес cубьектісі бұл мекемелер дәрежесіндегі инвeстиция қызметінің де маңызы зор.
Еліміздегі инвестициялық қызметі сырттағы сондай ақ іштей қаржыландыру көздері есебінен ұдайы өндіріс үрдісін дамытуға бағытталған. Шет ел кәсіпорындарының, дербес бизнесмендер және де фирмалардың уәкілдері еліміздегі инвестициялық жағдайды жоғары бағалануда. Қазақстан шет ел басымдылық капиталын стратегиялық мәселе деп, әлемдік шаруашылыққа енгізілу мен ашық экономика жағдайына өту үшін жаңадан заңнамалық қорды құруға бағытталған қажетті іс-әрекеттерді кезекті түрде жүзеге асыру үстінде.
Қазақстан Республикасындағы инвестицияларға қатысты қатынастарды реттейтін, инвестициялық жобаларды ынталандырудың құқықтық-экономикалық негiздіктерін айқындайтын, елімізде инвестициялық жобаларды іске асырған кезде де инвесторлардың құқықтарының қорғалуына кепiлдiлік берілетін , инвестициялық жобаларды мемлекеттiк қолдау шараларынының , инвесторлар. қатысатын кекілжіңдерді шешу тәртiптерін белгiлейтiн арнаулы ҚР-ның 2005 жылғы 8 қаңтар күні №373 Инвестиция туралы және Мемлекет тура инвестицияны қолдау туралы Заңдары қолданылады. Бұл Заң ҚР-ның Конституциясына негiзделген және бұл Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтi- құқықтық актiсінен тұрады: Тікелей және шет ел инвестициялық жобаларды тарту үшін ҚР экономикасындағы басым секторлары тізбегін бекіту жөнінде және Инвесторлар арқылы келісімшартқа отырғызу кезіндегі жеңілдік мен преференция жүйесі мен және соларды ұсындыру тәртіптерінің Ережелерін бекіту туралы Президенттің Қаулысы шығарылған.
Зерттеліп отырған жұмыстың мақсаты мен бастапқы міндеттері. Жұмысымның мақсаты бұл инвестиция қызметінің басқарудағы теоретикалық негіздерін және оның зерттелу нысаны ретінде ISKER GROUP ЖШС инвестициялық қызметінің ұйымдастырылу процесстерін зерттелуінің негізінде кәсіпорында инвестиция қызметін ұйымдастыруды жеңілдету жолдарынының ұсынынылуы болып табылынып отыр.
Осы мақсатқа жеткізілу үшін келесідей міндеттерге қол жеткізу қажет:
инвестициялық қызметтің құқықтық қамтамасыз етілу жағын талдаулылығы;
инвестиция түсінігінің мәні мен оның экономикалық мазмұнын ашылуы;
кәсіпорынның инвестициялық қызметін тиімділік көрсеткіштері мен оны бағалау тәсілінің әдістемелік негіздерін саралануда;
ISKER GROUP ЖШС-ң экономикалық және ұйымдастырушылық жағдайы мен инвестициялық қызметінің тиімділігін бағалау;
ISKER GROUP ЖШС-ң инвестициялық қызметінің тиімділігінің арттыруыменен жетілдіру жолдарын ұсыну.
Зерттелініп отырған объекті - Батыс Қазақстан облысы, Атырау қаласындағы ISKER GROUP жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің құрылыс кешені.
Зерттелініп отырған пән - ISKER GROUP жауапкерлігі шектеулі серіктестігінің инвестиция қызметі мен саясатының және де оның тиімділік көрсеткішін бағалау әдістері.
Зерттеудің теоретикалық және әдістемелік негізі. Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздеріне қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің инвестициялық саясаттылығының аясындағы өрбіген мәселелер туралы еңбектері пайдаланылып отыр.
Зерттеудің ақпараттық базасы және статистикалық базасы ретінде ISKER GROUP ЖШС-ң жылдық есептік деректері, нормативтік құжаттары, Deloitte ЖШС-ң қаржылық есептері менен Аудиторлық Компания Отрар аудит ЖШС-ң қаржылық экспертизаларды ,сондай-ақ түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарын, сонымен бірге инвестициялық қызметті басқару жүйесі жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылып отыр.
Сонымен қатар, ғылыми жұмыста көрсетілген төмендегідей шетелдік экономисттердің ғылыми еңбектері (В.Дасковсский, А.И.Деева, Г.И.Просветова, Л.А.Лунц, В.И.Наийденков, Е.Р. Орлова және т.б.) және отандық экономист-ғалымдардың (Н.К. Мамиров, А. Алімбаев, А.М. Сеийтказиева, А. Епбаев, С.И. Абрамов, Т. Муханбетов, Г. Абдрахманова және т.б.) еңбектері пайдаланылып отыр.
Құқықтық негізіне: Қазақстан Республикасы Президентінің Инвестициялар туралы және Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы заңдары мен заң күші бар жарлықтар, қаулылар, сондай-ақ, ISKER GROUP ЖШС-ң нормативті құжаттары мен актісі және әртүрлі әдістемелік нұсқаулықтар жатады..
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы:
Инвестиция байланысты авторлық көзқарас нақтыланып, инвестицияның классификациясы жасалды;
Инвестициялық қызметінің тиімділігін бағалаудың әдістемелік тұжырымының және оның көрсеткіштері жүйелі әрі кешенді түрде зерттелді;
Инвестиция жобаларына әсер етуші ішкі және сыртқы факторлардың түрлері айқындалды;
ISKER GROUP ЖШС-ң экономикалық және ұйымдастырушылық жағдайы талданылып , 2016-2017 жылдарға арналған инвестициялық бағдарламасының тиімділік көрсеткіштерінің аналитикалық талдамалары ұсынылады;
Кәсіпорындарда инвестициялық саясаттың әдістемелік үлгісі жасалынып, инвестиция қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында жаңа жетілдіру жолдары ұсынылып отыр.
Қорғауға шығаратын негізгі тұжырымдамалар:
- инвестиция, инвестициялық қызмет және инвестициялық саясат ұғымдарына байланысты авторлық көзқарас;
- инвестициялық қызметтің тиімділігін бағалау мен оның әдістері мен көрсеткіштері;
- инвестициялық жобаға ықп қамтамасыз ету негіздері.
Зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік маңызы. Дипломдық жұмыста жасалған қорытындылар мен ұсыныстар өнеркәсіптік кәсіпорындардың инвестициялықeқызметтеріндеeкелешек те пайдалануы мүмкін.
Дипломдық жұмыстыңeқұрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және де қосымшалардан тұрады.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ Инвестициялық қызметІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ негіздері
1.1 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің мәні мен міндеттері
Кәсіпорын шаруашылық қызметінде негізгі орындардың бірінде және де өзінің заңдылықтарымен дамитын, логикасы бар және объективті үрдісті - кәсіпорындағы инвестиция қызметі дейміз, өйткені инвестициялар өзінің экономика жағынан келешекте табысқа жетуге ағымдағы тұтынушылықтан бас тартқанды білдіреді. Сондықтан да инвестициялық үрдіс кәсіпорында инвестициялық жоспарды анықтаудан бастау алады және таңдау келесі белгілерге байланысты болып келеді:
өмір сүру кезеңінің сатылары;
даму стратегиясы;
инвестиция ресурстарының іштей және сырттай нарықтарының жағдайы;
құрылыс объектісі негізіндегі кәсіпорын инвестициясының тартымдылығы.
Инвестициялық үрдісті реттеу мен басқарудың көздерін кеңейту мәселелеріне әр елдің ғалымдары көңіл бөлуде. Заманауи экономикалық ғылымдардың осы бағыттағы теоретикалық негізін Маршалл А., Кейнс Дж.М., Пигу А., Самуэльсон П. салған болатын. Шарп У.Ф., Мэникью Н.Г., Джонк М., Гитьман Дж.Л., Доландд Дж.Э. инвестицияның іс-әрекеттерін әлемдік аспектілерін, өндіріс-қор нарығының дамуына арнап қаражатты ұзақ уақыт бойы ыңғайлы жағдайларын қалыптастырудағы терең зерттеулерді жүргізген. Сонымен қатар Ресейдің де Фалцман В., Плышевский Ю., Урийнсон Я., Хачатуров Т.С., Красовскиий В.П., Абалкийн Л.И. және басқа да ғалымдары үлес қосты.
Назарбаев Н.Ә., Әубәкиров Я.А., Қошанов А.К., Сағадиев К.А. сияқты еліміздің академиктері қазіргі кездегі Қазақстанның кәсіпорындағы инвестициялық қызметтің қаржылай жағдайын және экономикадағы тиімділігін арттырудағы мәселелерді шешу жолдарын өз еңбектерінде жазған болатын. Бұл мәселелерді шешудегі теориялық және тәжірибелік жағынан мәселелерді Мамиров Н.К., Баймұратов У.Б., Сатыбалдин С.С., Сейтқасымов Г.А., Түркебаев Э.А., Кенжеғозин М.Б., Оқаев К.О., Есентүгелов А.Е., Кучукова Н.К., Ихданов Ж.О., Нұрланова Н.К., Пасеченко П.С., Хамитов Н.Н., Шелекбай А.Д., Чумаченко Б.П., Қанатчинова А.К., Мұхаметов Т.И. және басқа да ғалым-экономистер зерттеді.
Сонымен қатар, мәселені шешудің басқару аспектісі қазіргі таңда экономиканың нарықтаiқайта құрулардың талабына артта қалып қойылып отыр, ал мемлекеттік реттеудің механизмында пайдаланылатын қаржылай және несие тетіктерінің тиісті деңгейде өндірістік инвестицияларды жұмсалуына ынталандырмайды және әлемдік жетістіктерін ескеру арқылы өздерін жетілдіруді қажет етеді. Үлкен экономика сөздігінде i біраз басқаша сипатталатын ол - инвестиция. Бұрын болған экономикалық ғылымда ол күрделі қаржылық бөлу делінген , негізгі қор бойынша саналатын iбір жолғы шығын сияқты түсінік берген. Қазірдің өзінде шаруашылықпенен айналысудың нарықтық жағдайға өткенде, инвестицияның негізінің материалды не болмаса да материалдық емесiбелсенушілікке түрлі қаржылай бөлу, яғни нақты капиталы деп түсінді. Негізі айтқанда, iкапиталды өндіру үшін инвестиция (өндірісті жаңартуға және ұлғайтуға) берілетін ақшалай қаражаттың шығыны үлгісі iретінде саналады.
ҚР-ның Инвестициялар туралы Заңы негізінде инвестиция ақша қаражаты, арнайы банктік ақшалай қаржысы, жарна, акция және басқадай дай құнды қағаз, технология, машина, құрал-жабдық, айналымдық құралдары, лицензия, соның ішінде тауарлылық белгілеріне беретін, несие, әрбәр мүлік немесеiмүліктілік құқық, интелектуалды құн, өнеркәсіп объектілерінің салым дар былай айтқанда кәсіпкерлік, басқа да іс-әрекетінің түрінен пайда табу және әлеуметтіккеоң нәтижеге қол жеткізілуі үшін жұмсалынатын зияткерлік құндылық.
Нарықтық экономикада көбіне таралған және негізгі ұғым ол табыстарды табу былай айтқанда басқа бір қорытынды алу үшін әрбір түрдегі қаржы жұмсау процесі болып келеді.
Мұның бәрі пайданың көзін көру және әлеуметтік жақсы әсерлерге жетуді көздейді. Осыдан инвестиция түсінігінің нарықтық тәсілдерге едәуір жн болады. Көрсетілген анықтамалардың нарықтықiпен жоспарлық жүйелерде инвестицияның мазмұнын түсіну айырмашылғын бейнелейді. Ресурстардың бөлінуі әкімшілік жүйе жағдайында меншіктің бір түрімен іске асатындықтан, инвестицияландыру жобасы қаржылай және басқа түрлердің баршылығын отандық экономикалық ғылым қарастырмады.
Жоспарлық экономика жағдайында инвестиция ағымдағы шығындардан тек бір уақыттық сипатпен ғана ерекшеленетін залалшылық түрінде көрінді. Экономика ғылымының және тәжірибесінің дәлелі сияқты, капитал салымдарының инвестицияның синонимі болмайды және де берілген терминдері көп ұқсас болмайды.. Капиталдық салымға қарағанда инвестицияның түсінігі әлдеқайда кеңінен қолданылады. қор нарығын қарастыруға Батыс әдебиеттеріне басқа назар бөледі, өйткені нарық экономикасы дамушы елдерде (Америка Құрама Штаттары, Канада, Ұлыбритания, Жапония) инвестицияландырудың бағалы қағаз арқылы іске асырылуы керек.
Нарық қатынастары жағдайында инвестициялық қызметті жүзеге асырылуыиинвестициялық қызметтің объектісі мен субъектісінің мәнін талдау мен ашылуы қажет.
Инвестицияландыру объектілері ретінде ҚР-ның заңнама актілерінде қарастырылған жағдайлардан басқа, әрбәр кәсіпкерлік қызмет объектілерін жатқызылуы мүмкін.
Инвестиция жөнінде ҚР Заңына сәйкесінше инвестициялаудың объектілеріне төмендегілер жатқызылады:
мақсатты банктік салымдар,акциялар, ақша қаражаттары, пайлар, және өзге құнды қағаздар;
жылжуға келмейтін және де жылжитын мүліктер (ғимараттар және құрылыстар, басқа да материалдық құндылықтар);
мүліктік құқықтар, басқа да интеллектті құндылықтар;
жерді пайдаланудың және өзге де ресурстарды қолдана алу құқығы және де басқа да мүліктік құқықтар мен құндылықтар.
