Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің теориялық негізі ... ... ...
1.1 Орта кәсіби оқу орны менеджерін даярлау мәселелері ... ... ... ... ... .7
1.2 Орта кәсіптік білім беруді жандандыру (инновация) ... ... ... ... ... ... .43
2 Қазіргі кездегі орта кәсіби оқу орындарын тиімді басқарудың құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Орта кәсіби оқуорны менеджерінің ұйымдастырушылық. педагогикалық қызметінің құрылымдық функционалдық моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
2.2 Тәжірибелік.педагогикалық эксперименттің нәтижесі ... ... ... ... ... .65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Қосымша
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің теориялық негізі ... ... ...
1.1 Орта кәсіби оқу орны менеджерін даярлау мәселелері ... ... ... ... ... .7
1.2 Орта кәсіптік білім беруді жандандыру (инновация) ... ... ... ... ... ... .43
2 Қазіргі кездегі орта кәсіби оқу орындарын тиімді басқарудың құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Орта кәсіби оқуорны менеджерінің ұйымдастырушылық. педагогикалық қызметінің құрылымдық функционалдық моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
2.2 Тәжірибелік.педагогикалық эксперименттің нәтижесі ... ... ... ... ... .65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Қосымша
КІРІСПЕ
Зерттеу өзектілігі. Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі- адам аспектісіндегі әлеуметтік құндылықтар, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіру, олардың табысты еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызу, ұжым және ондағы қарым-қатынас, жағымды психологиялық климат, басқару мен менеджер ролі, сондай-ақ менеджер мамандығының әлеуметтік мәні, оның мақсатқа сай қызмет етуі және қарамағындағылардың абыройлы жұмыс істеп, одан ләззат ала алатындай мақсатқа қол жеткізудің жоспарын құру- қазіргі заманда өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Орта кәсіби оқу орнының негізгі мақсаты- өмірде кездесетін қиындықтарды өзі шеше білетін, қоршаған ортамен қарым-қатынасқа дұрыс түсе білетін маман даярлау. [1]. Бұл мәселе туралы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына арналған Жолдауында ерекше атап өткен. Президент өз жолдауында: білім беруді, кәсіптік даярлық пен әлеуметтік саланы XXI ғасырдың деңгейіне көтерілуді жоспарлап, оны жүзеге асыруға күш-жігерін аямайтынын айтады, сонымен қатар, XXI ғасырда білімін дамыта алмаған ел тығырыққа тірелетінін, орта кәсіби оқу орнындағы кәсіби білім беруді әлемдік стандарттар деңгейіне жеткізу керектігін міндеттейді. [2].
Қазақстандағы білім беру жүйесін ұйымдастыру және басқару мәселелерін республика ғалымдары бірнеше бағытта зерттеді. Айталық, қазіргі орта кәсіптік білімнің даму тенденциялары Г.К. Ахметова, Б.Ә. Әбдікәрімов,
С.Ә. Әбдіманапов, Т.Ғ. Ғалиев, В.В. Егоров, А.К. Құсайынов, А.П. Сейтешев және т.б ғалымдардың еңбектерінен көрініс тапты.
Болашақ мамандардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру (А.А. Бейсенбаева, Қ.Ж. Қожахметова, Б.И. Мұқанова, Р.К. Төлеубаева, С.А. Ұзақбаева және т.б) жолдары арнайы іздестірілуде.
Жоғары педагогикалық білімді басқару (З.А. Исаева, С.Т. Каргин, А.А. Калюжный, С.И. Қалиева, Қ.С. Мусин, М.Н. Сарыбеков, К.С. Успанов,
Н.Н. Хан және т.б) мәселелері кеңінен қарастырылуда.
Білім беру саласындағы менеджмент (Т. Баймолдаев, Б.А. Қойшыбаев және т.б), инноватикалық білім беру (Г.К. Нұрғалиева, Ш.Т. Таубаева және т.б) негіздеріне арналған зерттеулер жргізілуде.
Осы аталған бағыттар бойынша жазылған педагогикалық еңбектердің маңызы өте зор. Сондықтан біздің зерттеулеріміздің өзі орта кәсіптік білім беру жүйесінде жүріп жатқан күрделі де қиын өзгерістердің үйлесімділігін табуға арналған. Әлемдік білім кеңістігіне кіруге байланысты қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда, осыған байланысты басқару процесі де көптеген өзгерістерді қажет етеді: яғни, орта кәсіби оқу орнын жаңаша құруды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды, оқушылардың шығармашылығын дамытуды, менеджер іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Осындай жағдайларды ескере отырып, ғылыми-зерттеу жұмысының тақырыбын «Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі»- деп таңдауды жөн көрдік.
Мақсаты: Қазіргі орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізін теориялық тұрғыда негіздеу және менеджердің ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің құрылымдық функционалдық моделі арқылы жұмыстың тиімділігін көрсету.
Нысаны: орта кәсіби оқу орындарындағы басқару процесі.
Пәні: орта кәсіби оқу орнындағы педагогикалық процесті басқару.
Зерттеудің болжамы: Егер, орта кәсіби оқу орнын басқарудың жүйесі жеке тұлғалық, іс-әрекеттік, инноватикалық және технологиялық сияқты әдіснамалық тәсілдер негізінде құрылса, онда басқару болашақ маманның кәсіптік деңгейін жоғарылатуға әсер етеді, өйткені ұсынылған жүйе білім процесі субъектілерінің тұлғалық-іс-әрекеттік құрылымына сәйкес жасалынады.
Зерттеудің міндеттері:
1. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің мәнін, принциптерін, қызметін анықтау;
2. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізін айқындау;
3. орта кәсіби оқу орнындағы менеджердің ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің құрылымдық-функционалдық моделі.
Зерттеудің жетекші идеясы: Әлемдік білім беру кеңістігіне кіру үшін қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Соңғы он жылда инноватикалық процесс тек оқыту мен тәрбиелеу процесінде ғана емес, менеджмент жүйесінде де кеңінен таралуда. Біздің ойымызша басқару ісін қайта құрудағы басты мақсат- «бұйрықшылдықтан арылу», яғни бүгінгі менеджері бұйрық, жарлықтан қарағанда қарамағындағылармен жемісті ынтымақтастық қарым-қатынасқа көшуі тиіс. Мұның өзі басқару стилін өзгерте отырып, жаңа басқару мәдениетін қалыптастыру деген сөз. Бұл жерде ең маңыздысы, менеджер менеджмент теориясының негіздері жөніндегі арнайы біліммен қаруланып қана қоймай, сонымен бірге нақты жағдайларды саралай отырып, нәтижесінде дұрыс қорытынды жасай білуі қажет.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі ғылыми тұрғыдан дәлелденіп, менеджердің атқаратын ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің құрылымдық-функционалдық моделі дайындалып, тәжірибелік эксперименттер жүргізілді.
Зерттеудің әдістері:
- зерттеу тақырыбына қатысты ғылыми-теориялық әдебиеттерді талдау;
- білім беру жүйесіндегі менеджментке байланысты нормативті құжаттар мен мерзімді баспа материалдарын жүйелеу;
- тәжірибелік-педагогикалық жұмыстарды өткізу, алынған қорытынды нәтижелерді өңдеу;
- орта кәсіби оқу орнындағы менеджмент жүйесіне қатысты материалдарды жүйелеу, оның педагогикалық-психологиялық жағдайларын негіздеу.
Зерттеу базасы: Алматы қаласы, №8 Кәсіптік мектеп.
Бітіру жұмысының құрылымы: бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Зерттеу өзектілігі. Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі- адам аспектісіндегі әлеуметтік құндылықтар, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіру, олардың табысты еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызу, ұжым және ондағы қарым-қатынас, жағымды психологиялық климат, басқару мен менеджер ролі, сондай-ақ менеджер мамандығының әлеуметтік мәні, оның мақсатқа сай қызмет етуі және қарамағындағылардың абыройлы жұмыс істеп, одан ләззат ала алатындай мақсатқа қол жеткізудің жоспарын құру- қазіргі заманда өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Орта кәсіби оқу орнының негізгі мақсаты- өмірде кездесетін қиындықтарды өзі шеше білетін, қоршаған ортамен қарым-қатынасқа дұрыс түсе білетін маман даярлау. [1]. Бұл мәселе туралы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына арналған Жолдауында ерекше атап өткен. Президент өз жолдауында: білім беруді, кәсіптік даярлық пен әлеуметтік саланы XXI ғасырдың деңгейіне көтерілуді жоспарлап, оны жүзеге асыруға күш-жігерін аямайтынын айтады, сонымен қатар, XXI ғасырда білімін дамыта алмаған ел тығырыққа тірелетінін, орта кәсіби оқу орнындағы кәсіби білім беруді әлемдік стандарттар деңгейіне жеткізу керектігін міндеттейді. [2].
Қазақстандағы білім беру жүйесін ұйымдастыру және басқару мәселелерін республика ғалымдары бірнеше бағытта зерттеді. Айталық, қазіргі орта кәсіптік білімнің даму тенденциялары Г.К. Ахметова, Б.Ә. Әбдікәрімов,
С.Ә. Әбдіманапов, Т.Ғ. Ғалиев, В.В. Егоров, А.К. Құсайынов, А.П. Сейтешев және т.б ғалымдардың еңбектерінен көрініс тапты.
Болашақ мамандардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру (А.А. Бейсенбаева, Қ.Ж. Қожахметова, Б.И. Мұқанова, Р.К. Төлеубаева, С.А. Ұзақбаева және т.б) жолдары арнайы іздестірілуде.
Жоғары педагогикалық білімді басқару (З.А. Исаева, С.Т. Каргин, А.А. Калюжный, С.И. Қалиева, Қ.С. Мусин, М.Н. Сарыбеков, К.С. Успанов,
Н.Н. Хан және т.б) мәселелері кеңінен қарастырылуда.
Білім беру саласындағы менеджмент (Т. Баймолдаев, Б.А. Қойшыбаев және т.б), инноватикалық білім беру (Г.К. Нұрғалиева, Ш.Т. Таубаева және т.б) негіздеріне арналған зерттеулер жргізілуде.
Осы аталған бағыттар бойынша жазылған педагогикалық еңбектердің маңызы өте зор. Сондықтан біздің зерттеулеріміздің өзі орта кәсіптік білім беру жүйесінде жүріп жатқан күрделі де қиын өзгерістердің үйлесімділігін табуға арналған. Әлемдік білім кеңістігіне кіруге байланысты қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда, осыған байланысты басқару процесі де көптеген өзгерістерді қажет етеді: яғни, орта кәсіби оқу орнын жаңаша құруды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды, оқушылардың шығармашылығын дамытуды, менеджер іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Осындай жағдайларды ескере отырып, ғылыми-зерттеу жұмысының тақырыбын «Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі»- деп таңдауды жөн көрдік.
Мақсаты: Қазіргі орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізін теориялық тұрғыда негіздеу және менеджердің ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің құрылымдық функционалдық моделі арқылы жұмыстың тиімділігін көрсету.
Нысаны: орта кәсіби оқу орындарындағы басқару процесі.
Пәні: орта кәсіби оқу орнындағы педагогикалық процесті басқару.
Зерттеудің болжамы: Егер, орта кәсіби оқу орнын басқарудың жүйесі жеке тұлғалық, іс-әрекеттік, инноватикалық және технологиялық сияқты әдіснамалық тәсілдер негізінде құрылса, онда басқару болашақ маманның кәсіптік деңгейін жоғарылатуға әсер етеді, өйткені ұсынылған жүйе білім процесі субъектілерінің тұлғалық-іс-әрекеттік құрылымына сәйкес жасалынады.
Зерттеудің міндеттері:
1. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің мәнін, принциптерін, қызметін анықтау;
2. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізін айқындау;
3. орта кәсіби оқу орнындағы менеджердің ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің құрылымдық-функционалдық моделі.
Зерттеудің жетекші идеясы: Әлемдік білім беру кеңістігіне кіру үшін қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Соңғы он жылда инноватикалық процесс тек оқыту мен тәрбиелеу процесінде ғана емес, менеджмент жүйесінде де кеңінен таралуда. Біздің ойымызша басқару ісін қайта құрудағы басты мақсат- «бұйрықшылдықтан арылу», яғни бүгінгі менеджері бұйрық, жарлықтан қарағанда қарамағындағылармен жемісті ынтымақтастық қарым-қатынасқа көшуі тиіс. Мұның өзі басқару стилін өзгерте отырып, жаңа басқару мәдениетін қалыптастыру деген сөз. Бұл жерде ең маңыздысы, менеджер менеджмент теориясының негіздері жөніндегі арнайы біліммен қаруланып қана қоймай, сонымен бірге нақты жағдайларды саралай отырып, нәтижесінде дұрыс қорытынды жасай білуі қажет.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі ғылыми тұрғыдан дәлелденіп, менеджердің атқаратын ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің құрылымдық-функционалдық моделі дайындалып, тәжірибелік эксперименттер жүргізілді.
Зерттеудің әдістері:
- зерттеу тақырыбына қатысты ғылыми-теориялық әдебиеттерді талдау;
- білім беру жүйесіндегі менеджментке байланысты нормативті құжаттар мен мерзімді баспа материалдарын жүйелеу;
- тәжірибелік-педагогикалық жұмыстарды өткізу, алынған қорытынды нәтижелерді өңдеу;
- орта кәсіби оқу орнындағы менеджмент жүйесіне қатысты материалдарды жүйелеу, оның педагогикалық-психологиялық жағдайларын негіздеу.
Зерттеу базасы: Алматы қаласы, №8 Кәсіптік мектеп.
Бітіру жұмысының құрылымы: бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Білім берудегі менеджмент в образований 2/2006/, 17-19 бет
ҚР Білім беруді дамытудыњ 2015 жыл дарѓа арналѓан мемлекеттік т±жырымдамасы / Жоба/ 2004ж
Э. А. Уткин Профессия менеджер Москва-1992 7-8 стр
Н. И Кабушкин " Основы менеджмента" Минск-2002, 3-4 стр
Е. Е Вершигора " Менеджмент" Москва-2002, 23-25 стр
Журнал " Оразование" 14-15стр
Профессионал Казахстана №6/25/2005, 18-19стр
Э. А. Уткин " профессия менеджер" Москва-1992, 8 стр
А. Д Жайтапова " Басқару мғселелері" Алматы-2004ж,
Журнал " Образование"
Білім берудегі менеджмент в образований №3/2004/, 24 стр
Профессионал Казахстана 12 стр. № 7/26/, 2003
Теория и практика управления всреднем профтехучилищем. А.Г.Соколов Москва- 1988 ж. 12-22 стр.
П.В.Худоминский " К вопросу о конкретности управления некоторых терминов теория управление в школоведческих исследованиях". Сов. Педагогика 1978,№8,71-77стр.
Профессионал Казахстана 18-19 стр. №6/25/ 2005.
С:Ж.Тғуірбекова Педагогикалық іс ғрекетініњ т±лѓаѓа баѓытталуы Алматы-2004.
А.Большаков Мененджмент. Москва-2002 , 14 стр.
Мененджмент организации. Москва — 1993, 25 стр.
А.Г.Соколов Работа руководителя с педогогическими кадрами. Москва —2002, 14 стр.
Мененджмент в образовании 2/2000/, 25 стр.
Профессионал Казахстана № 7 /26/, 2005
Г.Кунцем Принципы управления анализ управленческих функций 6 издание, Москва 1981
Е.Е.Вершигора Мененджмент. Москва 2002, 35 стр.
В. Г-. Афанасьев " Научное управление обществом", Москва 2000, стр.207
А.Большаков " Мененджмент" Санкт-Петербург, Москва 2002, 39-85 стр.
Н.И.Кабушкин " Основы мененджмента", Минск-2002,
67-68 стр.
27. Ю.А.Конаржевский "Системный подход к анализу
воспитательного мероприятия",стр.7
Менеджмент организации, Москва 1995,27-28 стр.
А.К.Бельгибаев " Менеджмент" Алматы 2005,8-10 стр.
Білім берудегі мененджмент в образовании № 2 /2006/, 17-19 стр.
А.Г.Соколов " Теория и практика в управлении средним профтехучилищем". Москва 1988, 8-22 стр.
Основы менеджмента Москва 1988, 31 стр.
Е.Г.Сафонова"Академия профессионального образования."Москва2003,№5/2003/, 11 стр.
И.Н.Герчикова " Менеджмент " Москва 2003, 501 стр.
Менеджмент организации .Москва 1995,45 стр.
Т.П.Абдулова Психологичегские основы и мененджмента". Либерея- Бибинформ,2005,189 стр.
А.К.Бельгинбаев " Менеджмент", Алматы 2005, 284 стр.
Е.М.Уркунчиев." Менеджмент". Тараз: ТарМУ, 2005, 209 стр.
Н.К.Кузнецова "Менеджмент организации современные технологии", Ростов- на Дону; Феникс, 2002, 203 стр.
Д.Д.Вачугов " Основы менеджмента", Москва 2003, 376 стр.
Теория и практика менеджмента /от редакции К.Е.Кубаева/, Алматы 2005, 486 стр.
И.Н.Герчукова " Менеджмент", Москва 2003, 501 стр.
Т.П.Абдулова "Психологические основы менеджмента". Либерия-Бибинформ, 2005, 36 стр.
44. А.К.Кусаинов.Развитие образование в Казахстане и Германии.
Алматы: Ѓылым,1997; 8-15 стр.
45. Р.Башар±лы. Методология развития поликультурного
образования в Казахстане.-Алматы:НИЦ «Гылым», -2002.-236 стр
Начальное и среднее профессиональное образование.-Астана.-2003. 4 стр,
Национальное системы образования: Общая характеристика, структура, под.ред. А.К. Кусаинов. Алматы 2004.8-10 стр.
X. Карасаев. Орта кэсіптік білім беретш оку орындарында тэрбие ж±мыстарын ж‰ргізудіњ т‰бегейлі мэселелері./ «Қайнар»-2004.-№1.-89-93 бет.
Қ. М±стахим±лы. Ел ‰мітін ер актар: «Техникалық жэне кғсіптік білім беруді .ныгайту» // Астана.-2006.-29 маусым (N100).-2 бет.
М.ІІІ.М±кашев. «Кэсіптік білімніњ қажеттілігі артып келеді». Қаз. Кэсіпкері= Профессионал Казахстана:2006.-№11.-41 бет.
Басты мақсат-кэсіптік техникалык білімніњ сапасын артыру. Г.Қ. Шырынбаев. Қазақстан кэсіпкері. №9, 79 бет.
Д.Д Лачугов и др. «Основы менеджмента» М.В.Ш.2001.15 стр.
«Основы менеджмента» Уч.п.под.Ред.А.А.Радугина М Центр 1997,21 стр.
Қ.Р-да білім беруді дамытудыњ 2005-2010 жылдарѓа арналѓан Мемлекеттік баѓдарламасы 4 бет.
Национальные системы образования; Общая характеристика, структура. Алматы 2004.52-54 стр.
Менеджмент организаций: современные технологий, под.ред. П.Г.Кузнецова. Феникс, 2002.19 стр.
Класный руководитель № 5, 2005,25-26 стр.
В.Н.Волкова, А.А.Денисов. Основы теорий систем и системного анализа С.П.б, 2003.5 стр.
59. А.А.Гернеченко, Т.Г.Маметина. Управление реалитзацией
стандартов как инновационным процессом, СПО, 1999, №7.-24 стр.
60. Білім берудегі= менеджмент=в образований, 12-13 стр.
61.2/2005-Білім берудегі= менеджмент= в образований, 3-10 стр.
2/2004-Білім берудегі =менеджмент=в образований, 36 стр.
3/200-. Білім берудегі =менеджмент= в образований,3-7 стр.
А. Г. Соколов. Система управления профтехобразованием. Ленинград 2000, 19 стр
Сборник практических заданий по предмету «Основы управленческой деятельности» Москва 2001, 34 стр
В.Н. Волкова Основы теории систем и системного анализа СП б. 2003, 23 стр.
Білім берудегі менеджмент в образований 2/2006/, 17-19 бет
ҚР Білім беруді дамытудыњ 2015 жыл дарѓа арналѓан мемлекеттік т±жырымдамасы / Жоба/ 2004ж
Э. А. Уткин Профессия менеджер Москва-1992 7-8 стр
Н. И Кабушкин " Основы менеджмента" Минск-2002, 3-4 стр
Е. Е Вершигора " Менеджмент" Москва-2002, 23-25 стр
Журнал " Оразование" 14-15стр
Профессионал Казахстана №6/25/2005, 18-19стр
Э. А. Уткин " профессия менеджер" Москва-1992, 8 стр
А. Д Жайтапова " Басқару мғселелері" Алматы-2004ж,
Журнал " Образование"
Білім берудегі менеджмент в образований №3/2004/, 24 стр
Профессионал Казахстана 12 стр. № 7/26/, 2003
Теория и практика управления всреднем профтехучилищем. А.Г.Соколов Москва- 1988 ж. 12-22 стр.
П.В.Худоминский " К вопросу о конкретности управления некоторых терминов теория управление в школоведческих исследованиях". Сов. Педагогика 1978,№8,71-77стр.
Профессионал Казахстана 18-19 стр. №6/25/ 2005.
С:Ж.Тғуірбекова Педагогикалық іс ғрекетініњ т±лѓаѓа баѓытталуы Алматы-2004.
А.Большаков Мененджмент. Москва-2002 , 14 стр.
Мененджмент организации. Москва — 1993, 25 стр.
А.Г.Соколов Работа руководителя с педогогическими кадрами. Москва —2002, 14 стр.
Мененджмент в образовании 2/2000/, 25 стр.
Профессионал Казахстана № 7 /26/, 2005
Г.Кунцем Принципы управления анализ управленческих функций 6 издание, Москва 1981
Е.Е.Вершигора Мененджмент. Москва 2002, 35 стр.
В. Г-. Афанасьев " Научное управление обществом", Москва 2000, стр.207
А.Большаков " Мененджмент" Санкт-Петербург, Москва 2002, 39-85 стр.
Н.И.Кабушкин " Основы мененджмента", Минск-2002,
67-68 стр.
27. Ю.А.Конаржевский "Системный подход к анализу
воспитательного мероприятия",стр.7
Менеджмент организации, Москва 1995,27-28 стр.
А.К.Бельгибаев " Менеджмент" Алматы 2005,8-10 стр.
Білім берудегі мененджмент в образовании № 2 /2006/, 17-19 стр.
А.Г.Соколов " Теория и практика в управлении средним профтехучилищем". Москва 1988, 8-22 стр.
Основы менеджмента Москва 1988, 31 стр.
Е.Г.Сафонова"Академия профессионального образования."Москва2003,№5/2003/, 11 стр.
И.Н.Герчикова " Менеджмент " Москва 2003, 501 стр.
Менеджмент организации .Москва 1995,45 стр.
Т.П.Абдулова Психологичегские основы и мененджмента". Либерея- Бибинформ,2005,189 стр.
А.К.Бельгинбаев " Менеджмент", Алматы 2005, 284 стр.
Е.М.Уркунчиев." Менеджмент". Тараз: ТарМУ, 2005, 209 стр.
Н.К.Кузнецова "Менеджмент организации современные технологии", Ростов- на Дону; Феникс, 2002, 203 стр.
Д.Д.Вачугов " Основы менеджмента", Москва 2003, 376 стр.
Теория и практика менеджмента /от редакции К.Е.Кубаева/, Алматы 2005, 486 стр.
И.Н.Герчукова " Менеджмент", Москва 2003, 501 стр.
Т.П.Абдулова "Психологические основы менеджмента". Либерия-Бибинформ, 2005, 36 стр.
44. А.К.Кусаинов.Развитие образование в Казахстане и Германии.
Алматы: Ѓылым,1997; 8-15 стр.
45. Р.Башар±лы. Методология развития поликультурного
образования в Казахстане.-Алматы:НИЦ «Гылым», -2002.-236 стр
Начальное и среднее профессиональное образование.-Астана.-2003. 4 стр,
Национальное системы образования: Общая характеристика, структура, под.ред. А.К. Кусаинов. Алматы 2004.8-10 стр.
X. Карасаев. Орта кэсіптік білім беретш оку орындарында тэрбие ж±мыстарын ж‰ргізудіњ т‰бегейлі мэселелері./ «Қайнар»-2004.-№1.-89-93 бет.
Қ. М±стахим±лы. Ел ‰мітін ер актар: «Техникалық жэне кғсіптік білім беруді .ныгайту» // Астана.-2006.-29 маусым (N100).-2 бет.
М.ІІІ.М±кашев. «Кэсіптік білімніњ қажеттілігі артып келеді». Қаз. Кэсіпкері= Профессионал Казахстана:2006.-№11.-41 бет.
Басты мақсат-кэсіптік техникалык білімніњ сапасын артыру. Г.Қ. Шырынбаев. Қазақстан кэсіпкері. №9, 79 бет.
Д.Д Лачугов и др. «Основы менеджмента» М.В.Ш.2001.15 стр.
«Основы менеджмента» Уч.п.под.Ред.А.А.Радугина М Центр 1997,21 стр.
Қ.Р-да білім беруді дамытудыњ 2005-2010 жылдарѓа арналѓан Мемлекеттік баѓдарламасы 4 бет.
Национальные системы образования; Общая характеристика, структура. Алматы 2004.52-54 стр.
Менеджмент организаций: современные технологий, под.ред. П.Г.Кузнецова. Феникс, 2002.19 стр.
Класный руководитель № 5, 2005,25-26 стр.
В.Н.Волкова, А.А.Денисов. Основы теорий систем и системного анализа С.П.б, 2003.5 стр.
59. А.А.Гернеченко, Т.Г.Маметина. Управление реалитзацией
стандартов как инновационным процессом, СПО, 1999, №7.-24 стр.
60. Білім берудегі= менеджмент=в образований, 12-13 стр.
61.2/2005-Білім берудегі= менеджмент= в образований, 3-10 стр.
2/2004-Білім берудегі =менеджмент=в образований, 36 стр.
3/200-. Білім берудегі =менеджмент= в образований,3-7 стр.
А. Г. Соколов. Система управления профтехобразованием. Ленинград 2000, 19 стр
Сборник практических заданий по предмету «Основы управленческой деятельности» Москва 2001, 34 стр
В.Н. Волкова Основы теории систем и системного анализа СП б. 2003, 23 стр.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
ОРТА КӘСІБИ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
ТҮЙІН
Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық
негізі
Мақсаты: Білім беру сапасын жоғары жетістікке жеткізу үшін орта кәсіби
оқу орнындағы менеджменттің ұйымдастыру принциптерін, функцияларын,
жағдайларын зерттеу, ғылыми негіздеу.
Нысаны: орта кәсіби оқу орындарындағы басқару процесі.
Пәні: орта кәсіби оқу орнындағы педагогикалық процесті басқару.
Зерттеудің болжамы: Егер, орта кәсіби оқу орнын басқарудың жүйесі жеке
тұлғалық, іс-әрекеттік, инноватикалық және технологиялық сияқты әдіснамалық
тәсілдер негізінде құрылса, онда басқару болашақ маманның кәсіптік деңгейін
жоғарылатуға әсер етеді, өйткені ұсынылған жүйе білім процесі
субъектілерінің тұлғалық-іс-әрекеттік құрылымына сәйкес жасалынады.
Міндеттері:
1. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің мәнін, принциптерін,
қызметін анықтау;
орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық
негізін айқындау;
орта кәсіби оқу орнындағы менеджердің ұйымдастырушылық-педагогикалық
қызметінің құрылымдық-функционалдық моделі.
Зерттеудің жетекші идеясы: Әлемдік білім беру кеңістігіне кіру үшін
қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Соңғы он жылда
инноватикалық процесс тек оқыту мен тәрбиелеу процесінде ғана емес,
менеджмент жүйесінде де кеңінен таралуда. Біздің ойымызша басқару ісін
қайта құрудағы басты мақсат- бұйрықшылдықтан арылу, яғни бүгінгі
менеджері бұйрық, жарлықтан қарағанда қарамағындағылармен жемісті
ынтымақтастық қарым-қатынасқа көшуі тиіс. Мұның өзі басқару стилін өзгерте
отырып, жаңа басқару мәдениетін қалыптастыру деген сөз. Бұл жерде ең
маңыздысы, менеджер менеджмент теориясының негіздері жөніндегі арнайы
біліммен қаруланып қана қоймай, сонымен бірге нақты жағдайларды саралай
отырып, нәтижесінде дұрыс қорытынды жасай білуі қажет.
Жұмыстың көлемі: 76
Әдебиеттер саны: 66
Кесте саны: 11
Қосымша: 1
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің теориялық
негізі ... ... ...
1.1 Орта кәсіби оқу орны менеджерін даярлау мәселелері
... ... ... ... ... .7
1.2 Орта кәсіптік білім беруді жандандыру
(инновация) ... ... ... ... ... ... .43
2 Қазіргі кездегі орта кәсіби оқу орындарын тиімді басқарудың
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Орта кәсіби оқуорны менеджерінің ұйымдастырушылық-
педагогикалық қызметінің құрылымдық функционалдық
моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
2.2 Тәжірибелік-педагогикалық эксперименттің нәтижесі
... ... ... ... ... .65
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..70
Пайдаланған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .74
Қосымша
КІРІСПЕ
Зерттеу өзектілігі. Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің
педагогикалық-психологиялық негізі- адам аспектісіндегі әлеуметтік
құндылықтар, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіру, олардың табысты
еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызу, ұжым және ондағы қарым-қатынас, жағымды
психологиялық климат, басқару мен менеджер ролі, сондай-ақ менеджер
мамандығының әлеуметтік мәні, оның мақсатқа сай қызмет етуі және
қарамағындағылардың абыройлы жұмыс істеп, одан ләззат ала алатындай
мақсатқа қол жеткізудің жоспарын құру- қазіргі заманда өзекті мәселелердің
бірі болып отыр.
Орта кәсіби оқу орнының негізгі мақсаты- өмірде кездесетін
қиындықтарды өзі шеше білетін, қоршаған ортамен қарым-қатынасқа дұрыс түсе
білетін маман даярлау. [1]. Бұл мәселе туралы Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына арналған Жолдауында ерекше
атап өткен. Президент өз жолдауында: білім беруді, кәсіптік даярлық пен
әлеуметтік саланы XXI ғасырдың деңгейіне көтерілуді жоспарлап, оны жүзеге
асыруға күш-жігерін аямайтынын айтады, сонымен қатар, XXI ғасырда білімін
дамыта алмаған ел тығырыққа тірелетінін, орта кәсіби оқу орнындағы кәсіби
білім беруді әлемдік стандарттар деңгейіне жеткізу керектігін міндеттейді.
[2].
Қазақстандағы білім беру жүйесін ұйымдастыру және басқару мәселелерін
республика ғалымдары бірнеше бағытта зерттеді. Айталық, қазіргі орта
кәсіптік білімнің даму тенденциялары Г.К. Ахметова, Б.Ә.
Әбдікәрімов,
С.Ә. Әбдіманапов, Т.Ғ. Ғалиев, В.В. Егоров, А.К. Құсайынов, А.П.
Сейтешев және т.б ғалымдардың еңбектерінен көрініс тапты.
Болашақ мамандардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру (А.А.
Бейсенбаева, Қ.Ж. Қожахметова, Б.И. Мұқанова, Р.К. Төлеубаева, С.А.
Ұзақбаева және т.б) жолдары арнайы іздестірілуде.
Жоғары педагогикалық білімді басқару (З.А. Исаева, С.Т. Каргин, А.А.
Калюжный, С.И. Қалиева, Қ.С. Мусин, М.Н. Сарыбеков, К.С.
Успанов,
Н.Н. Хан және т.б) мәселелері кеңінен қарастырылуда.
Білім беру саласындағы менеджмент (Т. Баймолдаев, Б.А. Қойшыбаев және
т.б), инноватикалық білім беру (Г.К. Нұрғалиева, Ш.Т. Таубаева және т.б)
негіздеріне арналған зерттеулер жргізілуде.
Осы аталған бағыттар бойынша жазылған педагогикалық еңбектердің маңызы
өте зор. Сондықтан біздің зерттеулеріміздің өзі орта кәсіптік білім беру
жүйесінде жүріп жатқан күрделі де қиын өзгерістердің үйлесімділігін табуға
арналған. Әлемдік білім кеңістігіне кіруге байланысты қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда, осыған байланысты басқару
процесі де көптеген өзгерістерді қажет етеді: яғни, орта кәсіби оқу орнын
жаңаша құруды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды,
оқушылардың шығармашылығын дамытуды, менеджер іс-әрекетін жаңаша тұрғыда
ұйымдастыруды талап етеді. Осындай жағдайларды ескере отырып, ғылыми-
зерттеу жұмысының тақырыбын Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің
педагогикалық-психологиялық негізі- деп таңдауды жөн көрдік.
Мақсаты: Қазіргі орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-
психологиялық негізін теориялық тұрғыда негіздеу және менеджердің
ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің құрылымдық функционалдық моделі
арқылы жұмыстың тиімділігін көрсету.
Нысаны: орта кәсіби оқу орындарындағы басқару процесі.
Пәні: орта кәсіби оқу орнындағы педагогикалық процесті басқару.
Зерттеудің болжамы: Егер, орта кәсіби оқу орнын басқарудың жүйесі жеке
тұлғалық, іс-әрекеттік, инноватикалық және технологиялық сияқты әдіснамалық
тәсілдер негізінде құрылса, онда басқару болашақ маманның кәсіптік деңгейін
жоғарылатуға әсер етеді, өйткені ұсынылған жүйе білім процесі
субъектілерінің тұлғалық-іс-әрекеттік құрылымына сәйкес жасалынады.
Зерттеудің міндеттері:
1. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің мәнін, принциптерін,
қызметін анықтау;
2. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық
негізін айқындау;
3. орта кәсіби оқу орнындағы менеджердің ұйымдастырушылық-
педагогикалық қызметінің құрылымдық-функционалдық моделі.
Зерттеудің жетекші идеясы: Әлемдік білім беру кеңістігіне кіру үшін
қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Соңғы он жылда
инноватикалық процесс тек оқыту мен тәрбиелеу процесінде ғана емес,
менеджмент жүйесінде де кеңінен таралуда. Біздің ойымызша басқару ісін
қайта құрудағы басты мақсат- бұйрықшылдықтан арылу, яғни бүгінгі
менеджері бұйрық, жарлықтан қарағанда қарамағындағылармен жемісті
ынтымақтастық қарым-қатынасқа көшуі тиіс. Мұның өзі басқару стилін өзгерте
отырып, жаңа басқару мәдениетін қалыптастыру деген сөз. Бұл жерде ең
маңыздысы, менеджер менеджмент теориясының негіздері жөніндегі арнайы
біліммен қаруланып қана қоймай, сонымен бірге нақты жағдайларды саралай
отырып, нәтижесінде дұрыс қорытынды жасай білуі қажет.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Орта кәсіби оқу орнындағы
менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі ғылыми тұрғыдан
дәлелденіп, менеджердің атқаратын ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің
құрылымдық-функционалдық моделі дайындалып, тәжірибелік эксперименттер
жүргізілді.
Зерттеудің әдістері:
- зерттеу тақырыбына қатысты ғылыми-теориялық әдебиеттерді талдау;
- білім беру жүйесіндегі менеджментке байланысты нормативті
құжаттар мен мерзімді баспа материалдарын жүйелеу;
- тәжірибелік-педагогикалық жұмыстарды өткізу, алынған қорытынды
нәтижелерді өңдеу;
- орта кәсіби оқу орнындағы менеджмент жүйесіне қатысты
материалдарды жүйелеу, оның педагогикалық-психологиялық жағдайларын
негіздеу.
Зерттеу базасы: Алматы қаласы, №8 Кәсіптік мектеп.
Бітіру жұмысының құрылымы: бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1 ОРТА КӘСІБИ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Орта кәсіби оқу орны менеджерін даярлау мәселелері.
Көп жылдардан бері біздің қоғамымызда: басқару- профессионалдық іс-
әрекет емес, яғни, менеджерлерді арнайы дайындау керек емес деген түсінік
қалыптасқан. Білім беру аясындағы ректорлар, директорлар және олардың
орынбасарлары мұғалімдер тарапынан тағайындалған.[3].
Соңғы уақытта бояу болса да, дегенмен қалыпты түрде басқару іс-
әрекетінің ерекше мамандық екені аңғарылып отыр. Білім беру мекемелеріндегі
менеджрлерді даярлайтын арнайы оқу мекемелері, факультеттер, курстар ашыла
бастады.
Ағылшын термині менеджмент қазақ тілінде сөзбе- сөз аударылмайды,
оны басқару беп аудару қабылданған, ал менеджер- басқарушы деген
мағынаны білдіреді. [4]. Менеджер-арнайы кәсіби дайындығы бар белгілі бір
кәсіпке тиесілі басқарушы. Менеджер болу үшін міндетті түрде басқару
қызметімен айналысу керек.[5]. Менеджмент –іс әрекеттің ұйымдастыру
тиімділігін арттыру мақсатында басқарудың әдістерінің, принциптерінің,
амалдарының жиынтығы. Сондай-ақ менеджмент- минималды шығын және максималды
тиімділікпен мақсатқа қол жеткізуді қамтамасыз етуі қажет.[6]. Бұл анықтама
менеджменттің негізі салушы Анри Файоль берген анықтамаға сәйкес келеді:
Менеджмент – істі мақсатына жеткізу мен одан барынша көп мүмкіншілік пен
пайда алу.[7].
Бұрынғы біртұтас, біркелкі оқу мекемелер жүйесінің жойыла бастауына
байланысты, орта кәсіби оқу орындарының әр түрлі формалары мен түрлері
пайда бола бастады, қазіргі кезде оқитын жерлерді таңдау мүмкіндігі
күшеюде, сонымен қатар оқу орындары бір-бірінен оқу бағдарламаларының, оқу
жоспарының, ерекшелігімен, оқылатын пәндер тізімімен, жұмыс істеу
тәртібімен өзгешеленеді. Сондықтан да басқару басқа қасиетке ие болды, яғни
менеджмент түріне айналды.[8]. Бұрынғы совет уақытынан бері қалыптасып
қалған басқарудағы ойлау стереотипі, әкімшілік-әміршілік басқару әдістері
нарықтық экономикалық жағдайда қажетті нәтижені бере алмады. [9]. Біз орта
кәсіби оқу орнындағы менеджмент жүйесін жетілдіреміз,-деп американдық
немесе жапон менеджментінің жетістіктерін көзді жұмып көшіріп алмау қажет,
яғни іздің еліміздің спецификалық ерекшеліктерін, экономикалық-қаржы
мәселелерін ескере отырып құруымыз қажет.[10].
Әлемдік білім кеңістігіне кіру үшін қазіргі кезде Қазақстанда
білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл процесс педагогика теориясы мен оқу-
тәрбие процесінде нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан
түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды
сын көзбе ағалай отырып, саралауды, жастардың шығармашылығын дамытуды,
менеджер іс әрекетін жаңаша тұрғыдан ұйымдастыруды талап етеді. Қазіргі
білім беру саласында оқытудың жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты,
жан-жақты маман болу мүмкін емес. Соңғы он жылда инновациялық процесс тек
оқыту мен тәрбиелеу процесінде ғана емес, басқару процесінде де кеңінен
таралуда. [11].
Қоғам өзгерісіне қарай ой өзгерді, әсіресе бүгінгі нарықтық жағдайдағы
экономикалық қиындықтар адам психикасына әсер етпей қоймайды. Сондықтан
оның әлеуметтік мінез-құлқын, психикалық реттеу механизмдерін түсіне
білудің маңызы бар. Қайткенде менеджердің жақсы жұмыс істеу ынтасын
оятуға болады, олардың кәсіптік шеберліктерін қалай шыңдауға болады? Бұл
сұрақ тек мені ғана емес, сіздердің де көкейлеріңізде жүргені анық. Біздің
ойымызша басқару ісін қайта құрудағы мақсат – бұйрықшылдықтан арылу, яғни
бүгінгі менеджері бұйрық, жарлықтан қарағанда қарамағындағылармен жемісті
ынтымақтастық қарым-қатынасқа көшуі тиіс. Мұның өзі басқару стилін өзгерте
отырып жаңа басқару мәдениетін қалыптастыру деген сөз. Орта кәсіби оқу
орнын басқару- бұл шығармашылық іс-қимылдар жиынтығы. Бұл жерде ең
маңыздысы, басқару теориясының негіздері жөніндегі арнайы біліммен
қаруланып қана қоймай, сонымен бірге нықты жағдайларды саралай отырып,
нәтижесінде дұрыс қорытынды жасай білу қажеттілігі.[12].Ал дұрыс шешім
қабылдау үшін жоғарғы кәсіби шеберлік иесі болу жеткіліксіз. Көп жағдай
менеджердің қабілетіне, оның адамдармен қарым-қатынас жасай алуына, жеке
ынтасына, сезімталдығына тәуелді. Демек басқаруды үйрену үшін екі бағытты
игеру қажет: ғылым негіздері және менеджмент өнері. Кез-келген менеджер
өзінің білімі мен тәжірибесіне сүйене отырып басқарады. Басты бағыт пен оң
шешім қабылдауға, оның білімі көмектессе, ал сезімталдығы жалпы жұмысты
қалай басқару мен бақылау қажеттігін көрсетіп отырады. Сондықтан менеджмент
тек қана ғылым ғана емес, немесе білім қоры емес, сонымен бірге ол- өнер.
Күнделікті өзгеріп отыратын жағдайда менеджердің кәсіби біліктілігі
оның педагогикалық басқару жұмысында, педагогика, құқық, социология,
басқарудағы білімі мене ұйымдастырушылық, экономикалық, материалдық-
техникалық, технологиялық мәселелерді шешудгі жоғарғы біліктілігінен
көрінеді.[13].
Нарықтық экономика жағдайында басқару үшін стратегиялық және
инноватикалық ойы дамыған, басқару мәселелерін шешуге қабілеті жеткілікті,
жаңа технологияларды игерген, ұжым құрамында жұмыс істей алатын, өз іс-
әрекетіне жауапкершілікпен қарайтын және қарым-қатынас мәдениеті жоғары
менеджерлердің түбегейлі жаңа түрлерін қызметке тағайындауды талап етеді.
Біліктіліктің мазмұны – жеке кәсіптік, интегралдық, сипаттама ретінде
менеджменттің төмедегідей басқару функцияларын жүзеге асыра білуімен
анықталады. Олар: болжау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу, үйлестіру,
сәйкестендіру, белсенділігін арттыру, зерттеу.[14].
Басқарудың субъектісі мен объектісі арасындағы өзара байланыс,
әрекеттестік болуы қажет. Осындай байланыс әр түрлі жағдайлардағы
түрлі жұмыстарды атқаруға тиімділікке алып келуі тиіс. Біріншіден
басқарудың субъектісі мен объектісі бір-бірімен сәйкес келуі керек,
мұндай сәйкестік болмаса, жұмыс процесінде бір-бірін т‰сіне алмайды,
басқару шешімін д‰рыс ж‰зеге асыра алмайды. Екіншіден басқарудыњ субъектісі
де, объектісі де µз беттерімен жұмыс атқара білуі қажет.
Басқарудыњ субъектісі объектініњ барлық қызыѓушылыѓын, іс-әрекетініњ әр
т‰рлі жаѓдайлардаѓы м‰мкін варианттарын қарап, қадаѓалап, кµз алмай ж‰руге
міндетті емес. ‡шіншіден, басқару субъектісі жастардың құқықтық мәдениеті
және объектісі µзара екі жақты байланыстылықты ж‰зеге асырулары қажет.
Бұндай реакция іс әрекеттерді т‰зетудіњ негізі болып табылады. Басқарудыњ
субъектісі мен объектісініњ µзара әрекеттестіктері қызыѓушылық тудыруы
тиіс.
Басқарудаѓы субъект - кµп жаѓдайда менеджер болып табылады. Себебі,
менеджер - басқарушы ретінде ‰жым алдында кµп сµз сµйлейді, ‰жымѓа µз
ыкпалын тигізіп отырады. Кей жаѓдайларда баскдрудаѓы субъект рµлін - барлық
ұжым тобы атқарады, яѓни, басқарудыњ объектісі мен субъектісі жалпы басқару
шешімін шешуде µзара тыѓыз байланыста болѓан жағдай кездерінде.
Басқару мәселелері бойынша орта кәсіби оқу орындарыныњ дамуы
жаѓдайында менеджментке тµмендегідей талаптар қойылады:
* ақпараттық талдаушылық;
* жоспарлау, болжаушылық;
* ынталандыру;
* ұйымдастыру, ‰йлестіру;
* бақылау, диагностика;
* т‰зету;
* басшыныњ кәсіби біліктілігі.[15]
Қазіргі тањдаѓы білім берудіњ басым баѓыттарыныњ бірі - т±лѓаѓа
баѓытталѓан педагогикалық іс-әрекет. Сондықтан б‰гінгі тањда білім беруде
т±лѓаѓа баѓытталѓан қарасты ж‰зеге асыру кезек к‰ттірмейтін мәселе. Демек,
бұл мәселені шешу ‰шін әрбір білім мекемесінде нәтижеге баѓытталѓан
менеджмент ж‰йесі болуы қажет.[16]
Орта кәсіби оқу орнындаѓы менеджмент т‰сінігіне орта кәсіби оқу
орнындаѓы педагогикалық іс-әрекеттерді басқару деген ұѓым тыѓыз
байланысты.
Орта кәсіби оқу орнындаѓы педагогикалық іс-әрекеттерді
басқарудыњ негізгі компоненттерін қарастырайық. Оқу іс-әрекетіне оқушыларды
арнайы кәсіпке дайындау жатса, тәрбие іс-әрекеті 2 негізгі бµлімге
негізделген:
а)оқу процесіндегі тәрбие,
б) топтан тыс жэне оқу орнынан тыс тәрбие ж‰мыстары жатады.
Педагогикалық іс-әрекеттерге сонымен қатар, методикалық ж‰мыстар,
мамандықты кµтеріп отыру және оқытушыларды саяси-идеялық дайындау жатады.
Оқу-тәрбие ж‰мысы - орта кәсіби оқу орнындаѓы барлық іс-әрекеттердіњ
негізі болып табылады. Сонымен бірге, оқу орнында әр т‰рлі қосымша іс-
әрекеттер де ескеріледі. Оларды схема түрінде былай көрсетуге болады:
Кесте 1
Оқу орнында орындалатын Іс-әрекеттіњ атқарылуы
іс-әрекет т‰рлері
1 .¤ндірістік іс-әрекет Окушылар оқу жоспары бойынша т‰рмысқа
қажетті µнімдерді шыѓарады.
2.Жоспарлы ‰йымдастырушылық Барлық іс-әрекеттер ж‰йесін жоспарлау,
бухгалтерлік есеп беру, кадрлармен ж‰мыс
ж‰ргізу, мамандарды іріктеу, олардыњ
ењбектерін баѓалау мен іс-әрекеттерін
бақылау жатады
3. Материалды-техникалық Оқу орнындаѓы оқу-тәрбие ‰рдісіне қажетті
іс-әрекет материалды-техникалық базаны құру
4.Медициналық және Оқу орнындаѓы м‰ѓалімдер мен оқушыларды
санитарлық-гигиеналық медициналық жэне санитарлық-гигиеналық
іс-әрекет іс-әрекетпен қамтамсыз ету
5.Сыртқы коммуникативтік Орта кәсіби оқу орныныњ мәдени және басқа
іс-әрекет да ‰йымдармен, оқушылардыњ ата-аналарымен,
басқа да кәсіби оқу орындарымен т.б.
байланысқа т‰суі.
6.Қаржы-шаруашылық іс-әрекет Оқу орнындаѓы қаржыныњ дұрыс және µз
орнымен ж‰мсалуын қадаѓалау,
каржы-шаруашылық іс-әрекеттерді шешуді
басқару және есеп беру
Орта кәсіби оқу орнының мазм±ндық ѓылыми негізін -педагогикалық т‰сінік
қ±райды. Орта кәсіби оқу орнындаѓы менеджменттіњ негізгі объектісі-
педагогикалық ±жым жастардың құқықтық мәдениеті және педагогикалық процесс
болып табылады.
Менеджменттіњ теориясы және практикасы-педагогикалық мақсатты ж‰зеге
асырады. Сол себепті оқу орнындаѓы менеджменттіњ ѓылыми негізін -
педагогикалық білімдер орталыѓы қамтиды. Сондықтан да бұларды орта кәсіби
оқу орнындаѓы менеджменттіњ педагогикалық негізі деп айтуымызѓа болады.
[17]
Орта кәсіби оқу орнын ұйымдастырудаѓы
менеджменттің
педагогикалық-психологиялық негізі:
Адамды Адамды б‰тіндей т‰лѓаҰжым м‰шелерініњ
сайлау және оѓан ретінде қабылдау бір-біріне
сеніммен қарау ж‰мысаралық ықпалдастығы
Мамандыцты Стратегиялық ¦жым
м‰шелерініњ
‰здіксіз шешімдерді ±жым ынтымақтастыѓы
кµтеріп
отыру болып қабылдау
Психологиялық жаѓынанПедагогикалық ұжымның Психологиялық т‰рѓыда
т‰лѓаѓа дем беру, психологиялық атмосферасын м‰ѓалімдер мен
кµмек кµрсету жақсарту оқушылардыњ іс-
әрекеттерін ‰немі
арттырып, стимул беріп
отыру
Ұйымдаѓы қызметкерлердіњ ынта-ықыласы болмаса, алѓа қойѓан мақсатқа жетуге
м‰мкіндік болмайды. Осы ж‰мысқа деген ынта-ықыласты тудыру - менеджердіњ
қол астындаѓы кызметкерлерге ж‰ргізетін басқару іс-әрекетін д±рыс жолѓа
койылуына байланысты. Атап айтатын болсақ, менеджердіњ басқарушылық іс-
әрекетіне: [18]
- µзінен кейінгі дењгейдегі басшылардыњ атқаратын ењбектерін
анық және детальді т‰рде бµлу;
- анықталѓан психологиялық атмосфераны ұжымда құру;
- директордыњ қол астындаѓы қызметкерлердіњ µз уақыттарын
тиімді қолдануларын қадаѓалау;
- µзініњ әрбір атқарѓан іс-әрекетіне ж‰йелілікпен талдау жасау,
- ұжым м‰шелерініњ алдындаѓы кәсіби беделі, дербестігі.
[19]Менеджердіњ ‰жым м‰шелерініњ атқарѓан ж±мыстарына ‰немі стимул беріп
отыруыныњ мањызы зор. Яѓни, директор мен м‰ѓалімдердіњ аз да болса, сәтті
ісін қуантып, оныњ әрбір жетістігін мақтап отыруы, оны шын ж‰ректен
баѓалауы-м±ѓалімдерді игі істерге итермелейді. [20]
Оқу орнындаѓы менеджмент ресурстары.
Адам ресурсы - басшылар, білім мењгерушілері, топ жетекшілері, пән
м‰ѓалімдері, оқушылар және ж±мысшылар, инфрақұрылым (дәрісхана, зертхана,
кітапхана, асхана, спорт зал - бұлардыњ барлыѓы оқуѓа м‰мкіндік береді);
µндіріс ортасы (бұл білім ортасы), ғылыми орта (интернетке шыѓу,
шыѓармашылық ж±мыс). [21]Менеджменттіњ орта кәсіби оқу орнында қолданылатын
принциптері. Менеджмент принциптері - басқарудыњ ±йымдастыру процесіндегі,
қ‰рылымы мен ж‰йесіндегі талаптарды анықтайды. Яѓни, басқаруды
ұйымдастыруды орта кәсіби оқу орны директорыныњ басшылыѓымен іске асатын
бастапқы негізгі жаѓдай мен ереже болып табылады.
Менеджмент принциптерін - оқу орны басшыларыныњ менеджмент
функцияларын іске асырудаѓы идеялары, мінез-құлық ережелері деп т‰сіндіруге
болады. [22]
Менеджментте барлық принциптер - жалпы және жекелік деп 2 топқа
топтастырылѓан. Жалпы принциптерге: қолданбалы принцип, ж‰йелік принцип,
көп функциялы, интеграциялық, қ±ндылыққа бейімделу принципі жатады.
Қолданбалы принцип - менеджменттіњ оқу орнында қызмет ететін
педагогтардыњ іс-әрекетіне басшылық жасауын айтамыз.
Ж‰йелілік принципі - менеджменттіњ µзініњ барлық ж‰йесіндегі сыртқы
жғне ішкі байланыс. ¤зара тәуелділіктерді есепке ала отырып т±тас қ±рылымы
мен ж‰йесін қамтуын айтамыз.[23]
Кµп функциялы принцип - менеджмент әрт‰рлі іс-әрекет аспектілерін
қамтиды; материалдық (ресурстар, қызмет кµрсету) функционалдық (ењбекті
±йымдастыру), мәндік мақсаттың соњѓы нәтижесі.
Интеграциялық принцип - ж‰йе ішіндегі ±жым м‰шелерініњ кµзқарастары
және қарым-қатынастарыныњ әрт‰рлі тәсілдерініњ интеграциялануы.[24]
Қ±ндылыққа бейімделу принципі - адал қызмет кµрсету,
қонакжайлылық, аға мен кµмек кµрсету арақатынасының қолайлылыѓы және сол
сиякты қ±ндылықтарды менеджмент µзініњ т‰сініктер аясына енгізеді. Б‰лар
әрбір педагогтыњ іс-әрекетінде кµрініс таба білу қажет.
Менеджменттіњ жекелік принциптеріне - басқарудаѓы централизация және
децентрализацияны қолайлы ‰йлестіру принципі жатады. Менеджмент процесініњ
бірінші функциясы жоспарлаудан басталады. Жоспарлау функциясында -
ұйымдастырудаѓы мақсат қандай және осы максатқа жету ‰шін ‰жым м‰шелері не
істеу керек деген с±рақтардыњ шешімі қабылданады. Жоспар - оқу орныныњ
ұйымдастыру жаѓдайыныњ болашақта қандай болатынын көрсететін күрделі
моделі.
Перспективалық жоспар - орта кәсіби оқу орныныњ ұйымдастырылу жаѓдайына
перспективалық т‰рде ұзақ уақытқа кµз ж‰гірту, бұл жоспарлаудаѓы негізгі
міндет - оқу орныныњ ұйымдастырылуы және µзініњ нарықтық жаѓдайында қалай
ж‰зеге асатынын анықтау.[25]Аѓымдаѓы жоспар-стратегиялық мақсат пен
міндеттіњ жетістігіне жету жолында аз уақыт аралыѓындаѓы ммақсатттыњ
айқындалуы. Жоспар-ол ұйымдастырудыњ тµменгі сатысында ж‰зеге асады. Ол
-оперативтік жоспар деп аталады. Оперативтік жоспарда ұйымдаѓы жалпы және
негізгі мақсатқа қол жеткізу жолындаѓы әрбір адамныњ атқаратын ж‰мысы, іс-
әрекетініњ кµрінісі, т.б. жазылып отырады. Жоспарлау функциясы-ұжым ж‰мысын
талдау негізінде ж‰зеге асады. Оларѓа: ж‰мыстыњ сметасын құру, ж‰мысты
атқаруѓа кететін уақытты анықтау, жауапты атқарушыларды бµлу кіреді. Орта
кәсіби оқу орнындаѓы ж‰мысты жоспарлау ж‰йесі-ондаѓы іс-әрекеттердіњ кµп
қырлылыѓымен және кµптеген жоспарлар компелексін (кешенін) талаптар бойынша
құрумен ерекшеленеді.[26].
Орта кәсіби оқу орыны жоспарларыныњ орындалуын м‰ѓалімдер мен оқушылар
қатањ және нақты т‰рде қадалаѓалап отырулары қажет, себебі, б‰л -функция
ұжымдық ±йымдастырушылық іс-әрекетке қызмет етеді.[27]
Орта кәсіби оқу орнындаѓы менеджменттіњ екінші функциясына
-ұйымдастырушылық кіреді.
Ұйымдастыру функциясына-педагогтар мен оқушылардыњ ±жымды
ұйымдастырушылық іс-әрекеттері; оқу тәрбие процесіне қажетті материалдық-
техникалық базаны құру және жетілдіру, оқу ѓимараттары мен жатақхананы
дайындау, оқу орныныњ ж‰мыс режимін қатањ сақтау, мамандарды іріктеу және
ж‰мысқа орналастыру, олардыњ іс-әрекеттерін ынталандыру, теория мен
практиканы µзіндік ұйымдастыру, оқушыларѓа топтан тыс тәрбие ж‰мыстарын
ж‰ргізу, емтихандарды µткізу және дайындалу кіреді. Бұл функция-ж‰мысты
ұйымдастыратын адамдар болѓандықтан, әрқайсысыныњ қандай тапсырмаларды
орындайтынынан және қандай заттар жұмсалатынын анықтайды. Егер жоспарлау
функциясы - не?, не істеу керек?, нені қолдану керек?, жоспарѓа нені ендіру
керек?, қалай істеу керек?, нені кµре білу қажет?,-деген с‰рақтарѓа жауап
берсе, ұйымдастыру функциясы мындай сұрақтарды қ‰рады: -Кім және қалай?,
кім және қалай жоспарды ұйымдастырып ж‰зеге асырады? ¦йымдастыру термині
менеджмент ж‰йесінде мынадай анықтамаѓа ие болады. Ұйымдастыру дегеніміз-
қарым-қатынас, мақсат, құқық, рольдер, іс-әрекет т‰рлері және басқада
факторлар т‰рінде кµрінетін қ±рылымдық ж‰йе болып табылады.
Мотивация функциясы. Оқу орныныњ ±жым м‰шелерін әрекетке
баѓыттайтын, кажетін µтеуге талаптандыратын бір т‰рткі болады. Бұл т‰рткіні
мотив деп атайды. Мотивация дз т‰рлі жагдайлардыњ әсер етуіне қарай ұжым
м‰шелерініњ ұдайы т‰рлі µзгерістерге т‰сіп отырады. Осыған орай оныњ
т‰рткілері де, мақсатқа жету ‰шін қажетті шаралары да µзгеріске т‰седі.
Т‰рткініњ µзгеруі іс-әрекеттіњ бағыт-бағдарынан нәтижесіне әсер етеді.
Мәселен, қоғамдық мәні к‰шті т‰рткі іс-әрекет нәтижесіне ерекше әсер етеді.
Атқарѓан ж‰мысына қанагаттану және µз ењбегіне мактанышпен қарау,
психологиялық жақсы кµњіл-к‰йде болу педагогикалық ұжымды мақсат сезіміне
алып келеді. Адам оқу процесінде мамандыѓын кµтерген сайын және білім
тәжірибесі мен дағдысы артқан сайын, µзініњ білімін ењбекте іске асырѓысы
келеді. Б‰л қажеттіліктерін µтеген сайын адамныњ қанағаттану дењгейі және
соѓан сәйкес мотивация дењгейі де арта т‰седі. Осындай жағдайда педагог
б‰кіл педагогикалық ұжымныњ мақсатын µзініњ мақсаты ретінде есептейді. Қай
жерде менеджмент пен ењбекті ұйымдастыру ж‰рсе, педагогикалық ұжымѓа
мынадай м‰мкіндіктер койылады: олардыњ ењбегі жоѓары дәрежеде тиімді, ал
ењбектегі т‰рткілері - жоѓары болулары тиіс. Яғни, педагогикалық ұжымға
т‰рткі беру дегеніміз - қызығушылықтарын ояту, ењбек іс-әрекеті процесінде
µзіндік реттелулеріне м‰мкіншілік беру болып табылады.[28] Процесінде
біз мынадай с±рақтарѓа жауап алуымызѓа болады: Біз нені ‰йрендік?, Келесі
кезде нені басқаша басқаша істеу керек? Позитивтік және негативтік жерлері
болды ма? [29]
Орта кәсіби оқу орнын аяқтаѓан әрбір оқушы µмірде кездесетін
талаптарды µз бетімен орындайтын, қиыншылықтарды µз бетімен шеше білетін,
қоршаѓан ортамен дұрыс қарым-қатынасқа т‰се білетін кәсіби маман иесі болып
шыѓады. Орта кәсіби оқу орны болашақ кәсіби маманныњ дамуына, қалыптасуына
жаѓдай жасайтын білім ортасы болѓандықтан, оныњ ‰лгісін келесі
принциптерден кµруімізге болады:
- Негізгі мақсат болашақ маманныњ физикалық, ақыл-
ой, рухани жаѓынан дамуына жаѓдай жасау;
- Тұлѓаныњ кәсібін терењ мењгеру жолында кездесетін
жаѓдайларѓа талдау жасай білу қабілетініњ болуы.
Орта кәсіби оқу орныныњ тұлѓаны қалыптастыруының үлгісі
Сурет 1 Жаѓымды әрекеттестік арқылы қажеттіліктерді қанаѓаттандыру
Орта кәсіби оқу орныныњ үлгісін құра отырып, мынандай іс-әрекеттер
орындалуы қажет:
• Оқушылардыњ оқу процесіндегі ұстанымдарыныњ µзгеруі. Оқушылардыњ белсенді
танымдық іс-әрекеті;
• М‰ѓалімдердіњ ‰станымдарыныњ µзгеруі: кењесші, консультант, кењесші;
• Оқушылардыњ бақылау системасыныњ кењдігі. Бақылаудыњ б‰ндай формасыныњ
ж‰ргізіл‰і: µзара бақылау, µзіндік бақылау т‰рінде болады;
• Мұѓалімдер қызметтердіњ ж‰зеге асуына бақылау ж‰ргізіп отыруы тиіс:
дамытушы, оқытушы, тәрбиелеуші;
• Басты құндылық - оқушылар т‰лѓасын педагогикалық мәдениет негізінде
қалыптастыру;
• Т‰лѓаныњ қарым-қатынастыњ мынандай ‰лгісін негізінде қалыптасуы;
проблемалық баѓыттаѓы монолог - диалог - поллилог.
• Дидактикалық құралдарды µњдеу; когнетивтік - себептер - реактивтек –
дамытушылық. Қазіргі кездегі білім парадигмасы білімді дайын к‰йінде алу,
ал м±ѓалімге осы дайын білімді жеткізуші ретінде қараудан бас тарту
керектігін айтады. [30]
Бұныњ орнына білім тұлѓаны игілікке тәрбиелеудіњ және оныњ µзіндік
реттелуініњ қ‰ралы ретінде әсер етуі тиіс. Оқушылардыњ оқу процесіндегі
±станымдары келесі жаѓдайлардан кµрінеді:
- М‰ѓалімніњ оқушыныњ µз бетімен ж‰мыс атқаруына жаѓдай туѓызуы.
- М‰ѓалімніњ оқушылармен бірге µзара ғріптестер ретінде қарым-
қатынаста болуы.
В. Николина білімді орта кәсіби оқу орнындаѓы субъектініњ іс-әрекеті
ретінде қарастырады. Орта кәсіби оқу орнын А.И. Баева былай анықтайды:
Оқушы т‰лѓасын дамытуѓа біртұтас арнайы ±йымдастырылѓан педагогикалық
жаѓдай жасау керектігін айтады. В.И.Панов орта кәсіби оқу орнын:
Оқушылардыњ оқуына м‰мкіндіктер беретін, яѓни оқушы тұлѓасыныњ
қабілеттерін және жеке потенциалын дамытатын, қалыптастыратын білім ортасы
, - деп т‰сінік береді.
Сонымен қатар, В.И. Панов оқу орнын былай қарастыруѓа болады деп
есептейді:
• Оқушылардыњ оқуына м‰мкіндік береді, сонымен қатар жеке потенциалдары мен
қабілеттерін қалыптастырады.
• Оқыту мен дамытудыњ құралы.
• Педагогикалық-психологиялық экспертизаныњ объектісі.
Орта кэсіби оқу орныныњ үлгісін құра отырып, мынандай іс-әрекеттер
орындалуы қажет:
• Оқушылардыњ оқу процесіндегі ‰станымдарыныњ µзгеруі. Оқушылардыњ белсенді
танымдық іс-әрекеті;
• М‰ѓалімдердіњ ‰станымдарыныњ µзгеруі: кењесші, консультант, кењесші;
• Оқушылардыњ бақылау системасыныњ кењдігі. Бақылаудыњ б‰ндай формасыныњ
ж‰ргізілуі: µзара бақылау, µзіндік бақылау т‰рінде болады;
• М‰ѓалімдер қызметтердіњ ж‰зеге асуына бақылау ж‰ргізіп отыруы тиіс:
дамытушы, оқытушы, тәрбиелеуші;
• Басты құндылық - оқушылар т‰лѓасын педагогикалық мәдениет негізінде
қалыптастыру;
• Т‰лѓаныњ қарым-қатынастыњ мынандай ‰лгісін негізінде қалыптасуы;
проблемалық баѓыттаѓы монолог - диалог - поллилог.
• Дидактикалық құралдарды µњдеу; когнетивтік - себептер - реактивтек -
дамытушылық;
• М‰ѓалімніњ оқушыныњ µз бетімен ж‰мыс атқаруына жаѓдай туѓызуы.
Орта кәсіби оқу орныныњ үлгісін құра отырып, мынандай іс-әрекеттер
орындалуы қажет:
• Оқушылардыњ оқу процесіндегі ұстанымдарыныњ µзгеруі. Оқушылардыњ белсенді
танымдық іс-әрекеті;
• М‰ѓалімдердіњ ‰станымдарыныњ µзгеруі: кењесші, консультант, кењесші;
• Оқушылардыњ бақылау системасыныњ кењдігі. Бақылаудыњ б‰ндай формасыныњ
ж‰ргізіл‰і: µзара бақылау, µзіндік бақылау т‰рінде болады;
• Мұѓалімдер қызметтердіњ ж‰зеге асуына бақылау ж‰ргізіп отыруы тиіс:
дамытушы, оқытушы, тәрбиелеуші;
• Дидактикалық құралдарды µњдеу; когнетивтік - себептер - реактивтек -
дамытушылық;
П.Г.Ковалев білім ортасын құруда 3 параметрді бµліп кµрсетеді:
1. Адами факторлар µ оқушылардыњ тыѓыздық дењгейі және оныњ
Физикалық қоршаѓан орта µ ѓимарат архитектурасы, конструкцияныњ
ашық-жабық дењгейі, щқу структуралық кењістігініњ жэне басқа
ѓимараттардыњ ішкі дизайны т.б.
2. әлеуметтіклеуметтік мінез-қ‰лқына эсері, оқушылардыњ
‰лгерімдері, жекелік қасиеттері, жас ерекшеліктері, м±ѓалімдер
т±лѓасы т.б.
3. Оқу баѓдарламасы µ оқушыоар іс-эрекетініњ қ‰рылымы, мұѓалім
стилі және бақылау т‰рі, оқудыњ формасы, білімді ±йымдастыру.
В.В. Рубцова т‰сінігінде орта кәсіби оқу орны - орталық, бірліктік
қасиетке ие, сонымен қатар жас ерекшелігіне байланысты мынандай мінездеме
беруге болатындаѓын айтады:
А) оқушыныњ ‰лкендермен жэне µзінен кішілермен µзара эрекеттестігі;
Ғ) мањызды процестер - µзіндік т‰сінушілік, коммуникация, рефлекция
ретінде;
Б) тарихи-мәдени компонент ретінде - б‰л қайдан пайда болды, қалай
жылжиды, қалай анықталады.[31]
Менеджменттің орта кәсіби орнындаѓы негізгі әдістері.
Менеджменттіњ мынандай әдістері оқу орнында қолданылады:
‰йымдастарушылық, әкімшілік, экономикалық.
¦йымдастарушы әдістер - т‰рлі ‰йымдастыру қызметіне қажетті жаѓдай
туѓызады. ұйымдастару әдісініњ негізінде мыналар жатады:
* ұйымдастарудаѓы істер т‰зетіледі;
* уақыт кењістігі бойынша баѓдарлану;
* қажетті құқықтылық - нормативті документтердіњ реттелуі;
- қызметкерлердіњ қ‰қыѓы мен міндеті. Әр-т‰рлі жаѓдайлардаѓы
қызметкерлердіњ мінез-құлық ерекшеліктері қамтамасыз етіледі.
Әкімшілік әдістер басқару іс-әрекетіне тікелей байланысты болѓандықтан
мањызы µте зор. Басқа сµзбен айтсақ, бұл әдістерді мотивациялық µктем
әдістер деп айту қабылданѓан. Б‰л әдістерді қолданудыњ негізгі жаѓдайыныњ
бірі: ұйымдастыру алдында т‰рѓан міндеттерді шешеудегі бір маѓыналы
жолдарды иелену. Осы әдістердіњ кµп қолданылатын жерлері: әскерде, теміржол
транспорттарында, әуежайда, басқаруда. Әкімшілік әдістерді іске асыру,
тәртіп бойынша, орындаушылар қатынасындаѓы сәтті немесе сәтсіз ж‰мыстарды
қолдап, дем беру немесе жеке жазалау шараларын қолдану, сонымен қатар,
моральді, сыйлық, сый т‰ріндегі экономикалық қолдау, б‰йрықтар, жазалар
т‰рінде іске асырылады. Әкімшілік әдістер ж‰мыстыњ нақты нэтижелерімен тура
байланысқа т‰сетіндіктен субъективтік қасиетке ие. Басқарудаѓы әкімшілік
әдістердіњ ењ негізгі жетіспеушілігі:
- Олар ж‰мыстыњ шексіз µсу шегіне емес, анықталѓан нәтижеге қол
жеткізуге баѓытталѓан.
- Олар ж‰мыстыњ инициативаларыныњ дамуына емес, орындалып, іске асуына
қолдау кµрсетіп дем беруге баѓытталѓан.
Экономикалық әдістер. Бұл әдістіњ мањыздылыѓын қысқаша айтсақ,
атқарылатын іс-әрекеттіњ ж‰ргізілу к‰рделілігіне (немесе қарапайым
тапсырмаѓа) байланысты жеке қызметкерлердіњ тапқан жалақыларына байланысты.
Мына себептерден біз шындықтыњ бірталайын ашуымызѓа болады: егер біз
сондай ақылды болсақ, не себептен біз соншалық кедейміз. [32]
Ұжымдағы әріптестер жүйесінің
моделі.
Менеджменттіњ психологиялық негізіне ‰жымдаѓы әріптестердіњ
ынтымақтастыѓы, бір-біріне қайырылымдыѓы, әрдайым кµмекке ұмтылулары,
кәсіби қызыѓушылықтары жатады. Орта кәсіби оқу орны ұжымдаѓы әріптестердіњ
мынандай қасиеттерін µтеу арқылы дамытып, қалыптастырып отырады:
* µмірдегі қ‰ндылықтарына сэйкес м‰ѓалімніњ білім алу қажеттілігі;
* м‰ѓалімніњ кәсіби дењгейініњ µсу қажеттілігі;
* бәсекеге қабілеттілігін кµтеріп отыру жэне жан-жақты даму
қажеттілігі.
Оқу орныныњ стратегиялық мақсаты – кәсіби білікті, бәсекеге қабілетті
маманды қалыптастыру болып табылады. ұжым м‰шелерініњ принциптері мыналар:
* ережеледі, зањдылықтарды қатањ сақтау;
* ұжым м‰шелерініњ тењ құқықтылыѓы;
* ж‰ктелген тапсырманы бар ынтамен орындау;
* жауапкершілік;
* ж‰мысты ынтымақтастыққа келісім бойынша орындау;
* қарым-қатынастаѓы ашықтық.
Орта кәсіби оқу орнында ‰жым м‰шелерініњ ж‰мыста қызыѓушылықтарын
қалыптастыру - менеджердіњ міндеті болып табылады, яѓни оныњ басқара алу
қабілетіне, ұжымда жақсы психологиялық климат орнатуына, ұйымшылықты сақтай
алу қабілетіне тікелей байланысты. Менеджер ұжым м‰шелерініњ әрқайсысын
ескере отыры, жұмысты ұйымдастыруы тиіс. Сурет 2 [33]
Сурет 3 Мақсат: т‰лѓаныњ ‰здіксіз µз бетімен білім алуына педагогикалық
жаѓдай жасау және оныњ ењбекке қабілеттілігін, әлеуметтік бейімділігін
тудыру.
асау және оныњ ењбекке қабілеттілігін, әлеуметтік бейімділігін тудыру
Орта кәсіби орнын құрудың негізгі мінездемесін қарастырайық :
• ресурстары: адам ресурсы, материалдық-техникалық база, педагогикалық
технология, қаржы, информация.
• Вертикальді ењбек бµлінісініњ жалпы мақсатпен сәйкестігі, мақсатқа,
әсіресе оныњ ерекшелігіне байланысты координация вариатвті т‰рде ауысып
отыруы м‰мкін.
• Горинотальді ењбек бµлінісі оқу орнындаѓы қызметкерлерге негізделгені
айқын: біреуі жалпы білімдік дисциплинаныњ µтілуіне жауап берсе, біреуі -
µндірістік оқуѓа, ‰шіншісі - сыныптан тыс ж‰мыстарѓа жэне т.б.
• Сыртқы ортамен байланыс: әріптестермен, ақпараттық системамен т.б.
байланыс орнату.
Білім менеджментініњ нәтижеге және дамуѓа баѓытталѓан мінездемесі:
• білім алуды ±йымдастырудаѓы прогресс (даму критерийі).
• білім алуды ‰йымдастыруды тиімді дамыту (тиімділік критерийі)
мына схема бойынша басқару шешімін сапалы реттеу: жоспар —
әрекеттестігі-баѓа тиімділігі (сапа критерийі)
Кәсіби білім алуды дамыту программасында оныњ тиімділігін кµрсететін
мақсат, критерийі, баѓасы болуы керек. Содан кейін ѓана оқу орнын басқаруды
мақсатты - баѓдарламалы деп айта аламыз. Даму баѓдарламасы - кепілді
болуѓа, оқу орныныњ жања сапалы жаѓдайда µз уақытында µтуге және
нәтижелілікке қол жеткізуге м‰мкіндік туѓызудыњ инструменті. Даму
баѓдарламасы ‰ш шешемді біріктіреді: мазм‰ндық, ‰йымдастырушылық жэне
экономикалық. Бұлар оқу орныныњ барлық ресурстарын қолдаумен іске асады.
Сурет 4
• оқу орныныњ іс-әрекеті дењгейін (білім алу денгейі) белгілеу, оныњ
болашақтаѓы дамуына байланысты есеп беру н‰ктесін анықтау.
• Оқу орныныњ дамуына болжам жасау, әлеуметтіњ м‰мкіндіктері мен
құндылықтарына сәйкес ж‰мыс істеу параметрлерін анықтау.[34]
Менеджменттің психологиялық негізі.
Қазіргі замандаѓы менеджментте конфликт дегеніміз – бір-біріне қатар
баѓытталѓан мақсаттар, қызыѓушылықтар, ұстанымдар, кµзқарастар немесе µзара
іс әрекеттегі екі жақты баѓыт болып табылады. Ұжым м‰шесініњ жұмыстыњ
тиімділігіне әсер ету дењгейіне байланысты тиімді немесе тиімсіз конфликт
деп бµлінеді. Тиімсіз конфликт - қызыѓушылықтардыњ соқтыѓысуы. Тиімсіз
конфликтініњ туындауы мынандай жаѓдайлардан кµрінеді:
• ұжым м‰шелерініњ әлеуметтік-психологиялық климатыныњ нашарлауы- жұмысқа
деген қызыѓушылықтыњ болмауына және ењбек тиімділігініњ тµмендеуіне алып
келеді.
• Ұжымныњ болашақтаѓы ынтымақтастық дењгейініњ тµмендеуі.
• Топаралық ынтымақтастықтыњ б‰зылуы.
• Жењіске ‰мтылудаѓы проблеманы шешудегі іс-әрекеттердіњ қақтыѓысы.
Тиімді конфликт - басқару ж‰йесініњ тиімділігіне жақсы жаѓынан әсер
етеді, басқаруды ұйымдастыру тапсырмаларын шешуге баѓытталѓан, ол
т‰лѓааралық қатынастыњ қайшылыѓына алып келмейді.
Конфликт жаѓдайлардыњ себептері.
Менеджментте мыналар топтастырылады: ішкі, сырқы, қызметтік. Дискуссия
кезіндегі д‰рыс айтылмаѓан сын, жэне т‰лѓааралық қатынас кезінде
менеджердіњ жіберген қателігі. Сыртқы себептердіњ негізілеріне мыналар
жатады:
• әлеуметтік-экономикалық және тұрмыстық мінездіњ жетіспеушілігі, мысалы,
теріс эмоция,
• бақылаудыњ орындалу бәсењдігі (менеджер қол астындаѓы қызметкерлердіњ
дұрыс орындалмаѓан ж‰мысын бір рет кешіреді, екінші рет, ‰шінші рет
ойламаѓан жерде жазаѓа тартады).
• Жалақыны таратуды нашар ұйымдастыру және т.б.
Конфликтініњ ішкі себептері: тұлѓааралық қатынастыњ негізінде
туындап отырады.
• Топ ішіндегі сәйкессіздік, бµлектену.
• Топ ішіндегі бақылаудыњ тµмендеуі ж‰ктелген тапсырманыњ орындалмауы
басында елелмейді де қайтадан орындау тапсырылады, кейіннен кері эмоция,
ашу-ыза сыртқа шыѓып, кµп жаѓдайда конфликтіге дейін алып келеді.
Функционалдық себептер әрбір ұйымдастыруда µзініњ орнын тауып жатады.
Басқару тапсырмаларын шешуде әр-т‰рлі ықпалдармен әсер етеді.
Коммуникацияныњ қанаѓаттандырылмауы салдарынан информацияны жоѓалтып
немесе аясыныњ тарылып қалуына алып келеді, соњында туындап
• отырѓан жаѓдайды д±рыс т‰сінбеуге әкеп соѓады. Дискуссия кезіндегі
дұрыс айтылмаѓан сынныњ әсерінен туындайтын конфликтініњ
себептеріне мыналарды жатқызамыз:
- Оппоненттіњ сын айтуды µзініњ білімдарлыѓын кµрсету мақсатында
пайдалануы.
- Оппоненттіњ жеке есебін беру мақсатында жаѓдайѓа қолайлы, ыњѓайлы
жақтарын айтуы. Оппоненттіњ µзініњ ж‰мыс тобында беделін сақтап қалу
мақсатында сыни кµзқарасын білдіруі, µзініњ кері эмоциясын кµрсету
мақсатында сын айтуы. Оппоненттіњ агрессиямен (ашу-ызамен) сµйлеуі µзініњ
топтаѓы беделін т‰сіріп алуына алып келеді.[35]
Менеджер тұлѓааралық қатынас кезінде жіберген қателігінен
туындаѓан кофликтініњ себебі мыналар:
• Ақылгµлік, менеджер проблеманыњ шешімін таппаѓан кезде адамгершілікке
‰йрететін фразаларды қолданады (біз осы с‰рақтыњ шешімін табу ‰шін барлық
к‰ш-жігерімізді ж‰мылдыруымыз қажет т.б.)
• Менеджердіњ талап ету дењгйініњ µсуі, яѓни ол қажетті тәсілдер мен
білімін қолданбай, керісінше қызметкердіњ тµменгі қ‰рметін қолдана
отырып, кµњіл аударудыњ мәжб‰рлік формасын іске асырады. Яѓни
қызметкерлер оѓан мәжб‰рмен кµњіл аударып, қойѓан талаптарын ықтиярсыз
орындайды.
• Сенімді аргументтерден бас тарту, яѓни менеджер алѓа қойѓан сұраққа тура
жауап таба алмаѓан соњ, µзініњ білмейтінін б‰ркемелеп, жасырып
қызметкерлерді алдайды ( бәрі жақсы болады, µмір с‰ре бәрін кµреміз, бәрі
орнына келеді т.б.)
Менеджердіњ µзін-µзі ақтауы, µзініњ жіберген қателігін жабу мақсатында
µзіне кір келтірмеу.
• Шабуыл - менеджердіњ қол астындаѓы қызметкерлерге µте к‰шті кері
эмоциямен салмақ сала сµйлеуі, б‰ндай жаѓдай қызметкерлер тарапынан да
кереѓар эмоциялық жауап қайтарылады немесе гипермотивация т‰ріндегі
енжарлыққа, селқостыққа (апатияѓа) алып келеді.
Жалѓан аргументтер, µзініњ талабын д‰рыс жеткізбей, басқаларды шындықтыњ
бетін ашпай жібере салады (мысала, б‰ныњ бәрі д‰рыс емес, мен қалай айттым,
солай істењдер т.б.)
Шындықтан қашақтау, менеджер µзініњ қабілетсіздігін т‰сіне отырып, ж‰мыстыњ
атқарылуын қызметкерге жаба салады. (менсіз бір нәрсе қылыњдаршы, жұмысты
меніњ қатысуымсыз атқарыњдаршы т.б.) Менеджер конфликтініњ барлық
себептерін анық білуі керек және конфликтіні µзініњ іс-әрекетінде
болдырмауѓа тырысуы керек. [36]
Конфликтіні жою жолдары.
Оларды екі категорияѓа бµліп қарастыруѓа болады.
Қ±рылымдық, іс-әрекет конфликтініњ мазм‰нында болѓанда (тиімді конфликтіні
жатқызуѓа болады).
Т‰лѓааралық конфликтігі қатысушылардыњ арасындаѓы µзара әсер
( кµбіне тиімсіз конфликтіге сай келеді)
Менеджер кейде педагогикалық ұжыммен қарым-қатынасын бұзбауѓа тырысып,
конфликтіге белсенді әсер етпейді, екі жақты қатынастыњ нашарлап кетуіне
жаѓдай жасайды, бірақ б‰л конфликтінњ терењдеп кетуіне және жиі кµрініс
тауып отыруына алып келеді, бірақ б‰ндай кезде конфликтініњ себептерін жоқ
кылуѓа жаѓдай тумайды.
Менеджментте конфликтіні жою тәсілдерініњ 5 негізгі
құрылымдық тәсілдерін бөліп көрсетеді:
Жұмыс орынды анық белгілеу негізі, яѓни эрбір қызметкердіњ құқыѓын,
міндеттерін, қызметін, ресурстарын, және ақпаратпен қамтамасыздандыру. Егер
қызметкерге ештење істеу керек емес болса, олардыњ қызыѓушылықтары
қиылыспайды.
Басқарудыњ қатањ ж‰йесін қолдану, яѓни басқару шешімін бір ѓана адамныњ
қабылдауы.
Жалпы баѓа кµрсеткішін белгілеу негізі, ењбекке ынталану стимулдарыныњ,
жеке кµрсеткіштерініњ есебі жолымен, яѓни ұйымдастыру жұмысыныњ бірт‰тас
қорытындасыныњ нәтижесінде ж‰зеге асуы.
Конфликтісіз жұмысты мадақтау ж‰йесін қолдану - қызметкерлер ‰шін конфликт
жаѓдайы жұмыс қорытындысында материалдық тµлемніњ аумаѓы тµмендетіледі.
Кофликтініњ мақсатты есебі бойынша рұқсат беру - кофликтініњ шындық
себебі анықталады. Мұндай жаѓдайларда менеджер мынаны ескеруі тиіс:
конфликтініњ шындыѓын қызметкерлер кµп жаѓдайда жасыруы және µздерініњ
басқа қажеттіліктеріне, пайдасына қолдануы м‰мкін (мысалы, әрбір екі
топтаѓылар-µздерініњ адамдарын қызметтегі жоѓарѓы орынѓа ұсынады, егер осы
кезде ұсынылѓан кандидаттарыныњ бірі еврей болса, онда оны қолдаушылар
басқа топты б‰л антисимметризм деп айыптады. Шындықтыњ беті ашылѓан
соњ менеджер конфликтіні қызметкерлердіњ µз пайдасына қолдануларына
жол бермеуі тиіс (мысалы, жоѓарѓы қызмет орнында µзініњ кандидатын ұсыну)
[37] Тұлғааралық конфликтіні жою тәсілінің 7 негізгі түрлері:
Ауытқу - конфликтіге қатыспаѓандардыњ ұстамдарын анықтау.
Тегістеу - қызметкерлердіњ кµзқарасын тренингтердіњ жолымен
қалыптастыру, яѓни эрбір конфликтініњ ол ‰шін тиімсіз екендігін т‰сіндіру,
бұл әрине әрбір адам ‰шін ақиқат.
Еріксіз кµндіру - яѓни конфликтіде белгілі бір жақтыњ к‰шпен қысым
кµрсетуі.
Проблеманы шешу - үш бµлімнен т‰рады. Біріншіден, қызметкерлер ‰шін
конфликтініњ проблемасы оныњ шешімінен емес, мақсаттыњ категориясы бойынша
анықталады. Екіншіден, басқару шешімініњ тиімді есебі ж‰йесі қабылданады,
б‰л екі жақты да қанаѓаттандырады. ‡шіншіден, есеп µњделеді және шешім
қабылданады.
Эмоционалды жарылыс- менеджердіњ саналы т‰рде қасақана арандатуы, яѓни
конфликтіге т‰скен қызметкерлерді жазалау есебінде, әдейілеп сыйлықты
тµлеуден бастауы.
1. Бір жақты жою - б‰л кей жаѓдайларда ѓана қолданылады; яѓни конфликтіге
т‰скен екі жақтыњ байланысқа т‰сулеріне басқа м‰мкіндіктер болмаѓанда іске
араласады: ж‰мыстан қуу, ж‰мыс орнын ауыстыру т.б.
Екі жақты мғмілеге келуді қолдану - екі жақты конфликтіге т‰сушілер бір-
бірін т‰сінісіп, екі жақтыњ шешімдерін де бірдей қолайлы деп қабылдайды.
Соњѓы тәсіл де µте тиімді, себебі біліктілігі тµмен менеджерлер ‰немі осы
тәсілді қолданады.[38] Бірақ, кµп варианттарда екі жақты проблема соњына
дейін шешімін таппайды, себебі екі жақтыњ талаптары µздерін толық
қанаѓаттандырмайды. Егер конфликтініњ себебі мањызды болса, негізін
қайтадан бастау сақталынады.
Орта кәсіби оқу орнындаѓы менеджменттіњ элементтерін ныѓайту процесін
ашып кµрсетуде схема кµрсетуге болады.
Мақсат- педагогикалық процеске қатысушылардыњ барлық іс-
әрекеттерініњ айқындаушы факторы, ол ењбек қозѓалысын жалпы
нәтижеге жету ‰шін баѓыттаушы фактор.
Мақсат – нәтиже линиясын сәйкестендіруде іс-әрекетке дұрыс
координация беру болып табылады. Педагогикалық прцесті басқару-
білімніњ барлық компоненттеріне негізделеді.
Диагностика арқылы іс-әрекетті қалай ж‰зеге асырылуын анықтау және іс-
әрекеттіњ ерекшеліктерін білу.
Болжау прогноз. Диагноздан болжам туындайды. Менеджер µзініњ
іс-эрекетінен нэтижені кµре білу қабілеті болуы қажет, яѓни µзініњ
стратегиялық іс-әрекетін анықтап, педагогикалық µнімге қалай қол жеткізуге
болатындыѓын және оныњ жолдарын баѓдарлап болжауы керек. [39].
Басқарудың өту схемасы
Оқу орнының менеджерінің прогноздық болжау этаптаѓы жұмысты тиімді
атқаруы кµп нәрсеге µз әсерін тигізеді, ол педагогикалық ұжымдаѓы соњѓы
мақсатты іс әрекеттерді нақты кµз алдына келтіре білуіне байланысты. Атқару
процесі жоспардан басталады. Ол ұжым жұмысын талдау негізінде жүзеге асады,
яѓни жұмыс схемасын құру, оныњ орындалу уақытын және жүруін анықтау,
жұмысты атқарушы, жауапкершілігі бар адамдарды бµлу.[40]
Келесі этаптарды: ұйымдастырушылық, баѓа, бақылау
функциялары жүзеге асырады.
Орта кәсіби оқу орныныњ менеджерініњ болжамдық прогноздық этаптаѓы
жұмысты тиімді атқаруы кµп нғрсеге µз әсерін тигізеді, ол педагогикалық
ұжымдаѓы соњѓы мақсатты іс әрекеттерді нақты кµз алдына келтіре білуіне
байланысты.Менеджментті объектісі- барша адами қарым-қатынастардыњ
жиынтыѓы. Менеджмент теориясы- менеджердіњ қарамаѓындаѓы қызметкерлерге
сенім білдіру, олардыњ табысты ењбек етуіне қолайлы жаѓдай туѓызу, яѓни
қазіргі замандаѓы менеджмент адам аспектісіндегі әлеуметтік құндылықтарѓа
баѓытталѓандықтан, оқу- тәрбие процесіндегі ұстаным "субъект-субъект"
қатынасында болуын карастырады. Менеджменттіњ осындай негізгі ұстанымдарын
ендіру ‰шін бірнеше кезењдер іске асуы тиіс:[41]
- Менеджердіњ басқару теориясыныњ болуы; µзін-µзі ақтау қабілетініњ
болуы, дамуѓа зиянын тигізетін стереотиптерден бас тартуы және µзіндік
‰здіксіз дамуы;
- Менеджменттіњ теориясы мен практикасынан білімініњ жоѓарылыѓы;
- Менеджердіњ болашақта орындалатын істі болжай алу қабілеті болуы тиіс;
- М‰ѓалімдерді баѓалай алуы, олармен " субъект-субъект" қатынасында
әрдайым т‰сіністікте болуы, тұлѓалық жаѓымды мінез-құлық психологиясыныњ
болуы- б‰ныњ бәрі әріптестерініњ µзіндік жетілудегі қозѓаушы к‰ш болып
табылады,
- Жауапкершілігінің болуы;
- Жеңіске жетем деген мотивтің болуы;
Менеджер іс әрекетінің
психологиясы
Адамдармен жұмыс істеу өнері туа пайда болмайды, оның өзі өмір бойы,
өмір тәжірбиесінің, өзімен-өзі жұмыс істеудің, сан-саналы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
ОРТА КӘСІБИ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
ТҮЙІН
Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық
негізі
Мақсаты: Білім беру сапасын жоғары жетістікке жеткізу үшін орта кәсіби
оқу орнындағы менеджменттің ұйымдастыру принциптерін, функцияларын,
жағдайларын зерттеу, ғылыми негіздеу.
Нысаны: орта кәсіби оқу орындарындағы басқару процесі.
Пәні: орта кәсіби оқу орнындағы педагогикалық процесті басқару.
Зерттеудің болжамы: Егер, орта кәсіби оқу орнын басқарудың жүйесі жеке
тұлғалық, іс-әрекеттік, инноватикалық және технологиялық сияқты әдіснамалық
тәсілдер негізінде құрылса, онда басқару болашақ маманның кәсіптік деңгейін
жоғарылатуға әсер етеді, өйткені ұсынылған жүйе білім процесі
субъектілерінің тұлғалық-іс-әрекеттік құрылымына сәйкес жасалынады.
Міндеттері:
1. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің мәнін, принциптерін,
қызметін анықтау;
орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық
негізін айқындау;
орта кәсіби оқу орнындағы менеджердің ұйымдастырушылық-педагогикалық
қызметінің құрылымдық-функционалдық моделі.
Зерттеудің жетекші идеясы: Әлемдік білім беру кеңістігіне кіру үшін
қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Соңғы он жылда
инноватикалық процесс тек оқыту мен тәрбиелеу процесінде ғана емес,
менеджмент жүйесінде де кеңінен таралуда. Біздің ойымызша басқару ісін
қайта құрудағы басты мақсат- бұйрықшылдықтан арылу, яғни бүгінгі
менеджері бұйрық, жарлықтан қарағанда қарамағындағылармен жемісті
ынтымақтастық қарым-қатынасқа көшуі тиіс. Мұның өзі басқару стилін өзгерте
отырып, жаңа басқару мәдениетін қалыптастыру деген сөз. Бұл жерде ең
маңыздысы, менеджер менеджмент теориясының негіздері жөніндегі арнайы
біліммен қаруланып қана қоймай, сонымен бірге нақты жағдайларды саралай
отырып, нәтижесінде дұрыс қорытынды жасай білуі қажет.
Жұмыстың көлемі: 76
Әдебиеттер саны: 66
Кесте саны: 11
Қосымша: 1
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің теориялық
негізі ... ... ...
1.1 Орта кәсіби оқу орны менеджерін даярлау мәселелері
... ... ... ... ... .7
1.2 Орта кәсіптік білім беруді жандандыру
(инновация) ... ... ... ... ... ... .43
2 Қазіргі кездегі орта кәсіби оқу орындарын тиімді басқарудың
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Орта кәсіби оқуорны менеджерінің ұйымдастырушылық-
педагогикалық қызметінің құрылымдық функционалдық
моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
2.2 Тәжірибелік-педагогикалық эксперименттің нәтижесі
... ... ... ... ... .65
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..70
Пайдаланған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .74
Қосымша
КІРІСПЕ
Зерттеу өзектілігі. Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің
педагогикалық-психологиялық негізі- адам аспектісіндегі әлеуметтік
құндылықтар, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіру, олардың табысты
еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызу, ұжым және ондағы қарым-қатынас, жағымды
психологиялық климат, басқару мен менеджер ролі, сондай-ақ менеджер
мамандығының әлеуметтік мәні, оның мақсатқа сай қызмет етуі және
қарамағындағылардың абыройлы жұмыс істеп, одан ләззат ала алатындай
мақсатқа қол жеткізудің жоспарын құру- қазіргі заманда өзекті мәселелердің
бірі болып отыр.
Орта кәсіби оқу орнының негізгі мақсаты- өмірде кездесетін
қиындықтарды өзі шеше білетін, қоршаған ортамен қарым-қатынасқа дұрыс түсе
білетін маман даярлау. [1]. Бұл мәселе туралы Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына арналған Жолдауында ерекше
атап өткен. Президент өз жолдауында: білім беруді, кәсіптік даярлық пен
әлеуметтік саланы XXI ғасырдың деңгейіне көтерілуді жоспарлап, оны жүзеге
асыруға күш-жігерін аямайтынын айтады, сонымен қатар, XXI ғасырда білімін
дамыта алмаған ел тығырыққа тірелетінін, орта кәсіби оқу орнындағы кәсіби
білім беруді әлемдік стандарттар деңгейіне жеткізу керектігін міндеттейді.
[2].
Қазақстандағы білім беру жүйесін ұйымдастыру және басқару мәселелерін
республика ғалымдары бірнеше бағытта зерттеді. Айталық, қазіргі орта
кәсіптік білімнің даму тенденциялары Г.К. Ахметова, Б.Ә.
Әбдікәрімов,
С.Ә. Әбдіманапов, Т.Ғ. Ғалиев, В.В. Егоров, А.К. Құсайынов, А.П.
Сейтешев және т.б ғалымдардың еңбектерінен көрініс тапты.
Болашақ мамандардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру (А.А.
Бейсенбаева, Қ.Ж. Қожахметова, Б.И. Мұқанова, Р.К. Төлеубаева, С.А.
Ұзақбаева және т.б) жолдары арнайы іздестірілуде.
Жоғары педагогикалық білімді басқару (З.А. Исаева, С.Т. Каргин, А.А.
Калюжный, С.И. Қалиева, Қ.С. Мусин, М.Н. Сарыбеков, К.С.
Успанов,
Н.Н. Хан және т.б) мәселелері кеңінен қарастырылуда.
Білім беру саласындағы менеджмент (Т. Баймолдаев, Б.А. Қойшыбаев және
т.б), инноватикалық білім беру (Г.К. Нұрғалиева, Ш.Т. Таубаева және т.б)
негіздеріне арналған зерттеулер жргізілуде.
Осы аталған бағыттар бойынша жазылған педагогикалық еңбектердің маңызы
өте зор. Сондықтан біздің зерттеулеріміздің өзі орта кәсіптік білім беру
жүйесінде жүріп жатқан күрделі де қиын өзгерістердің үйлесімділігін табуға
арналған. Әлемдік білім кеңістігіне кіруге байланысты қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда, осыған байланысты басқару
процесі де көптеген өзгерістерді қажет етеді: яғни, орта кәсіби оқу орнын
жаңаша құруды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды,
оқушылардың шығармашылығын дамытуды, менеджер іс-әрекетін жаңаша тұрғыда
ұйымдастыруды талап етеді. Осындай жағдайларды ескере отырып, ғылыми-
зерттеу жұмысының тақырыбын Орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің
педагогикалық-психологиялық негізі- деп таңдауды жөн көрдік.
Мақсаты: Қазіргі орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-
психологиялық негізін теориялық тұрғыда негіздеу және менеджердің
ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің құрылымдық функционалдық моделі
арқылы жұмыстың тиімділігін көрсету.
Нысаны: орта кәсіби оқу орындарындағы басқару процесі.
Пәні: орта кәсіби оқу орнындағы педагогикалық процесті басқару.
Зерттеудің болжамы: Егер, орта кәсіби оқу орнын басқарудың жүйесі жеке
тұлғалық, іс-әрекеттік, инноватикалық және технологиялық сияқты әдіснамалық
тәсілдер негізінде құрылса, онда басқару болашақ маманның кәсіптік деңгейін
жоғарылатуға әсер етеді, өйткені ұсынылған жүйе білім процесі
субъектілерінің тұлғалық-іс-әрекеттік құрылымына сәйкес жасалынады.
Зерттеудің міндеттері:
1. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің мәнін, принциптерін,
қызметін анықтау;
2. орта кәсіби оқу орнындағы менеджменттің педагогикалық-психологиялық
негізін айқындау;
3. орта кәсіби оқу орнындағы менеджердің ұйымдастырушылық-
педагогикалық қызметінің құрылымдық-функционалдық моделі.
Зерттеудің жетекші идеясы: Әлемдік білім беру кеңістігіне кіру үшін
қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Соңғы он жылда
инноватикалық процесс тек оқыту мен тәрбиелеу процесінде ғана емес,
менеджмент жүйесінде де кеңінен таралуда. Біздің ойымызша басқару ісін
қайта құрудағы басты мақсат- бұйрықшылдықтан арылу, яғни бүгінгі
менеджері бұйрық, жарлықтан қарағанда қарамағындағылармен жемісті
ынтымақтастық қарым-қатынасқа көшуі тиіс. Мұның өзі басқару стилін өзгерте
отырып, жаңа басқару мәдениетін қалыптастыру деген сөз. Бұл жерде ең
маңыздысы, менеджер менеджмент теориясының негіздері жөніндегі арнайы
біліммен қаруланып қана қоймай, сонымен бірге нақты жағдайларды саралай
отырып, нәтижесінде дұрыс қорытынды жасай білуі қажет.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Орта кәсіби оқу орнындағы
менеджменттің педагогикалық-психологиялық негізі ғылыми тұрғыдан
дәлелденіп, менеджердің атқаратын ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметінің
құрылымдық-функционалдық моделі дайындалып, тәжірибелік эксперименттер
жүргізілді.
Зерттеудің әдістері:
- зерттеу тақырыбына қатысты ғылыми-теориялық әдебиеттерді талдау;
- білім беру жүйесіндегі менеджментке байланысты нормативті
құжаттар мен мерзімді баспа материалдарын жүйелеу;
- тәжірибелік-педагогикалық жұмыстарды өткізу, алынған қорытынды
нәтижелерді өңдеу;
- орта кәсіби оқу орнындағы менеджмент жүйесіне қатысты
материалдарды жүйелеу, оның педагогикалық-психологиялық жағдайларын
негіздеу.
Зерттеу базасы: Алматы қаласы, №8 Кәсіптік мектеп.
Бітіру жұмысының құрылымы: бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1 ОРТА КӘСІБИ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Орта кәсіби оқу орны менеджерін даярлау мәселелері.
Көп жылдардан бері біздің қоғамымызда: басқару- профессионалдық іс-
әрекет емес, яғни, менеджерлерді арнайы дайындау керек емес деген түсінік
қалыптасқан. Білім беру аясындағы ректорлар, директорлар және олардың
орынбасарлары мұғалімдер тарапынан тағайындалған.[3].
Соңғы уақытта бояу болса да, дегенмен қалыпты түрде басқару іс-
әрекетінің ерекше мамандық екені аңғарылып отыр. Білім беру мекемелеріндегі
менеджрлерді даярлайтын арнайы оқу мекемелері, факультеттер, курстар ашыла
бастады.
Ағылшын термині менеджмент қазақ тілінде сөзбе- сөз аударылмайды,
оны басқару беп аудару қабылданған, ал менеджер- басқарушы деген
мағынаны білдіреді. [4]. Менеджер-арнайы кәсіби дайындығы бар белгілі бір
кәсіпке тиесілі басқарушы. Менеджер болу үшін міндетті түрде басқару
қызметімен айналысу керек.[5]. Менеджмент –іс әрекеттің ұйымдастыру
тиімділігін арттыру мақсатында басқарудың әдістерінің, принциптерінің,
амалдарының жиынтығы. Сондай-ақ менеджмент- минималды шығын және максималды
тиімділікпен мақсатқа қол жеткізуді қамтамасыз етуі қажет.[6]. Бұл анықтама
менеджменттің негізі салушы Анри Файоль берген анықтамаға сәйкес келеді:
Менеджмент – істі мақсатына жеткізу мен одан барынша көп мүмкіншілік пен
пайда алу.[7].
Бұрынғы біртұтас, біркелкі оқу мекемелер жүйесінің жойыла бастауына
байланысты, орта кәсіби оқу орындарының әр түрлі формалары мен түрлері
пайда бола бастады, қазіргі кезде оқитын жерлерді таңдау мүмкіндігі
күшеюде, сонымен қатар оқу орындары бір-бірінен оқу бағдарламаларының, оқу
жоспарының, ерекшелігімен, оқылатын пәндер тізімімен, жұмыс істеу
тәртібімен өзгешеленеді. Сондықтан да басқару басқа қасиетке ие болды, яғни
менеджмент түріне айналды.[8]. Бұрынғы совет уақытынан бері қалыптасып
қалған басқарудағы ойлау стереотипі, әкімшілік-әміршілік басқару әдістері
нарықтық экономикалық жағдайда қажетті нәтижені бере алмады. [9]. Біз орта
кәсіби оқу орнындағы менеджмент жүйесін жетілдіреміз,-деп американдық
немесе жапон менеджментінің жетістіктерін көзді жұмып көшіріп алмау қажет,
яғни іздің еліміздің спецификалық ерекшеліктерін, экономикалық-қаржы
мәселелерін ескере отырып құруымыз қажет.[10].
Әлемдік білім кеңістігіне кіру үшін қазіргі кезде Қазақстанда
білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл процесс педагогика теориясы мен оқу-
тәрбие процесінде нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан
түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды
сын көзбе ағалай отырып, саралауды, жастардың шығармашылығын дамытуды,
менеджер іс әрекетін жаңаша тұрғыдан ұйымдастыруды талап етеді. Қазіргі
білім беру саласында оқытудың жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты,
жан-жақты маман болу мүмкін емес. Соңғы он жылда инновациялық процесс тек
оқыту мен тәрбиелеу процесінде ғана емес, басқару процесінде де кеңінен
таралуда. [11].
Қоғам өзгерісіне қарай ой өзгерді, әсіресе бүгінгі нарықтық жағдайдағы
экономикалық қиындықтар адам психикасына әсер етпей қоймайды. Сондықтан
оның әлеуметтік мінез-құлқын, психикалық реттеу механизмдерін түсіне
білудің маңызы бар. Қайткенде менеджердің жақсы жұмыс істеу ынтасын
оятуға болады, олардың кәсіптік шеберліктерін қалай шыңдауға болады? Бұл
сұрақ тек мені ғана емес, сіздердің де көкейлеріңізде жүргені анық. Біздің
ойымызша басқару ісін қайта құрудағы мақсат – бұйрықшылдықтан арылу, яғни
бүгінгі менеджері бұйрық, жарлықтан қарағанда қарамағындағылармен жемісті
ынтымақтастық қарым-қатынасқа көшуі тиіс. Мұның өзі басқару стилін өзгерте
отырып жаңа басқару мәдениетін қалыптастыру деген сөз. Орта кәсіби оқу
орнын басқару- бұл шығармашылық іс-қимылдар жиынтығы. Бұл жерде ең
маңыздысы, басқару теориясының негіздері жөніндегі арнайы біліммен
қаруланып қана қоймай, сонымен бірге нықты жағдайларды саралай отырып,
нәтижесінде дұрыс қорытынды жасай білу қажеттілігі.[12].Ал дұрыс шешім
қабылдау үшін жоғарғы кәсіби шеберлік иесі болу жеткіліксіз. Көп жағдай
менеджердің қабілетіне, оның адамдармен қарым-қатынас жасай алуына, жеке
ынтасына, сезімталдығына тәуелді. Демек басқаруды үйрену үшін екі бағытты
игеру қажет: ғылым негіздері және менеджмент өнері. Кез-келген менеджер
өзінің білімі мен тәжірибесіне сүйене отырып басқарады. Басты бағыт пен оң
шешім қабылдауға, оның білімі көмектессе, ал сезімталдығы жалпы жұмысты
қалай басқару мен бақылау қажеттігін көрсетіп отырады. Сондықтан менеджмент
тек қана ғылым ғана емес, немесе білім қоры емес, сонымен бірге ол- өнер.
Күнделікті өзгеріп отыратын жағдайда менеджердің кәсіби біліктілігі
оның педагогикалық басқару жұмысында, педагогика, құқық, социология,
басқарудағы білімі мене ұйымдастырушылық, экономикалық, материалдық-
техникалық, технологиялық мәселелерді шешудгі жоғарғы біліктілігінен
көрінеді.[13].
Нарықтық экономика жағдайында басқару үшін стратегиялық және
инноватикалық ойы дамыған, басқару мәселелерін шешуге қабілеті жеткілікті,
жаңа технологияларды игерген, ұжым құрамында жұмыс істей алатын, өз іс-
әрекетіне жауапкершілікпен қарайтын және қарым-қатынас мәдениеті жоғары
менеджерлердің түбегейлі жаңа түрлерін қызметке тағайындауды талап етеді.
Біліктіліктің мазмұны – жеке кәсіптік, интегралдық, сипаттама ретінде
менеджменттің төмедегідей басқару функцияларын жүзеге асыра білуімен
анықталады. Олар: болжау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу, үйлестіру,
сәйкестендіру, белсенділігін арттыру, зерттеу.[14].
Басқарудың субъектісі мен объектісі арасындағы өзара байланыс,
әрекеттестік болуы қажет. Осындай байланыс әр түрлі жағдайлардағы
түрлі жұмыстарды атқаруға тиімділікке алып келуі тиіс. Біріншіден
басқарудың субъектісі мен объектісі бір-бірімен сәйкес келуі керек,
мұндай сәйкестік болмаса, жұмыс процесінде бір-бірін т‰сіне алмайды,
басқару шешімін д‰рыс ж‰зеге асыра алмайды. Екіншіден басқарудыњ субъектісі
де, объектісі де µз беттерімен жұмыс атқара білуі қажет.
Басқарудыњ субъектісі объектініњ барлық қызыѓушылыѓын, іс-әрекетініњ әр
т‰рлі жаѓдайлардаѓы м‰мкін варианттарын қарап, қадаѓалап, кµз алмай ж‰руге
міндетті емес. ‡шіншіден, басқару субъектісі жастардың құқықтық мәдениеті
және объектісі µзара екі жақты байланыстылықты ж‰зеге асырулары қажет.
Бұндай реакция іс әрекеттерді т‰зетудіњ негізі болып табылады. Басқарудыњ
субъектісі мен объектісініњ µзара әрекеттестіктері қызыѓушылық тудыруы
тиіс.
Басқарудаѓы субъект - кµп жаѓдайда менеджер болып табылады. Себебі,
менеджер - басқарушы ретінде ‰жым алдында кµп сµз сµйлейді, ‰жымѓа µз
ыкпалын тигізіп отырады. Кей жаѓдайларда баскдрудаѓы субъект рµлін - барлық
ұжым тобы атқарады, яѓни, басқарудыњ объектісі мен субъектісі жалпы басқару
шешімін шешуде µзара тыѓыз байланыста болѓан жағдай кездерінде.
Басқару мәселелері бойынша орта кәсіби оқу орындарыныњ дамуы
жаѓдайында менеджментке тµмендегідей талаптар қойылады:
* ақпараттық талдаушылық;
* жоспарлау, болжаушылық;
* ынталандыру;
* ұйымдастыру, ‰йлестіру;
* бақылау, диагностика;
* т‰зету;
* басшыныњ кәсіби біліктілігі.[15]
Қазіргі тањдаѓы білім берудіњ басым баѓыттарыныњ бірі - т±лѓаѓа
баѓытталѓан педагогикалық іс-әрекет. Сондықтан б‰гінгі тањда білім беруде
т±лѓаѓа баѓытталѓан қарасты ж‰зеге асыру кезек к‰ттірмейтін мәселе. Демек,
бұл мәселені шешу ‰шін әрбір білім мекемесінде нәтижеге баѓытталѓан
менеджмент ж‰йесі болуы қажет.[16]
Орта кәсіби оқу орнындаѓы менеджмент т‰сінігіне орта кәсіби оқу
орнындаѓы педагогикалық іс-әрекеттерді басқару деген ұѓым тыѓыз
байланысты.
Орта кәсіби оқу орнындаѓы педагогикалық іс-әрекеттерді
басқарудыњ негізгі компоненттерін қарастырайық. Оқу іс-әрекетіне оқушыларды
арнайы кәсіпке дайындау жатса, тәрбие іс-әрекеті 2 негізгі бµлімге
негізделген:
а)оқу процесіндегі тәрбие,
б) топтан тыс жэне оқу орнынан тыс тәрбие ж‰мыстары жатады.
Педагогикалық іс-әрекеттерге сонымен қатар, методикалық ж‰мыстар,
мамандықты кµтеріп отыру және оқытушыларды саяси-идеялық дайындау жатады.
Оқу-тәрбие ж‰мысы - орта кәсіби оқу орнындаѓы барлық іс-әрекеттердіњ
негізі болып табылады. Сонымен бірге, оқу орнында әр т‰рлі қосымша іс-
әрекеттер де ескеріледі. Оларды схема түрінде былай көрсетуге болады:
Кесте 1
Оқу орнында орындалатын Іс-әрекеттіњ атқарылуы
іс-әрекет т‰рлері
1 .¤ндірістік іс-әрекет Окушылар оқу жоспары бойынша т‰рмысқа
қажетті µнімдерді шыѓарады.
2.Жоспарлы ‰йымдастырушылық Барлық іс-әрекеттер ж‰йесін жоспарлау,
бухгалтерлік есеп беру, кадрлармен ж‰мыс
ж‰ргізу, мамандарды іріктеу, олардыњ
ењбектерін баѓалау мен іс-әрекеттерін
бақылау жатады
3. Материалды-техникалық Оқу орнындаѓы оқу-тәрбие ‰рдісіне қажетті
іс-әрекет материалды-техникалық базаны құру
4.Медициналық және Оқу орнындаѓы м‰ѓалімдер мен оқушыларды
санитарлық-гигиеналық медициналық жэне санитарлық-гигиеналық
іс-әрекет іс-әрекетпен қамтамсыз ету
5.Сыртқы коммуникативтік Орта кәсіби оқу орныныњ мәдени және басқа
іс-әрекет да ‰йымдармен, оқушылардыњ ата-аналарымен,
басқа да кәсіби оқу орындарымен т.б.
байланысқа т‰суі.
6.Қаржы-шаруашылық іс-әрекет Оқу орнындаѓы қаржыныњ дұрыс және µз
орнымен ж‰мсалуын қадаѓалау,
каржы-шаруашылық іс-әрекеттерді шешуді
басқару және есеп беру
Орта кәсіби оқу орнының мазм±ндық ѓылыми негізін -педагогикалық т‰сінік
қ±райды. Орта кәсіби оқу орнындаѓы менеджменттіњ негізгі объектісі-
педагогикалық ±жым жастардың құқықтық мәдениеті және педагогикалық процесс
болып табылады.
Менеджменттіњ теориясы және практикасы-педагогикалық мақсатты ж‰зеге
асырады. Сол себепті оқу орнындаѓы менеджменттіњ ѓылыми негізін -
педагогикалық білімдер орталыѓы қамтиды. Сондықтан да бұларды орта кәсіби
оқу орнындаѓы менеджменттіњ педагогикалық негізі деп айтуымызѓа болады.
[17]
Орта кәсіби оқу орнын ұйымдастырудаѓы
менеджменттің
педагогикалық-психологиялық негізі:
Адамды Адамды б‰тіндей т‰лѓаҰжым м‰шелерініњ
сайлау және оѓан ретінде қабылдау бір-біріне
сеніммен қарау ж‰мысаралық ықпалдастығы
Мамандыцты Стратегиялық ¦жым
м‰шелерініњ
‰здіксіз шешімдерді ±жым ынтымақтастыѓы
кµтеріп
отыру болып қабылдау
Психологиялық жаѓынанПедагогикалық ұжымның Психологиялық т‰рѓыда
т‰лѓаѓа дем беру, психологиялық атмосферасын м‰ѓалімдер мен
кµмек кµрсету жақсарту оқушылардыњ іс-
әрекеттерін ‰немі
арттырып, стимул беріп
отыру
Ұйымдаѓы қызметкерлердіњ ынта-ықыласы болмаса, алѓа қойѓан мақсатқа жетуге
м‰мкіндік болмайды. Осы ж‰мысқа деген ынта-ықыласты тудыру - менеджердіњ
қол астындаѓы кызметкерлерге ж‰ргізетін басқару іс-әрекетін д±рыс жолѓа
койылуына байланысты. Атап айтатын болсақ, менеджердіњ басқарушылық іс-
әрекетіне: [18]
- µзінен кейінгі дењгейдегі басшылардыњ атқаратын ењбектерін
анық және детальді т‰рде бµлу;
- анықталѓан психологиялық атмосфераны ұжымда құру;
- директордыњ қол астындаѓы қызметкерлердіњ µз уақыттарын
тиімді қолдануларын қадаѓалау;
- µзініњ әрбір атқарѓан іс-әрекетіне ж‰йелілікпен талдау жасау,
- ұжым м‰шелерініњ алдындаѓы кәсіби беделі, дербестігі.
[19]Менеджердіњ ‰жым м‰шелерініњ атқарѓан ж±мыстарына ‰немі стимул беріп
отыруыныњ мањызы зор. Яѓни, директор мен м‰ѓалімдердіњ аз да болса, сәтті
ісін қуантып, оныњ әрбір жетістігін мақтап отыруы, оны шын ж‰ректен
баѓалауы-м±ѓалімдерді игі істерге итермелейді. [20]
Оқу орнындаѓы менеджмент ресурстары.
Адам ресурсы - басшылар, білім мењгерушілері, топ жетекшілері, пән
м‰ѓалімдері, оқушылар және ж±мысшылар, инфрақұрылым (дәрісхана, зертхана,
кітапхана, асхана, спорт зал - бұлардыњ барлыѓы оқуѓа м‰мкіндік береді);
µндіріс ортасы (бұл білім ортасы), ғылыми орта (интернетке шыѓу,
шыѓармашылық ж±мыс). [21]Менеджменттіњ орта кәсіби оқу орнында қолданылатын
принциптері. Менеджмент принциптері - басқарудыњ ±йымдастыру процесіндегі,
қ‰рылымы мен ж‰йесіндегі талаптарды анықтайды. Яѓни, басқаруды
ұйымдастыруды орта кәсіби оқу орны директорыныњ басшылыѓымен іске асатын
бастапқы негізгі жаѓдай мен ереже болып табылады.
Менеджмент принциптерін - оқу орны басшыларыныњ менеджмент
функцияларын іске асырудаѓы идеялары, мінез-құлық ережелері деп т‰сіндіруге
болады. [22]
Менеджментте барлық принциптер - жалпы және жекелік деп 2 топқа
топтастырылѓан. Жалпы принциптерге: қолданбалы принцип, ж‰йелік принцип,
көп функциялы, интеграциялық, қ±ндылыққа бейімделу принципі жатады.
Қолданбалы принцип - менеджменттіњ оқу орнында қызмет ететін
педагогтардыњ іс-әрекетіне басшылық жасауын айтамыз.
Ж‰йелілік принципі - менеджменттіњ µзініњ барлық ж‰йесіндегі сыртқы
жғне ішкі байланыс. ¤зара тәуелділіктерді есепке ала отырып т±тас қ±рылымы
мен ж‰йесін қамтуын айтамыз.[23]
Кµп функциялы принцип - менеджмент әрт‰рлі іс-әрекет аспектілерін
қамтиды; материалдық (ресурстар, қызмет кµрсету) функционалдық (ењбекті
±йымдастыру), мәндік мақсаттың соњѓы нәтижесі.
Интеграциялық принцип - ж‰йе ішіндегі ±жым м‰шелерініњ кµзқарастары
және қарым-қатынастарыныњ әрт‰рлі тәсілдерініњ интеграциялануы.[24]
Қ±ндылыққа бейімделу принципі - адал қызмет кµрсету,
қонакжайлылық, аға мен кµмек кµрсету арақатынасының қолайлылыѓы және сол
сиякты қ±ндылықтарды менеджмент µзініњ т‰сініктер аясына енгізеді. Б‰лар
әрбір педагогтыњ іс-әрекетінде кµрініс таба білу қажет.
Менеджменттіњ жекелік принциптеріне - басқарудаѓы централизация және
децентрализацияны қолайлы ‰йлестіру принципі жатады. Менеджмент процесініњ
бірінші функциясы жоспарлаудан басталады. Жоспарлау функциясында -
ұйымдастырудаѓы мақсат қандай және осы максатқа жету ‰шін ‰жым м‰шелері не
істеу керек деген с±рақтардыњ шешімі қабылданады. Жоспар - оқу орныныњ
ұйымдастыру жаѓдайыныњ болашақта қандай болатынын көрсететін күрделі
моделі.
Перспективалық жоспар - орта кәсіби оқу орныныњ ұйымдастырылу жаѓдайына
перспективалық т‰рде ұзақ уақытқа кµз ж‰гірту, бұл жоспарлаудаѓы негізгі
міндет - оқу орныныњ ұйымдастырылуы және µзініњ нарықтық жаѓдайында қалай
ж‰зеге асатынын анықтау.[25]Аѓымдаѓы жоспар-стратегиялық мақсат пен
міндеттіњ жетістігіне жету жолында аз уақыт аралыѓындаѓы ммақсатттыњ
айқындалуы. Жоспар-ол ұйымдастырудыњ тµменгі сатысында ж‰зеге асады. Ол
-оперативтік жоспар деп аталады. Оперативтік жоспарда ұйымдаѓы жалпы және
негізгі мақсатқа қол жеткізу жолындаѓы әрбір адамныњ атқаратын ж‰мысы, іс-
әрекетініњ кµрінісі, т.б. жазылып отырады. Жоспарлау функциясы-ұжым ж‰мысын
талдау негізінде ж‰зеге асады. Оларѓа: ж‰мыстыњ сметасын құру, ж‰мысты
атқаруѓа кететін уақытты анықтау, жауапты атқарушыларды бµлу кіреді. Орта
кәсіби оқу орнындаѓы ж‰мысты жоспарлау ж‰йесі-ондаѓы іс-әрекеттердіњ кµп
қырлылыѓымен және кµптеген жоспарлар компелексін (кешенін) талаптар бойынша
құрумен ерекшеленеді.[26].
Орта кәсіби оқу орыны жоспарларыныњ орындалуын м‰ѓалімдер мен оқушылар
қатањ және нақты т‰рде қадалаѓалап отырулары қажет, себебі, б‰л -функция
ұжымдық ±йымдастырушылық іс-әрекетке қызмет етеді.[27]
Орта кәсіби оқу орнындаѓы менеджменттіњ екінші функциясына
-ұйымдастырушылық кіреді.
Ұйымдастыру функциясына-педагогтар мен оқушылардыњ ±жымды
ұйымдастырушылық іс-әрекеттері; оқу тәрбие процесіне қажетті материалдық-
техникалық базаны құру және жетілдіру, оқу ѓимараттары мен жатақхананы
дайындау, оқу орныныњ ж‰мыс режимін қатањ сақтау, мамандарды іріктеу және
ж‰мысқа орналастыру, олардыњ іс-әрекеттерін ынталандыру, теория мен
практиканы µзіндік ұйымдастыру, оқушыларѓа топтан тыс тәрбие ж‰мыстарын
ж‰ргізу, емтихандарды µткізу және дайындалу кіреді. Бұл функция-ж‰мысты
ұйымдастыратын адамдар болѓандықтан, әрқайсысыныњ қандай тапсырмаларды
орындайтынынан және қандай заттар жұмсалатынын анықтайды. Егер жоспарлау
функциясы - не?, не істеу керек?, нені қолдану керек?, жоспарѓа нені ендіру
керек?, қалай істеу керек?, нені кµре білу қажет?,-деген с‰рақтарѓа жауап
берсе, ұйымдастыру функциясы мындай сұрақтарды қ‰рады: -Кім және қалай?,
кім және қалай жоспарды ұйымдастырып ж‰зеге асырады? ¦йымдастыру термині
менеджмент ж‰йесінде мынадай анықтамаѓа ие болады. Ұйымдастыру дегеніміз-
қарым-қатынас, мақсат, құқық, рольдер, іс-әрекет т‰рлері және басқада
факторлар т‰рінде кµрінетін қ±рылымдық ж‰йе болып табылады.
Мотивация функциясы. Оқу орныныњ ±жым м‰шелерін әрекетке
баѓыттайтын, кажетін µтеуге талаптандыратын бір т‰рткі болады. Бұл т‰рткіні
мотив деп атайды. Мотивация дз т‰рлі жагдайлардыњ әсер етуіне қарай ұжым
м‰шелерініњ ұдайы т‰рлі µзгерістерге т‰сіп отырады. Осыған орай оныњ
т‰рткілері де, мақсатқа жету ‰шін қажетті шаралары да µзгеріске т‰седі.
Т‰рткініњ µзгеруі іс-әрекеттіњ бағыт-бағдарынан нәтижесіне әсер етеді.
Мәселен, қоғамдық мәні к‰шті т‰рткі іс-әрекет нәтижесіне ерекше әсер етеді.
Атқарѓан ж‰мысына қанагаттану және µз ењбегіне мактанышпен қарау,
психологиялық жақсы кµњіл-к‰йде болу педагогикалық ұжымды мақсат сезіміне
алып келеді. Адам оқу процесінде мамандыѓын кµтерген сайын және білім
тәжірибесі мен дағдысы артқан сайын, µзініњ білімін ењбекте іске асырѓысы
келеді. Б‰л қажеттіліктерін µтеген сайын адамныњ қанағаттану дењгейі және
соѓан сәйкес мотивация дењгейі де арта т‰седі. Осындай жағдайда педагог
б‰кіл педагогикалық ұжымныњ мақсатын µзініњ мақсаты ретінде есептейді. Қай
жерде менеджмент пен ењбекті ұйымдастыру ж‰рсе, педагогикалық ұжымѓа
мынадай м‰мкіндіктер койылады: олардыњ ењбегі жоѓары дәрежеде тиімді, ал
ењбектегі т‰рткілері - жоѓары болулары тиіс. Яғни, педагогикалық ұжымға
т‰рткі беру дегеніміз - қызығушылықтарын ояту, ењбек іс-әрекеті процесінде
µзіндік реттелулеріне м‰мкіншілік беру болып табылады.[28] Процесінде
біз мынадай с±рақтарѓа жауап алуымызѓа болады: Біз нені ‰йрендік?, Келесі
кезде нені басқаша басқаша істеу керек? Позитивтік және негативтік жерлері
болды ма? [29]
Орта кәсіби оқу орнын аяқтаѓан әрбір оқушы µмірде кездесетін
талаптарды µз бетімен орындайтын, қиыншылықтарды µз бетімен шеше білетін,
қоршаѓан ортамен дұрыс қарым-қатынасқа т‰се білетін кәсіби маман иесі болып
шыѓады. Орта кәсіби оқу орны болашақ кәсіби маманныњ дамуына, қалыптасуына
жаѓдай жасайтын білім ортасы болѓандықтан, оныњ ‰лгісін келесі
принциптерден кµруімізге болады:
- Негізгі мақсат болашақ маманныњ физикалық, ақыл-
ой, рухани жаѓынан дамуына жаѓдай жасау;
- Тұлѓаныњ кәсібін терењ мењгеру жолында кездесетін
жаѓдайларѓа талдау жасай білу қабілетініњ болуы.
Орта кәсіби оқу орныныњ тұлѓаны қалыптастыруының үлгісі
Сурет 1 Жаѓымды әрекеттестік арқылы қажеттіліктерді қанаѓаттандыру
Орта кәсіби оқу орныныњ үлгісін құра отырып, мынандай іс-әрекеттер
орындалуы қажет:
• Оқушылардыњ оқу процесіндегі ұстанымдарыныњ µзгеруі. Оқушылардыњ белсенді
танымдық іс-әрекеті;
• М‰ѓалімдердіњ ‰станымдарыныњ µзгеруі: кењесші, консультант, кењесші;
• Оқушылардыњ бақылау системасыныњ кењдігі. Бақылаудыњ б‰ндай формасыныњ
ж‰ргізіл‰і: µзара бақылау, µзіндік бақылау т‰рінде болады;
• Мұѓалімдер қызметтердіњ ж‰зеге асуына бақылау ж‰ргізіп отыруы тиіс:
дамытушы, оқытушы, тәрбиелеуші;
• Басты құндылық - оқушылар т‰лѓасын педагогикалық мәдениет негізінде
қалыптастыру;
• Т‰лѓаныњ қарым-қатынастыњ мынандай ‰лгісін негізінде қалыптасуы;
проблемалық баѓыттаѓы монолог - диалог - поллилог.
• Дидактикалық құралдарды µњдеу; когнетивтік - себептер - реактивтек –
дамытушылық. Қазіргі кездегі білім парадигмасы білімді дайын к‰йінде алу,
ал м±ѓалімге осы дайын білімді жеткізуші ретінде қараудан бас тарту
керектігін айтады. [30]
Бұныњ орнына білім тұлѓаны игілікке тәрбиелеудіњ және оныњ µзіндік
реттелуініњ қ‰ралы ретінде әсер етуі тиіс. Оқушылардыњ оқу процесіндегі
±станымдары келесі жаѓдайлардан кµрінеді:
- М‰ѓалімніњ оқушыныњ µз бетімен ж‰мыс атқаруына жаѓдай туѓызуы.
- М‰ѓалімніњ оқушылармен бірге µзара ғріптестер ретінде қарым-
қатынаста болуы.
В. Николина білімді орта кәсіби оқу орнындаѓы субъектініњ іс-әрекеті
ретінде қарастырады. Орта кәсіби оқу орнын А.И. Баева былай анықтайды:
Оқушы т‰лѓасын дамытуѓа біртұтас арнайы ±йымдастырылѓан педагогикалық
жаѓдай жасау керектігін айтады. В.И.Панов орта кәсіби оқу орнын:
Оқушылардыњ оқуына м‰мкіндіктер беретін, яѓни оқушы тұлѓасыныњ
қабілеттерін және жеке потенциалын дамытатын, қалыптастыратын білім ортасы
, - деп т‰сінік береді.
Сонымен қатар, В.И. Панов оқу орнын былай қарастыруѓа болады деп
есептейді:
• Оқушылардыњ оқуына м‰мкіндік береді, сонымен қатар жеке потенциалдары мен
қабілеттерін қалыптастырады.
• Оқыту мен дамытудыњ құралы.
• Педагогикалық-психологиялық экспертизаныњ объектісі.
Орта кэсіби оқу орныныњ үлгісін құра отырып, мынандай іс-әрекеттер
орындалуы қажет:
• Оқушылардыњ оқу процесіндегі ‰станымдарыныњ µзгеруі. Оқушылардыњ белсенді
танымдық іс-әрекеті;
• М‰ѓалімдердіњ ‰станымдарыныњ µзгеруі: кењесші, консультант, кењесші;
• Оқушылардыњ бақылау системасыныњ кењдігі. Бақылаудыњ б‰ндай формасыныњ
ж‰ргізілуі: µзара бақылау, µзіндік бақылау т‰рінде болады;
• М‰ѓалімдер қызметтердіњ ж‰зеге асуына бақылау ж‰ргізіп отыруы тиіс:
дамытушы, оқытушы, тәрбиелеуші;
• Басты құндылық - оқушылар т‰лѓасын педагогикалық мәдениет негізінде
қалыптастыру;
• Т‰лѓаныњ қарым-қатынастыњ мынандай ‰лгісін негізінде қалыптасуы;
проблемалық баѓыттаѓы монолог - диалог - поллилог.
• Дидактикалық құралдарды µњдеу; когнетивтік - себептер - реактивтек -
дамытушылық;
• М‰ѓалімніњ оқушыныњ µз бетімен ж‰мыс атқаруына жаѓдай туѓызуы.
Орта кәсіби оқу орныныњ үлгісін құра отырып, мынандай іс-әрекеттер
орындалуы қажет:
• Оқушылардыњ оқу процесіндегі ұстанымдарыныњ µзгеруі. Оқушылардыњ белсенді
танымдық іс-әрекеті;
• М‰ѓалімдердіњ ‰станымдарыныњ µзгеруі: кењесші, консультант, кењесші;
• Оқушылардыњ бақылау системасыныњ кењдігі. Бақылаудыњ б‰ндай формасыныњ
ж‰ргізіл‰і: µзара бақылау, µзіндік бақылау т‰рінде болады;
• Мұѓалімдер қызметтердіњ ж‰зеге асуына бақылау ж‰ргізіп отыруы тиіс:
дамытушы, оқытушы, тәрбиелеуші;
• Дидактикалық құралдарды µњдеу; когнетивтік - себептер - реактивтек -
дамытушылық;
П.Г.Ковалев білім ортасын құруда 3 параметрді бµліп кµрсетеді:
1. Адами факторлар µ оқушылардыњ тыѓыздық дењгейі және оныњ
Физикалық қоршаѓан орта µ ѓимарат архитектурасы, конструкцияныњ
ашық-жабық дењгейі, щқу структуралық кењістігініњ жэне басқа
ѓимараттардыњ ішкі дизайны т.б.
2. әлеуметтіклеуметтік мінез-қ‰лқына эсері, оқушылардыњ
‰лгерімдері, жекелік қасиеттері, жас ерекшеліктері, м±ѓалімдер
т±лѓасы т.б.
3. Оқу баѓдарламасы µ оқушыоар іс-эрекетініњ қ‰рылымы, мұѓалім
стилі және бақылау т‰рі, оқудыњ формасы, білімді ±йымдастыру.
В.В. Рубцова т‰сінігінде орта кәсіби оқу орны - орталық, бірліктік
қасиетке ие, сонымен қатар жас ерекшелігіне байланысты мынандай мінездеме
беруге болатындаѓын айтады:
А) оқушыныњ ‰лкендермен жэне µзінен кішілермен µзара эрекеттестігі;
Ғ) мањызды процестер - µзіндік т‰сінушілік, коммуникация, рефлекция
ретінде;
Б) тарихи-мәдени компонент ретінде - б‰л қайдан пайда болды, қалай
жылжиды, қалай анықталады.[31]
Менеджменттің орта кәсіби орнындаѓы негізгі әдістері.
Менеджменттіњ мынандай әдістері оқу орнында қолданылады:
‰йымдастарушылық, әкімшілік, экономикалық.
¦йымдастарушы әдістер - т‰рлі ‰йымдастыру қызметіне қажетті жаѓдай
туѓызады. ұйымдастару әдісініњ негізінде мыналар жатады:
* ұйымдастарудаѓы істер т‰зетіледі;
* уақыт кењістігі бойынша баѓдарлану;
* қажетті құқықтылық - нормативті документтердіњ реттелуі;
- қызметкерлердіњ қ‰қыѓы мен міндеті. Әр-т‰рлі жаѓдайлардаѓы
қызметкерлердіњ мінез-құлық ерекшеліктері қамтамасыз етіледі.
Әкімшілік әдістер басқару іс-әрекетіне тікелей байланысты болѓандықтан
мањызы µте зор. Басқа сµзбен айтсақ, бұл әдістерді мотивациялық µктем
әдістер деп айту қабылданѓан. Б‰л әдістерді қолданудыњ негізгі жаѓдайыныњ
бірі: ұйымдастыру алдында т‰рѓан міндеттерді шешеудегі бір маѓыналы
жолдарды иелену. Осы әдістердіњ кµп қолданылатын жерлері: әскерде, теміржол
транспорттарында, әуежайда, басқаруда. Әкімшілік әдістерді іске асыру,
тәртіп бойынша, орындаушылар қатынасындаѓы сәтті немесе сәтсіз ж‰мыстарды
қолдап, дем беру немесе жеке жазалау шараларын қолдану, сонымен қатар,
моральді, сыйлық, сый т‰ріндегі экономикалық қолдау, б‰йрықтар, жазалар
т‰рінде іске асырылады. Әкімшілік әдістер ж‰мыстыњ нақты нэтижелерімен тура
байланысқа т‰сетіндіктен субъективтік қасиетке ие. Басқарудаѓы әкімшілік
әдістердіњ ењ негізгі жетіспеушілігі:
- Олар ж‰мыстыњ шексіз µсу шегіне емес, анықталѓан нәтижеге қол
жеткізуге баѓытталѓан.
- Олар ж‰мыстыњ инициативаларыныњ дамуына емес, орындалып, іске асуына
қолдау кµрсетіп дем беруге баѓытталѓан.
Экономикалық әдістер. Бұл әдістіњ мањыздылыѓын қысқаша айтсақ,
атқарылатын іс-әрекеттіњ ж‰ргізілу к‰рделілігіне (немесе қарапайым
тапсырмаѓа) байланысты жеке қызметкерлердіњ тапқан жалақыларына байланысты.
Мына себептерден біз шындықтыњ бірталайын ашуымызѓа болады: егер біз
сондай ақылды болсақ, не себептен біз соншалық кедейміз. [32]
Ұжымдағы әріптестер жүйесінің
моделі.
Менеджменттіњ психологиялық негізіне ‰жымдаѓы әріптестердіњ
ынтымақтастыѓы, бір-біріне қайырылымдыѓы, әрдайым кµмекке ұмтылулары,
кәсіби қызыѓушылықтары жатады. Орта кәсіби оқу орны ұжымдаѓы әріптестердіњ
мынандай қасиеттерін µтеу арқылы дамытып, қалыптастырып отырады:
* µмірдегі қ‰ндылықтарына сэйкес м‰ѓалімніњ білім алу қажеттілігі;
* м‰ѓалімніњ кәсіби дењгейініњ µсу қажеттілігі;
* бәсекеге қабілеттілігін кµтеріп отыру жэне жан-жақты даму
қажеттілігі.
Оқу орныныњ стратегиялық мақсаты – кәсіби білікті, бәсекеге қабілетті
маманды қалыптастыру болып табылады. ұжым м‰шелерініњ принциптері мыналар:
* ережеледі, зањдылықтарды қатањ сақтау;
* ұжым м‰шелерініњ тењ құқықтылыѓы;
* ж‰ктелген тапсырманы бар ынтамен орындау;
* жауапкершілік;
* ж‰мысты ынтымақтастыққа келісім бойынша орындау;
* қарым-қатынастаѓы ашықтық.
Орта кәсіби оқу орнында ‰жым м‰шелерініњ ж‰мыста қызыѓушылықтарын
қалыптастыру - менеджердіњ міндеті болып табылады, яѓни оныњ басқара алу
қабілетіне, ұжымда жақсы психологиялық климат орнатуына, ұйымшылықты сақтай
алу қабілетіне тікелей байланысты. Менеджер ұжым м‰шелерініњ әрқайсысын
ескере отыры, жұмысты ұйымдастыруы тиіс. Сурет 2 [33]
Сурет 3 Мақсат: т‰лѓаныњ ‰здіксіз µз бетімен білім алуына педагогикалық
жаѓдай жасау және оныњ ењбекке қабілеттілігін, әлеуметтік бейімділігін
тудыру.
асау және оныњ ењбекке қабілеттілігін, әлеуметтік бейімділігін тудыру
Орта кәсіби орнын құрудың негізгі мінездемесін қарастырайық :
• ресурстары: адам ресурсы, материалдық-техникалық база, педагогикалық
технология, қаржы, информация.
• Вертикальді ењбек бµлінісініњ жалпы мақсатпен сәйкестігі, мақсатқа,
әсіресе оныњ ерекшелігіне байланысты координация вариатвті т‰рде ауысып
отыруы м‰мкін.
• Горинотальді ењбек бµлінісі оқу орнындаѓы қызметкерлерге негізделгені
айқын: біреуі жалпы білімдік дисциплинаныњ µтілуіне жауап берсе, біреуі -
µндірістік оқуѓа, ‰шіншісі - сыныптан тыс ж‰мыстарѓа жэне т.б.
• Сыртқы ортамен байланыс: әріптестермен, ақпараттық системамен т.б.
байланыс орнату.
Білім менеджментініњ нәтижеге және дамуѓа баѓытталѓан мінездемесі:
• білім алуды ±йымдастырудаѓы прогресс (даму критерийі).
• білім алуды ‰йымдастыруды тиімді дамыту (тиімділік критерийі)
мына схема бойынша басқару шешімін сапалы реттеу: жоспар —
әрекеттестігі-баѓа тиімділігі (сапа критерийі)
Кәсіби білім алуды дамыту программасында оныњ тиімділігін кµрсететін
мақсат, критерийі, баѓасы болуы керек. Содан кейін ѓана оқу орнын басқаруды
мақсатты - баѓдарламалы деп айта аламыз. Даму баѓдарламасы - кепілді
болуѓа, оқу орныныњ жања сапалы жаѓдайда µз уақытында µтуге және
нәтижелілікке қол жеткізуге м‰мкіндік туѓызудыњ инструменті. Даму
баѓдарламасы ‰ш шешемді біріктіреді: мазм‰ндық, ‰йымдастырушылық жэне
экономикалық. Бұлар оқу орныныњ барлық ресурстарын қолдаумен іске асады.
Сурет 4
• оқу орныныњ іс-әрекеті дењгейін (білім алу денгейі) белгілеу, оныњ
болашақтаѓы дамуына байланысты есеп беру н‰ктесін анықтау.
• Оқу орныныњ дамуына болжам жасау, әлеуметтіњ м‰мкіндіктері мен
құндылықтарына сәйкес ж‰мыс істеу параметрлерін анықтау.[34]
Менеджменттің психологиялық негізі.
Қазіргі замандаѓы менеджментте конфликт дегеніміз – бір-біріне қатар
баѓытталѓан мақсаттар, қызыѓушылықтар, ұстанымдар, кµзқарастар немесе µзара
іс әрекеттегі екі жақты баѓыт болып табылады. Ұжым м‰шесініњ жұмыстыњ
тиімділігіне әсер ету дењгейіне байланысты тиімді немесе тиімсіз конфликт
деп бµлінеді. Тиімсіз конфликт - қызыѓушылықтардыњ соқтыѓысуы. Тиімсіз
конфликтініњ туындауы мынандай жаѓдайлардан кµрінеді:
• ұжым м‰шелерініњ әлеуметтік-психологиялық климатыныњ нашарлауы- жұмысқа
деген қызыѓушылықтыњ болмауына және ењбек тиімділігініњ тµмендеуіне алып
келеді.
• Ұжымныњ болашақтаѓы ынтымақтастық дењгейініњ тµмендеуі.
• Топаралық ынтымақтастықтыњ б‰зылуы.
• Жењіске ‰мтылудаѓы проблеманы шешудегі іс-әрекеттердіњ қақтыѓысы.
Тиімді конфликт - басқару ж‰йесініњ тиімділігіне жақсы жаѓынан әсер
етеді, басқаруды ұйымдастыру тапсырмаларын шешуге баѓытталѓан, ол
т‰лѓааралық қатынастыњ қайшылыѓына алып келмейді.
Конфликт жаѓдайлардыњ себептері.
Менеджментте мыналар топтастырылады: ішкі, сырқы, қызметтік. Дискуссия
кезіндегі д‰рыс айтылмаѓан сын, жэне т‰лѓааралық қатынас кезінде
менеджердіњ жіберген қателігі. Сыртқы себептердіњ негізілеріне мыналар
жатады:
• әлеуметтік-экономикалық және тұрмыстық мінездіњ жетіспеушілігі, мысалы,
теріс эмоция,
• бақылаудыњ орындалу бәсењдігі (менеджер қол астындаѓы қызметкерлердіњ
дұрыс орындалмаѓан ж‰мысын бір рет кешіреді, екінші рет, ‰шінші рет
ойламаѓан жерде жазаѓа тартады).
• Жалақыны таратуды нашар ұйымдастыру және т.б.
Конфликтініњ ішкі себептері: тұлѓааралық қатынастыњ негізінде
туындап отырады.
• Топ ішіндегі сәйкессіздік, бµлектену.
• Топ ішіндегі бақылаудыњ тµмендеуі ж‰ктелген тапсырманыњ орындалмауы
басында елелмейді де қайтадан орындау тапсырылады, кейіннен кері эмоция,
ашу-ыза сыртқа шыѓып, кµп жаѓдайда конфликтіге дейін алып келеді.
Функционалдық себептер әрбір ұйымдастыруда µзініњ орнын тауып жатады.
Басқару тапсырмаларын шешуде әр-т‰рлі ықпалдармен әсер етеді.
Коммуникацияныњ қанаѓаттандырылмауы салдарынан информацияны жоѓалтып
немесе аясыныњ тарылып қалуына алып келеді, соњында туындап
• отырѓан жаѓдайды д±рыс т‰сінбеуге әкеп соѓады. Дискуссия кезіндегі
дұрыс айтылмаѓан сынныњ әсерінен туындайтын конфликтініњ
себептеріне мыналарды жатқызамыз:
- Оппоненттіњ сын айтуды µзініњ білімдарлыѓын кµрсету мақсатында
пайдалануы.
- Оппоненттіњ жеке есебін беру мақсатында жаѓдайѓа қолайлы, ыњѓайлы
жақтарын айтуы. Оппоненттіњ µзініњ ж‰мыс тобында беделін сақтап қалу
мақсатында сыни кµзқарасын білдіруі, µзініњ кері эмоциясын кµрсету
мақсатында сын айтуы. Оппоненттіњ агрессиямен (ашу-ызамен) сµйлеуі µзініњ
топтаѓы беделін т‰сіріп алуына алып келеді.[35]
Менеджер тұлѓааралық қатынас кезінде жіберген қателігінен
туындаѓан кофликтініњ себебі мыналар:
• Ақылгµлік, менеджер проблеманыњ шешімін таппаѓан кезде адамгершілікке
‰йрететін фразаларды қолданады (біз осы с‰рақтыњ шешімін табу ‰шін барлық
к‰ш-жігерімізді ж‰мылдыруымыз қажет т.б.)
• Менеджердіњ талап ету дењгйініњ µсуі, яѓни ол қажетті тәсілдер мен
білімін қолданбай, керісінше қызметкердіњ тµменгі қ‰рметін қолдана
отырып, кµњіл аударудыњ мәжб‰рлік формасын іске асырады. Яѓни
қызметкерлер оѓан мәжб‰рмен кµњіл аударып, қойѓан талаптарын ықтиярсыз
орындайды.
• Сенімді аргументтерден бас тарту, яѓни менеджер алѓа қойѓан сұраққа тура
жауап таба алмаѓан соњ, µзініњ білмейтінін б‰ркемелеп, жасырып
қызметкерлерді алдайды ( бәрі жақсы болады, µмір с‰ре бәрін кµреміз, бәрі
орнына келеді т.б.)
Менеджердіњ µзін-µзі ақтауы, µзініњ жіберген қателігін жабу мақсатында
µзіне кір келтірмеу.
• Шабуыл - менеджердіњ қол астындаѓы қызметкерлерге µте к‰шті кері
эмоциямен салмақ сала сµйлеуі, б‰ндай жаѓдай қызметкерлер тарапынан да
кереѓар эмоциялық жауап қайтарылады немесе гипермотивация т‰ріндегі
енжарлыққа, селқостыққа (апатияѓа) алып келеді.
Жалѓан аргументтер, µзініњ талабын д‰рыс жеткізбей, басқаларды шындықтыњ
бетін ашпай жібере салады (мысала, б‰ныњ бәрі д‰рыс емес, мен қалай айттым,
солай істењдер т.б.)
Шындықтан қашақтау, менеджер µзініњ қабілетсіздігін т‰сіне отырып, ж‰мыстыњ
атқарылуын қызметкерге жаба салады. (менсіз бір нәрсе қылыњдаршы, жұмысты
меніњ қатысуымсыз атқарыњдаршы т.б.) Менеджер конфликтініњ барлық
себептерін анық білуі керек және конфликтіні µзініњ іс-әрекетінде
болдырмауѓа тырысуы керек. [36]
Конфликтіні жою жолдары.
Оларды екі категорияѓа бµліп қарастыруѓа болады.
Қ±рылымдық, іс-әрекет конфликтініњ мазм‰нында болѓанда (тиімді конфликтіні
жатқызуѓа болады).
Т‰лѓааралық конфликтігі қатысушылардыњ арасындаѓы µзара әсер
( кµбіне тиімсіз конфликтіге сай келеді)
Менеджер кейде педагогикалық ұжыммен қарым-қатынасын бұзбауѓа тырысып,
конфликтіге белсенді әсер етпейді, екі жақты қатынастыњ нашарлап кетуіне
жаѓдай жасайды, бірақ б‰л конфликтінњ терењдеп кетуіне және жиі кµрініс
тауып отыруына алып келеді, бірақ б‰ндай кезде конфликтініњ себептерін жоқ
кылуѓа жаѓдай тумайды.
Менеджментте конфликтіні жою тәсілдерініњ 5 негізгі
құрылымдық тәсілдерін бөліп көрсетеді:
Жұмыс орынды анық белгілеу негізі, яѓни эрбір қызметкердіњ құқыѓын,
міндеттерін, қызметін, ресурстарын, және ақпаратпен қамтамасыздандыру. Егер
қызметкерге ештење істеу керек емес болса, олардыњ қызыѓушылықтары
қиылыспайды.
Басқарудыњ қатањ ж‰йесін қолдану, яѓни басқару шешімін бір ѓана адамныњ
қабылдауы.
Жалпы баѓа кµрсеткішін белгілеу негізі, ењбекке ынталану стимулдарыныњ,
жеке кµрсеткіштерініњ есебі жолымен, яѓни ұйымдастыру жұмысыныњ бірт‰тас
қорытындасыныњ нәтижесінде ж‰зеге асуы.
Конфликтісіз жұмысты мадақтау ж‰йесін қолдану - қызметкерлер ‰шін конфликт
жаѓдайы жұмыс қорытындысында материалдық тµлемніњ аумаѓы тµмендетіледі.
Кофликтініњ мақсатты есебі бойынша рұқсат беру - кофликтініњ шындық
себебі анықталады. Мұндай жаѓдайларда менеджер мынаны ескеруі тиіс:
конфликтініњ шындыѓын қызметкерлер кµп жаѓдайда жасыруы және µздерініњ
басқа қажеттіліктеріне, пайдасына қолдануы м‰мкін (мысалы, әрбір екі
топтаѓылар-µздерініњ адамдарын қызметтегі жоѓарѓы орынѓа ұсынады, егер осы
кезде ұсынылѓан кандидаттарыныњ бірі еврей болса, онда оны қолдаушылар
басқа топты б‰л антисимметризм деп айыптады. Шындықтыњ беті ашылѓан
соњ менеджер конфликтіні қызметкерлердіњ µз пайдасына қолдануларына
жол бермеуі тиіс (мысалы, жоѓарѓы қызмет орнында µзініњ кандидатын ұсыну)
[37] Тұлғааралық конфликтіні жою тәсілінің 7 негізгі түрлері:
Ауытқу - конфликтіге қатыспаѓандардыњ ұстамдарын анықтау.
Тегістеу - қызметкерлердіњ кµзқарасын тренингтердіњ жолымен
қалыптастыру, яѓни эрбір конфликтініњ ол ‰шін тиімсіз екендігін т‰сіндіру,
бұл әрине әрбір адам ‰шін ақиқат.
Еріксіз кµндіру - яѓни конфликтіде белгілі бір жақтыњ к‰шпен қысым
кµрсетуі.
Проблеманы шешу - үш бµлімнен т‰рады. Біріншіден, қызметкерлер ‰шін
конфликтініњ проблемасы оныњ шешімінен емес, мақсаттыњ категориясы бойынша
анықталады. Екіншіден, басқару шешімініњ тиімді есебі ж‰йесі қабылданады,
б‰л екі жақты да қанаѓаттандырады. ‡шіншіден, есеп µњделеді және шешім
қабылданады.
Эмоционалды жарылыс- менеджердіњ саналы т‰рде қасақана арандатуы, яѓни
конфликтіге т‰скен қызметкерлерді жазалау есебінде, әдейілеп сыйлықты
тµлеуден бастауы.
1. Бір жақты жою - б‰л кей жаѓдайларда ѓана қолданылады; яѓни конфликтіге
т‰скен екі жақтыњ байланысқа т‰сулеріне басқа м‰мкіндіктер болмаѓанда іске
араласады: ж‰мыстан қуу, ж‰мыс орнын ауыстыру т.б.
Екі жақты мғмілеге келуді қолдану - екі жақты конфликтіге т‰сушілер бір-
бірін т‰сінісіп, екі жақтыњ шешімдерін де бірдей қолайлы деп қабылдайды.
Соњѓы тәсіл де µте тиімді, себебі біліктілігі тµмен менеджерлер ‰немі осы
тәсілді қолданады.[38] Бірақ, кµп варианттарда екі жақты проблема соњына
дейін шешімін таппайды, себебі екі жақтыњ талаптары µздерін толық
қанаѓаттандырмайды. Егер конфликтініњ себебі мањызды болса, негізін
қайтадан бастау сақталынады.
Орта кәсіби оқу орнындаѓы менеджменттіњ элементтерін ныѓайту процесін
ашып кµрсетуде схема кµрсетуге болады.
Мақсат- педагогикалық процеске қатысушылардыњ барлық іс-
әрекеттерініњ айқындаушы факторы, ол ењбек қозѓалысын жалпы
нәтижеге жету ‰шін баѓыттаушы фактор.
Мақсат – нәтиже линиясын сәйкестендіруде іс-әрекетке дұрыс
координация беру болып табылады. Педагогикалық прцесті басқару-
білімніњ барлық компоненттеріне негізделеді.
Диагностика арқылы іс-әрекетті қалай ж‰зеге асырылуын анықтау және іс-
әрекеттіњ ерекшеліктерін білу.
Болжау прогноз. Диагноздан болжам туындайды. Менеджер µзініњ
іс-эрекетінен нэтижені кµре білу қабілеті болуы қажет, яѓни µзініњ
стратегиялық іс-әрекетін анықтап, педагогикалық µнімге қалай қол жеткізуге
болатындыѓын және оныњ жолдарын баѓдарлап болжауы керек. [39].
Басқарудың өту схемасы
Оқу орнының менеджерінің прогноздық болжау этаптаѓы жұмысты тиімді
атқаруы кµп нәрсеге µз әсерін тигізеді, ол педагогикалық ұжымдаѓы соњѓы
мақсатты іс әрекеттерді нақты кµз алдына келтіре білуіне байланысты. Атқару
процесі жоспардан басталады. Ол ұжым жұмысын талдау негізінде жүзеге асады,
яѓни жұмыс схемасын құру, оныњ орындалу уақытын және жүруін анықтау,
жұмысты атқарушы, жауапкершілігі бар адамдарды бµлу.[40]
Келесі этаптарды: ұйымдастырушылық, баѓа, бақылау
функциялары жүзеге асырады.
Орта кәсіби оқу орныныњ менеджерініњ болжамдық прогноздық этаптаѓы
жұмысты тиімді атқаруы кµп нғрсеге µз әсерін тигізеді, ол педагогикалық
ұжымдаѓы соњѓы мақсатты іс әрекеттерді нақты кµз алдына келтіре білуіне
байланысты.Менеджментті объектісі- барша адами қарым-қатынастардыњ
жиынтыѓы. Менеджмент теориясы- менеджердіњ қарамаѓындаѓы қызметкерлерге
сенім білдіру, олардыњ табысты ењбек етуіне қолайлы жаѓдай туѓызу, яѓни
қазіргі замандаѓы менеджмент адам аспектісіндегі әлеуметтік құндылықтарѓа
баѓытталѓандықтан, оқу- тәрбие процесіндегі ұстаным "субъект-субъект"
қатынасында болуын карастырады. Менеджменттіњ осындай негізгі ұстанымдарын
ендіру ‰шін бірнеше кезењдер іске асуы тиіс:[41]
- Менеджердіњ басқару теориясыныњ болуы; µзін-µзі ақтау қабілетініњ
болуы, дамуѓа зиянын тигізетін стереотиптерден бас тартуы және µзіндік
‰здіксіз дамуы;
- Менеджменттіњ теориясы мен практикасынан білімініњ жоѓарылыѓы;
- Менеджердіњ болашақта орындалатын істі болжай алу қабілеті болуы тиіс;
- М‰ѓалімдерді баѓалай алуы, олармен " субъект-субъект" қатынасында
әрдайым т‰сіністікте болуы, тұлѓалық жаѓымды мінез-құлық психологиясыныњ
болуы- б‰ныњ бәрі әріптестерініњ µзіндік жетілудегі қозѓаушы к‰ш болып
табылады,
- Жауапкершілігінің болуы;
- Жеңіске жетем деген мотивтің болуы;
Менеджер іс әрекетінің
психологиясы
Адамдармен жұмыс істеу өнері туа пайда болмайды, оның өзі өмір бойы,
өмір тәжірбиесінің, өзімен-өзі жұмыс істеудің, сан-саналы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz