Mотивация теорияларын мазмұндық және процессуалдық салыстыру

Себепкерлік (мотивация) теориясының барлық жиынтығы шартты түрде екі категорияға бөлінеді: мағыналы және процессуалды. Іс жүргізу теориясы, яғни іс жүргізу адамдар әр түрлі мақсатқа жетуі үшін өзінің күш-жігерін қалай бөлетіндігін және мінез-құлықтың нақты түрін қалай таңдайтындығын талдайды. Қажеттіліктің болатындығын теріске шығармай,іс жүргізу теориясы адамның мінез-құлқын тек сол ғана айқындап қоймайды деп есептейді. Осы теория бойынша жеке бастың мінез-құлқы,оның нақты жағдайға және таңдап алған мінез-құлық типінің мүмкін болатын себеп-салдарына байланысты қабылдау және үміттену функциясы да болып саналады.
Үміттену теориясы.Теория мынандай қағидаға негізделеді:белсенді қажеттіліктің болуы адамдардың мақсатқа жетуінің бірден бір себебі-мотивациясы болып саналмайды. Адам өзінің таңлап алған мінез-құлық типі өзін қанағаттандыратындығына және ойлаған мақсатына жеткізетіндігіне сенеді.
Үміттену – бұл жеке адамның белгілі бір оқиға ықтималдығын бағалауы.Көпшілік адамдар,мәселен,жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін жақсы жұмысқа араласатындығына және де егер жақсылап жұмыс істейтін болса,қызметі жоғарылайтындығына үміттенеді.
Мотивация үміттену факторының: «еңбек шығыны-нәтижелері», «үміттену-нәтижелер-көтермелеу» және «валенттілік «көтермелеуге қанағаттану» функциясы болып саналады.
Нәтижелер тарапынан үміттену-көтермелеу қол жеткен нәтижелерге жауап ретінде нақты көтермелеуден немесе мадақтаудан үміттенуі.
Үміттену теориясындағы мотивацияны айқындайтын үшінші фактор-бұл валенттілік немесе мадақтаудың не көтермелеудің құндылығы. Валенттілік-белгілі бір көтермелеуге ие болғаннан кейін пайда болатын қанағаттану немесе қанағаттанбау дәрежесі. Әр түрлі адамдарда қажетсіну мен мадақтауды қабылдауы түрліше болатындықтан, қол жеткен нәтижеге жауап ретінде нақты көтермелеу,кейде сол адамға ешқандай бағалы болмауы мүмкін. Егер валенттілік төмен,яғни адам үшін көтермелеу құны шамалы болса, онда үміттену теориясы бойынша мұндай жағдайда еңбек әрекетінің мотивациясы әлсірейтін болады.
Егер жоғарыда аталған үш фактордың да мәні шамалы болса,онда мотивация әлсіз,еңбек нәтижесі төмен болады.
Жұмыс күшінің мотвциясын күшейтуде үміттену теориясының практикалық маңызы бар. Әр түрлі адамдардың қажетсінуі түрліше болатындықтан,олар нақты көтермелеуді түрліше бағалайды. Демек, ұйым басшысы ұсынатын көтермелеуін салыытыруы тиіс.
Әділеттілік теориясы.Әділеттілік-құқық тамырларындағы дұрыстықты субъективті түсіну, мен үшін немесе біз үшін дұрыстық. Адамдардың өздерінің күштерін,мақсаттарға жетуін қалай бөледі немесе бағыттайтынын түсіндіруді әділеттілік теориясы біледі.