Инвестициялау объектілері қаражатты жұмсауды осылайша сипаттайды:
айналым және негізгі капиталға, яғни жердің учаскілері, ғимараттар, құрал-жабдықтар, құрылыстар, көлік, тауарлық-материалдық құндылықтар; жаңа кәсіпорындарды құруға былай айтқанда әрекет ететін кәсіпорындарды қайта жөндеуге, кеңейтуге, жөндеуге; аяқталмаған өндіріске және айналмалы активтерін толтыруға кететін шығын; кәсіпорынның жаңаруы мен техникалық қайта қаруландыруы;
ақшалай салымдарға және құнды қағаздарға, яғни жай және артықшылығы бар, депозиттер, акциялар; облигациялар; қарыздар мен несиелер және басқа да қаржылық құралдар;
материалдық автивтерге инвестииялау есебінен , яғни, лицензияны құқықтарды, патентті, тауардың белгісін, бағдарламасын сатып алу.
Инвестициялау объектілердің жиынтығы барлық формадағы инвестиция ұсынысын білдіреді. Сондықтан да, алдын ала инвестция объектілері инвестиция сұранысының көлемін анықтайды. Инвестиция сұранысы инвестицияға нақты қажеттіліктерді сипаттауы керек. Инвестиция ұсынысы елдің инвестиция қызметінің дамуындағы негізгі фактордың бірі болып есептеледі [2]. Өйткені инвестициялық тауарға деген сұраныстың, инвестиция ұсынысының өзгеруіне әкеледі.
Инвестиция қызметінің субъектілеріне жатқызады:
Инвестор бұл - бос инвестиция ресурстары бар қатысушылары.
Инвестиция ресурстарының жеткіліксіздігі байқалатын, меншікті яғни, тартылған қаражат есебінен инвестиция қызметін жүзеге асырылып отыратын кәсіпорындар.
Инвестиция қызметінің объектілеріне пайдаланушылар.
инвестиция ресурстардың тұтынушыларымен өзара байланыстарын қамсыздандыратын делдалдар - Инвестиция институттары (ҚР-ның даму инстутуттары, қаржы институтары, халықаралық қаржылай ұйымдар).
Бұдан басқа, инвестиция қызметінің барлық субъектілері 1-ші суреттегідей жіктеледі.
Инвестициялық қызметтің субъектілері
Инвестициялық қызметті жүзеге асыру рөліне қарай
Резидентке жатқызылуына қарай
Ұйымдастыру формасына қарай
Инвестициялау мақсатына қарай
Қазақстан Республикасының субьектісі
Жеке инвесторлар
Стратегиялық инвесторлар
Инвестор
Қаржылық инвесторлар
Тапсырыс беруші
Институционал-ды инвесторлар
Шетел субъектілері
Мердігер
Сурет 1. Инвестициялық қызметінің субъектілерінің жіктелімі
Ескерту: [4] әдебиет негізінде құрастырылған
Инвестицияның қызметтік-шаруашылық жүргізуші субъектілерін меншіктік капиталды және іске асыратын табыс алу өсіру мақсатында қаражатты жұмсау қызметі.Инвестициялық қызмет деп инвестиция бағдарламалары мен жобаларға капитал жұмысына байланысты, сондай-ақ оларды жүзеге асыру жөніндегі тәрбиелік іс-әрекеттердің жиынтығы Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік Кодексіне сәйкес айтылады [1]. Бөлінген инвестиция және оны іс жүзінде игерудегі қызметтердің жиынтығы инвестиция қызметін білдіреді.
Инвестицияның негізгі мақсаты табыс табу және әрбір әлеуметтік тиімділікке қол жеткізу. Бұл кезеңде жаңа кәсіпорындарды құру, қайтадан құру, кеңейту және техникалық жағынан қайта қаруландыруды, сондай-ақ ақшалай жұмсалым жалпы инвестициялау ұғымын жәнне құнды қағаздарына шығындар мен байланысын сипаттайды.
Әрбір мемлекет, нарықтағы жағдайды реттейтін инвестиция ресурстарын, негізгі операторлардың бірі болып бой көрсетеді, елдегі инвестиция ахуалының күйін анықтайтын, , әлеуетті инвесторлардың шешім қабылдауларына ықпалын тигізетін шет ел инвестициялары.
Нарық қатынастарын дамытудың қазіргі таңда Қазақстанда инновоциялық және инвестициялық саясатты құру мен жүргізу үшін алғышарттар қалыптасты: кәсіпорында шаруашылық қызметті реттеудің нарық макроэкономикалық үрдістер арқылы басқарудың нарықтық әдістерін әзірлеу және енгізу; қос деңгейлі банктерінің жүйесіне өту; мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және оны қаржыландыру көздерін әзірлеу; инновациялық және инвестициялық саланың ролін түсіну және елдің ішкі резервтерінің есебінен инвестициялау көздерінің қажеттілігі. Бірақ, қалыптасқан алғышарттарға қарамастан, экономиканың инновациялық-инвестициялық тартымдылығы сырттай және іштей инвесторлар үшін әлі де төмен. Осы жағдайдағы мемлекеттің, аймақтағы үкімет органдарының міндеттері ресурстың өндірістің және ғылымның инвесторлар және басымды салаларына шоғырландырудан бұл үрдістерге қатысу үшін ыңғайлы инновациялық-инвестициялық жағдай қалыптастырудан тұрады.
Мемлекеттік реттеудің тетіктерінің жоқтығы, кәсіпорындардың инвесторлар үшін тартымдылығына алып келетін қаржылық-несиелік саясаттағы жаңсақтықтар нарық жағдайында тұрақтылығын қамтиды өйткені, өз өніміне сұраныс шектеулері жоқ. Ол көбіне, үлкен экспорттың мүмкіншіліктері бар және бұлардан шығатын, инвестиция көздерін қалыптастырудағы, артықшылықтары бар мұнай мен газ өндіру өнеркәсіптері. Бұл мұнай және газ өндірісінің өнеркәсібі инвестиция белсенділігінің деңгейін анықтады. Ол ұзақ уақыт бойы экономиканы қалыптастырушы фактор ретінде қарастырылады. Нарық қатынастарына өту жағдайындағы инвестициялардың өндірістік емес және кен өндіруші өнеркәсіп салаларына қайта бағытталу болған. Ол, инвестиция қызметінің сапалы параметрлерінің жақсаруына жағдай жасай алмай, өңдейтін өнеркәсіпке капитал салымдарының қысқартылуына алып келеді..
Инвестиция салалық құрылымы біздің толық тиімділігі жоқ құрылымымызды бекітеді де, түбінде экономика өсіміне жағымсыз әсер етеді. Осы құрылымдық қиғаштықтар консервациясының себептерінің біреуі-аймақ экономикасының дамуындағы артықшылықтарды айқындайтын және шет ел инвестицияларын тартуға сараланған тәсілдерді жүзеге асырылатын экономикалық саясаттың шараларының жоқтығынан. Шет ел инвесторларының салған капиталға үлкен табыс нормасын өздері таңдайды және басшылыққа алып отырады,. Өкінішке қарай біздің мемлекетіміз бұл үрдіске елеулі әсер етпейді.
Отандық ішкі сұраныстың көбі импорт есебімен өтелуіне алып соғуының себебі, өндірістің жойылуынан болған ішкі ұсыныстың аздығы. Бұдан кейін кейін инфляцияның жоғары қарқыны, отандық өндірістік тиімділіктің төмендеуі және тұрақсыздығы, ел капиталының кемуіне алып келетін, инвестициялауға жағымсыз жағдайлар болады.
Жекеменшік саласы мемлекеттің араласуынсыз жүзеге аспайтын тауарларына, қаржыландыру көздерін және инвестицияны қолдау мен тартуға қатысты механизмдерді анықтаудан тұруы индустриалдық-инновациялық дамудың мемлекеттік инвестициялық саясатының мақсаты болып табылады. Мемлекеттің қолдауы мен нарық ынтасының сәйкестігінде ғана мүмкін болуын, инвестиция белсенділігін ұлғайту арқылы экономика дағдарысынан шығуға және де өндірісті жандандыруға болады.
ҚР-ндағы инвестиция қызметінің негізгі бағыттары болып, жоғары техникалық-технологиялық деңгейді сақтаған, салалар мен өндірістің экспорттық-импорттық орнын алмастырушы және бәсекеге қабілетті салаларда қолдау табуы мүмкін.
Әлемдік құрылымның қайта құрылудың шешуші шарты боп қарастырылатын тәжірибені талдау, экономикадағы инвестиция үрдістерін мемлекет арқылы қолдау экономиканың ұлғаюының тұрақтылығының қарқындарын қолдау және де жетістігі нақты нәтиже береді. Елімізде 2015 жылғы 29 қазандағы № 375-V ҚРЗ ҚР-ның Кәсіпкерлік Кодексінде инвестицияны ынталандыру заңды және де экономикалық негіздері анықталған.
Осы заң Қазақстан Республикасындағы инвестицияларды ынталандырудың құқықтық-экономикалық негіздерін анықтайды және инвестицияларға қатысты қатынастарды реттейді , Қазақстан Республикасында инвестицияны жүзеге асырған кезде инвестицияның құқықтарын қорғауға кепілдік беріледі және инвестицияны мемлекет арқылы қолдау шараларын, инвесторлар араласатын дауларды шешу тәртібі белгіленеді.
Қазіргі кездегі технологияларды қолданатын қолданыстағы өндірістің жаңартылуы, кеңейтілуі және жаңаларды жасаудағы инвестицияларды ынталандыру мен экономиканы дамыту үшін жағымды инвестиция ахуалын қалыптастыру мақсатында инвестицияны мемлекет арқылы қолдау жүзеге асырылады.
Инвестицияны мемлекет арқылы қолдау келесі преференцияларды ұсынумен беріледі:
инвестиция салық преференциялары;
кедендік баж салық салымынан босату;
мемлекет гранттары;
Өңдейтін өнеркәсіпті дамытуының мақсатында инвестицияларға сұраныс ұсынатын тауарларды экспортталу салаларға бағыттау қажет, оларға салықтық престі төмендету, бюджетпен қаржыландыру, мемлекеттен тапсырысты беруді кеңейту мен сыртқы экономика саясатындағы орынды қолдампаздық (протекционизм) ретінде көмек жасалуы қажет. Халықтың әлеуметтік-ауқаттық деңгейін және де отандық өнімдерге төлем қабілеттілігі бар сұранымын қалпына келтіру бойынша шаралар қабылдануы керек. Бұл мультипликативті әсер бере отырып, кәсіпорындарға инвестицияларды іздеуге, оны төлеуге, несие беретіндермен және мемлекетпен төлеп құтылуға, өндірісті дамытуға мүмікіндік беруші еді.
Еліміз инвестиция арқылы ғана дамымай, біз Отандық мамандардың біліктілігін арттыруымыз қажет. Сондықтан да шетелдің алдыңғы қатардағы тәжербиелерді игеру өте маңызды. Сонымен қатар, мемлекетімізде өндіріс қарқынды ұлғаю үшін кәсіптік шеберлігі жоғарылау мамандардың дайындалуы, жаңа идеялардың жүзеге асырылуын бақылауымыз керек. Қызметшілердің біліктілігін арттыру, Қазақстандық кәсіпорындарды көбейту және де оларды технологиялық жағынан да дамытуға негіз болады. Біздің стратегиялық міндетіміз - бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан лайықты орын алу. Сондықтан да мемлекет пен жеке меншік сектор өзара сенім мен тиімділікке негізделген әріптестік қатынастарын жолға қою керек,-деп жолдады Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және жедел жаңару жолында атты 2005 жылғы 18 қаңтардағы жолдауында. Осындай стратегиялық бағдарламаны жүзеге асыруда инвестиция маңызды орын алады.
Инвестиция бұл табысты алу не болмаса басқа тиімді эффектіге жету үшін кәсіпкерлік қызмет объектілеріне салынатын мүліктік-интеллектуалдық құндылықтар.
Нарықтық экономикада инвестиция сөзінің мағынасы оған жалғыз және түбегейлі анықтама беру үшін өте кең болып табылады. Экономикалық теорияның негізгі бөлімдерінде және де тәжірибелік қызметтің түрлі салаларында оның мазмұны өзінің ерекшеліктеріне тән болады.
Макроэкономикада инвестиция өндірістің жаңа құралдарына (өндірістік немесе тұрақты инвестициялар), жаңадай тұрғын үйлер инвестицияларына және тауарлы қордың өсуіне шығындардан тұратын жиынтық шығындардың бөлігі. Нақтырақ айтқанда, макроэкономикалық аспект инвестициялар бұл ағымдағы кезеңде пайдаланбаған және де экономикада капиталдың өсуін қамтамасыз ететін жалпы ішкі өнімнің бөлігі болуымен айқындалады.
Өндіріс теориясында және де макроэкономикада инвестициялар жаңа капиталды құрудың үрдісі болып табылады.
Сөйтіп, қаржылық теорияда инвестиция нақты немесе қаржылық активтерді алу деп түсіндіріледі, яғни ол, мақсаты алдағы пайдаларды алу мақсатындағы бүгінгі шығындар. Нақтырақ айтқанда, инвестициялар белгілі бір қазіргі құнның, анықталмаған болуы мүмкін, келешек құнға айырбасталуы.
Республикамыздағы инвестиция қызметінің жағдайын келесі көрсеткіштерінің арту қарқынын сипаттайды:
инвестицияның жалпы көлемін;
жалпылай ішкі өнімдегі (ЖІӨ) инвестицияның үлесін;
инвестицияның жалпы көлеміндегі қаржылық емес активтерге инвестициялардың үлесін;
қаржылық емес активтерге инвестицияның көлемін.
Инвестиция қызметінің жағдайын жанама, бірақ жеткілікті объективті түрде негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерінің өсу темптері сипаттайды:
ұлттық табыстылықтың;
ЖҰӨ және де ЖІӨ;
өнеркәсіп өндірістік көлемінің;
өнеркәсіп өнімінің жеке маңызды түрін шығарудың;
ауыл-шаруашылық өндірістік көлемінің;
қоғам-еңбек өнімділігінің;
және де басқалардың.
Инвестиция қызметін бағалауда осы көрсеткіштің объективтілігі олардың артуы инвестицияның салымсыз және мәнсіз болатындығымен байланысты. Егер де бұл көрсеткіштердің өсу қарқыны инвестицияның өсу қарқынынан артып кетсе, онда бұл инвестицияны қолданудың тиімділігі жоғарлауының себебі және де керісінше.
Инвестицияның деңгейі қоғамдағы ұлттық табыстың көлеміне маңызды ықпал етеді; оның арту қарқынынан ұлттық экономикада біраз макропропорциялар тәуелді болуда.
Инвестицияның тиімділігінің есепке алынуы, талдануы және де жоғарлатылуы үшін макродәрежедегідей сияқты микродәрежеде де олардың ғылыми негізделінген классификациясы керек. Инвестицияның ойластырылған және де ғылыми жоспарда бекітілген классификациясы тек қана оларды сауапты есепке алу үшін ғана емес, сонымен қатар олардың барлық жақтарынан қолдану деңгейін талдау үшін және де осы негізде тиімді инвестиция саясатын жасау үшін және жүзеге асыру үшін объективті ақпаратты алуға мүмкіншілік береді.
Қазіргі кездегі экономиканың жағдайында және тәжірибесінде көп таралған келесідей белгілер арқылы инвестицияның төмендегідей классификациясы қолданылады:
келешек объектілердің мақсатты тағайындау белгісі бойынша бұл олардың ұлттық шаруашылықтың салалары бойынша бөлінуі өз кезегінде екі бөлімшелерін өндірістік тағайындалуының объектілеріне салымдарын және өндірістік емес тағайындалудағы объектілерді құрайды.
негізгі қорлардың қайта өндірісінің формалары бойынша жаңа құрылысқа, әрекет етуші кәсіпорындардың кеңейтілуіне және де қайта құруына, сонымен бірге техникалық қайтадан қаруландырылуында.
қаржыландыру көздер арқылы орталықтанған және орталықтанбаған.
қолдану бағыты бойынша өндірістік және де өндірістік емес.
инвестицияны қосу объектілері бойынша:
мүлікке инвестиция (нақты инвестиция) - жабдықтарға, ғимараттарға, құралдарға, материалдардық қорларға инвестиция; нақты (капиталды құруға) инвестиция әрекет етуші кәсіпорындарының қайта құрылуына және де техникалық қайта қарулануға жаңаларын құру. Осы жағдайда инвестор-кәсіпорыны қаражаттарды салып, өзіндік өндірістік капиталды көбейтеді - негізі өндіріс қорлары және де олардың қызмет етуі үшін қажетті айналым құралдары;
қаржылық (портфельдік) инвестиция (облигацияларды, акцияларды және басқа құнды қағаздарды алу); портфельдік инвестиция - басқа кәсіпорындардың активтерін облигацияларға, акцияларға, басқа да бағалы қағаздарға салу. Портфельдік инвестицияны жүзеге асыру уақытында инвестор бағалы қағаздарға дивидендтік табыстарын алып өзіндегі қаржылық капиталды көбейтеді;
материалдық емес инвестиция не болмаса материалдық емес активтерге инвестициялар (лицензиялар, патенттер, бағдарламалық өнімдер, ғылым-зерттеушілік және тәжірибелік-құраушы жасаулар және т.б.).
Капитал құраушы инвестицияның құрылымында негізгі орынды негізгі капиталға инвестиция алады, қайсысының көлеміне жаңа құрылысқа, қайтадан құрылуына, әрекет етуші өнеркәсіптік, ауыл-шаруашылық, көліктік, саудалық және басқа да кәсіпорындардың кеңейтілуіне және техникалық қайтадан қарулануына шығындар, тұрғындық және мәдени мен тұрмыстық құрылысқа шығындар кіргізіледі.
Инвестицияны қолданудағы тиімділік маңызды дәрежеде оның құрылымына байланысты болады. Инвестицияның құрылымында оның түрлері, пайдаланатын бағыттары бойынша құрамдары және олардың жалпы инвестициялардағы үлесі түсініледі.
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің қаржы көздері
Инвестиция қызметін жүргізудегі басты шарт бұл инвестиция ресурстарынының қалыптастыру үрдісі болып саналады. Инвестиция ресурстары бұл нақтылай және қаржылай инвестициялаудың объектісіне кететін мемлекеттің және кәсіпорындардың қаржылай қаражаттары. Инвестиция ресурстарын қалыптастыру бастапқы капиталды жинақтауға байланысты:
ұлттық табыс бөлу уақытында мемлекет шеңбері;
таза табысты бөлу кезінде ккәсіпорын шеңбері;
қарыз қаражаттарын (оның көлемі қарыздық капитал құнына байланысты) тарту кезінде кәсіпорын шеңбері.
Инвестиция ресурстар көзін пайдаланудағы тиімділік келесідей ерекшеліктерді ескеруіне байланысты: инвестиция қызметі инвестиция ресурстарын қалыптастырусыз жүргізілмейді; кәсіпорын инвестиция ресурстарының қалыптастырылуы тұрақты сипатқа ие, өйткені инвестициялау барлық қызмет кезеңдерінде де жүргізіледі; кәсіпорын инвестиция ресурстарының қалыптастырылу кезінде реинвестициялау пайданы аудару, амортизациялық аударымдар, негізгі активтерді сату есебі арқылы жүргізіледі.
Еліміздің капитал есебінен құрылған инвестиция ресурстарының көптеген түрлері бар. Елімізде олар кіші және орта бизнес кәсіпорындары үшін өте қолайлы. Шет елдердің қатысуы арқылы инвестиция ресурстары негізінен ұзақ мерзімді сипаттағы үлкен жобаларды іске асыруда сипат алады.
Кәсіпорындардың инвестиция қызметінде инвестицияларды қаржыландыруды ұйымдастыру мен қаржыландырудың ыңғайлы, тиімді көздерін іздеу және де таңдау маңызды орын алады.
Айналым және негізгі капиталға қызмет етуге капиталды тиімдірек қолдану үшін капиалды шоғырландыру үрдісін біз кәсіпорынды қаржыландыру көзі дейміз.
Инвестиция көзінің түрлері төменде берілген (Сурет 2).
Инвестицияны қаржыландыру көздері
Сыртқы
Ішкі
Қарыздық
Тартылған
Меншік
банктің несиесі
жай акцияның эмиссиясы
жарғылық қор
лизинг
бюджеттік қаржылар
резервтік қор
амортизациялық қор
мемлекеттік несие
пайлық құрылтай жарналары
вексель
таза пайда
гранттар, қайырымдлық жарналары
амортизациялық аударымдар
бағалы қағазды шығару
Сурет 2. Қаржыландыру көздері бойынша инвестиция
Ескерту: [6] әдебиет негізінде құрастырылған
Жарғылық капитал кәсіпорынның меншік иеленушілерінің бастапқы инвестициялаудың есебі арқылы құралады және де компанияның қарыз берушілерінің алдындағы міндеттемені білдіреді. Жарғылық капиталдың көлемі бастапқы кезеңде анықталады және де келесідей жағдайда өзгеріске ие болады: қосымша акция шығару, жаңа құрылтайшы тарту, акцияның номиналдылық құнынан нақты құнның жоғарылауы және т.б.
Резерв қоры шет елдердің қатысуымен құрылған компания үшін міндетті, көбіне акционерлік қоғам түрінде қалыптасты. Бұл компанияның шығындарын облигация арқылы міндеттемелерді жабуға арналған. Мақсатты бағытқа ие болғандықтан өзге мақсаттарға қаражаттар қолданылмайды.
Амортизация қорының істен шығу уақыты бір жылдан жоғары болатын негізгі қорлардың және өзге де материалдық активтердің құнын қайта бағалау нәтижесінде қалыптасады.
Мұндай капиталды құру компанияның инвестиция қызметіне жағымды шарттар береді. Өйткені, активтердің құны қазіргі кездегі бағаға сай өзгертілуіне мүмкіндік береді.
Міндетті түрде төленетін барлық төлемдерді төлегеннен соң қалған инвестицияның көзі ретінде сипатталған кәсіпорынның табысының нақты бөлігі таза пайда деп аталады.
Амортизация аударымдары басты активтердің құнын жаңадан жасалған өнімге аудару процесі. Амортизация нәтижесінен алынған қаражаттарда мақсаттық бағыт бар. Сондықтан олар реинвестицияланады және де компанияның ішкі басқаруымен қалады. Ал пайдадан аударым еркін сипатқа ие.
Инвестициялаудың жай кәсіпқойлық анықтамасы осыдан да қатты, мұнда қаржы салымы, біріншіден, бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады: жабдықтарды сатып алуға және орнатуға, техника, шикізат, ғимарат құрылысына. Қандай да болмасын кәсіпорынның материалдық бөлігі негізгі және де айналым қаржыларын енгізеді. Теоретиктер осының бәрін "нағыз капитал" терминіне біріктіріп атайды.
Инвестицияны жүзеге асырушы заңды және де жеке тұлғалар, олар коммерциялық тәуекелдікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге, саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Капиаталды салған кезде көбінесе өзге біреудің бастапқыда ойлайтыны тәуекелдің төмен болуы, сол кезде күрделі қаржымен қаржыландыра алатын делдал - бұл инвестор.
Белгілі тәуекелділікпен өз қаражатын салған адам кәсіпкер болып табылады.
Алдын ала есеппен тәуекелге баруға дайын тұлға - бұл саудагер.
Кез келген тәуекелге баруға дайын тұлға - ойыншы.
Инвестициялаудың мақсаты - бұл пайда, кіріс, табыс. Кіріс қаржысын бизнестің материалды бөлігіне салмауға да болады. Бірақ та белгілі жағдай, ұзақ мерзімді кәсіпорынның іс-әрекеттерінде, олардың тек қана қаржы - саудагерлік іс - әрекеттермен ғана айналысып, негізгі қорын жаңартуды ұмытатындар да болады. Ондай адамдар бәсекелестерінен артта қалады, ал бұның өзі нарықтың даму жағдайында өте қауіпті болып келеді.
Сонымен қоса, инвестициялардың келесі ортақ, өзіндік сипаттарын айтуға болады: олар, ұзақ мерзімді сипатқа ие (ол - нақты инвестицияға қатысты); қысқа мерзімді инвестиция қаржы шеңберінде өте тиімді бағалы қағаздар арқылы жүзеге асады; инвестиция іс-әрекеті және қабылданған инвестиция жасау шешімі кәсіпкерлік қызметтің барлық тараптарына және аймақтағы әлеуметтік және экономикалық ахуалға кешенді түрде әсерін тигізеді[4]. Сондықтан да қабылданатын инвестициялық шешімдер техника, ақпарат және ұйымдастыру жақтарынан негізделген болуы керек. Инвестиция ұғымын түсіну деген сөздің мағынасы осында. Бірақ та, инвестиция сөзіне берілген барлық анықтамалар қарастырыла келіп (1-кесте), авторлық бір мағыналы анықтама беруге тырыссақ.
Кесте 1. Инвестиция терминінің анықтамалары
Анықтама
Алынған көздер
Қаржының күрделілігін жұмсау - жұмыстағыeмекемелерді (өндірістік күрделі қаржы жұмсау)қайтажаңғырту,eөркендету,тех никалық жарақтандыру жәнеде жаңасын тұрғызуға немесе де тұрғын үй , мәдени - тұрмыстық құрылысқаe(өндірістік емес күрделі қаржы жұмсау) жұмсалған қаржы құралдары
Орталықтанған жоспарлыeжүйеде қолданылған анықтама [1].
Таза инвестициялаудың -не капитал құру,яғни айтқанда қоғамның нақты капиталының ұлғаюын көздейді (ғимараттар, құрал-жабдықтар,материалдөндірістік e қорлар же т.б.). Таза инвестициялаудың тек қана жаңа нақты капитал құрылатын кезде рөлeойнайды.
П.Самуэльсон
Өндіріске кеткен шығындар, өндіріс қаражаттарынeжинақтау, материалды қорлардың көбеюі, яғни оның мәні өндірісeшығындары мен жинақтаулар.
Р.Кэмпбелл Макконелл, Стэнли Э. Брю
Тұтынуға арналмаған табыс бөлігі
Р.В. Бочаров
Капиталды салымдар мен қаржылық (қоржындық) инвестициялар, яғни меншік иесі мәртебесімен тікелей байланысты, меншіктен табыс алудың құқығын беретін акциялар, облигациялардың же басқа да құнды қағаздарға
Салымдарды айтуға болады.
В.Фельзенбаум
Инвесторлар тікелей не жанама түрде иелік ететін же бақылайтын активтердің кез келген түрімен сипатталады.
Энергетикалық хартиясы мәселесі келісімде берілген анықтама [1].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ескерту:[12-14] негізінде автормен құрастырылған
Жоғарыда берілгендей eанықтамаларды біріктіре кележалпы мағынасын былай түсіндіруге болады: Инвестициялау дегеніміз мемлекетте не болмаса шет елдерде халық шаруашылығынн қайтадан құру және де кеңейту, Солармен қоса пайдалы болудың мақсатында қаражаттардың бөлу және де оны тураөндіріске, құралдарды сатып алуы үшін және де әлеуметтік-өндірістік түріндегіe нысандарды салу үшін жұмсау және де құнды қағаздарға салым салу.
Кейнстің теориясын айтатын болсақ инвестиция ағымдық кезеңде игерілмеген табыстың бөлігі деп қарастырылады. Мұнда инвестиция жинақтау процесіне қарама-қайшы болып саналады. Кейнс өзіндік макроэкономикалық теориясында инвестициялық процесс тетігін инвестиция мен жинақтау арасындағы байланысқа зерe салып зерттегені белгілі.
Кейнсиандық теорияда инвестициялық үдеріс тетігінің негізгі сәттері келесіде. Дамыған экономикалық жүйеде жинақтау және инвестиция функциялары бір- бірінен бөліне бастайды. Жинақтаудың белгілі бір бөлігі тікелей бірден инвестициялануы мүмкін. Бұл - шағын және орта кәсіпорындардың, фермалық және басқа да шаруашылықтардың жинаған қаржыларының негізгі бөлігі. Қалған қаржы бөлігін экономикалық қатынастар субъектісі болашақтағы болатын шығындарды өтеу үшін сақтайды (тұтыну және инвестициялық). Сонымен бірге, болашақтағы болатын табысқа сене отырып, инвестициялық жобаларды бастауы мүмкін.
Жинақтау мөлшері жөніндегі және инвестициялық шешімдерді әр субъект алдағы болатын жағдайға байланысты әр түрлі қабылдайды. Жинақтау үй шаруашылығы арқылы жүргізіліп, тұтынушылық таңдауларына қарай реттеледі (Кейнс бойынша тұтынушылық икемі деп аталады). Кәсіпкерлер қабылдайтын инвестициялық шешімдері олардың өндірілетін тауарға деген сұранысты субъективті түрде бағалауына байланысты болғандықтан тұрақсыз, айнымалы сипатқа ие.
Үміт артып отырған инвестициялар мен жинақтау мөлшеріне Кейнстің экономикалық теориясында үлкен мән беріледі. Инвестициялар мен жинақтаудың көлемі әрқашан нақты болады, бірақта үміт артқан мөлшерінен (инвестициялық үдеріске қатысушылардың жоспарына сәйкес) өзгеше болуы мүмкін. Оларды болашаққа қатысты болжамдардың екі түрі ретінде қарастыруға болады: игіліктерді өндіруші мен тұтынушылар көзқарасына қарай, олардың сәйкес келуі кездейсоқ болуы да мүмкін. Бұл шамалардың бір бірінен айырмашылығы болған кезде екі жағдай туындайды. Ақпараттық жүйелердің қатарлары ақпараттық жүйелердің өңделуінде дербес деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету талаптарының орындалуын бақылау шараларының қорытындысына байланысты, не болмаса,нақты ақпараттық жүйелердің өзгеруі және ерекшеліктерін ескере отырып, дербес деректердің қауіпсіздігінің қауіпін бағалау және жүргізілген анализінің негізінде оператордың шешімімен қайта қарастырылуы мүмкін. Бұл болжам жеке сектордың қаржылық ахуалына қарай инвестицияға бейімділігін анықтайтын басқа да кең аумақты теорияларға қосымша фактор түрінде қолданылуы мүмкін. Егер жоспарланған жинақтау көп болса, онда инвестиция мен жинақтаудың нақты мәндері күштеп, игерілмеген игіліктер қорына мәжбүрлі түрде инвестиция жасау арқылы теңестіріледі. Бұл жағдайда артық өндіру тоқырауы орын алады. Мұндай жағдайда өзінің шығындалуы арқылы мемлекеттік реттеу арқылы тиімді сұранысты кеңейтуі мүмкін [10].
Біздің еліміз үшін ұзақ уақыт бойы басқа жағдай тән болып келді. Шаруашылықтар жинақтаудан гөрі инвестицияны артық жасап келеді. Бұл кезде нақты іс жүзіндегі инвестициялар мен жинақтауды күштеп теңестіру нәтижесінде тұтынушылар қолында тауар көлемімен қамтылмаған мәжбүрлі жинақтау қоры пайда болуына әкелді, соның салдарынан ол инфляция үдерісінің негізгі көзіне айналып отыр.
Тұтынушылардың жинақтауы мен бизнеске қажет деп тапқан инвестициялар арасындағы теңдік макроэкономикалық тепе-теңдіктің негізгі іргетасы болып табылады. Классикалық теорияға сәйкес, бұл мәндерді теңестіретін тетігі түрінде инвестициялар мен жинақтар теңескен кездегі деңгейде автоматты түрде орнаған пайыз мөлшері болып табылады. Инвестициялық үдеріс тетігін түсіндіретін кейнстік теория нарықтың өзін - өзі автоматты түрде реттеуді жоққа шығарады. Жеке алғанда, игілікті өндірушілер мен тұтынушылар жоспарының сәйкес келмеуінің ықтималдығы бар екенін естен шығармау керек, себебі бұл уақытта пайыздық мөлшер инвестициялық тетікті реттей алмайды. Мемлекеттік бюджет, салық саясатын және пайыздық мөлшерін басқару арқылы инвестициялық үдерісті реттеу дағдарыстардың алдын алып, қоғамдық игіліктер өндіруші мен тұтынушылардың жоспарлары мен үміттерін өзара үйлесімге келтіру құралы болып табылады. Кейнс теориясында қарастырылған инвестициялық үдеріс тетігінің негіздері міне осындай. Ол кейіннен дағдарыстық жағдайда экономиканың әрекет етуін түсіндіретін теория деген сипаттамаға ие болды [10].
Инвестициялық үдеріс тетігі нарықтық қатынастардың жүйесінің негізі болып, ол белгілі бір құрылым түріне айналды. Көптүрлі экономикалық қатынастар ішінен іс-әрекеті жеке өзара байланысқан бірыңғай секторларға (нарықтарға) бөліп көрсетуге болады. Осы нарықтарда әр түрлі субъектілер экономикалық қатынасқа түсіп, іс-әрекеті бірдей топтарды құрайды.
Әдетте, белгілі бір түрде бір - бірімен қарым-қатынаста болатын және нарықтық экономика жүйесін құрайтын төрт нарықтық және төрт экономикалық субъектілер тобын ажыратып көрсетуге болады:
ақша нарығына ақша қаржыларына ұсыныс пен сұраныс мәселелері кіреді;
тауар нарығы, мұнда халық шаруашылығында өндірілген барлық тауарлар мен қызметтер айналымға түседі;
еңбек нарығы - еңбектің өндірістік факторын қамтиды;
қаржы нарығы, мұнда құнды қағаздар нарықта айналыста болады.
Бірқатар мәселелерді зерттеу және тереңінен оқып білу нарық шаруашылығының құрылымын неғұрлым толық түрде талқылауды талап етеді. Ол үшін бұл құрылымдарды одан ары бөлшектеу керек, соның әсерінен талқыланып отырған элементтер саны көбейе түседі. Мысалы, мемекеттік құнды қағаздар және акциялар нарығы тұтыну және инвестициялық тауарлар нарығынан бөлек қаралады.
Қазіргі заманғы экономикалық пікірдің даму тарихында инвестициялар теориясы әр түрлі өзгерістерге ұшырады. Инвестордың іс әрекеті жайлы бір ғылыми болжамдар екіншісімен алмасып отырды. Инвестициялар теориясының қайсы бірі болмасын мәнін дәлелдеу немесе теріске шығару мақсатымен түрлі көптеген эмпирикалық зерттеулер жүргізілді.
Шындығында, бұл ғылыми болжамдардың барлығы келесі сұрақтарға жауап беруге ұмтылды: "қандай көлемдегі және қандай жағдайда инвестициялар экономикалық дамуға жағдай тудырады және инвестицияның конъюнктуралық тұрақсыздануы қандай факторлармен анықталады? "
Инвестициялық функцияның көптеген түрлерінің ішінен инвестордың іс әрекетіне қатысты әр түрлі ғылыми болжамдарға негізделген бірнеше топты бөліп көрсетуге болады. Солардың бірі - акселерациялық теориясына сәйкес өндірістің мақсаты - өндіріс көлемін арттыру болып табылады. Өнім шығаруды арттыру кәсіпкер үшін тек пайда табу құралы ретінде ғана қарастырады. Өндіріс көлемінің артуы инвесторға ешқандай артықшылық әкелмесе, онда нарықтық экономикада инвестиция жұмсау мүмкін емес. Жалпы инвестициялық үдерістің акселерациялық тұжырымы қарастырылатын мәндер арасындағы тәуелділікті біржақты қарастыру себебінен ол инвестициялық үдеріске толыққанды сипаттама бере алмайды [11].
Пайда табуды инвестордың негізгі мақсаты ретінде қарайтын теориялар инвестициялық үдеріс динамикасын басқа тұрғыдан түсіндіреді. Акселерациялық теория шеңберінде жұмсалатын капитал шамасы қол жеткізілген техникалық даму деңгейі мен осы кезең ішінде өндірілетін өнім көлеміне пара-пар болады , яғни күтіліп отырған сұраныс көлеміне байланысты болады. Пайданы барынша көбейту теориясы бойынша өнімді өткізумен қатар күтіліп отырған пайданың жеткілікті шамада болған жағдайда ғана инвестиция жеке секторда жүзеге асырылады.
Өтімділік болжамы да меншіктікe қаражат пен несиелік капиталдығын пайдалануға айырмашылықтарын ескерушілікке мүмкіншілік береді. Кәсіпкердің инвестициялық мақсатқа арналған меншікті ақшаның қаражаттарының көлемі өзін-өзі қаржыландыру барысындағы осы мақсатқа өту үшін сақталған таза пайда мен амортизациядан тұрады, ал сырттағы қаржыландыруда несиелеу және өзіндік капитал бөлігінің эмисияларынан құралады. Өтемділік болжамы ең алдымен өзін - өзі қаржыландыру жолын іздестіруге негізделеді. Барлық ішкі көздердің мүмкіншілігін толық пайдаланғаннан кейін ғана сыртқы қаржыландыру көздерін іздестіруге шешім қабылданады. Бұл болжам жеке сектордың қаржылық ахуалына қарай инвестицияға бейімділігін анықтайтын басқа да кең аумақты теорияларға қосымша фактор түрінде қолданылуы мүмкін. Жеке сектордың өтімді қаржысыныңe мөлшерінің жалпылама көрсеткіші түрінде барлық салықтық төлемдерді төлегеннен кейін кәсіпкердің қолында қалғанeтаза пайда қаралады. Инвестциялық қызметтің қарапайым моделі бойынша бұл байланыс төмендегі сызықтық тәуелділікпен беріледі:
Кt*=I Пt (1)
Кt*= I*Пt (2)
мұнда: Кt*- t- кезеңіндегіинвестициялықкапиталдыңо ңтайлымәні;
Пt - бүкілпайдасомасы;
I , I*- пара-пардықкоэффициенті.
Өндіріскөлеміменинвестициялықбелсен ділікарасындағыөзарабайланыстытүсін діретінескіғылымижорамалдау - нарықтықпайызмөлш еріарқ ылыбөлшектенген инвести циялықшығында рдыанықтай тынтеория. Нақтыемесэлеме нтібарбұлте ориян ыңажыраты лмайтын алғышарты - бұлжетілген бәсекенар ығыныңқа жеттілігі. Бұлтео рияғасәйкес, капиталқазіргікезең гедисконт талға нболаша қтабыстыб ілдіреді.
Шаруашылық субъектілердің инвестициялық іс-пррәрекетінтүсіндіеоклассикалықт еорияпайдаланылатынкапиталдыңоңтайл ышамасыөндірі скөлеміне, шдлвывыдзыыжх өнімніңқұнынажәнешығынына, капиталдыпайдалануғабайланыстыболад ы. Кәсіпорынныңта зақұны, капиталдыпайдаланушығындарыбелгіліб олғанжағдайдакапиталикемділіккоэффи циентін, өндіріскөлемін, бағаинде ксінескереоты рыпоңтайлыкапиталмөлшерін есептепшығаруғаболады. Осылайша, неоклассик алықинве стициялықтеория "кәсіпорынқұны" ұғымынане гізделінген. Жеңілдеткентүрде "кәісіпорынқұны" оныңкелешектеал атынтабысы нбүгінгікүнгедис контталғанм өлше індекө інеді, кәсіпкероныбарыншакөбейтугетырысады [11].
Инвестициялықe процеске тән экономикалық қатынастардың көп түрлілігі инвестицияларды жіктеудіe қажет етеді. Барлық инвестициялардың түрлері мақсаттық белгілеріне қарай негізгі үш eтопқа бөлінеді: қаржылай, нақты және де материалдықeемес активтер инвестициялары (Сурет 3) [4]
Матқ емес активтер инвестицисы
ИНВЕСТИЦИЯ
Нақты инвестициялар
Кәсіпорын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ МЕН ОНЫҢ ... ... . ҚАРЖЫЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Кәсіпорынның инвестиция қызметінің мағынасы мен міндеттері ... ... ..
1.2 Кәсіпорынның инвестиция қызметінің қаржы көздері ... ... ... ... ... ... ...
1.3Кәсіпорынның инвестиция қызметін дамытудағы шетелдік тәжірибесі
2 ISKER GROUP (ИСКЕР ГРУП) ЖШС-Ң ИНВЕСТИЦИЯ ... ... ... ... ... ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ (2014-2016ж.ж.) ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1ISKER GROUP ЖШС-ң қаржы көздерін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Инвестиция-құрылыс кешенінің дамуын реттеуде мемлекеттің қаржы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3ISKER GROUP ЖШС-ң инвестиция қызметін қаржыландыру көздерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫ АСПЕКТІЛЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
0.1 инвестиция қызметінің негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
3.2 Кәсіпорын инвестицияларын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
6
6
14
25
23
23
30
30
44
51
51
56
64
65
67
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кездегі мемлекетімізде жүзеге асырылынып жатқан инвестициялық үрдіс экономикалық және әлеуметтік дамуымыздың негізі бола отырып, мемлекеттегі реформаларының тиімді іске асырылуының бастапқы себебіне айналып тұр. Инвестиция - әрқай мемлекеттің экономикалық маңызды көзі болып табылып келед.. Инвестиция жобаларының орындалуында өндірісті жетілдіре отырып, сатуға қоятын тауарлардың сапалылығын ұлғайтуда. Олармен қоса бос еңбек орындарының босап, халықты жұмыс орындарыменен толығымен қамтамасыз етілуге, сол сияқты халқымыздың өмір сүру деңгейінің артылуына мүмкіншілік береді. Сондықтан да елімізде жүргізіліп отырған инвестициялық үрдістерді пайдасы экономикаға енгізіліп, әлеуметтік саланың ұлғаюына жағдай жасалынатын қызмет деп қарастыруымыз дұрыс. Сондықтан да елдің экономикалық жағдайларына үлкен үлес қосатын орта және кіші бизнес cубьектісі бұл мекемелер дәрежесіндегі инвeстиция қызметінің де маңызы зор.
Еліміздегі инвестициялық қызметі сырттағы сондай ақ іштей қаржыландыру көздері есебінен ұдайы өндіріс үрдісін дамытуға бағытталған. Шет ел кәсіпорындарының, дербес бизнесмендер және де фирмалардың уәкілдері еліміздегі инвестициялық жағдайды жоғары бағалануда. Қазақстан шет ел басымдылық капиталын стратегиялық мәселе деп, әлемдік шаруашылыққа енгізілу мен ашық экономика жағдайына өту үшін жаңадан заңнамалық қорды құруға бағытталған қажетті іс-әрекеттерді кезекті түрде жүзеге асыру үстінде.
Қазақстан Республикасындағы инвестицияларға қатысты қатынастарды реттейтін, инвестициялық жобаларды ынталандырудың құқықтық-экономикалық негiздіктерін айқындайтын, елімізде инвестициялық жобаларды іске асырған кезде де инвесторлардың құқықтарының қорғалуына кепiлдiлік берілетін , инвестициялық жобаларды мемлекеттiк қолдау шараларынының , инвесторлар. қатысатын кекілжіңдерді шешу тәртiптерін белгiлейтiн арнаулы ҚР-ның 2005 жылғы 8 қаңтар күні №373 Инвестиция туралы және Мемлекет тура инвестицияны қолдау туралы Заңдары қолданылады. Бұл Заң ҚР-ның Конституциясына негiзделген және бұл Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтi- құқықтық актiсінен тұрады: Тікелей және шет ел инвестициялық жобаларды тарту үшін ҚР экономикасындағы басым секторлары тізбегін бекіту жөнінде және Инвесторлар арқылы келісімшартқа отырғызу кезіндегі жеңілдік мен преференция жүйесі мен және соларды ұсындыру тәртіптерінің Ережелерін бекіту туралы Президенттің Қаулысы шығарылған.
Зерттеліп отырған жұмыстың мақсаты мен бастапқы міндеттері. Жұмысымның мақсаты бұл инвестиция қызметінің басқарудағы теоретикалық негіздерін және оның зерттелу нысаны ретінде ISKER GROUP ЖШС инвестициялық қызметінің ұйымдастырылу процесстерін зерттелуінің негізінде кәсіпорында инвестиция қызметін ұйымдастыруды жеңілдету жолдарынының ұсынынылуы болып табылынып отыр.
Осы мақсатқа жеткізілу үшін келесідей міндеттерге қол жеткізу қажет:
инвестициялық қызметтің құқықтық қамтамасыз етілу жағын талдаулылығы;
инвестиция түсінігінің мәні мен оның экономикалық мазмұнын ашылуы;
кәсіпорынның инвестициялық қызметін тиімділік көрсеткіштері мен оны бағалау тәсілінің әдістемелік негіздерін саралануда;
ISKER GROUP ЖШС-ң экономикалық және ұйымдастырушылық жағдайы мен инвестициялық қызметінің тиімділігін бағалау;
ISKER GROUP ЖШС-ң инвестициялық қызметінің тиімділігінің арттыруыменен жетілдіру жолдарын ұсыну.
Зерттелініп отырған объекті - Батыс Қазақстан облысы, Атырау қаласындағы ISKER GROUP жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің құрылыс кешені.
Зерттелініп отырған пән - ISKER GROUP жауапкерлігі шектеулі серіктестігінің инвестиция қызметі мен саясатының және де оның тиімділік көрсеткішін бағалау әдістері.
Зерттеудің теоретикалық және әдістемелік негізі. Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздеріне қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің инвестициялық саясаттылығының аясындағы өрбіген мәселелер туралы еңбектері пайдаланылып отыр.
Зерттеудің ақпараттық базасы және статистикалық базасы ретінде ISKER GROUP ЖШС-ң жылдық есептік деректері, нормативтік құжаттары, Deloitte ЖШС-ң қаржылық есептері менен Аудиторлық Компания Отрар аудит ЖШС-ң қаржылық экспертизаларды ,сондай-ақ түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарын, сонымен бірге инвестициялық қызметті басқару жүйесі жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылып отыр.
Сонымен қатар, ғылыми жұмыста көрсетілген төмендегідей шетелдік экономисттердің ғылыми еңбектері (В.Дасковсский, А.И.Деева, Г.И.Просветова, Л.А.Лунц, В.И.Наийденков, Е.Р. Орлова және т.б.) және отандық экономист-ғалымдардың (Н.К. Мамиров, А. Алімбаев, А.М. Сеийтказиева, А. Епбаев, С.И. Абрамов, Т. Муханбетов, Г. Абдрахманова және т.б.) еңбектері пайдаланылып отыр.
Құқықтық негізіне: Қазақстан Республикасы Президентінің Инвестициялар туралы және Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы заңдары мен заң күші бар жарлықтар, қаулылар, сондай-ақ, ISKER GROUP ЖШС-ң нормативті құжаттары мен актісі және әртүрлі әдістемелік нұсқаулықтар жатады..
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы:
Инвестиция байланысты авторлық көзқарас нақтыланып, инвестицияның классификациясы жасалды;
Инвестициялық қызметінің тиімділігін бағалаудың әдістемелік тұжырымының және оның көрсеткіштері жүйелі әрі кешенді түрде зерттелді;
Инвестиция жобаларына әсер етуші ішкі және сыртқы факторлардың түрлері айқындалды;
ISKER GROUP ЖШС-ң экономикалық және ұйымдастырушылық жағдайы талданылып , 2016-2017 жылдарға арналған инвестициялық бағдарламасының тиімділік көрсеткіштерінің аналитикалық талдамалары ұсынылады;
Кәсіпорындарда инвестициялық саясаттың әдістемелік үлгісі жасалынып, инвестиция қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында жаңа жетілдіру жолдары ұсынылып отыр.
Қорғауға шығаратын негізгі тұжырымдамалар:
- инвестиция, инвестициялық қызмет және инвестициялық саясат ұғымдарына байланысты авторлық көзқарас;
- инвестициялық қызметтің тиімділігін бағалау мен оның әдістері мен көрсеткіштері;
- инвестициялық жобаға ықп қамтамасыз ету негіздері.
Зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік маңызы. Дипломдық жұмыста жасалған қорытындылар мен ұсыныстар өнеркәсіптік кәсіпорындардың инвестициялықeқызметтеріндеeкелешек те пайдалануы мүмкін.
Дипломдық жұмыстыңeқұрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және де қосымшалардан тұрады.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ Инвестициялық қызметІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ негіздері
1.1 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің мәні мен міндеттері
Кәсіпорын шаруашылық қызметінде негізгі орындардың бірінде және де өзінің заңдылықтарымен дамитын, логикасы бар және объективті үрдісті - кәсіпорындағы инвестиция қызметі дейміз, өйткені инвестициялар өзінің экономика жағынан келешекте табысқа жетуге ағымдағы тұтынушылықтан бас тартқанды білдіреді. Сондықтан да инвестициялық үрдіс кәсіпорында инвестициялық жоспарды анықтаудан бастау алады және таңдау келесі белгілерге байланысты болып келеді:
өмір сүру кезеңінің сатылары;
даму стратегиясы;
инвестиция ресурстарының іштей және сырттай нарықтарының жағдайы;
құрылыс объектісі негізіндегі кәсіпорын инвестициясының тартымдылығы.
Инвестициялық үрдісті реттеу мен басқарудың көздерін кеңейту мәселелеріне әр елдің ғалымдары көңіл бөлуде. Заманауи экономикалық ғылымдардың осы бағыттағы теоретикалық негізін Маршалл А., Кейнс Дж.М., Пигу А., Самуэльсон П. салған болатын. Шарп У.Ф., Мэникью Н.Г., Джонк М., Гитьман Дж.Л., Доландд Дж.Э. инвестицияның іс-әрекеттерін әлемдік аспектілерін, өндіріс-қор нарығының дамуына арнап қаражатты ұзақ уақыт бойы ыңғайлы жағдайларын қалыптастырудағы терең зерттеулерді жүргізген. Сонымен қатар Ресейдің де Фалцман В., Плышевский Ю., Урийнсон Я., Хачатуров Т.С., Красовскиий В.П., Абалкийн Л.И. және басқа да ғалымдары үлес қосты.
Назарбаев Н.Ә., Әубәкиров Я.А., Қошанов А.К., Сағадиев К.А. сияқты еліміздің академиктері қазіргі кездегі Қазақстанның кәсіпорындағы инвестициялық қызметтің қаржылай жағдайын және экономикадағы тиімділігін арттырудағы мәселелерді шешу жолдарын өз еңбектерінде жазған болатын. Бұл мәселелерді шешудегі теориялық және тәжірибелік жағынан мәселелерді Мамиров Н.К., Баймұратов У.Б., Сатыбалдин С.С., Сейтқасымов Г.А., Түркебаев Э.А., Кенжеғозин М.Б., Оқаев К.О., Есентүгелов А.Е., Кучукова Н.К., Ихданов Ж.О., Нұрланова Н.К., Пасеченко П.С., Хамитов Н.Н., Шелекбай А.Д., Чумаченко Б.П., Қанатчинова А.К., Мұхаметов Т.И. және басқа да ғалым-экономистер зерттеді.
Сонымен қатар, мәселені шешудің басқару аспектісі қазіргі таңда экономиканың нарықтаiқайта құрулардың талабына артта қалып қойылып отыр, ал мемлекеттік реттеудің механизмында пайдаланылатын қаржылай және несие тетіктерінің тиісті деңгейде өндірістік инвестицияларды жұмсалуына ынталандырмайды және әлемдік жетістіктерін ескеру арқылы өздерін жетілдіруді қажет етеді. Үлкен экономика сөздігінде i біраз басқаша сипатталатын ол - инвестиция. Бұрын болған экономикалық ғылымда ол күрделі қаржылық бөлу делінген , негізгі қор бойынша саналатын iбір жолғы шығын сияқты түсінік берген. Қазірдің өзінде шаруашылықпенен айналысудың нарықтық жағдайға өткенде, инвестицияның негізінің материалды не болмаса да материалдық емесiбелсенушілікке түрлі қаржылай бөлу, яғни нақты капиталы деп түсінді. Негізі айтқанда, iкапиталды өндіру үшін инвестиция (өндірісті жаңартуға және ұлғайтуға) берілетін ақшалай қаражаттың шығыны үлгісі iретінде саналады.
ҚР-ның Инвестициялар туралы Заңы негізінде инвестиция ақша қаражаты, арнайы банктік ақшалай қаржысы, жарна, акция және басқадай дай құнды қағаз, технология, машина, құрал-жабдық, айналымдық құралдары, лицензия, соның ішінде тауарлылық белгілеріне беретін, несие, әрбәр мүлік немесеiмүліктілік құқық, интелектуалды құн, өнеркәсіп объектілерінің салым дар былай айтқанда кәсіпкерлік, басқа да іс-әрекетінің түрінен пайда табу және әлеуметтіккеоң нәтижеге қол жеткізілуі үшін жұмсалынатын зияткерлік құндылық.
Нарықтық экономикада көбіне таралған және негізгі ұғым ол табыстарды табу былай айтқанда басқа бір қорытынды алу үшін әрбір түрдегі қаржы жұмсау процесі болып келеді.
Мұның бәрі пайданың көзін көру және әлеуметтік жақсы әсерлерге жетуді көздейді. Осыдан инвестиция түсінігінің нарықтық тәсілдерге едәуір жн болады. Көрсетілген анықтамалардың нарықтықiпен жоспарлық жүйелерде инвестицияның мазмұнын түсіну айырмашылғын бейнелейді. Ресурстардың бөлінуі әкімшілік жүйе жағдайында меншіктің бір түрімен іске асатындықтан, инвестицияландыру жобасы қаржылай және басқа түрлердің баршылығын отандық экономикалық ғылым қарастырмады.
Жоспарлық экономика жағдайында инвестиция ағымдағы шығындардан тек бір уақыттық сипатпен ғана ерекшеленетін залалшылық түрінде көрінді. Экономика ғылымының және тәжірибесінің дәлелі сияқты, капитал салымдарының инвестицияның синонимі болмайды және де берілген терминдері көп ұқсас болмайды.. Капиталдық салымға қарағанда инвестицияның түсінігі әлдеқайда кеңінен қолданылады. қор нарығын қарастыруға Батыс әдебиеттеріне басқа назар бөледі, өйткені нарық экономикасы дамушы елдерде (Америка Құрама Штаттары, Канада, Ұлыбритания, Жапония) инвестицияландырудың бағалы қағаз арқылы іске асырылуы керек.
Нарық қатынастары жағдайында инвестициялық қызметті жүзеге асырылуыиинвестициялық қызметтің объектісі мен субъектісінің мәнін талдау мен ашылуы қажет.
Инвестицияландыру объектілері ретінде ҚР-ның заңнама актілерінде қарастырылған жағдайлардан басқа, әрбәр кәсіпкерлік қызмет объектілерін жатқызылуы мүмкін.
Инвестиция жөнінде ҚР Заңына сәйкесінше инвестициялаудың объектілеріне төмендегілер жатқызылады:
мақсатты банктік салымдар,акциялар, ақша қаражаттары, пайлар, және өзге құнды қағаздар;
жылжуға келмейтін және де жылжитын мүліктер (ғимараттар және құрылыстар, басқа да материалдық құндылықтар);
мүліктік құқықтар, басқа да интеллектті құндылықтар;
жерді пайдаланудың және өзге де ресурстарды қолдана алу құқығы және де басқа да мүліктік құқықтар мен құндылықтар.
Инвестициялау объектілері қаражатты жұмсауды осылайша сипаттайды:
айналым және негізгі капиталға, яғни жердің учаскілері, ғимараттар, құрал-жабдықтар, құрылыстар, көлік, тауарлық-материалдық құндылықтар; жаңа кәсіпорындарды құруға былай айтқанда әрекет ететін кәсіпорындарды қайта жөндеуге, кеңейтуге, жөндеуге; аяқталмаған өндіріске және айналмалы активтерін толтыруға кететін шығын; кәсіпорынның жаңаруы мен техникалық қайта қаруландыруы;
ақшалай салымдарға және құнды қағаздарға, яғни жай және артықшылығы бар, депозиттер, акциялар; облигациялар; қарыздар мен несиелер және басқа да қаржылық құралдар;
материалдық автивтерге инвестииялау есебінен , яғни, лицензияны құқықтарды, патентті, тауардың белгісін, бағдарламасын сатып алу.
Инвестициялау объектілердің жиынтығы барлық формадағы инвестиция ұсынысын білдіреді. Сондықтан да, алдын ала инвестция объектілері инвестиция сұранысының көлемін анықтайды. Инвестиция сұранысы инвестицияға нақты қажеттіліктерді сипаттауы керек. Инвестиция ұсынысы елдің инвестиция қызметінің дамуындағы негізгі фактордың бірі болып есептеледі [2]. Өйткені инвестициялық тауарға деген сұраныстың, инвестиция ұсынысының өзгеруіне әкеледі.
Инвестиция қызметінің субъектілеріне жатқызады:
Инвестор бұл - бос инвестиция ресурстары бар қатысушылары.
Инвестиция ресурстарының жеткіліксіздігі байқалатын, меншікті яғни, тартылған қаражат есебінен инвестиция қызметін жүзеге асырылып отыратын кәсіпорындар.
Инвестиция қызметінің объектілеріне пайдаланушылар.
инвестиция ресурстардың тұтынушыларымен өзара байланыстарын қамсыздандыратын делдалдар - Инвестиция институттары (ҚР-ның даму инстутуттары, қаржы институтары, халықаралық қаржылай ұйымдар).
Бұдан басқа, инвестиция қызметінің барлық субъектілері 1-ші суреттегідей жіктеледі.
Инвестициялық қызметтің субъектілері
Инвестициялық қызметті жүзеге асыру рөліне қарай
Резидентке жатқызылуына қарай
Ұйымдастыру формасына қарай
Инвестициялау мақсатына қарай
Қазақстан Республикасының субьектісі
Жеке инвесторлар
Стратегиялық инвесторлар
Инвестор
Қаржылық инвесторлар
Тапсырыс беруші
Институционал-ды инвесторлар
Шетел субъектілері
Мердігер
Сурет 1. Инвестициялық қызметінің субъектілерінің жіктелімі
Ескерту: [4] әдебиет негізінде құрастырылған
Инвестицияның қызметтік-шаруашылық жүргізуші субъектілерін меншіктік капиталды және іске асыратын табыс алу өсіру мақсатында қаражатты жұмсау қызметі.Инвестициялық қызмет деп инвестиция бағдарламалары мен жобаларға капитал жұмысына байланысты, сондай-ақ оларды жүзеге асыру жөніндегі тәрбиелік іс-әрекеттердің жиынтығы Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік Кодексіне сәйкес айтылады [1]. Бөлінген инвестиция және оны іс жүзінде игерудегі қызметтердің жиынтығы инвестиция қызметін білдіреді.
Инвестицияның негізгі мақсаты табыс табу және әрбір әлеуметтік тиімділікке қол жеткізу. Бұл кезеңде жаңа кәсіпорындарды құру, қайтадан құру, кеңейту және техникалық жағынан қайта қаруландыруды, сондай-ақ ақшалай жұмсалым жалпы инвестициялау ұғымын жәнне құнды қағаздарына шығындар мен байланысын сипаттайды.
Әрбір мемлекет, нарықтағы жағдайды реттейтін инвестиция ресурстарын, негізгі операторлардың бірі болып бой көрсетеді, елдегі инвестиция ахуалының күйін анықтайтын, , әлеуетті инвесторлардың шешім қабылдауларына ықпалын тигізетін шет ел инвестициялары.
Нарық қатынастарын дамытудың қазіргі таңда Қазақстанда инновоциялық және инвестициялық саясатты құру мен жүргізу үшін алғышарттар қалыптасты: кәсіпорында шаруашылық қызметті реттеудің нарық макроэкономикалық үрдістер арқылы басқарудың нарықтық әдістерін әзірлеу және енгізу; қос деңгейлі банктерінің жүйесіне өту; мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және оны қаржыландыру көздерін әзірлеу; инновациялық және инвестициялық саланың ролін түсіну және елдің ішкі резервтерінің есебінен инвестициялау көздерінің қажеттілігі. Бірақ, қалыптасқан алғышарттарға қарамастан, экономиканың инновациялық-инвестициялық тартымдылығы сырттай және іштей инвесторлар үшін әлі де төмен. Осы жағдайдағы мемлекеттің, аймақтағы үкімет органдарының міндеттері ресурстың өндірістің және ғылымның инвесторлар және басымды салаларына шоғырландырудан бұл үрдістерге қатысу үшін ыңғайлы инновациялық-инвестициялық жағдай қалыптастырудан тұрады.
Мемлекеттік реттеудің тетіктерінің жоқтығы, кәсіпорындардың инвесторлар үшін тартымдылығына алып келетін қаржылық-несиелік саясаттағы жаңсақтықтар нарық жағдайында тұрақтылығын қамтиды өйткені, өз өніміне сұраныс шектеулері жоқ. Ол көбіне, үлкен экспорттың мүмкіншіліктері бар және бұлардан шығатын, инвестиция көздерін қалыптастырудағы, артықшылықтары бар мұнай мен газ өндіру өнеркәсіптері. Бұл мұнай және газ өндірісінің өнеркәсібі инвестиция белсенділігінің деңгейін анықтады. Ол ұзақ уақыт бойы экономиканы қалыптастырушы фактор ретінде қарастырылады. Нарық қатынастарына өту жағдайындағы инвестициялардың өндірістік емес және кен өндіруші өнеркәсіп салаларына қайта бағытталу болған. Ол, инвестиция қызметінің сапалы параметрлерінің жақсаруына жағдай жасай алмай, өңдейтін өнеркәсіпке капитал салымдарының қысқартылуына алып келеді..
Инвестиция салалық құрылымы біздің толық тиімділігі жоқ құрылымымызды бекітеді де, түбінде экономика өсіміне жағымсыз әсер етеді. Осы құрылымдық қиғаштықтар консервациясының себептерінің біреуі-аймақ экономикасының дамуындағы артықшылықтарды айқындайтын және шет ел инвестицияларын тартуға сараланған тәсілдерді жүзеге асырылатын экономикалық саясаттың шараларының жоқтығынан. Шет ел инвесторларының салған капиталға үлкен табыс нормасын өздері таңдайды және басшылыққа алып отырады,. Өкінішке қарай біздің мемлекетіміз бұл үрдіске елеулі әсер етпейді.
Отандық ішкі сұраныстың көбі импорт есебімен өтелуіне алып соғуының себебі, өндірістің жойылуынан болған ішкі ұсыныстың аздығы. Бұдан кейін кейін инфляцияның жоғары қарқыны, отандық өндірістік тиімділіктің төмендеуі және тұрақсыздығы, ел капиталының кемуіне алып келетін, инвестициялауға жағымсыз жағдайлар болады.
Жекеменшік саласы мемлекеттің араласуынсыз жүзеге аспайтын тауарларына, қаржыландыру көздерін және инвестицияны қолдау мен тартуға қатысты механизмдерді анықтаудан тұруы индустриалдық-инновациялық дамудың мемлекеттік инвестициялық саясатының мақсаты болып табылады. Мемлекеттің қолдауы мен нарық ынтасының сәйкестігінде ғана мүмкін болуын, инвестиция белсенділігін ұлғайту арқылы экономика дағдарысынан шығуға және де өндірісті жандандыруға болады.
ҚР-ндағы инвестиция қызметінің негізгі бағыттары болып, жоғары техникалық-технологиялық деңгейді сақтаған, салалар мен өндірістің экспорттық-импорттық орнын алмастырушы және бәсекеге қабілетті салаларда қолдау табуы мүмкін.
Әлемдік құрылымның қайта құрылудың шешуші шарты боп қарастырылатын тәжірибені талдау, экономикадағы инвестиция үрдістерін мемлекет арқылы қолдау экономиканың ұлғаюының тұрақтылығының қарқындарын қолдау және де жетістігі нақты нәтиже береді. Елімізде 2015 жылғы 29 қазандағы № 375-V ҚРЗ ҚР-ның Кәсіпкерлік Кодексінде инвестицияны ынталандыру заңды және де экономикалық негіздері анықталған.
Осы заң Қазақстан Республикасындағы инвестицияларды ынталандырудың құқықтық-экономикалық негіздерін анықтайды және инвестицияларға қатысты қатынастарды реттейді , Қазақстан Республикасында инвестицияны жүзеге асырған кезде инвестицияның құқықтарын қорғауға кепілдік беріледі және инвестицияны мемлекет арқылы қолдау шараларын, инвесторлар араласатын дауларды шешу тәртібі белгіленеді.
Қазіргі кездегі технологияларды қолданатын қолданыстағы өндірістің жаңартылуы, кеңейтілуі және жаңаларды жасаудағы инвестицияларды ынталандыру мен экономиканы дамыту үшін жағымды инвестиция ахуалын қалыптастыру мақсатында инвестицияны мемлекет арқылы қолдау жүзеге асырылады.
Инвестицияны мемлекет арқылы қолдау келесі преференцияларды ұсынумен беріледі:
инвестиция салық преференциялары;
кедендік баж салық салымынан босату;
мемлекет гранттары;
Өңдейтін өнеркәсіпті дамытуының мақсатында инвестицияларға сұраныс ұсынатын тауарларды экспортталу салаларға бағыттау қажет, оларға салықтық престі төмендету, бюджетпен қаржыландыру, мемлекеттен тапсырысты беруді кеңейту мен сыртқы экономика саясатындағы орынды қолдампаздық (протекционизм) ретінде көмек жасалуы қажет. Халықтың әлеуметтік-ауқаттық деңгейін және де отандық өнімдерге төлем қабілеттілігі бар сұранымын қалпына келтіру бойынша шаралар қабылдануы керек. Бұл мультипликативті әсер бере отырып, кәсіпорындарға инвестицияларды іздеуге, оны төлеуге, несие беретіндермен және мемлекетпен төлеп құтылуға, өндірісті дамытуға мүмікіндік беруші еді.
Еліміз инвестиция арқылы ғана дамымай, біз Отандық мамандардың біліктілігін арттыруымыз қажет. Сондықтан да шетелдің алдыңғы қатардағы тәжербиелерді игеру өте маңызды. Сонымен қатар, мемлекетімізде өндіріс қарқынды ұлғаю үшін кәсіптік шеберлігі жоғарылау мамандардың дайындалуы, жаңа идеялардың жүзеге асырылуын бақылауымыз керек. Қызметшілердің біліктілігін арттыру, Қазақстандық кәсіпорындарды көбейту және де оларды технологиялық жағынан да дамытуға негіз болады. Біздің стратегиялық міндетіміз - бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан лайықты орын алу. Сондықтан да мемлекет пен жеке меншік сектор өзара сенім мен тиімділікке негізделген әріптестік қатынастарын жолға қою керек,-деп жолдады Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және жедел жаңару жолында атты 2005 жылғы 18 қаңтардағы жолдауында. Осындай стратегиялық бағдарламаны жүзеге асыруда инвестиция маңызды орын алады.
Инвестиция бұл табысты алу не болмаса басқа тиімді эффектіге жету үшін кәсіпкерлік қызмет объектілеріне салынатын мүліктік-интеллектуалдық құндылықтар.
Нарықтық экономикада инвестиция сөзінің мағынасы оған жалғыз және түбегейлі анықтама беру үшін өте кең болып табылады. Экономикалық теорияның негізгі бөлімдерінде және де тәжірибелік қызметтің түрлі салаларында оның мазмұны өзінің ерекшеліктеріне тән болады.
Макроэкономикада инвестиция өндірістің жаңа құралдарына (өндірістік немесе тұрақты инвестициялар), жаңадай тұрғын үйлер инвестицияларына және тауарлы қордың өсуіне шығындардан тұратын жиынтық шығындардың бөлігі. Нақтырақ айтқанда, макроэкономикалық аспект инвестициялар бұл ағымдағы кезеңде пайдаланбаған және де экономикада капиталдың өсуін қамтамасыз ететін жалпы ішкі өнімнің бөлігі болуымен айқындалады.
Өндіріс теориясында және де макроэкономикада инвестициялар жаңа капиталды құрудың үрдісі болып табылады.
Сөйтіп, қаржылық теорияда инвестиция нақты немесе қаржылық активтерді алу деп түсіндіріледі, яғни ол, мақсаты алдағы пайдаларды алу мақсатындағы бүгінгі шығындар. Нақтырақ айтқанда, инвестициялар белгілі бір қазіргі құнның, анықталмаған болуы мүмкін, келешек құнға айырбасталуы.
Республикамыздағы инвестиция қызметінің жағдайын келесі көрсеткіштерінің арту қарқынын сипаттайды:
инвестицияның жалпы көлемін;
жалпылай ішкі өнімдегі (ЖІӨ) инвестицияның үлесін;
инвестицияның жалпы көлеміндегі қаржылық емес активтерге инвестициялардың үлесін;
қаржылық емес активтерге инвестицияның көлемін.
Инвестиция қызметінің жағдайын жанама, бірақ жеткілікті объективті түрде негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерінің өсу темптері сипаттайды:
ұлттық табыстылықтың;
ЖҰӨ және де ЖІӨ;
өнеркәсіп өндірістік көлемінің;
өнеркәсіп өнімінің жеке маңызды түрін шығарудың;
ауыл-шаруашылық өндірістік көлемінің;
қоғам-еңбек өнімділігінің;
және де басқалардың.
Инвестиция қызметін бағалауда осы көрсеткіштің объективтілігі олардың артуы инвестицияның салымсыз және мәнсіз болатындығымен байланысты. Егер де бұл көрсеткіштердің өсу қарқыны инвестицияның өсу қарқынынан артып кетсе, онда бұл инвестицияны қолданудың тиімділігі жоғарлауының себебі және де керісінше.
Инвестицияның деңгейі қоғамдағы ұлттық табыстың көлеміне маңызды ықпал етеді; оның арту қарқынынан ұлттық экономикада біраз макропропорциялар тәуелді болуда.
Инвестицияның тиімділігінің есепке алынуы, талдануы және де жоғарлатылуы үшін макродәрежедегідей сияқты микродәрежеде де олардың ғылыми негізделінген классификациясы керек. Инвестицияның ойластырылған және де ғылыми жоспарда бекітілген классификациясы тек қана оларды сауапты есепке алу үшін ғана емес, сонымен қатар олардың барлық жақтарынан қолдану деңгейін талдау үшін және де осы негізде тиімді инвестиция саясатын жасау үшін және жүзеге асыру үшін объективті ақпаратты алуға мүмкіншілік береді.
Қазіргі кездегі экономиканың жағдайында және тәжірибесінде көп таралған келесідей белгілер арқылы инвестицияның төмендегідей классификациясы қолданылады:
келешек объектілердің мақсатты тағайындау белгісі бойынша бұл олардың ұлттық шаруашылықтың салалары бойынша бөлінуі өз кезегінде екі бөлімшелерін өндірістік тағайындалуының объектілеріне салымдарын және өндірістік емес тағайындалудағы объектілерді құрайды.
негізгі қорлардың қайта өндірісінің формалары бойынша жаңа құрылысқа, әрекет етуші кәсіпорындардың кеңейтілуіне және де қайта құруына, сонымен бірге техникалық қайтадан қаруландырылуында.
қаржыландыру көздер арқылы орталықтанған және орталықтанбаған.
қолдану бағыты бойынша өндірістік және де өндірістік емес.
инвестицияны қосу объектілері бойынша:
мүлікке инвестиция (нақты инвестиция) - жабдықтарға, ғимараттарға, құралдарға, материалдардық қорларға инвестиция; нақты (капиталды құруға) инвестиция әрекет етуші кәсіпорындарының қайта құрылуына және де техникалық қайта қарулануға жаңаларын құру. Осы жағдайда инвестор-кәсіпорыны қаражаттарды салып, өзіндік өндірістік капиталды көбейтеді - негізі өндіріс қорлары және де олардың қызмет етуі үшін қажетті айналым құралдары;
қаржылық (портфельдік) инвестиция (облигацияларды, акцияларды және басқа құнды қағаздарды алу); портфельдік инвестиция - басқа кәсіпорындардың активтерін облигацияларға, акцияларға, басқа да бағалы қағаздарға салу. Портфельдік инвестицияны жүзеге асыру уақытында инвестор бағалы қағаздарға дивидендтік табыстарын алып өзіндегі қаржылық капиталды көбейтеді;
материалдық емес инвестиция не болмаса материалдық емес активтерге инвестициялар (лицензиялар, патенттер, бағдарламалық өнімдер, ғылым-зерттеушілік және тәжірибелік-құраушы жасаулар және т.б.).
Капитал құраушы инвестицияның құрылымында негізгі орынды негізгі капиталға инвестиция алады, қайсысының көлеміне жаңа құрылысқа, қайтадан құрылуына, әрекет етуші өнеркәсіптік, ауыл-шаруашылық, көліктік, саудалық және басқа да кәсіпорындардың кеңейтілуіне және техникалық қайтадан қарулануына шығындар, тұрғындық және мәдени мен тұрмыстық құрылысқа шығындар кіргізіледі.
Инвестицияны қолданудағы тиімділік маңызды дәрежеде оның құрылымына байланысты болады. Инвестицияның құрылымында оның түрлері, пайдаланатын бағыттары бойынша құрамдары және олардың жалпы инвестициялардағы үлесі түсініледі.
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің қаржы көздері
Инвестиция қызметін жүргізудегі басты шарт бұл инвестиция ресурстарынының қалыптастыру үрдісі болып саналады. Инвестиция ресурстары бұл нақтылай және қаржылай инвестициялаудың объектісіне кететін мемлекеттің және кәсіпорындардың қаржылай қаражаттары. Инвестиция ресурстарын қалыптастыру бастапқы капиталды жинақтауға байланысты:
ұлттық табыс бөлу уақытында мемлекет шеңбері;
таза табысты бөлу кезінде ккәсіпорын шеңбері;
қарыз қаражаттарын (оның көлемі қарыздық капитал құнына байланысты) тарту кезінде кәсіпорын шеңбері.
Инвестиция ресурстар көзін пайдаланудағы тиімділік келесідей ерекшеліктерді ескеруіне байланысты: инвестиция қызметі инвестиция ресурстарын қалыптастырусыз жүргізілмейді; кәсіпорын инвестиция ресурстарының қалыптастырылуы тұрақты сипатқа ие, өйткені инвестициялау барлық қызмет кезеңдерінде де жүргізіледі; кәсіпорын инвестиция ресурстарының қалыптастырылу кезінде реинвестициялау пайданы аудару, амортизациялық аударымдар, негізгі активтерді сату есебі арқылы жүргізіледі.
Еліміздің капитал есебінен құрылған инвестиция ресурстарының көптеген түрлері бар. Елімізде олар кіші және орта бизнес кәсіпорындары үшін өте қолайлы. Шет елдердің қатысуы арқылы инвестиция ресурстары негізінен ұзақ мерзімді сипаттағы үлкен жобаларды іске асыруда сипат алады.
Кәсіпорындардың инвестиция қызметінде инвестицияларды қаржыландыруды ұйымдастыру мен қаржыландырудың ыңғайлы, тиімді көздерін іздеу және де таңдау маңызды орын алады.
Айналым және негізгі капиталға қызмет етуге капиталды тиімдірек қолдану үшін капиалды шоғырландыру үрдісін біз кәсіпорынды қаржыландыру көзі дейміз.
Инвестиция көзінің түрлері төменде берілген (Сурет 2).
Инвестицияны қаржыландыру көздері
Сыртқы
Ішкі
Қарыздық
Тартылған
Меншік
банктің несиесі
жай акцияның эмиссиясы
жарғылық қор
лизинг
бюджеттік қаржылар
резервтік қор
амортизациялық қор
мемлекеттік несие
пайлық құрылтай жарналары
вексель
таза пайда
гранттар, қайырымдлық жарналары
амортизациялық аударымдар
бағалы қағазды шығару
Сурет 2. Қаржыландыру көздері бойынша инвестиция
Ескерту: [6] әдебиет негізінде құрастырылған
Жарғылық капитал кәсіпорынның меншік иеленушілерінің бастапқы инвестициялаудың есебі арқылы құралады және де компанияның қарыз берушілерінің алдындағы міндеттемені білдіреді. Жарғылық капиталдың көлемі бастапқы кезеңде анықталады және де келесідей жағдайда өзгеріске ие болады: қосымша акция шығару, жаңа құрылтайшы тарту, акцияның номиналдылық құнынан нақты құнның жоғарылауы және т.б.
Резерв қоры шет елдердің қатысуымен құрылған компания үшін міндетті, көбіне акционерлік қоғам түрінде қалыптасты. Бұл компанияның шығындарын облигация арқылы міндеттемелерді жабуға арналған. Мақсатты бағытқа ие болғандықтан өзге мақсаттарға қаражаттар қолданылмайды.
Амортизация қорының істен шығу уақыты бір жылдан жоғары болатын негізгі қорлардың және өзге де материалдық активтердің құнын қайта бағалау нәтижесінде қалыптасады.
Мұндай капиталды құру компанияның инвестиция қызметіне жағымды шарттар береді. Өйткені, активтердің құны қазіргі кездегі бағаға сай өзгертілуіне мүмкіндік береді.
Міндетті түрде төленетін барлық төлемдерді төлегеннен соң қалған инвестицияның көзі ретінде сипатталған кәсіпорынның табысының нақты бөлігі таза пайда деп аталады.
Амортизация аударымдары басты активтердің құнын жаңадан жасалған өнімге аудару процесі. Амортизация нәтижесінен алынған қаражаттарда мақсаттық бағыт бар. Сондықтан олар реинвестицияланады және де компанияның ішкі басқаруымен қалады. Ал пайдадан аударым еркін сипатқа ие.
Инвестициялаудың жай кәсіпқойлық анықтамасы осыдан да қатты, мұнда қаржы салымы, біріншіден, бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады: жабдықтарды сатып алуға және орнатуға, техника, шикізат, ғимарат құрылысына. Қандай да болмасын кәсіпорынның материалдық бөлігі негізгі және де айналым қаржыларын енгізеді. Теоретиктер осының бәрін "нағыз капитал" терминіне біріктіріп атайды.
Инвестицияны жүзеге асырушы заңды және де жеке тұлғалар, олар коммерциялық тәуекелдікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге, саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Капиаталды салған кезде көбінесе өзге біреудің бастапқыда ойлайтыны тәуекелдің төмен болуы, сол кезде күрделі қаржымен қаржыландыра алатын делдал - бұл инвестор.
Белгілі тәуекелділікпен өз қаражатын салған адам кәсіпкер болып табылады.
Алдын ала есеппен тәуекелге баруға дайын тұлға - бұл саудагер.
Кез келген тәуекелге баруға дайын тұлға - ойыншы.
Инвестициялаудың мақсаты - бұл пайда, кіріс, табыс. Кіріс қаржысын бизнестің материалды бөлігіне салмауға да болады. Бірақ та белгілі жағдай, ұзақ мерзімді кәсіпорынның іс-әрекеттерінде, олардың тек қана қаржы - саудагерлік іс - әрекеттермен ғана айналысып, негізгі қорын жаңартуды ұмытатындар да болады. Ондай адамдар бәсекелестерінен артта қалады, ал бұның өзі нарықтың даму жағдайында өте қауіпті болып келеді.
Сонымен қоса, инвестициялардың келесі ортақ, өзіндік сипаттарын айтуға болады: олар, ұзақ мерзімді сипатқа ие (ол - нақты инвестицияға қатысты); қысқа мерзімді инвестиция қаржы шеңберінде өте тиімді бағалы қағаздар арқылы жүзеге асады; инвестиция іс-әрекеті және қабылданған инвестиция жасау шешімі кәсіпкерлік қызметтің барлық тараптарына және аймақтағы әлеуметтік және экономикалық ахуалға кешенді түрде әсерін тигізеді[4]. Сондықтан да қабылданатын инвестициялық шешімдер техника, ақпарат және ұйымдастыру жақтарынан негізделген болуы керек. Инвестиция ұғымын түсіну деген сөздің мағынасы осында. Бірақ та, инвестиция сөзіне берілген барлық анықтамалар қарастырыла келіп (1-кесте), авторлық бір мағыналы анықтама беруге тырыссақ.
Кесте 1. Инвестиция терминінің анықтамалары
Анықтама
Алынған көздер
Қаржының күрделілігін жұмсау - жұмыстағыeмекемелерді (өндірістік күрделі қаржы жұмсау)қайтажаңғырту,eөркендету,тех никалық жарақтандыру жәнеде жаңасын тұрғызуға немесе де тұрғын үй , мәдени - тұрмыстық құрылысқаe(өндірістік емес күрделі қаржы жұмсау) жұмсалған қаржы құралдары
Орталықтанған жоспарлыeжүйеде қолданылған анықтама [1].
Таза инвестициялаудың -не капитал құру,яғни айтқанда қоғамның нақты капиталының ұлғаюын көздейді (ғимараттар, құрал-жабдықтар,материалдөндірістік e қорлар же т.б.). Таза инвестициялаудың тек қана жаңа нақты капитал құрылатын кезде рөлeойнайды.
П.Самуэльсон
Өндіріске кеткен шығындар, өндіріс қаражаттарынeжинақтау, материалды қорлардың көбеюі, яғни оның мәні өндірісeшығындары мен жинақтаулар.
Р.Кэмпбелл Макконелл, Стэнли Э. Брю
Тұтынуға арналмаған табыс бөлігі
Р.В. Бочаров
Капиталды салымдар мен қаржылық (қоржындық) инвестициялар, яғни меншік иесі мәртебесімен тікелей байланысты, меншіктен табыс алудың құқығын беретін акциялар, облигациялардың же басқа да құнды қағаздарға
Салымдарды айтуға болады.
В.Фельзенбаум
Инвесторлар тікелей не жанама түрде иелік ететін же бақылайтын активтердің кез келген түрімен сипатталады.
Энергетикалық хартиясы мәселесі келісімде берілген анықтама [1].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ескерту:[12-14] негізінде автормен құрастырылған
Жоғарыда берілгендей eанықтамаларды біріктіре кележалпы мағынасын былай түсіндіруге болады: Инвестициялау дегеніміз мемлекетте не болмаса шет елдерде халық шаруашылығынн қайтадан құру және де кеңейту, Солармен қоса пайдалы болудың мақсатында қаражаттардың бөлу және де оны тураөндіріске, құралдарды сатып алуы үшін және де әлеуметтік-өндірістік түріндегіe нысандарды салу үшін жұмсау және де құнды қағаздарға салым салу.
Кейнстің теориясын айтатын болсақ инвестиция ағымдық кезеңде игерілмеген табыстың бөлігі деп қарастырылады. Мұнда инвестиция жинақтау процесіне қарама-қайшы болып саналады. Кейнс өзіндік макроэкономикалық теориясында инвестициялық процесс тетігін инвестиция мен жинақтау арасындағы байланысқа зерe салып зерттегені белгілі.
Кейнсиандық теорияда инвестициялық үдеріс тетігінің негізгі сәттері келесіде. Дамыған экономикалық жүйеде жинақтау және инвестиция функциялары бір- бірінен бөліне бастайды. Жинақтаудың белгілі бір бөлігі тікелей бірден инвестициялануы мүмкін. Бұл - шағын және орта кәсіпорындардың, фермалық және басқа да шаруашылықтардың жинаған қаржыларының негізгі бөлігі. Қалған қаржы бөлігін экономикалық қатынастар субъектісі болашақтағы болатын шығындарды өтеу үшін сақтайды (тұтыну және инвестициялық). Сонымен бірге, болашақтағы болатын табысқа сене отырып, инвестициялық жобаларды бастауы мүмкін.
Жинақтау мөлшері жөніндегі және инвестициялық шешімдерді әр субъект алдағы болатын жағдайға байланысты әр түрлі қабылдайды. Жинақтау үй шаруашылығы арқылы жүргізіліп, тұтынушылық таңдауларына қарай реттеледі (Кейнс бойынша тұтынушылық икемі деп аталады). Кәсіпкерлер қабылдайтын инвестициялық шешімдері олардың өндірілетін тауарға деген сұранысты субъективті түрде бағалауына байланысты болғандықтан тұрақсыз, айнымалы сипатқа ие.
Үміт артып отырған инвестициялар мен жинақтау мөлшеріне Кейнстің экономикалық теориясында үлкен мән беріледі. Инвестициялар мен жинақтаудың көлемі әрқашан нақты болады, бірақта үміт артқан мөлшерінен (инвестициялық үдеріске қатысушылардың жоспарына сәйкес) өзгеше болуы мүмкін. Оларды болашаққа қатысты болжамдардың екі түрі ретінде қарастыруға болады: игіліктерді өндіруші мен тұтынушылар көзқарасына қарай, олардың сәйкес келуі кездейсоқ болуы да мүмкін. Бұл шамалардың бір бірінен айырмашылығы болған кезде екі жағдай туындайды. Ақпараттық жүйелердің қатарлары ақпараттық жүйелердің өңделуінде дербес деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету талаптарының орындалуын бақылау шараларының қорытындысына байланысты, не болмаса,нақты ақпараттық жүйелердің өзгеруі және ерекшеліктерін ескере отырып, дербес деректердің қауіпсіздігінің қауіпін бағалау және жүргізілген анализінің негізінде оператордың шешімімен қайта қарастырылуы мүмкін. Бұл болжам жеке сектордың қаржылық ахуалына қарай инвестицияға бейімділігін анықтайтын басқа да кең аумақты теорияларға қосымша фактор түрінде қолданылуы мүмкін. Егер жоспарланған жинақтау көп болса, онда инвестиция мен жинақтаудың нақты мәндері күштеп, игерілмеген игіліктер қорына мәжбүрлі түрде инвестиция жасау арқылы теңестіріледі. Бұл жағдайда артық өндіру тоқырауы орын алады. Мұндай жағдайда өзінің шығындалуы арқылы мемлекеттік реттеу арқылы тиімді сұранысты кеңейтуі мүмкін [10].
Біздің еліміз үшін ұзақ уақыт бойы басқа жағдай тән болып келді. Шаруашылықтар жинақтаудан гөрі инвестицияны артық жасап келеді. Бұл кезде нақты іс жүзіндегі инвестициялар мен жинақтауды күштеп теңестіру нәтижесінде тұтынушылар қолында тауар көлемімен қамтылмаған мәжбүрлі жинақтау қоры пайда болуына әкелді, соның салдарынан ол инфляция үдерісінің негізгі көзіне айналып отыр.
Тұтынушылардың жинақтауы мен бизнеске қажет деп тапқан инвестициялар арасындағы теңдік макроэкономикалық тепе-теңдіктің негізгі іргетасы болып табылады. Классикалық теорияға сәйкес, бұл мәндерді теңестіретін тетігі түрінде инвестициялар мен жинақтар теңескен кездегі деңгейде автоматты түрде орнаған пайыз мөлшері болып табылады. Инвестициялық үдеріс тетігін түсіндіретін кейнстік теория нарықтың өзін - өзі автоматты түрде реттеуді жоққа шығарады. Жеке алғанда, игілікті өндірушілер мен тұтынушылар жоспарының сәйкес келмеуінің ықтималдығы бар екенін естен шығармау керек, себебі бұл уақытта пайыздық мөлшер инвестициялық тетікті реттей алмайды. Мемлекеттік бюджет, салық саясатын және пайыздық мөлшерін басқару арқылы инвестициялық үдерісті реттеу дағдарыстардың алдын алып, қоғамдық игіліктер өндіруші мен тұтынушылардың жоспарлары мен үміттерін өзара үйлесімге келтіру құралы болып табылады. Кейнс теориясында қарастырылған инвестициялық үдеріс тетігінің негіздері міне осындай. Ол кейіннен дағдарыстық жағдайда экономиканың әрекет етуін түсіндіретін теория деген сипаттамаға ие болды [10].
Инвестициялық үдеріс тетігі нарықтық қатынастардың жүйесінің негізі болып, ол белгілі бір құрылым түріне айналды. Көптүрлі экономикалық қатынастар ішінен іс-әрекеті жеке өзара байланысқан бірыңғай секторларға (нарықтарға) бөліп көрсетуге болады. Осы нарықтарда әр түрлі субъектілер экономикалық қатынасқа түсіп, іс-әрекеті бірдей топтарды құрайды.
Әдетте, белгілі бір түрде бір - бірімен қарым-қатынаста болатын және нарықтық экономика жүйесін құрайтын төрт нарықтық және төрт экономикалық субъектілер тобын ажыратып көрсетуге болады:
ақша нарығына ақша қаржыларына ұсыныс пен сұраныс мәселелері кіреді;
тауар нарығы, мұнда халық шаруашылығында өндірілген барлық тауарлар мен қызметтер айналымға түседі;
еңбек нарығы - еңбектің өндірістік факторын қамтиды;
қаржы нарығы, мұнда құнды қағаздар нарықта айналыста болады.
Бірқатар мәселелерді зерттеу және тереңінен оқып білу нарық шаруашылығының құрылымын неғұрлым толық түрде талқылауды талап етеді. Ол үшін бұл құрылымдарды одан ары бөлшектеу керек, соның әсерінен талқыланып отырған элементтер саны көбейе түседі. Мысалы, мемекеттік құнды қағаздар және акциялар нарығы тұтыну және инвестициялық тауарлар нарығынан бөлек қаралады.
Қазіргі заманғы экономикалық пікірдің даму тарихында инвестициялар теориясы әр түрлі өзгерістерге ұшырады. Инвестордың іс әрекеті жайлы бір ғылыми болжамдар екіншісімен алмасып отырды. Инвестициялар теориясының қайсы бірі болмасын мәнін дәлелдеу немесе теріске шығару мақсатымен түрлі көптеген эмпирикалық зерттеулер жүргізілді.
Шындығында, бұл ғылыми болжамдардың барлығы келесі сұрақтарға жауап беруге ұмтылды: "қандай көлемдегі және қандай жағдайда инвестициялар экономикалық дамуға жағдай тудырады және инвестицияның конъюнктуралық тұрақсыздануы қандай факторлармен анықталады? "
Инвестициялық функцияның көптеген түрлерінің ішінен инвестордың іс әрекетіне қатысты әр түрлі ғылыми болжамдарға негізделген бірнеше топты бөліп көрсетуге болады. Солардың бірі - акселерациялық теориясына сәйкес өндірістің мақсаты - өндіріс көлемін арттыру болып табылады. Өнім шығаруды арттыру кәсіпкер үшін тек пайда табу құралы ретінде ғана қарастырады. Өндіріс көлемінің артуы инвесторға ешқандай артықшылық әкелмесе, онда нарықтық экономикада инвестиция жұмсау мүмкін емес. Жалпы инвестициялық үдерістің акселерациялық тұжырымы қарастырылатын мәндер арасындағы тәуелділікті біржақты қарастыру себебінен ол инвестициялық үдеріске толыққанды сипаттама бере алмайды [11].
Пайда табуды инвестордың негізгі мақсаты ретінде қарайтын теориялар инвестициялық үдеріс динамикасын басқа тұрғыдан түсіндіреді. Акселерациялық теория шеңберінде жұмсалатын капитал шамасы қол жеткізілген техникалық даму деңгейі мен осы кезең ішінде өндірілетін өнім көлеміне пара-пар болады , яғни күтіліп отырған сұраныс көлеміне байланысты болады. Пайданы барынша көбейту теориясы бойынша өнімді өткізумен қатар күтіліп отырған пайданың жеткілікті шамада болған жағдайда ғана инвестиция жеке секторда жүзеге асырылады.
Өтімділік болжамы да меншіктікe қаражат пен несиелік капиталдығын пайдалануға айырмашылықтарын ескерушілікке мүмкіншілік береді. Кәсіпкердің инвестициялық мақсатқа арналған меншікті ақшаның қаражаттарының көлемі өзін-өзі қаржыландыру барысындағы осы мақсатқа өту үшін сақталған таза пайда мен амортизациядан тұрады, ал сырттағы қаржыландыруда несиелеу және өзіндік капитал бөлігінің эмисияларынан құралады. Өтемділік болжамы ең алдымен өзін - өзі қаржыландыру жолын іздестіруге негізделеді. Барлық ішкі көздердің мүмкіншілігін толық пайдаланғаннан кейін ғана сыртқы қаржыландыру көздерін іздестіруге шешім қабылданады. Бұл болжам жеке сектордың қаржылық ахуалына қарай инвестицияға бейімділігін анықтайтын басқа да кең аумақты теорияларға қосымша фактор түрінде қолданылуы мүмкін. Жеке сектордың өтімді қаржысыныңe мөлшерінің жалпылама көрсеткіші түрінде барлық салықтық төлемдерді төлегеннен кейін кәсіпкердің қолында қалғанeтаза пайда қаралады. Инвестциялық қызметтің қарапайым моделі бойынша бұл байланыс төмендегі сызықтық тәуелділікпен беріледі:
Кt*=I Пt (1)
Кt*= I*Пt (2)
мұнда: Кt*- t- кезеңіндегіинвестициялықкапиталдыңо ңтайлымәні;
Пt - бүкілпайдасомасы;
I , I*- пара-пардықкоэффициенті.
Өндіріскөлеміменинвестициялықбелсен ділікарасындағыөзарабайланыстытүсін діретінескіғылымижорамалдау - нарықтықпайызмөлш еріарқ ылыбөлшектенген инвести циялықшығында рдыанықтай тынтеория. Нақтыемесэлеме нтібарбұлте ориян ыңажыраты лмайтын алғышарты - бұлжетілген бәсекенар ығыныңқа жеттілігі. Бұлтео рияғасәйкес, капиталқазіргікезең гедисконт талға нболаша қтабыстыб ілдіреді.
Шаруашылық субъектілердің инвестициялық іс-пррәрекетінтүсіндіеоклассикалықт еорияпайдаланылатынкапиталдыңоңтайл ышамасыөндірі скөлеміне, шдлвывыдзыыжх өнімніңқұнынажәнешығынына, капиталдыпайдалануғабайланыстыболад ы. Кәсіпорынныңта зақұны, капиталдыпайдаланушығындарыбелгіліб олғанжағдайдакапиталикемділіккоэффи циентін, өндіріскөлемін, бағаинде ксінескереоты рыпоңтайлыкапиталмөлшерін есептепшығаруғаболады. Осылайша, неоклассик алықинве стициялықтеория "кәсіпорынқұны" ұғымынане гізделінген. Жеңілдеткентүрде "кәісіпорынқұны" оныңкелешектеал атынтабысы нбүгінгікүнгедис контталғанм өлше індекө інеді, кәсіпкероныбарыншакөбейтугетырысады [11].
Инвестициялықe процеске тән экономикалық қатынастардың көп түрлілігі инвестицияларды жіктеудіe қажет етеді. Барлық инвестициялардың түрлері мақсаттық белгілеріне қарай негізгі үш eтопқа бөлінеді: қаржылай, нақты және де материалдықeемес активтер инвестициялары (Сурет 3) [4]
Матқ емес активтер инвестицисы
ИНВЕСТИЦИЯ
Нақты инвестициялар
Кәсіпорын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz