«Dida company» ЖШС-не сипаттама және шағын кәсіпорындарда жеңілдетілгенсапалы есеп ақпараттарын құру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАРДА ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ...
8
1.1 Шағын кәсіпорынның мәні, маңызы және экономикадағы рөлі ... ... 8
1.2 Шағын кәсіпорындардағы жеңілдетілген есепті ұйымдастырудың
әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
1.3 Шағын кәсіпкерліктегі жеңілдетілген салық есебін
ұйымдастырудың теориялық негіздері ... ... ... ...
26
2 «DIDA COMPANY» ЖШС.НЕ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАРДА ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕНСАПАЛЫ ЕСЕП АҚПАРАТТАРЫН ҚҰРУ ... .
33
2.1 Кәсіпорынның қаржы.шаруашылық қызметіне сипаттама және оның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
33
2.2 Шағын кәсіпорында есептің жеңілдетілген жүйесі бойынша салық есебін жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
2.3 Шағын кәсіпкерліктегі қаржылық есепті ұйымдастыру 52
3 ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ...
60
3.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпорынға халықаралық
қаржылық есеп стандарттарын енгізудің мәселелері ... ... ... ... ... ... .
60
3.2 Шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген
жүйесі 66
3. 3 Шағын кәсіпорындағы басқару есебінің ерекшелігі және оның элементтерін енгізу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
71
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 79
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .. 85
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 87
1 ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАРДА ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ...
8
1.1 Шағын кәсіпорынның мәні, маңызы және экономикадағы рөлі ... ... 8
1.2 Шағын кәсіпорындардағы жеңілдетілген есепті ұйымдастырудың
әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
1.3 Шағын кәсіпкерліктегі жеңілдетілген салық есебін
ұйымдастырудың теориялық негіздері ... ... ... ...
26
2 «DIDA COMPANY» ЖШС.НЕ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАРДА ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕНСАПАЛЫ ЕСЕП АҚПАРАТТАРЫН ҚҰРУ ... .
33
2.1 Кәсіпорынның қаржы.шаруашылық қызметіне сипаттама және оның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
33
2.2 Шағын кәсіпорында есептің жеңілдетілген жүйесі бойынша салық есебін жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
2.3 Шағын кәсіпкерліктегі қаржылық есепті ұйымдастыру 52
3 ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ...
60
3.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпорынға халықаралық
қаржылық есеп стандарттарын енгізудің мәселелері ... ... ... ... ... ... .
60
3.2 Шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген
жүйесі 66
3. 3 Шағын кәсіпорындағы басқару есебінің ерекшелігі және оның элементтерін енгізу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
71
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 79
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .. 85
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 87
Тақырыптың өзектілігі және мәселелердің зерттелу дәрежесі. Қазіргі таңдағы еліміздегі өзекті мәселелердің бірі - шағын кәсіпкерлікті дамыту. Өйткені, ол әлеуметтік-экономикалық мәселелерді дамыту бағдарламасын шешу барысындағы қуатты тұтқалардың бірі болып табылады. Шағын кәсіпкерлік немесе бизнес – бүгінгі дүниежүзілік елдердің экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және тағы да басқа көрсеткіштердің артуына тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары елімізде шағын кәсіпкерлікті дамытуға көбірек көңіл бөліне бастады. Шағын кәсіпкерлік әлеуметтік проблемаларды шешудегі негізгі тұтқалардың бірі болып отыр. Елбасының жолдауында атап өтілгеніндегі, тәуелсіздіктің 25 жыл ішінде елімізде атқарылған реформалардың бәрі әлеуметтік мәселені шешуге бағытталған. Қазіргі Қазақстан экономикасы әлемдік дағдырыстан шағын кәсіпкерлікті қолдау арқылы шыға алатынымызды елбасының жолдауында атап өтілген [1]. Бұл біздің экономикамыз стратегиялық даму жоспарына сәйкес жүргізілуде. Шағын кәсіпкерлік дамуының бірден бір көзі ол кәсіпорынның бухгалтерлік есебін дұрыс және нақтылы ұйымдастыру болып табылады. Шағын кәсіпорындардың және де сауда фирмаларының бухгалтерлік есебін дұрыс жүргізіп Халықаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес ұйымдастыру арқылы экономикамызда түйіні шешілмеген көптеген мәселелерді шешуге, экономиканы тұрақтандыруға және экономикалық дағдарыстан шығуға мүмкіндік туындап, ұлттық экономиканың өсуіне өз ықпалдарын тигізеді. Шағын кәсіпорындардың дамуы мемлекеттің, экономика агенттерінің шаруашылық өмірі үшін пайдалы, әрі тиімді болып келеді. [2].
Қазіргі таңда Шағын кәсіпорындардағы есепті дұрыс әрі нақтылы ұйымдастыру үшін есеп саясаты құрылуы қажет. Көптеген кәсіпорындарда есеп саясаты ережелерге сай құрылмаған немесе мүлдем жоқтың қасы. Сонымен қатар Шағын кәсіпорындар үшін өзекті мәселелердің бірі салық есебінің дұрыс жүзеге асырылмауы. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен 2015 жылы қабылданған Салық Кодексіне сәйкес Шағын кәсіпорындар салық саясатын міндетті құру қажет болған [3]. Осыған байланысты кәсіпорындарда бухгалтерлік мамандардың біліктілігіне сай дұрыс ұйымдастырылумауда.
Шағын кәсіпорын Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бiрi болып табылады. Бүгiнгi күнi шағын бизнестi дамыту үшiн мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын бизнестiң жоғары деңгейде қызмет етуiн ұйымдастыру үшiн конструктивтiк бизнес-идея, тиiмдi басқару (менеджмент) және қаржының жеткiлiктi болуы шартты жағдай.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Шағын бизнес субъектілерін дамыту және есебін дұрыс ұйымдастырудың ғылыми негізіне тереңнен қалам тартқан батыс елдерінің осы салада зерттеулер жүргізген маман -ғалымдардың еңбектері кеңінен қолданылды. Атап айтқанда, Алиев М.К., Айманова Л.Б., Айтжанова Ж.Н., Дүйсембаев К.Ш., Ержанов М.С., Ержанов А.К.., Жақыпбеков С.Ж., Кеулимжаев К.К., Миржакыпова С.Т.,Нарибаева К.Н., Радостовец В.К., Сатмурзаев А.А., Сатубалдин С.С, Сейдахметова Ф.С. Тажибаев С.Д., Тайгашинова К.Т., Тулешова Г.К. сияқты ғалымдардың және көптеген басқа да отандық экономистердің еңбектері кеңінен пайдаланылды.
Қазіргі таңда Шағын кәсіпорындардағы есепті дұрыс әрі нақтылы ұйымдастыру үшін есеп саясаты құрылуы қажет. Көптеген кәсіпорындарда есеп саясаты ережелерге сай құрылмаған немесе мүлдем жоқтың қасы. Сонымен қатар Шағын кәсіпорындар үшін өзекті мәселелердің бірі салық есебінің дұрыс жүзеге асырылмауы. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен 2015 жылы қабылданған Салық Кодексіне сәйкес Шағын кәсіпорындар салық саясатын міндетті құру қажет болған [3]. Осыған байланысты кәсіпорындарда бухгалтерлік мамандардың біліктілігіне сай дұрыс ұйымдастырылумауда.
Шағын кәсіпорын Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бiрi болып табылады. Бүгiнгi күнi шағын бизнестi дамыту үшiн мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын бизнестiң жоғары деңгейде қызмет етуiн ұйымдастыру үшiн конструктивтiк бизнес-идея, тиiмдi басқару (менеджмент) және қаржының жеткiлiктi болуы шартты жағдай.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Шағын бизнес субъектілерін дамыту және есебін дұрыс ұйымдастырудың ғылыми негізіне тереңнен қалам тартқан батыс елдерінің осы салада зерттеулер жүргізген маман -ғалымдардың еңбектері кеңінен қолданылды. Атап айтқанда, Алиев М.К., Айманова Л.Б., Айтжанова Ж.Н., Дүйсембаев К.Ш., Ержанов М.С., Ержанов А.К.., Жақыпбеков С.Ж., Кеулимжаев К.К., Миржакыпова С.Т.,Нарибаева К.Н., Радостовец В.К., Сатмурзаев А.А., Сатубалдин С.С, Сейдахметова Ф.С. Тажибаев С.Д., Тайгашинова К.Т., Тулешова Г.К. сияқты ғалымдардың және көптеген басқа да отандық экономистердің еңбектері кеңінен пайдаланылды.
1 Послание Президента РК Н.А. Назарбаева народу Казахстана "Рост благосостояния граждан Казахстана - главная цель государственной политики" от 6 февраля 2016г.
2 Приказ Министра финансов РК от 1.01.2013 г. №217 "Об утверждении Национального стандарта финансовой отчетности ".
3 «Бюджетке төленетін салық пен басқа да міндетті төлемдер» туралы
Қазақстан Республикасының заңы 15 қазан 2009ж.
4 Кусаинов В.Т. Роль малого бизнеса в частном предпринимательстве: Казахстан и зарубежный опыт // Известия Уральского государственного экономического университета. № 5 (31). 2010.
5 ҚР президентінің «Қазақстан–2050» стратегиялық бағдарламасы.
6 Мониторинг малого предпринимательства в Республике Казахстан. //Агентство РК по статистике. Экспресс-информация № 05-05/ 418 от 13.12.2012 г.
7 Агентства Республики Казахстан по статистике от 7 августа 2009 г. № 128.
8 Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы ҚР заңы 28 ақпан 2007 ж, №234-ІІІ.
9 Приказ Министра финансов Республики Казахстан от 21 июня 2007 года № 216 «Об утверждении форм первичных учетных документов».
10 Приказ Министра финансов РК от 23.05.2007 г. №185 "Об утверждении Типового плана счетов бухгалтерского учета".
11 Приказ Министра финансов РК от 22.06.2007 г. №221 "Об утверждении Правил ведения бухгалтерского учета".
12 Международные стандарты финансовой отчетности. - М.: Аскери, 2005.
13 2011 жылы 11 қарашада № 72 Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Бухгалтерлік есептің әдістемесі және аудит департаментімен бекітілген Бухгалтерлік есеп регистрлерін толтыру Нұсқаулығы.
14 Концепция развития системы бухгалтерского учета и аудита в Республике Казахстан на 2009-2015 гг.
15 Әлиев М.К., Алтынбеков М.А. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру. –Астана: КазУЭФМТ. 2015 – 188 б.
16 Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі мен есептілігін ұйымдастыру: оқу құралы / Жақыпбеков, Д.- Алматы: Экономика, 2009.-354 б. Ержанов М.С., Ержанова С. Учетная политика. - Алматы: Каржы Каражат, 2007 - 220с.
17 Шахарова А.Е. Учет и налогообложение в малом предпринимательстве. Учебное пособие. Астана: КазУЭФМТ, 2011- 103с.
18 Юсупов У.Б. Салық есебі: теория, әдістеме, ұйымдастыру.ТОО «Мастер ПО», 2016 г.
19 Алиев М.К, Жетесова М.Т., Шамуратова Н.Б. Финансовый учет 1. Учебное пособие – Астана: ТОО Мастер По,2014 – 157с.
20 Закон Республики Казахстан «О введении в действие Кодекса Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (Налоговый кодекс)» от 1 января 2009 года № 100- (с изменениями и дополнениями по состоянию на 21.07.2016 г.).
21 Еженедельные журналы «Налоговый вестник в Казахстане», «Бюллетень бухгалтера», «Файл Бухгалтера»
22 Конференция по МСФО: первое применение МСФО, организация реального сектора экономики // Бюллетень бухгалтера, 49 декабрь 2007.
23 Бачуринская И.Н. Развитие международных стандартов финансовой отчетности применительно к сфере малого предпринимательства [Текст] /И.Н.Бачуринская // Вестник Казанского государственного аграрного университета. - 2010. - № 1(15). - С. 5-9.
24 Конференция по МСФО: первое применение МСФО, организация реального сектора экономики // Бюллетень бухгалтера, 49 декабрь 2004г.
25 Литвиненко В.С. Организационные аспекты перехода на международные стандарты бухгалтерского учета в республике Казахстан// Вестник КАСУ. - 2006. - № 4. - С. 15-19.
26 Д.Калиева Ситуация с МСФО в Республике Казахстан. МСФО №2 (38), 2007.
27 Бачуринская И.Н. Малый бизнес: проблемы и перспективы развития [Текст] /И.Н.Бачуринская // Основные направления, опыт и проблемы инновационного, финансового и экономического развития субъектов хозяйствования: материалы межрегиональной научно-практической конференции.
28 Бачуринская И.Н. Значимость международных стандартов финансовой отчетности для предприятий малого бизнеса [Текст] / И.Н.Бачуринская //Проблемы и перспективы социально-экономического развития регионов: материалы Всероссийской заочной научно-практической конференции 16 декабря 2009 года. - Киров: Изд-во АУ «Редакция газеты «Нива», 2009.
29 Приказ Министра финансов РК от 21.06.2007 г. №217 "Об утверждении Национального стандарта финансовой отчетности №2"
30 Дюсембекова Г.С. Анализ перехода на Международные стандарты финансовой отчетности. Статистика, учет и аудит 1(22)/2006, с.13-15.
2 Приказ Министра финансов РК от 1.01.2013 г. №217 "Об утверждении Национального стандарта финансовой отчетности ".
3 «Бюджетке төленетін салық пен басқа да міндетті төлемдер» туралы
Қазақстан Республикасының заңы 15 қазан 2009ж.
4 Кусаинов В.Т. Роль малого бизнеса в частном предпринимательстве: Казахстан и зарубежный опыт // Известия Уральского государственного экономического университета. № 5 (31). 2010.
5 ҚР президентінің «Қазақстан–2050» стратегиялық бағдарламасы.
6 Мониторинг малого предпринимательства в Республике Казахстан. //Агентство РК по статистике. Экспресс-информация № 05-05/ 418 от 13.12.2012 г.
7 Агентства Республики Казахстан по статистике от 7 августа 2009 г. № 128.
8 Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы ҚР заңы 28 ақпан 2007 ж, №234-ІІІ.
9 Приказ Министра финансов Республики Казахстан от 21 июня 2007 года № 216 «Об утверждении форм первичных учетных документов».
10 Приказ Министра финансов РК от 23.05.2007 г. №185 "Об утверждении Типового плана счетов бухгалтерского учета".
11 Приказ Министра финансов РК от 22.06.2007 г. №221 "Об утверждении Правил ведения бухгалтерского учета".
12 Международные стандарты финансовой отчетности. - М.: Аскери, 2005.
13 2011 жылы 11 қарашада № 72 Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Бухгалтерлік есептің әдістемесі және аудит департаментімен бекітілген Бухгалтерлік есеп регистрлерін толтыру Нұсқаулығы.
14 Концепция развития системы бухгалтерского учета и аудита в Республике Казахстан на 2009-2015 гг.
15 Әлиев М.К., Алтынбеков М.А. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру. –Астана: КазУЭФМТ. 2015 – 188 б.
16 Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі мен есептілігін ұйымдастыру: оқу құралы / Жақыпбеков, Д.- Алматы: Экономика, 2009.-354 б. Ержанов М.С., Ержанова С. Учетная политика. - Алматы: Каржы Каражат, 2007 - 220с.
17 Шахарова А.Е. Учет и налогообложение в малом предпринимательстве. Учебное пособие. Астана: КазУЭФМТ, 2011- 103с.
18 Юсупов У.Б. Салық есебі: теория, әдістеме, ұйымдастыру.ТОО «Мастер ПО», 2016 г.
19 Алиев М.К, Жетесова М.Т., Шамуратова Н.Б. Финансовый учет 1. Учебное пособие – Астана: ТОО Мастер По,2014 – 157с.
20 Закон Республики Казахстан «О введении в действие Кодекса Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (Налоговый кодекс)» от 1 января 2009 года № 100- (с изменениями и дополнениями по состоянию на 21.07.2016 г.).
21 Еженедельные журналы «Налоговый вестник в Казахстане», «Бюллетень бухгалтера», «Файл Бухгалтера»
22 Конференция по МСФО: первое применение МСФО, организация реального сектора экономики // Бюллетень бухгалтера, 49 декабрь 2007.
23 Бачуринская И.Н. Развитие международных стандартов финансовой отчетности применительно к сфере малого предпринимательства [Текст] /И.Н.Бачуринская // Вестник Казанского государственного аграрного университета. - 2010. - № 1(15). - С. 5-9.
24 Конференция по МСФО: первое применение МСФО, организация реального сектора экономики // Бюллетень бухгалтера, 49 декабрь 2004г.
25 Литвиненко В.С. Организационные аспекты перехода на международные стандарты бухгалтерского учета в республике Казахстан// Вестник КАСУ. - 2006. - № 4. - С. 15-19.
26 Д.Калиева Ситуация с МСФО в Республике Казахстан. МСФО №2 (38), 2007.
27 Бачуринская И.Н. Малый бизнес: проблемы и перспективы развития [Текст] /И.Н.Бачуринская // Основные направления, опыт и проблемы инновационного, финансового и экономического развития субъектов хозяйствования: материалы межрегиональной научно-практической конференции.
28 Бачуринская И.Н. Значимость международных стандартов финансовой отчетности для предприятий малого бизнеса [Текст] / И.Н.Бачуринская //Проблемы и перспективы социально-экономического развития регионов: материалы Всероссийской заочной научно-практической конференции 16 декабря 2009 года. - Киров: Изд-во АУ «Редакция газеты «Нива», 2009.
29 Приказ Министра финансов РК от 21.06.2007 г. №217 "Об утверждении Национального стандарта финансовой отчетности №2"
30 Дюсембекова Г.С. Анализ перехода на Международные стандарты финансовой отчетности. Статистика, учет и аудит 1(22)/2006, с.13-15.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1
Шағын кәсіпорындарда ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың теориялық аспектілері ... ... ... ... ...
8
1.1
Шағын кәсіпорынның мәні, маңызы және экономикадағы рөлі ... ...
8
1.2
Шағын кәсіпорындардағы жеңілдетілген есепті ұйымдастырудың
әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
1.3
Шағын кәсіпкерліктегі жеңілдетілген салық есебін
ұйымдастырудың теориялық негіздері ... ... ... ...
26
2
DIDA COMPANY ЖШС-НЕ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАРДА ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕНСАПАЛЫ ЕСЕП АҚПАРАТТАРЫН ҚҰРУ ... .
33
2.1
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама және оның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
2.2
Шағын кәсіпорында есептің жеңілдетілген жүйесі бойынша салық есебін жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
40
2.3
Шағын кәсіпкерліктегі қаржылық есепті ұйымдастыру
52
3
Шағын кәсіпорындағы ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ...
60
3.1
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпорынға халықаралық
қаржылық есеп стандарттарын енгізудің мәселелері ... ... ... ... ... ... .
60
3.2
Шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген
жүйесі
66
3. 3
Шағын кәсіпорындағы басқару есебінің ерекшелігі және оның элементтерін енгізу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
79
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі ... ... ... ... ... ... ..
85
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
87
Нормативтік сілтемелер:
1. Қаржылық есеп беру туралы № 2 стандарт, Қазақстан Республикасы каржы Министірлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы №217 бұйрығымен бекітілген.
2. ХҚЕС № 7 Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп
3. № 9 Шетел валютасындағы операциялар есебі бухгалтерлік есеп стандартына методикалық нұсқаулар, (Қазақстан Республикасының қаржы Министірлігі бекіткен, 1997 жылдың 21 мамырында), (05.02.03 жылы Қазақстан Республткасының қаржы Министірдігінің енгізілген өзгертулер мен толықтырулармен № 44)
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің Басқармасының 2006 жылдың 2 маусымындағы № 266 банктік шоттарды ашу, жүргізу, жабу ережелерін бекіту туралы қаулысы (ҚР ҰБ Басқармасының 08.10.03 жылы енгізген өзгертулер мен толықтыруларымен)
5. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің Басқармасының 2000 жылдың 25 сәуіріндегі № 179 ҚР территориясында төлем құжаттрын қолдану туралы және қолма - қол ақшасыз есеп айырысуларды жүзеге асыру туралы ережелерді бекіту туралы қаулысы ( ҚР ҰБ Басқармасының 24.01.04 жылы енгізілген өзгертулер мен толықтырулармен)
6. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бекіткен Қазақстан Республикасында валюталық операциялар жүргізу ережелері, 20.04.2006 жылдан. №115
7. Қазақстан Республикасының екiншi деңгейдегi банктерiнде жəне банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарда касса, сейф операцияларын жəне банкноталарды, монеталарды жəне құндылықтарды инкассациялау операцияларын жүргiзу ережесiн бекiту туралы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2001 жылғы 3 наурыздағы N 58 қаулысы.
8. Қазақстан Республикасындағы чектерді қолданып, төлемдерді атқару Қазақстан Республикасы Ұлттық банк Басқармасының 1998 ж. 5 желтоқсандағы №266 Қазақстан Республикасы территориясында чектерді қолдану ережелері (өзгерістермен және толықтырулармен).
9. Халықаралық қаржылық есеп стандарты (IAS) 39 Қаржылық құралдар: мойындау және бағалау;
10. 2003 жылдың 13 мамырынан № 415-II Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының Заңы (10.02.2011ж. жағдайына өзгертулер және толықтырулармен)
АНЫҚТАМАЛАР
Осы диссертацияда келесідей терминдер тиісті анықтамалармен пайдаланылған:
Шығындар -- тауарларға немесе қызметтерге төленуі қажет болатын, тұтынатын ресурстар.
Ақша қаражатының эквиваленті (баламалары) - ақша, қаражатының белгілі бір сомасына жеңіл айнала алатын және құндылығын өзгерту қаупіне аз ұшырайтын қысқа мерзімді өтімділігі жоғары салымдары
Актив - ұйымның иелігіндегі құндылық бағасы бар құқығындағы жеке қаражаттар және мүліктері. Активтер немесе шаруашылық қаражаттары болашақта экономикалық пайда алып келетін олжа ретінде қарастырылады.
Ағымдағы міндеттемелер - қысқа мерзімдегі несие мен берешектер; ұзақ мерзімдегі несиелердің ағымдағы бөлігі, кредиторлық берешек (төленуге тиісті қаражаттар мен вексельдер, алынылған аваныстар, салық бойынша міндетті берешектер, төленетін дивиденттер, өзге де кредиторлық берешектер), төленуге тиісті есептелінген шығыстар, алдағы кезеңнің шығыны және басқалары.
Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары- бұл - бухгалтерлік есептің синтетикалық шоттарының жүйеленген тізімі.
Бухгалтерлік есеп - білім саласы, жоғарғы оқу орнындарында оқытылатын ғылыми пән.
Бухгалтерлік шоттар - шаруашылық қаражаттары мен оның қорлану көздерімен жүзеге асырылатын шаруашылық операцияларды ақшалай негізде көрсету, ағымдағы бақылау және топтастырудың тәсілдері.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансы - кәсіпорынның шаруашылық қаражаттарды жинақтап топтастыру тәсілі. Ұйымның қаражаттары бухгалтерлік балансында ақшалай үлгіде екі топта көрініс табады. Алғашқысы мекеме қандай қаражатпен иеленеді, екіншісі қандай қорлану көздерден құралғанын қарастырады. Кәсіпорын бухгалтерлік балансының екі бөлігі тең болуы тиіс.
Есеп берушілік - анықталған мерзімде (ай, квартал, жыл) кәсіпорындардың, өндірістік - шаруашылық, қаржылық қызметін сипаттайтын мәліметтер жүйесі.
Еңбек ақы - бұл еңбек үшін төлем, оны еңбек келісім шартында және қызмет нұсқауында белгіленген мөлшеріне сай қызметкер орындаған жұмыс көлемі үшін алады.
Есеп беру деп - бұл шаруашылық субектісінің өткен кезеңіндеі қаржылық - шаруашылық іс әрекетін кешенді түрде қарастыратын барлық мәліметтер жүйесі болып табылады. Есеп беру үрдісін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Табыстар - кәсіпорынның негізгі және негізгі емес қызметтерінің нәтижелері.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
CVP-талдау (Cost - Volume - Profit analysis)
ҰҚЕС - Ұлттық қаржылық есеп стандарттары
ҰК - Ұлттық компания
ҰБ - Ұлттық банк
ҚМ - Қаржы министрлігі
ҚР - Қазақстан Республикасы
ХҚЕС - Халықаралық қаржылық есеп стандарттары
ҚР АК - Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
ЖК - Жеке кәсіпкер
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ЖЖТ - жылдық жиынтық табыс
ЖІӨ -- Жалпы ішкі өнім
ЗТ - заңды тұлға
КҚСМ -- кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер
КТС -- корпоративті табыс салығы
ӘКК - әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар
ЖТС - Жеке табыс салығы
ҚРҚМ - Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі
ҚР СК- Қазақстан Республикасы Салық кодексі
ҚҚС - Қосылған құн салығы
АХС - Аудиттің халықаралық стандарттары
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
Дт - Дебет
Кт - Кредит
Тг - Теңге
% - пайыз
Мың тг. - мың теңге
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі және мәселелердің зерттелу дәрежесі. Қазіргі таңдағы еліміздегі өзекті мәселелердің бірі - шағын кәсіпкерлікті дамыту. Өйткені, ол әлеуметтік-экономикалық мәселелерді дамыту бағдарламасын шешу барысындағы қуатты тұтқалардың бірі болып табылады. Шағын кәсіпкерлік немесе бизнес - бүгінгі дүниежүзілік елдердің экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және тағы да басқа көрсеткіштердің артуына тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары елімізде шағын кәсіпкерлікті дамытуға көбірек көңіл бөліне бастады. Шағын кәсіпкерлік әлеуметтік проблемаларды шешудегі негізгі тұтқалардың бірі болып отыр. Елбасының жолдауында атап өтілгеніндегі, тәуелсіздіктің 25 жыл ішінде елімізде атқарылған реформалардың бәрі әлеуметтік мәселені шешуге бағытталған. Қазіргі Қазақстан экономикасы әлемдік дағдырыстан шағын кәсіпкерлікті қолдау арқылы шыға алатынымызды елбасының жолдауында атап өтілген [1]. Бұл біздің экономикамыз стратегиялық даму жоспарына сәйкес жүргізілуде. Шағын кәсіпкерлік дамуының бірден бір көзі ол кәсіпорынның бухгалтерлік есебін дұрыс және нақтылы ұйымдастыру болып табылады. Шағын кәсіпорындардың және де сауда фирмаларының бухгалтерлік есебін дұрыс жүргізіп Халықаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес ұйымдастыру арқылы экономикамызда түйіні шешілмеген көптеген мәселелерді шешуге, экономиканы тұрақтандыруға және экономикалық дағдарыстан шығуға мүмкіндік туындап, ұлттық экономиканың өсуіне өз ықпалдарын тигізеді. Шағын кәсіпорындардың дамуы мемлекеттің, экономика агенттерінің шаруашылық өмірі үшін пайдалы, әрі тиімді болып келеді. [2].
Қазіргі таңда Шағын кәсіпорындардағы есепті дұрыс әрі нақтылы ұйымдастыру үшін есеп саясаты құрылуы қажет. Көптеген кәсіпорындарда есеп саясаты ережелерге сай құрылмаған немесе мүлдем жоқтың қасы. Сонымен қатар Шағын кәсіпорындар үшін өзекті мәселелердің бірі салық есебінің дұрыс жүзеге асырылмауы. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен 2015 жылы қабылданған Салық Кодексіне сәйкес Шағын кәсіпорындар салық саясатын міндетті құру қажет болған [3]. Осыған байланысты кәсіпорындарда бухгалтерлік мамандардың біліктілігіне сай дұрыс ұйымдастырылумауда.
Шағын кәсіпорын Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бiрi болып табылады. Бүгiнгi күнi шағын бизнестi дамыту үшiн мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын бизнестiң жоғары деңгейде қызмет етуiн ұйымдастыру үшiн конструктивтiк бизнес-идея, тиiмдi басқару (менеджмент) және қаржының жеткiлiктi болуы шартты жағдай.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Шағын бизнес субъектілерін дамыту және есебін дұрыс ұйымдастырудың ғылыми негізіне тереңнен қалам тартқан батыс елдерінің осы салада зерттеулер жүргізген маман -ғалымдардың еңбектері кеңінен қолданылды. Атап айтқанда, Алиев М.К., Айманова Л.Б., Айтжанова Ж.Н., Дүйсембаев К.Ш., Ержанов М.С., Ержанов А.К.., Жақыпбеков С.Ж., Кеулимжаев К.К., Миржакыпова С.Т.,Нарибаева К.Н., Радостовец В.К., Сатмурзаев А.А., Сатубалдин С.С, Сейдахметова Ф.С. Тажибаев С.Д., Тайгашинова К.Т., Тулешова Г.К. сияқты ғалымдардың және көптеген басқа да отандық экономистердің еңбектері кеңінен пайдаланылды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты - Қазақстандағы орта және шағын кәсіпкерліктегі бухгалтерлік есепті халықаралық қаржылық есептілік стандартына сай ұйымдастыру мәселелерін талдау, экономикалық субектілердің қаржылық - шаруашылық қызметі туралы сапалы есеп ақпараттарын құруға бағытталған, шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген жүйесін өңдеуден тұрады.
Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді орындау шарт:
Бухгалтерлік есептің мақсаты үшін Шағын кәсіпорын түсінігін нақтылау;
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесінің құрылымдық - логикалық схемасын өңдеу;
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесіндегі есеп саясатын құрудың қағидалары мен кезеңдерін негіздеу;
Салалық ерекшеліктерін есепке ала отырып шағын кәсіпорындардың әртүрлі типтері үшін бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесінің бейімделу нұсқамаларын өңдеу.
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ХҚЕС сәйкес ұйымдастыру мәселелерін қарастыру.
Зерттеу пәні Шағын кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп жүйесі элементтерінің мазмұны мен өзара байланыстылығы болып табылады.
Зерттеу обеъктісі. Зерттеу объектісі - Қазақстандағы шағын бизнестің есебін халықаралық қаржылық есептілік стандартының талабына сай жүзеге асыру.
Диссертациялық зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі - шағын бизнес субъектілерінің есебін халықаралық қаржылық есептілік стандартының талабына сай жүзеге асыруды талдау саласында еңбек еткен шетел және отандық практик- экономистердің, ғалымдардың монографиялары, ғылыми еңбектері, ал нормативтік негізі Қазақстан Республикасының заңдары және несиелеу жөніндегі нормативтік актілері, Ұлттық банктің ережелері мен нұсқаулары болып табылады.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің, Статистикалық агенттіктің ақпараттық мәліметтері, Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативті құқықтық қажаттамалары, отандық және шетелдік ғалымдарының еңбектерң, кәсіпорынның нақтылы мәліметтері және өзге де көздер қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы
жеке кәсіпкер мен жеке меншік базасында шарушылық субектілері ретінде жеке құрылатын, бухгалтерлік есептің мақсаты үшін шағын кәсіпорын түсінігі нақтыланды;
әртүрлі топтағы қызығушылығы бар пайдаланушыларды әлеуетті және бекітілген ақпараттармен қанағаттандыру, ресурстар шығындары, мерзім және сапалы есеп ақпараттары көзқарастарымен тиімдірек алуға болатын сәйкесінше топтар бойынша жинақталған, есеп саясатының қажетті және толық элементтер жиынтығынан тұратын әртүрлі салалардағы шағын кәсіпорындар үшін ұсыныстар негізделген;
бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесінде сенімді және қажетті ақпаратты дайындауға негіздейтін шағын кәсіпорынның есеп саясатының құрылымдарының кезеңдері мен қағидалары көрсетілді;
бухгалтерлік есептің жеңілдетілген үлгісіндегі есеп регистрлерінің аз тізімі мен жетілдірілген сипаттамасы шағын кәсіпорын субектілері үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша қарастырылған типтік ұсыныстардан айырмашылығы әртүрлі типтегі шағын кәсіпорындар үшін ХҚЕС негізгі талаптарын ескеретін бухгалтерлік есептің үлгілері ұсынылған.
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ХҚЕС сәйкес ұйымдастыру мәселелері талқыланып халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын қолдану бойынша ұсыныстар негізделген.
Қорғауға шығарылған негізгі ережелер.
1. Қазіргі таңдағы еліміздегі өзекті мәселелердің бірі - шағын кәсіпорынды дамыту. Өйткені ол әлеуметтік-экономикалық мәселелерді дамыту бағдарламасын шешу барысындағы қуатты тұтқалардың бірі болып табылады.
Шағын кәсіпорын - нарықтық экономиканың маңызды элементi негізінде қарастырылады, онсыз мемлекет жан-жақты дами алмайды. Ол көп жағдайда экономикалық өсу қарқындарын, жалпы Ұлттық өнiмнiң құрлымы мен сапасын анықтайды.
2. Шағын кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген жүйесі шағын кәсіпорындардың типтеріне байланысты оның элементтері жеңілдетілген жүйеге негізделген, қаржылық және салықтық есебінің жүйе ішіндегі ақпараттық бірлік ретінде анықталады. Оның негізгі тағайындалуы екі өзара байланысқан кезеңдер негізінде жеткізілетін шағын кәсіпорындардың қаржылық - шаруашылық қызметтері туралы сапалы есеп ақпараттарын құру болып табылады: жоспарлау - есеп саясаты және тәжірибелік өткізу - есеп ақпаратының өмірлік циклі.
Шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген жүйесінің сапалы элементтері ретінде, отандық ғалымдармен ұсынылған оның реттелу сапасын анықтайтын есеп жүйесінің элементтері қарастырылған: әдістеме, әдіс, ұйымдастыру, технология. Сонымен қатар оның есептік ақпаратының сапасын тікелей анықтайтын, шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген жүйесінің элементтері ретінде шағын кәсіпорындардың есептік ақпараттарының (бастапқы тіркеу, жалпылама, есептілік, сақтау) өмірлік циклі анықталды және негізделді.
3. Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында шағын кәсіпорындар үшін есеп саясатының маңыздылығы және оның көрсеткіштерінің рөлі басқару шешімдерін қабылдау, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын анықтау кезінде өте маңызды болмақ.
Есеп саясатының ережелері мен тұжырымдамалары негізінде жүзеге асырылатын қаржылық есептеменің деректері бойынша кәсіпорынның мүліктік және қаржылық жағдайы, оның төлем қабілеті, шаруашылық етудің негізгі ережелері, кәсіпорын қызметінің жақсаруындағы (нашарлауындағы) үрдістер және т.б. көрсеткіштер белгіленеді.
4. Қызметтің әртүрлі саласындағы шағын кәсіпорындар үшін есеп саясатын құру бойынша ұсыныс бухгалтерлік есептің үлгілерінің дамуын талап етеді, осыған байланысты диссертациялық зерттеуде әртүрлі типтегі шағын кәсіпорындар үшін бухгалтерлік есептің нысандарының дәйектемелері көрсетілген.
5. Шағын кәсіпорындардағы қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есеп жүйесін ары қарайғы дамытуды ХҚЕС сәйкес қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есеп жүйесінде құрылған ақпараттардың салыстырмалылығын, шынайлылығын және сапасын көтеру мақсатында бағыттар бойынша жүзеге асырылған.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы. Әртүрлі типтегі шағын кәсіпорындар қызығушылығы бар пайдаланушыларды тиімді басқарушылық шешім қабылдау үшін сапалы есеп ақпараттарымен қамтамасыз ететін бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесін құруға өңделген ұсыныстар мен ұсынымдар мүмкіндік береді. Сонымен қатар зерттеу жүргізу барысындағы алынған жұмыстың нәтижелерін Қазақстан Республикасындағы Шағын кәсіпорындар, сонымен бірге қаржы-несие саласында қызмет атқаратын қаржылық институттардың қызмет етуінде және экономикалық оқу орындарының, қайта даярлау және мамандардың біліктілігін жетілдіру институттарының оқу үдерісін ұйымдастыру барысында қолдануға болады.
Жұмыстың негізгі нәтижелерінің қолданылуы. Зерттеу жұмысының негізгі қорытындылары мен ұсыныстары халықаралық және аймақтық ғылыми- тәжірибелік конференцияларда баяндалып талқыланды. Олардың қатарына мыналарды жатқызуға болады:
Зерттеу нәтижелерінің жарияланымдары. Зерттеу тақырыбы бойынша 2 жұмыс жарияланған, соның ішінде 2 ғылыми мақала тезистік баяндамалар халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференцияларда жарияланды.
Диссертациялық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 18 кесте, 6 сурет келтірілген.
1 Шағын кәсіпорындарда ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН
бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың теориялық
аспектілері
1.1 Шағын кәсіпорынның түсінігі, маңызы және шағын кәсіпорындардағы жеңілдетілген есепті ұйымдастырудың әдістемелік негіздері
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер кәсіпкерліктің шығуын франсуз экономисі Р.Контильион (18ғ.) есімімен байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функционалдық негізі ретінде тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген.
Кейбіреулері болса, шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және римдіктер ерекшеленген.
Туржанов С.А. кәсіпкерліктің айқындалуы ерекше сақтықпен, яғни,адамға айналада болып жатқанның барлығын ұғынып, тез меңгеруге мүмкіндік беретін үнемі қырағылықпен байланысты -- деп болжайды[8] Шағын кәсіпорындардың экономикадағы ролі, өзіндік ерекшеліктері, артықшылықтары мен кемшіліктері жөнінде көптеген ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Кусаинов В.Т. пікірінше, шағын кәсіпорынның келесідей ерекшеліктерін бөліп көрсетуге болады[10]:
oo кәсіпорынды тікелей басқару және меншік құқығының бірлігі;
oo кәсіпорынның көз жетерлік болуы: оның масштабының шектеулілігі кәсіпорын иесі мен жұмыскердің арасындағы қарым-қатынастың ерекше, жеке сипатын көрсетеді. Ол қызметкер жұмысын мотивациялау мен оның еңбекке қанағаттануының жоғары дәрежесіне жетуге мүмкіндік береді.
oo ресурстар мен өткізу нарықтарының салыстырмалы түрде үлкен еместігі;
oo кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен даму перспективасында кәсіпорын басшысының ролі. Яғни, ол шаруашылық қызмет нәтижелеріне толық жауапкершілікте болады.
Шағын кәсіпорынды дамыту қазіргі кезеңде өзекті мәселелердің негізгісі болып табылады. Шағын кәсіпкерлікті қолдау және оны дамыту арқылы экономикамызда түйіні шешілмеген көптеген мәселелерді шешу, экономиканы тұрақтандыру және экономикалық дағдарыстан шығу мүмкіндігі туындайды.
Шағын кәсіпорын капитал жинақтау қызметін атқарады, сонымен қатар қазақстан экономикасындағы әлеуметтік - экономикалық жағдайларды реттейтін механизм ретінде қарастырылады. Бірақ көптеген шағын кәсіпорындар дамуында бағыттар анықталмаған. Осыған байланысты табыс табу және өз іс - әрекетін жүзеге асыру мақсатында тіркеуден өткен шағын кәсіпорындар төлем қабілеттілігінің төмендігіне, қаржылық тұрақсыздығына байланысты тез арада жұмыстарын тоқтатып жабылуда. Сонымен қатар қазіргі кезеңде өндіріспен айналысатын, инновациялық аяда жұмыс істейтін Шағын кәсіпорындар деңгейінің көрсеткіші төмен болып отыр. Кейбір аймақтарда Шағын кәсіпорындардың дамуына көп көңіл бөлінбейді және де қолдау көрсетілмейді.
Шағын кәсіпорынның тиісті деңгейде дамуы және іс - әрекетін жүзеге асыру үшін кәсіпорынның есебін дұрыс ұйымдастыру қажет. Яғни Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есеп жеке бөлімшелер бойынша жүргізілмей, бекітілген бір немесе екі бухгалтер есептілікті жүзеге асырады. Осыған байланысты бухгалтер жоғары мамандандырылған, бөлімшелер бойынша есепті жүргізе алатын, алынған мәліметтерге талдау жүргізе алатын және қаржылық есептілікті құрастыра алатын маман болуы қажет.
Шағын кәсіпорындарда салық салу, бухгалтерлік есепті жүргізу және ұйымдастыру бойынша берілетін жеңілдіктерге беайланысты бухгалтерлер есепті жүргізуде қателіктер жібереді.
Яғни көптеген кәсіпорындар негізгі қызметтерінен (атқарылатын жұмыстар, көрсетілетін қызметтер, өткізілетін өнімдер) алынатын табыстарына әртүрлі мөлшерде салынатын салықтар бойынша. Сонымен қатар шағын кәсіпорындарда аналитикалық есеп жүргізілмей, барлық шығындар негізсіз есептен шығарылады. Өзіндік құнға байланысты шығындар мөлшері жоғарғы сомада көрсетіледі.
Шағын кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша екі топқа бөліп қарастыруға болады:
- бірыңғайланған есеп жүйесін қолдану;
- жеңілдетілген есепті қолдану.
Осыған байланысты кәсіпорын өздерінің арнайы жұмыстарында келесідей жағдайларда бухгалтерлік есеп регистрлерін өздігінен қолданулары мүмкін:
- екі жақты жазу және есептеу қағидалары негізінде бухгалтерлік есептің методологиялық негіздерін сақтау;
- синтетикалық және аналитикалық есеп мәліметтерінің өзара байланыстылығын;
- алғашқы құжаттар есебі негізінде барлық шарушылық операцияларды регистрлерде көрсету;
- шағын кәсіпорындардың бүхгалтерлік есептілігін құру үшін бастапқы құжаттардың мәліметтерін жинақтау және жүйелендіру.
Орта және шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебін тиімді ұйымдастыру және нақтылы ақпараттар алу үшін есеп саясатын Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес кәсіпорынның басшылығымен дұрыс құрастырылуы керек. Кәсіпорынның басшылығымен бекітілген есеп саясаты негізінде келесідей қажетті ақпараттар алынады:
1. Тиімді шешім қабылдау үшін пайдаланушылар қажеттілігне орынды ақпарат;
2. Жасалынған қаржылық есептілік сенімді ақпарат;
3. Кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы және қаржылық нәтижесі, қаржылық жағдайы туралы анық ақпараттар;
4. Жағдайлар мен іс әрекеттер операцияларының экономикалық мазмұнын көрсетеді.
Өкінішке орай елімізде көптеген орта және шағын кәсіпорындарда есеп саясаты қарастырылмаған. Немесе есеп саясаты өңделмей, бейтарап, ойлаусыз, жан - жақты талдалмай жасалады, яғни салық инспекциялары үшін құрастырылады.
Орта және шағын кәсіпорындарды тиімді басқару үшін келесідей іс әрекеттерді жүзеге асыру қажет:
1. Кәсіпорынның есебін дұрыс ұйымдастыра білу;
2. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату және басқару жүйесін жетілдіру;
3. Тұтынушылармен үнемі тығыз қарым қатынаста болу;
Кәсіпорынның қаражаттары мен ресурстарына бақылау жасау және тиімді бөлу.
Шағын кәсіпорындардың қаржылық есептіліктің ұлттық стандарты (ҚЕҰС) - на көшуі көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Ал ХҚЕС - да Қазақстанның нарықтық экономикасына сәйкес Шағын кәсіпорындарға байланысты нақтылы стандарттар қарастырылмаған. Шағын кәсіпорындар ҚЕҰС - на көшуге байланысты қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есепті жүргізу туралы заң талаптарын дұрыс қолдану үшін, Бухгалтерлік есептегі қаржылық есептілік туралы ҚР Заңын толық оқып білуі қажет [8]. Сонымен қатар ең алдымен ХҚЕС, ҚЕҰС қандай кәсіпорындарға қатысты екенін анықтап алу керек.
ҚЕҰС ортақ қаржылық есеп беруін және кішігірім баптарын қалыптастырады, яғни тез арада ақпараттарды ашады. Бизнесті жүргізу және шаруашылық операциясының есебі, әртүрлі өмір сияқты, сондықтан да жеке кәсіпорындар ақпараттарды бейнелеу мен қосымша баптарды тез арада туындатады. ҚЕҰС қарастыру белгілі бір уақытта жүргізіледі. Көптеген орта және шағын кәсіпорындар тауар топтарын нарыққа шығарған кезінде, ҚЕҰС, географиялық аудандарда әртүрлі рентабельділік нормада жұмыс істеуге көмектеседі.
ҚЕҰС - на сәйкес есеп беруді даярлау келесідей үлгілерде топтастыруға болады:
1. Есеп беруді құрумен байланысты белгілі бір мерзімді анықтау.
2. ҚЕҰС - на сәйкес есеп беруді құру барысында есеп саясатын анықтау.
3. ҚЕҰС - на өту барысында алғашқы балансты даярлау.
4. ҚЕҰС - на сәйкес көрсетілетін ақпараттардың құрамын анықтау.
Сонымен қатар кәсіпорынды менеджерлермен жедел басқару процесі барысында және сыртқы пайдаланушыларға қажетті ақпараттармен қанағаттандыру келесідей сапалылығымен сипатталынады:
1. түсініктілігімен
2. тиімділігімен
3. орындылығымен
4. сенімділігімен
яғни ҚЕҰС-ы бойынша қаржылық есеп беруді құру негізінде осы жоғарыда аталған принциптері негізінде жүргізіледі және де өндірістік шығындарды басқару үшін қажетті болады.
ҚЕҰС-на өту барысында басқару аспектілері бағаланбайды. ҚЕҰС шаруашылық қызметтің барлық әртүрлі жағдайларына есеп тәсілдерін нақты жазып көрсетуге бағытталған стандарт бойынша, бухгалтерлер кәсіби ойларын жеткізіп, мынандай шарт қоя отырып, өз ойларын келесідей жеткізе алады: сапалы, сенімді және салыстырмалы есеп беруді пайдалана отырып экономикалық шешімін қабылдайды. Осы тұрғыда ҚЕҰС бухгалтерден туындаған кез- келген сұраққа жауап бере алады.
ҚЕҰС - өтуіне байланысты кәсіби бухгалтер қаржылық есеп беру туралы мәселелерін көре білуі, кәсіпорынның болашақтағы дамуын анықтай білуі және ҚЕҰС есебімен сәйкес жеңілдетілген үлгіде көрсете білуі қажет.
ҚЕҰС есеп беруді құрастыруды кәсіби бухгалтерлер қандай есепке негізделу қажет? Бухгалтердің өзінің ойын қалыптастыру кезінде тек қана ҚЕҰС - ның текстерін жете меңгеріп ғана қоймай, сонымен қатар есеп беруді қазіргі таңға сәйкестендіріп құра білуі қажет.
Бухгалтерлік есеп және қаржалылық есептілік туралы Қ.Р - ның заңына сәйкес, Қазақстан Республикасында жұмыс жасайтын заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар, яғни шаруашылық жүргізуші субьектілері шаруашылық операция жүргізу кезінде құқықтық тәртіпке сай жауапкершілік танытып, бухгалтерлік есеп жүргізуге және ұйымдастыруға міндетті.
Есеп жұмысының көлемімен байланысты шағын бизнес кәсіпкерлерінің басшылары тиісті:
oo Бас бухгалтермен негізделген құрылымдық бөлімшелер ретінде бухгалтерлік есепті құру;
oo Бухгалтер лауазымына штатын енгізу;
oo Бухгалтер және мамандандырылған ұйымдар орталықтандырылған бухгалтерияға бухгалтерлік есепті жүргізу келісім - шарттық бастамасын беру;
oo Бухгалтерлік есепті жеке жүргізу.
Бас бухгалтер лауазымға ұйым басшысымен тағайындалады. Бас бухгалтер жауапкершілік бухгалтерлік есеп беруді, бухгалтерлік есеп жүргізуді, есеп саясатына жауапкершілік танытуды өз міндетіне алады. Шаруашылық операцияны құжаттық әзірлеу бойынша бас бухгалтердің жауапкершілігі барлық ұйымдар жұмыскерлері үшін міндетті. Бас бухгалтер өз жұмысында тек кәсіпорын басшысына бағынады.Шағын бизнес кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру кәсіпорын есеп саясаты туралы жарғымен бекітілген құжат айналым жүйесі, бастапқы құжаттар есебін қолдану формасын құру және бухгалтерлік есеп формасын анықтау, жұмыс жоспар шотын құрудан басталады[9].
Шағын бизнес кәсіпорнының жұмыстық жоспар шотын өңдеу кезінде оның қолдануы бойынша Жоспар - шотымен басқарылады. Берілген жоспар шот формаларының бірыңғай журнал - ордерімен құруға негізделген. Жұмыс шоттар жоспары мүлікті сақтауға, қолма - қол бақылауын қамтамасыз етуге, бас шотына негізделген бухгалтерлік есепті тіркеуінде міндеттемелер мен капитал, активтер есебін жүргізуге мүмкіндік береді.
Әр операция бойынша сомасы екі ведомосте бір кезе жазылады: біреуінде - кредиттелген нөмір көрсетілген шот дебеті бойынша, екіншісінде - дебеттелетін шот нөмірі жазылған корреспонденцияланған шот кредиті бойынша.
Жоғарыда айтып кеткендей, шағын бизнес кәсіпорындарының бухгалтерлік есепті ұйымдастырудағы жұмыс есеп жоспарын құру,
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпанда қабылданған Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңының 6 тармағының 5 тармақшасының 20 бабабына сәйкес Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің 2011 жылы 23 мамырдағы № 185 бұйрығымен бектілген бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспары сыртқы экономикалық қызметтің дамуы, халықаралық капиталды тарту және еркін кәсіпкерлік аймақтар құру өте қажет болғандықтан, біздің есепті халықаралық стандартарға жақындату үшін жасалған[10].
Шағын кәсіпорындар үшін бұл шоттардың толық құрамын пайдаланудың қажеті жоқ. Шағын кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп шоттарының негізінде төмендегі шоттардың қысқартылған жүйесімен өзіндік жұмыс жоспарын құру қажет.
Шағын бизнес кәсіпорындарындағы есептің үлгісін таңдау және аналитикалық есептің регистрлерін таңдап алу - бұл бөлімшеде бухгалтерлік есептің құжаттық және ордерлі-құжаттық үлгілерін пайдаланумен шаруашылық қызметті жүргізудің сызбалары көрсетілген. Құжат үлгісінде көрсетілген нұсқасы өзінің қызметін өндіріс пен қызметтер саласында жүргізетін кооперативтерде, ұйымдарда есепті регистрлерді қолдану және бухгалтерлік есепті жүргізу бойынша Нұсқауларға сәйкес зерттеліп дайындалған.[11].
Шағын кәсіпкерліктегі бухгалтерлік есептің жалпы әдістемелік негіздерін сақтау кезінде кәсіпорынның өзі есептің үлгісі мен ақпаратты өңдеудің технологиясын таңдайды.
Шағын бизнес кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың әдістемелік аспектісі, ол - кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын есептеу, амортизацияны шығару, міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады; техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында икөрсету сызбасы, есеп регитрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады; ұйымдық деп, осы әдістердің бухгалтерлік қызмет тұрғысынан жүзеге асқандығын, оның кәсіпорынды басқару құрылымындағы алатын орнын айтады. Осыған байланысты шағын кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың әдістемелік негіздерін дұрыс ұйымдастыру мақстаында келесі бөлімде шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті нормативтік реттеу жүйесін талдап анықтаймыз.
2 DIDA COMPANY ЖШС-НЕ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАРДА ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕНСАПАЛЫ ЕСЕП АҚПАРАТТАРЫН ҚҰРУ
2.1 Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама және
оның есеп саясаты
Диссетациялық жұмыстың объектісі болып табылатын DIDA Company жауапкерлігі шектеулі серіктестігі 2006 жылдың 9 ақпанында № 192-1902-23-ЖШС нөмірімен Юстиция басқармасында тіркелген. Серіктестіктің заң жүзінде тіркелген мекенжайы: Астана қаласы, Алматы к., 41, кеңсе 3.
DIDA Company жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (одан әрі - Серіктестік) Қазақстан Республикасының заңдары бойынша орташа жылдық жұмысшылары саны елу адамнан аспайтын және жылдық активтерінің жалпы құны алпыс мың еселік айлық есептік көрсеткіштен жоғары болмайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі ретіндегі заңды тұлға болып табылады.
Серіктестіктің қатысушысы болып Қазақстан Республикасының азаматы - Кабулов Жандос Азнабаевич, жеке куәлік № 017748000, 24.10.2007 жылы ҚР ӘМ берілген, тұрғылықты мекенжайы: 010000, Қазақстан Республикасы, Астана қ.,Сарыарқа ауданы, Ақжайық к., 25 үй,36 п.
Серіктестіктің қызмет мерзімі, заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген сәтінен бастап таратылғанға немесе қайта құрылғанға дейін шектеусіз.
Серіктестіктің мөрі, жеке балансы, банкілерде шоты, өз атауы бар бланкілері болады.
Серіктестіктің негізгі мақсаты кірісті тарту болып табылады. Көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін Серіктестік ҚР заңдылықтарында тиым салынбайтын қызметтерді жүзеге асырады:
oo ғимараттар мен ғимараттарды жобалау және дизайны;
oo қала құрылысы құжаттамаларын әзірлеу;
oo ғимараттарды және құрылыстарды жалпы жүргізу, құрылыс-монтаж жұмыстары;
oo жөндеу-құрылыс жұмыстары;
oo құрылыс материалдарын өндіру, сатып алу және сату;
oo сауда сатылатын қызмет;
oo толайымды ұйымдастыру;
oo делдалдық қызмет;
oo қоғамдық тамақтандыру пунктері, дәріхана, базар, сауда үйлері, ресторан, фирмалық дүкендердің жүйесін ашу;
oo автокөлік және экспидициялық қызмет көрсету;
oo дәрігерлік пен фармацевтикалық қызметі;
oo шаруашылық продукциясын өндіру және сату;
oo сыртқы-экономикалық қызмет, экспорт-импорт операциялары;
oo шаруашылық техникаларын жөндеу мен қамтамасыз ету;
oo халық пайдаланатын және өнеркәсіп товарларын сатып алу және сату, өндіру;
oo ағашты өңдеу және ағаш бұйымдарын жасау;
oo машина және құрал жабдықтарды өндіру;
oo жылжымайтын мүлік операциясы, жалға беру және ұсыну;
oo ҚР заңдарына қайшы келмейтін басқа да қызметтерді жүзеге асыру.
DIDA Company ЖШС қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі бұл өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден және басқа да өткізулерден болған нәтижелер сомасы ретінде сонымен қатар жүзеге асырылмаған операциялардан болған табыстар мен шығыстар сальдосы ретінде көрінетін баланстық пайда немесе шығын.
№ 2 Формасындағы мәліметтерді пайдалана отырып кәсіпорынның пайдасы мен шығындарына талдау жүргізейік. Бұл мәліметтерді 8-ші кестеден көре аламыз.
Кесте 8 - DIDA Company ЖШС-нің кірістері мен шығындар есебі (мың теңге)
№
Көрсеткіштер
2013жыл
2014жыл
2015жыл
Ауытқу, 201413
Ауытқу, 201514
Абсолют
%
Абсолют
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
Тауарларды өткізуден түскен кіріс
2066320
2769918
4861069
703598
25,4
2091151
43,0
2
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны
1692357
2343087
4389300
650730
27,8
2046213
46,6
3
Жалпы кіріс (шығын)
373963
426831
471769
52868
12,4
44938
9,5
4
Басқа да табыстар
-
1847
2098
1847
-
251
12,0
5
Әкімшілдік шығындар;
233204
304504
330921
71300
22,7
3583
1,1
6
Қаржыландыруға шығыстар
16041
16605
1641
-
561
3,4
7
Басқа да шығыстар
3700
169
2962
-3531
-95,4
2793
94,3
8
Салыққа дейінгі әдеттегі қызмет бойынша кіріс
137057
107963
123379
-29094
-26,9
15416
12,5
9
Корп-к кіріс салығы бойынша шығындар
49810
41622
48574
-8188
-19,7
6952
14,3
10
Салық салынудан кейінгі табыс
87247
66341
74805
-20906
-31,5
8464
11,3
11
Таза табыс
87247
66341
74805
-20906
-31,5
8464
11,3
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Бірінші кестеден көріп отырғанымыздай серіктестіктің тауарды өткізуінен түскен кіріс 2015 жылды 2014 жылмен салыстырсақ 703598 мың теңгеге немесе сәйкесінше 25,4 % өскен, 2015жылы 2091151 мың теңгеге немесе 43,0 % өсіп тауарды өткізуден түскен кіріс 4861069 мың теңгеге теңескен.
Кәсіпорынның таза табысы 2014 жылды 2015 жылмен салыстырғанда 20906 мың теңгеге, немесе -31,5 % азайған, ал 2015 жылы бұл көрсеткіш 2014 жылмен салыстырсақ сәйкесінше 8464 мың теңгеге немесе 11,3 %- ға өскен. оның кемуіне өткізілген тауарлардың өзіндік құнының екі есеге өсуі әсерін тигізіп отыр.
DIDA Company ЖШС жоғарғы басқару органы Қатысушы болып табылады. Қатысушының айрықша құзырына Серіктестік Жарғысын өзгерту, оған қоса жарғылық капитал мөлшерін, орналасқан орнын және фирмалық атауын өзгерту немесе
Серіктестік Жарғысын жаңа редакцияда бекіту, Серіктестіктің атқарушы органын құру және оның өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату, сол сияқты ЖШС немесе оның мүлкін сенімді басқаруға беру және бұл берудің жағдайын анықтау жөнінде шешім қабылдау кіреді.
DIDA Company ЖШС-нің жұмыскерлерінің арасында міндеттемелердің бөлінуін айтатын болсақ, онда директор, бухгалтер, бригадир, мастер, жүргізушілер және басқа жай жұмыскерлер.
Серіктестік жұмысшыларына Қазақстан Республикасының заңдылықтарында анықталған барлық әлеуметтік - экономикалық құқықтарды беруге кепілдік етеді.
Серіктестік барлық жұмысшыларға қауіпсіз жұмыс жағдайымен қамтамасыз етуге міндетті және оның денсаулығына және жұмыс істеу қабілетіне залал келтірсе, белгіленген заңдылыққа сәйкес жауапкершілік атқарады [14, б.43].
Қорыта келгенде жалпы өнімді өткізуден түскен табыс пен жалпы кезең шығындарының осындай динамиксы кәсіпорын қызметінің оң жақтарын сипаттайды.
Тауарлы өнімнің жалпы пайдаға факторлар әсерін анықтау үшін келесі аналитикалық 9 - кестені құрамыз.
Кесте 9 - Тауарлы өнімнің жалпы пайдаға факторлар әсері (мың теңге)
Көрсеткіштер
2014 жыл
2015 жыл
Өзгерісі
(+,-)
%
1.
Өткізілген өнімнен табыс
2769918
4861069
2091151
43,0
2.
Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны
2343087
4389300
2046213
46,6
3.
Жалпы табыс
426831
471769
44938
9,5
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Жалпы пайданың нақты шамасы 2015 жылы 2014 жылдан 44938 мың теңгеге (471769 -426831) немесе 9,5% артық.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына талдау жасау үшін 10-кесте құрылады.
Кесте 10 - DIDA Company ЖШС -ның баланс активтерінің құрамы мен құрылымы, мың тг
Көрсеткіштер
Жылдар
Жыл бойындағы өзгеріс 1514жж
(+,-)
Құрылымны өзгер1213ж (3 б -5 б).
2014
2015
мың.тг
%
мың.тг
%
Мың тг.(4 б-2 б).
% (6 б.:2 б*100)
1
2
3
4
5
6
7
8
Активтер құны, барлығы
1473780
100
2103077
100
629297
29,9
х
Қысқа мерзімді активтер оның ішінде:
894529
60,7
1357033
64,5
462504
34,0
3,8
Ақша қаражаттары
5015
0,3
57943
2,8
52928
91,3
2,5
Дебиторлық қарыздар
345122
23,5
457 427
21,8
112 305
24,5
-1,7
Қорлар
517695
35,1
765955
36,4
248260
32,4
1,3
Өзге де қысқа мерзімді активтер
26695
1,8
75708
3,6
49013
64,7
1,8
Ұзақ мерзімді активтер, оның ішінде
579250
39,3
746044
35,5
166794
22,3
-3,8
Негізгі құралдар
574821
39
742562
35,3
167741
22,5
-3,7
МЕА
4429
0,3
3483
0,2
-946
-27,1
-0,1
Өндірістік потенциал құны
626516
74,1
1508517
71,7
882001
58,4
-2,4
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Жалпы кесте бойынша активтер құнының 2015 жылды 2014жылмен салыстырғанда 629297 мың теңгеге немесе 29,9%-ға артқандығын көруге болады. Соның ішінде кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері 166794 мың теңгеге немесе 22,3%-ға көбейгені байқалады, ал қысқа мерзімді активтер 462504 мың теңгеге немесе 34,0%-ға артқан.
Кәсіпорынның өндірістік потенциал құныда 882001 мың теңгеге, яғни 58,4%-ға көбейген.
Кәсіпорын балансы негізінде кәсіпорынның мүлік жағдайына баға беруге болады. Енді баланс мәліметтері бойынша активтердің құрастыру көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасын жасау үшін 11-кесте құрылады.
Кесте 11 - DIDA Company ЖШС -нің баланс активтерінің құрастыру көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасы (мың тг)
№
Көрсеткіштер
Жылдар
Жыл бойындағы өзгеріс 1415жж
(+,-)
Құрылым өзгер
1415ж (8 б -6 б).
2014
2015
мың.тг
%
мың.тг
%
Мың тг.(5 б-3 б).
% (7 б.:5 б*100)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
Пассивтер құны, барлығы оның ішінде:
1473780
100
2103077
100
629297
29,9
х
2
Қысқа мерзімді міндеттемелер, оның ішіенде
664170
45,0
1056682
50,3
392512
37,1
5,3
Қызқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
52838
3,5
137500
6,5
84662
61,5
3,0
Қысқа мерзімді кр. қарыздар
470202
31,9
790608
37,5
320406
40,5
5,6
Бюджетпен есеп айырысу
48475
3,3
18391
0,9
-30084
-63,5
-2,4
Басқа да кредиторлық қарыздар
92652
6,3
110181
5,4
17529
15,9
-0,9
3
Ұзақ мерзімді міндеттемелер, оның ішінде:
57665
3,9
76967
3,7
19302
25,07
-0,2
Кейінге қалдырылған салықтық активтер
57665
3,9
76967
3,7
19302
25,0
-0,2
4
Меншікті капитал, оның ішінде
751943
51,1
969426
46,0
217483
22,4
-5,1
Жарғылық капитал
541121
36,8
711121
33,8
170000
23,9
-3,0
Резерв
149923
10,2
144931
6,9
-4992
-3,4
-3,3
Бөлінбеген пайда (залал)
60898
4,1
113373
5,3
52475
46,3
1,2
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Кесте көрсеткіштерінен серіктестіктің мүлкі көздерінің пайда болуы мен қайнар көздеріне зер сала қарайтын болсақ 2015 жылды 2014 жылмен салыстырсақ біртадлай өзгерістердің болғанын көруге болады мысалы, қысқа мерзімді міндеттемелер 2015 жылы 2014 жылмен салыстырсақ 392512 мың теңгеге өскен ол дегеніміз 37,1 % көресіп тұр, ұзақ мерзімді міндеттемелерді 2014жылмен салыстырсақ 19302 мың теңгеге өскен ол 25,07% құрап тұр, осы жерде айта кететін жайт 2013 жылы кәсіпорында ұзақ мерзімді міндеттемелер болмаған, тек 2014 жылы ғана банктен кәсіпорын ұзақ мерзімді несие ала бастады. Енді кәсіпорынның меншік капиталына келетін болсақ кәсіпорынның меншік капиталы 2014 жылмен салстырғанда 217483 мың теңгеге өскен сәйкесінше ол 22,4 % құрап отыр. Меншікті капиталдың ішінде ең үлкен үлесті бөлінбеген пайда алып отыр, ол 2014 жылмен салыстырғанда 2015 жылы 52475 теңгеге өсіп 46,3 % құрады. Баланс активтерінің құрылу көздерін талдау барысында біз қарастырып отырған үш жылда кәсіпорынның қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді міндеттемелері және меншікті капиталы жылдан жылға өсіп отырған, ол дегеніміз қаламыз деген құрылыс жұмыстарына сұраныстың артып, соған сәйкес мемелекет тарапынан ақша қаражаттарының да бөлініп отырғанымен түсіндіріп кете аламыз. DIDA Company ЖШС - нің құрылтайшысы болып жарғылық капиталдың 100% пакет акциясын иеленуші Астана қаласының жоғарыда айтып кеткен тұрғыны саналады. 2015 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдайда хабарланған жарғылық капиталы 711121 мың теңге, және төленгені де 711121 мың теңге болды. DIDA Company ЖШС -нің мүлік жағдайының көрсеткіштері 12 кестеде берілген.
Кесте 12 - DIDA Company ЖШС -нің мүлік жағдайының көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Есептеу формуласы
ЖШС көрсеткіштері
Шекті мәні
2014ж
2015 ж
1.Өндірістік бағыттағы мүлік коэффициенті
Н.Қ.+ТМҚ+АӨБаланс валютасы
0,682
0,717
=0,5
2.Активтердің қозғалыс коэффициенті
Ағымдық активтерБаланс валютасы
0,7102
0,645
0,5-тен кем емес
3.Қозғалыстағы және иммобильді қаражаттар арақатынасы коэффициенттері
Ағымдық активтерҰзақ мерзімді активтер
2,451
1,819
0,5-тен кем емес
4.Негізгі құралдардың нақты құнының коэф.
Н.қ.қалдық құныБаланс валютасы
0,029
0,353
0,5-тен кем емес
5.Негізгі құралдардың жарамдылық коэф.
Н.қ.қалдық құныН.қ.бастапқы құны
0,624
0,858
0,5-тен кем емес
6.Негізгі құралдардың тозу коэф.
Н.қ.тозу құныН.қ.бастапқы құны
0,376
0,141
0,5
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттаушы көрсеткіштердің басым бөлігі шекті мәнге жауап береді және 2015 жылдың соңына кәсіпорынның мүліктік жағдайы келесілермен сипатталады: активтер құнының 71,7%-ы өндірістік бағыттағы мүліктен құралады; мүліктің 68,2%-ын ағымдық активтер құрайды; негізгі құралдардың жарамдылық деңгейі 85,8%-ды құрды.
Қорыта келгенде жалпы өнімді өткізуден түскен табыс пен жалпы кезең шығындарының осындай динамиксы кәсіпорын қызметінің оң жақтарын сипаттайды [15, б.19].
Енді кәсіпорынның негізгі қызметтері бойынша шығындар есебін келесі кесте мәліметтері арқылы талдаймыз (13 кесте)
Кесте 13 - Негізгі қызметтер бойынша шығындар, мың теңге.
Шығын бабтары
2015 жыл
2014 жыл
Құрылымдық өзгерістер
(+,-)
%
1
2
3
4
5
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны
4389300
2343087
2046213
46,6
Әкімшілдік шығындар
330921
304504
3583
1,1
Қаржыландыруға шығыстар
16605
16041
561
3,4
Басқа да шығыстар
2962
169
2793
94,3
Барлық шығындар
4739788
2663801
2075987
43,8
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Кәсіпорынның негізгі қызметтер бойынша шығындары 2015 жылды 2014 жылмен салыстырғанда сәйкесінше өткізілген тауарлардың өзіндік құны 2046213 мың теңгеге (4389300 - 2343087) немесе 46,6 %, қаржыландыруға шығыстар 561 мың теңге (16605 - 16041) немесе 3,4 %, басқа да шығыстар 2793 мың теңгеге (2962 - 169) немесе 94,3 % және әкімшілік шығыстар 3583 мың теңге (330921 - 304504) немесе 1,1 % өскен.
DIDA Company ЖШС-нің жалпы және әкімшілік шығыстар құрамы келесі шығыстар тобын қамтиды (14кесте)
Кесте 14 - Жалпы және әкімшілік шығндар құрамы, мың теңге.
№
Жалпы және әкімшілік шығндар баптары
2015 жыл
2014 жыл
Өзгерістер
(+,-)
%
мың тең
Үлесі%
мың тең
Үлес%
1
Еңбек ақы
180159
54,4
158719
52,1
21440
11,9
2
Әлеуметтік салық
23271
7,3
20733
6,8
2538
10,9
3
Негізгі құралдардың амортизациясы
9533
2,8
7981
2,6
1552
16,3
4
МЕА амортизациясы
1000
0,3
999
0,3
1
0,1
5
Материалдар
6472
2,0
6205
2,0
267
4,1
6
Салықтар
9110
2,7
7496
2,5
1614
17,7
7
Кеңес, ақпараттық қызметтер
2085
0,6
3063
1,0
-978
-46,9
8
Банк қызметі
18630
5,6
9197
3,0
9433
50,6
9
Коммуналдық шығындар
5294
1,6
3663
1,2
1631
30,8
10
Байланыс қызметі
5833
1,7
7218
2,4
-1385
23,7
11
Іссапар шығындары
869
0,3
29
0,01
840
96,7
12
Жұмысшылардың біліктілігін көтеру шығындары
868
0,3
993
0,3
-125
-14,4
13
Басқа да шығыстар
67792
20,4
78203
25,7
-10411
-15,4
14
Барлығы:
330921
100
304504
100
3583
1,1
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1
Шағын кәсіпорындарда ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың теориялық аспектілері ... ... ... ... ...
8
1.1
Шағын кәсіпорынның мәні, маңызы және экономикадағы рөлі ... ...
8
1.2
Шағын кәсіпорындардағы жеңілдетілген есепті ұйымдастырудың
әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
1.3
Шағын кәсіпкерліктегі жеңілдетілген салық есебін
ұйымдастырудың теориялық негіздері ... ... ... ...
26
2
DIDA COMPANY ЖШС-НЕ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАРДА ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕНСАПАЛЫ ЕСЕП АҚПАРАТТАРЫН ҚҰРУ ... .
33
2.1
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама және оның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
2.2
Шағын кәсіпорында есептің жеңілдетілген жүйесі бойынша салық есебін жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
40
2.3
Шағын кәсіпкерліктегі қаржылық есепті ұйымдастыру
52
3
Шағын кәсіпорындағы ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ...
60
3.1
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпорынға халықаралық
қаржылық есеп стандарттарын енгізудің мәселелері ... ... ... ... ... ... .
60
3.2
Шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген
жүйесі
66
3. 3
Шағын кәсіпорындағы басқару есебінің ерекшелігі және оның элементтерін енгізу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
79
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі ... ... ... ... ... ... ..
85
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
87
Нормативтік сілтемелер:
1. Қаржылық есеп беру туралы № 2 стандарт, Қазақстан Республикасы каржы Министірлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы №217 бұйрығымен бекітілген.
2. ХҚЕС № 7 Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп
3. № 9 Шетел валютасындағы операциялар есебі бухгалтерлік есеп стандартына методикалық нұсқаулар, (Қазақстан Республикасының қаржы Министірлігі бекіткен, 1997 жылдың 21 мамырында), (05.02.03 жылы Қазақстан Республткасының қаржы Министірдігінің енгізілген өзгертулер мен толықтырулармен № 44)
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің Басқармасының 2006 жылдың 2 маусымындағы № 266 банктік шоттарды ашу, жүргізу, жабу ережелерін бекіту туралы қаулысы (ҚР ҰБ Басқармасының 08.10.03 жылы енгізген өзгертулер мен толықтыруларымен)
5. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің Басқармасының 2000 жылдың 25 сәуіріндегі № 179 ҚР территориясында төлем құжаттрын қолдану туралы және қолма - қол ақшасыз есеп айырысуларды жүзеге асыру туралы ережелерді бекіту туралы қаулысы ( ҚР ҰБ Басқармасының 24.01.04 жылы енгізілген өзгертулер мен толықтырулармен)
6. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бекіткен Қазақстан Республикасында валюталық операциялар жүргізу ережелері, 20.04.2006 жылдан. №115
7. Қазақстан Республикасының екiншi деңгейдегi банктерiнде жəне банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарда касса, сейф операцияларын жəне банкноталарды, монеталарды жəне құндылықтарды инкассациялау операцияларын жүргiзу ережесiн бекiту туралы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2001 жылғы 3 наурыздағы N 58 қаулысы.
8. Қазақстан Республикасындағы чектерді қолданып, төлемдерді атқару Қазақстан Республикасы Ұлттық банк Басқармасының 1998 ж. 5 желтоқсандағы №266 Қазақстан Республикасы территориясында чектерді қолдану ережелері (өзгерістермен және толықтырулармен).
9. Халықаралық қаржылық есеп стандарты (IAS) 39 Қаржылық құралдар: мойындау және бағалау;
10. 2003 жылдың 13 мамырынан № 415-II Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының Заңы (10.02.2011ж. жағдайына өзгертулер және толықтырулармен)
АНЫҚТАМАЛАР
Осы диссертацияда келесідей терминдер тиісті анықтамалармен пайдаланылған:
Шығындар -- тауарларға немесе қызметтерге төленуі қажет болатын, тұтынатын ресурстар.
Ақша қаражатының эквиваленті (баламалары) - ақша, қаражатының белгілі бір сомасына жеңіл айнала алатын және құндылығын өзгерту қаупіне аз ұшырайтын қысқа мерзімді өтімділігі жоғары салымдары
Актив - ұйымның иелігіндегі құндылық бағасы бар құқығындағы жеке қаражаттар және мүліктері. Активтер немесе шаруашылық қаражаттары болашақта экономикалық пайда алып келетін олжа ретінде қарастырылады.
Ағымдағы міндеттемелер - қысқа мерзімдегі несие мен берешектер; ұзақ мерзімдегі несиелердің ағымдағы бөлігі, кредиторлық берешек (төленуге тиісті қаражаттар мен вексельдер, алынылған аваныстар, салық бойынша міндетті берешектер, төленетін дивиденттер, өзге де кредиторлық берешектер), төленуге тиісті есептелінген шығыстар, алдағы кезеңнің шығыны және басқалары.
Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары- бұл - бухгалтерлік есептің синтетикалық шоттарының жүйеленген тізімі.
Бухгалтерлік есеп - білім саласы, жоғарғы оқу орнындарында оқытылатын ғылыми пән.
Бухгалтерлік шоттар - шаруашылық қаражаттары мен оның қорлану көздерімен жүзеге асырылатын шаруашылық операцияларды ақшалай негізде көрсету, ағымдағы бақылау және топтастырудың тәсілдері.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансы - кәсіпорынның шаруашылық қаражаттарды жинақтап топтастыру тәсілі. Ұйымның қаражаттары бухгалтерлік балансында ақшалай үлгіде екі топта көрініс табады. Алғашқысы мекеме қандай қаражатпен иеленеді, екіншісі қандай қорлану көздерден құралғанын қарастырады. Кәсіпорын бухгалтерлік балансының екі бөлігі тең болуы тиіс.
Есеп берушілік - анықталған мерзімде (ай, квартал, жыл) кәсіпорындардың, өндірістік - шаруашылық, қаржылық қызметін сипаттайтын мәліметтер жүйесі.
Еңбек ақы - бұл еңбек үшін төлем, оны еңбек келісім шартында және қызмет нұсқауында белгіленген мөлшеріне сай қызметкер орындаған жұмыс көлемі үшін алады.
Есеп беру деп - бұл шаруашылық субектісінің өткен кезеңіндеі қаржылық - шаруашылық іс әрекетін кешенді түрде қарастыратын барлық мәліметтер жүйесі болып табылады. Есеп беру үрдісін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Табыстар - кәсіпорынның негізгі және негізгі емес қызметтерінің нәтижелері.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
CVP-талдау (Cost - Volume - Profit analysis)
ҰҚЕС - Ұлттық қаржылық есеп стандарттары
ҰК - Ұлттық компания
ҰБ - Ұлттық банк
ҚМ - Қаржы министрлігі
ҚР - Қазақстан Республикасы
ХҚЕС - Халықаралық қаржылық есеп стандарттары
ҚР АК - Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
ЖК - Жеке кәсіпкер
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ЖЖТ - жылдық жиынтық табыс
ЖІӨ -- Жалпы ішкі өнім
ЗТ - заңды тұлға
КҚСМ -- кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер
КТС -- корпоративті табыс салығы
ӘКК - әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар
ЖТС - Жеке табыс салығы
ҚРҚМ - Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі
ҚР СК- Қазақстан Республикасы Салық кодексі
ҚҚС - Қосылған құн салығы
АХС - Аудиттің халықаралық стандарттары
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
Дт - Дебет
Кт - Кредит
Тг - Теңге
% - пайыз
Мың тг. - мың теңге
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі және мәселелердің зерттелу дәрежесі. Қазіргі таңдағы еліміздегі өзекті мәселелердің бірі - шағын кәсіпкерлікті дамыту. Өйткені, ол әлеуметтік-экономикалық мәселелерді дамыту бағдарламасын шешу барысындағы қуатты тұтқалардың бірі болып табылады. Шағын кәсіпкерлік немесе бизнес - бүгінгі дүниежүзілік елдердің экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және тағы да басқа көрсеткіштердің артуына тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары елімізде шағын кәсіпкерлікті дамытуға көбірек көңіл бөліне бастады. Шағын кәсіпкерлік әлеуметтік проблемаларды шешудегі негізгі тұтқалардың бірі болып отыр. Елбасының жолдауында атап өтілгеніндегі, тәуелсіздіктің 25 жыл ішінде елімізде атқарылған реформалардың бәрі әлеуметтік мәселені шешуге бағытталған. Қазіргі Қазақстан экономикасы әлемдік дағдырыстан шағын кәсіпкерлікті қолдау арқылы шыға алатынымызды елбасының жолдауында атап өтілген [1]. Бұл біздің экономикамыз стратегиялық даму жоспарына сәйкес жүргізілуде. Шағын кәсіпкерлік дамуының бірден бір көзі ол кәсіпорынның бухгалтерлік есебін дұрыс және нақтылы ұйымдастыру болып табылады. Шағын кәсіпорындардың және де сауда фирмаларының бухгалтерлік есебін дұрыс жүргізіп Халықаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес ұйымдастыру арқылы экономикамызда түйіні шешілмеген көптеген мәселелерді шешуге, экономиканы тұрақтандыруға және экономикалық дағдарыстан шығуға мүмкіндік туындап, ұлттық экономиканың өсуіне өз ықпалдарын тигізеді. Шағын кәсіпорындардың дамуы мемлекеттің, экономика агенттерінің шаруашылық өмірі үшін пайдалы, әрі тиімді болып келеді. [2].
Қазіргі таңда Шағын кәсіпорындардағы есепті дұрыс әрі нақтылы ұйымдастыру үшін есеп саясаты құрылуы қажет. Көптеген кәсіпорындарда есеп саясаты ережелерге сай құрылмаған немесе мүлдем жоқтың қасы. Сонымен қатар Шағын кәсіпорындар үшін өзекті мәселелердің бірі салық есебінің дұрыс жүзеге асырылмауы. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен 2015 жылы қабылданған Салық Кодексіне сәйкес Шағын кәсіпорындар салық саясатын міндетті құру қажет болған [3]. Осыған байланысты кәсіпорындарда бухгалтерлік мамандардың біліктілігіне сай дұрыс ұйымдастырылумауда.
Шағын кәсіпорын Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бiрi болып табылады. Бүгiнгi күнi шағын бизнестi дамыту үшiн мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын бизнестiң жоғары деңгейде қызмет етуiн ұйымдастыру үшiн конструктивтiк бизнес-идея, тиiмдi басқару (менеджмент) және қаржының жеткiлiктi болуы шартты жағдай.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Шағын бизнес субъектілерін дамыту және есебін дұрыс ұйымдастырудың ғылыми негізіне тереңнен қалам тартқан батыс елдерінің осы салада зерттеулер жүргізген маман -ғалымдардың еңбектері кеңінен қолданылды. Атап айтқанда, Алиев М.К., Айманова Л.Б., Айтжанова Ж.Н., Дүйсембаев К.Ш., Ержанов М.С., Ержанов А.К.., Жақыпбеков С.Ж., Кеулимжаев К.К., Миржакыпова С.Т.,Нарибаева К.Н., Радостовец В.К., Сатмурзаев А.А., Сатубалдин С.С, Сейдахметова Ф.С. Тажибаев С.Д., Тайгашинова К.Т., Тулешова Г.К. сияқты ғалымдардың және көптеген басқа да отандық экономистердің еңбектері кеңінен пайдаланылды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты - Қазақстандағы орта және шағын кәсіпкерліктегі бухгалтерлік есепті халықаралық қаржылық есептілік стандартына сай ұйымдастыру мәселелерін талдау, экономикалық субектілердің қаржылық - шаруашылық қызметі туралы сапалы есеп ақпараттарын құруға бағытталған, шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген жүйесін өңдеуден тұрады.
Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді орындау шарт:
Бухгалтерлік есептің мақсаты үшін Шағын кәсіпорын түсінігін нақтылау;
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесінің құрылымдық - логикалық схемасын өңдеу;
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесіндегі есеп саясатын құрудың қағидалары мен кезеңдерін негіздеу;
Салалық ерекшеліктерін есепке ала отырып шағын кәсіпорындардың әртүрлі типтері үшін бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесінің бейімделу нұсқамаларын өңдеу.
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ХҚЕС сәйкес ұйымдастыру мәселелерін қарастыру.
Зерттеу пәні Шағын кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп жүйесі элементтерінің мазмұны мен өзара байланыстылығы болып табылады.
Зерттеу обеъктісі. Зерттеу объектісі - Қазақстандағы шағын бизнестің есебін халықаралық қаржылық есептілік стандартының талабына сай жүзеге асыру.
Диссертациялық зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі - шағын бизнес субъектілерінің есебін халықаралық қаржылық есептілік стандартының талабына сай жүзеге асыруды талдау саласында еңбек еткен шетел және отандық практик- экономистердің, ғалымдардың монографиялары, ғылыми еңбектері, ал нормативтік негізі Қазақстан Республикасының заңдары және несиелеу жөніндегі нормативтік актілері, Ұлттық банктің ережелері мен нұсқаулары болып табылады.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің, Статистикалық агенттіктің ақпараттық мәліметтері, Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативті құқықтық қажаттамалары, отандық және шетелдік ғалымдарының еңбектерң, кәсіпорынның нақтылы мәліметтері және өзге де көздер қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы
жеке кәсіпкер мен жеке меншік базасында шарушылық субектілері ретінде жеке құрылатын, бухгалтерлік есептің мақсаты үшін шағын кәсіпорын түсінігі нақтыланды;
әртүрлі топтағы қызығушылығы бар пайдаланушыларды әлеуетті және бекітілген ақпараттармен қанағаттандыру, ресурстар шығындары, мерзім және сапалы есеп ақпараттары көзқарастарымен тиімдірек алуға болатын сәйкесінше топтар бойынша жинақталған, есеп саясатының қажетті және толық элементтер жиынтығынан тұратын әртүрлі салалардағы шағын кәсіпорындар үшін ұсыныстар негізделген;
бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесінде сенімді және қажетті ақпаратты дайындауға негіздейтін шағын кәсіпорынның есеп саясатының құрылымдарының кезеңдері мен қағидалары көрсетілді;
бухгалтерлік есептің жеңілдетілген үлгісіндегі есеп регистрлерінің аз тізімі мен жетілдірілген сипаттамасы шағын кәсіпорын субектілері үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша қарастырылған типтік ұсыныстардан айырмашылығы әртүрлі типтегі шағын кәсіпорындар үшін ХҚЕС негізгі талаптарын ескеретін бухгалтерлік есептің үлгілері ұсынылған.
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ХҚЕС сәйкес ұйымдастыру мәселелері талқыланып халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын қолдану бойынша ұсыныстар негізделген.
Қорғауға шығарылған негізгі ережелер.
1. Қазіргі таңдағы еліміздегі өзекті мәселелердің бірі - шағын кәсіпорынды дамыту. Өйткені ол әлеуметтік-экономикалық мәселелерді дамыту бағдарламасын шешу барысындағы қуатты тұтқалардың бірі болып табылады.
Шағын кәсіпорын - нарықтық экономиканың маңызды элементi негізінде қарастырылады, онсыз мемлекет жан-жақты дами алмайды. Ол көп жағдайда экономикалық өсу қарқындарын, жалпы Ұлттық өнiмнiң құрлымы мен сапасын анықтайды.
2. Шағын кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген жүйесі шағын кәсіпорындардың типтеріне байланысты оның элементтері жеңілдетілген жүйеге негізделген, қаржылық және салықтық есебінің жүйе ішіндегі ақпараттық бірлік ретінде анықталады. Оның негізгі тағайындалуы екі өзара байланысқан кезеңдер негізінде жеткізілетін шағын кәсіпорындардың қаржылық - шаруашылық қызметтері туралы сапалы есеп ақпараттарын құру болып табылады: жоспарлау - есеп саясаты және тәжірибелік өткізу - есеп ақпаратының өмірлік циклі.
Шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген жүйесінің сапалы элементтері ретінде, отандық ғалымдармен ұсынылған оның реттелу сапасын анықтайтын есеп жүйесінің элементтері қарастырылған: әдістеме, әдіс, ұйымдастыру, технология. Сонымен қатар оның есептік ақпаратының сапасын тікелей анықтайтын, шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің жеңілдетілген жүйесінің элементтері ретінде шағын кәсіпорындардың есептік ақпараттарының (бастапқы тіркеу, жалпылама, есептілік, сақтау) өмірлік циклі анықталды және негізделді.
3. Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында шағын кәсіпорындар үшін есеп саясатының маңыздылығы және оның көрсеткіштерінің рөлі басқару шешімдерін қабылдау, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын анықтау кезінде өте маңызды болмақ.
Есеп саясатының ережелері мен тұжырымдамалары негізінде жүзеге асырылатын қаржылық есептеменің деректері бойынша кәсіпорынның мүліктік және қаржылық жағдайы, оның төлем қабілеті, шаруашылық етудің негізгі ережелері, кәсіпорын қызметінің жақсаруындағы (нашарлауындағы) үрдістер және т.б. көрсеткіштер белгіленеді.
4. Қызметтің әртүрлі саласындағы шағын кәсіпорындар үшін есеп саясатын құру бойынша ұсыныс бухгалтерлік есептің үлгілерінің дамуын талап етеді, осыған байланысты диссертациялық зерттеуде әртүрлі типтегі шағын кәсіпорындар үшін бухгалтерлік есептің нысандарының дәйектемелері көрсетілген.
5. Шағын кәсіпорындардағы қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есеп жүйесін ары қарайғы дамытуды ХҚЕС сәйкес қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есеп жүйесінде құрылған ақпараттардың салыстырмалылығын, шынайлылығын және сапасын көтеру мақсатында бағыттар бойынша жүзеге асырылған.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы. Әртүрлі типтегі шағын кәсіпорындар қызығушылығы бар пайдаланушыларды тиімді басқарушылық шешім қабылдау үшін сапалы есеп ақпараттарымен қамтамасыз ететін бухгалтерлік есептің жеңілдетілген жүйесін құруға өңделген ұсыныстар мен ұсынымдар мүмкіндік береді. Сонымен қатар зерттеу жүргізу барысындағы алынған жұмыстың нәтижелерін Қазақстан Республикасындағы Шағын кәсіпорындар, сонымен бірге қаржы-несие саласында қызмет атқаратын қаржылық институттардың қызмет етуінде және экономикалық оқу орындарының, қайта даярлау және мамандардың біліктілігін жетілдіру институттарының оқу үдерісін ұйымдастыру барысында қолдануға болады.
Жұмыстың негізгі нәтижелерінің қолданылуы. Зерттеу жұмысының негізгі қорытындылары мен ұсыныстары халықаралық және аймақтық ғылыми- тәжірибелік конференцияларда баяндалып талқыланды. Олардың қатарына мыналарды жатқызуға болады:
Зерттеу нәтижелерінің жарияланымдары. Зерттеу тақырыбы бойынша 2 жұмыс жарияланған, соның ішінде 2 ғылыми мақала тезистік баяндамалар халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференцияларда жарияланды.
Диссертациялық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 18 кесте, 6 сурет келтірілген.
1 Шағын кәсіпорындарда ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН
бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың теориялық
аспектілері
1.1 Шағын кәсіпорынның түсінігі, маңызы және шағын кәсіпорындардағы жеңілдетілген есепті ұйымдастырудың әдістемелік негіздері
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер кәсіпкерліктің шығуын франсуз экономисі Р.Контильион (18ғ.) есімімен байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функционалдық негізі ретінде тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген.
Кейбіреулері болса, шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және римдіктер ерекшеленген.
Туржанов С.А. кәсіпкерліктің айқындалуы ерекше сақтықпен, яғни,адамға айналада болып жатқанның барлығын ұғынып, тез меңгеруге мүмкіндік беретін үнемі қырағылықпен байланысты -- деп болжайды[8] Шағын кәсіпорындардың экономикадағы ролі, өзіндік ерекшеліктері, артықшылықтары мен кемшіліктері жөнінде көптеген ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Кусаинов В.Т. пікірінше, шағын кәсіпорынның келесідей ерекшеліктерін бөліп көрсетуге болады[10]:
oo кәсіпорынды тікелей басқару және меншік құқығының бірлігі;
oo кәсіпорынның көз жетерлік болуы: оның масштабының шектеулілігі кәсіпорын иесі мен жұмыскердің арасындағы қарым-қатынастың ерекше, жеке сипатын көрсетеді. Ол қызметкер жұмысын мотивациялау мен оның еңбекке қанағаттануының жоғары дәрежесіне жетуге мүмкіндік береді.
oo ресурстар мен өткізу нарықтарының салыстырмалы түрде үлкен еместігі;
oo кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен даму перспективасында кәсіпорын басшысының ролі. Яғни, ол шаруашылық қызмет нәтижелеріне толық жауапкершілікте болады.
Шағын кәсіпорынды дамыту қазіргі кезеңде өзекті мәселелердің негізгісі болып табылады. Шағын кәсіпкерлікті қолдау және оны дамыту арқылы экономикамызда түйіні шешілмеген көптеген мәселелерді шешу, экономиканы тұрақтандыру және экономикалық дағдарыстан шығу мүмкіндігі туындайды.
Шағын кәсіпорын капитал жинақтау қызметін атқарады, сонымен қатар қазақстан экономикасындағы әлеуметтік - экономикалық жағдайларды реттейтін механизм ретінде қарастырылады. Бірақ көптеген шағын кәсіпорындар дамуында бағыттар анықталмаған. Осыған байланысты табыс табу және өз іс - әрекетін жүзеге асыру мақсатында тіркеуден өткен шағын кәсіпорындар төлем қабілеттілігінің төмендігіне, қаржылық тұрақсыздығына байланысты тез арада жұмыстарын тоқтатып жабылуда. Сонымен қатар қазіргі кезеңде өндіріспен айналысатын, инновациялық аяда жұмыс істейтін Шағын кәсіпорындар деңгейінің көрсеткіші төмен болып отыр. Кейбір аймақтарда Шағын кәсіпорындардың дамуына көп көңіл бөлінбейді және де қолдау көрсетілмейді.
Шағын кәсіпорынның тиісті деңгейде дамуы және іс - әрекетін жүзеге асыру үшін кәсіпорынның есебін дұрыс ұйымдастыру қажет. Яғни Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есеп жеке бөлімшелер бойынша жүргізілмей, бекітілген бір немесе екі бухгалтер есептілікті жүзеге асырады. Осыған байланысты бухгалтер жоғары мамандандырылған, бөлімшелер бойынша есепті жүргізе алатын, алынған мәліметтерге талдау жүргізе алатын және қаржылық есептілікті құрастыра алатын маман болуы қажет.
Шағын кәсіпорындарда салық салу, бухгалтерлік есепті жүргізу және ұйымдастыру бойынша берілетін жеңілдіктерге беайланысты бухгалтерлер есепті жүргізуде қателіктер жібереді.
Яғни көптеген кәсіпорындар негізгі қызметтерінен (атқарылатын жұмыстар, көрсетілетін қызметтер, өткізілетін өнімдер) алынатын табыстарына әртүрлі мөлшерде салынатын салықтар бойынша. Сонымен қатар шағын кәсіпорындарда аналитикалық есеп жүргізілмей, барлық шығындар негізсіз есептен шығарылады. Өзіндік құнға байланысты шығындар мөлшері жоғарғы сомада көрсетіледі.
Шағын кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша екі топқа бөліп қарастыруға болады:
- бірыңғайланған есеп жүйесін қолдану;
- жеңілдетілген есепті қолдану.
Осыған байланысты кәсіпорын өздерінің арнайы жұмыстарында келесідей жағдайларда бухгалтерлік есеп регистрлерін өздігінен қолданулары мүмкін:
- екі жақты жазу және есептеу қағидалары негізінде бухгалтерлік есептің методологиялық негіздерін сақтау;
- синтетикалық және аналитикалық есеп мәліметтерінің өзара байланыстылығын;
- алғашқы құжаттар есебі негізінде барлық шарушылық операцияларды регистрлерде көрсету;
- шағын кәсіпорындардың бүхгалтерлік есептілігін құру үшін бастапқы құжаттардың мәліметтерін жинақтау және жүйелендіру.
Орта және шағын кәсіпорындардың бухгалтерлік есебін тиімді ұйымдастыру және нақтылы ақпараттар алу үшін есеп саясатын Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес кәсіпорынның басшылығымен дұрыс құрастырылуы керек. Кәсіпорынның басшылығымен бекітілген есеп саясаты негізінде келесідей қажетті ақпараттар алынады:
1. Тиімді шешім қабылдау үшін пайдаланушылар қажеттілігне орынды ақпарат;
2. Жасалынған қаржылық есептілік сенімді ақпарат;
3. Кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы және қаржылық нәтижесі, қаржылық жағдайы туралы анық ақпараттар;
4. Жағдайлар мен іс әрекеттер операцияларының экономикалық мазмұнын көрсетеді.
Өкінішке орай елімізде көптеген орта және шағын кәсіпорындарда есеп саясаты қарастырылмаған. Немесе есеп саясаты өңделмей, бейтарап, ойлаусыз, жан - жақты талдалмай жасалады, яғни салық инспекциялары үшін құрастырылады.
Орта және шағын кәсіпорындарды тиімді басқару үшін келесідей іс әрекеттерді жүзеге асыру қажет:
1. Кәсіпорынның есебін дұрыс ұйымдастыра білу;
2. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату және басқару жүйесін жетілдіру;
3. Тұтынушылармен үнемі тығыз қарым қатынаста болу;
Кәсіпорынның қаражаттары мен ресурстарына бақылау жасау және тиімді бөлу.
Шағын кәсіпорындардың қаржылық есептіліктің ұлттық стандарты (ҚЕҰС) - на көшуі көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Ал ХҚЕС - да Қазақстанның нарықтық экономикасына сәйкес Шағын кәсіпорындарға байланысты нақтылы стандарттар қарастырылмаған. Шағын кәсіпорындар ҚЕҰС - на көшуге байланысты қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есепті жүргізу туралы заң талаптарын дұрыс қолдану үшін, Бухгалтерлік есептегі қаржылық есептілік туралы ҚР Заңын толық оқып білуі қажет [8]. Сонымен қатар ең алдымен ХҚЕС, ҚЕҰС қандай кәсіпорындарға қатысты екенін анықтап алу керек.
ҚЕҰС ортақ қаржылық есеп беруін және кішігірім баптарын қалыптастырады, яғни тез арада ақпараттарды ашады. Бизнесті жүргізу және шаруашылық операциясының есебі, әртүрлі өмір сияқты, сондықтан да жеке кәсіпорындар ақпараттарды бейнелеу мен қосымша баптарды тез арада туындатады. ҚЕҰС қарастыру белгілі бір уақытта жүргізіледі. Көптеген орта және шағын кәсіпорындар тауар топтарын нарыққа шығарған кезінде, ҚЕҰС, географиялық аудандарда әртүрлі рентабельділік нормада жұмыс істеуге көмектеседі.
ҚЕҰС - на сәйкес есеп беруді даярлау келесідей үлгілерде топтастыруға болады:
1. Есеп беруді құрумен байланысты белгілі бір мерзімді анықтау.
2. ҚЕҰС - на сәйкес есеп беруді құру барысында есеп саясатын анықтау.
3. ҚЕҰС - на өту барысында алғашқы балансты даярлау.
4. ҚЕҰС - на сәйкес көрсетілетін ақпараттардың құрамын анықтау.
Сонымен қатар кәсіпорынды менеджерлермен жедел басқару процесі барысында және сыртқы пайдаланушыларға қажетті ақпараттармен қанағаттандыру келесідей сапалылығымен сипатталынады:
1. түсініктілігімен
2. тиімділігімен
3. орындылығымен
4. сенімділігімен
яғни ҚЕҰС-ы бойынша қаржылық есеп беруді құру негізінде осы жоғарыда аталған принциптері негізінде жүргізіледі және де өндірістік шығындарды басқару үшін қажетті болады.
ҚЕҰС-на өту барысында басқару аспектілері бағаланбайды. ҚЕҰС шаруашылық қызметтің барлық әртүрлі жағдайларына есеп тәсілдерін нақты жазып көрсетуге бағытталған стандарт бойынша, бухгалтерлер кәсіби ойларын жеткізіп, мынандай шарт қоя отырып, өз ойларын келесідей жеткізе алады: сапалы, сенімді және салыстырмалы есеп беруді пайдалана отырып экономикалық шешімін қабылдайды. Осы тұрғыда ҚЕҰС бухгалтерден туындаған кез- келген сұраққа жауап бере алады.
ҚЕҰС - өтуіне байланысты кәсіби бухгалтер қаржылық есеп беру туралы мәселелерін көре білуі, кәсіпорынның болашақтағы дамуын анықтай білуі және ҚЕҰС есебімен сәйкес жеңілдетілген үлгіде көрсете білуі қажет.
ҚЕҰС есеп беруді құрастыруды кәсіби бухгалтерлер қандай есепке негізделу қажет? Бухгалтердің өзінің ойын қалыптастыру кезінде тек қана ҚЕҰС - ның текстерін жете меңгеріп ғана қоймай, сонымен қатар есеп беруді қазіргі таңға сәйкестендіріп құра білуі қажет.
Бухгалтерлік есеп және қаржалылық есептілік туралы Қ.Р - ның заңына сәйкес, Қазақстан Республикасында жұмыс жасайтын заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар, яғни шаруашылық жүргізуші субьектілері шаруашылық операция жүргізу кезінде құқықтық тәртіпке сай жауапкершілік танытып, бухгалтерлік есеп жүргізуге және ұйымдастыруға міндетті.
Есеп жұмысының көлемімен байланысты шағын бизнес кәсіпкерлерінің басшылары тиісті:
oo Бас бухгалтермен негізделген құрылымдық бөлімшелер ретінде бухгалтерлік есепті құру;
oo Бухгалтер лауазымына штатын енгізу;
oo Бухгалтер және мамандандырылған ұйымдар орталықтандырылған бухгалтерияға бухгалтерлік есепті жүргізу келісім - шарттық бастамасын беру;
oo Бухгалтерлік есепті жеке жүргізу.
Бас бухгалтер лауазымға ұйым басшысымен тағайындалады. Бас бухгалтер жауапкершілік бухгалтерлік есеп беруді, бухгалтерлік есеп жүргізуді, есеп саясатына жауапкершілік танытуды өз міндетіне алады. Шаруашылық операцияны құжаттық әзірлеу бойынша бас бухгалтердің жауапкершілігі барлық ұйымдар жұмыскерлері үшін міндетті. Бас бухгалтер өз жұмысында тек кәсіпорын басшысына бағынады.Шағын бизнес кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру кәсіпорын есеп саясаты туралы жарғымен бекітілген құжат айналым жүйесі, бастапқы құжаттар есебін қолдану формасын құру және бухгалтерлік есеп формасын анықтау, жұмыс жоспар шотын құрудан басталады[9].
Шағын бизнес кәсіпорнының жұмыстық жоспар шотын өңдеу кезінде оның қолдануы бойынша Жоспар - шотымен басқарылады. Берілген жоспар шот формаларының бірыңғай журнал - ордерімен құруға негізделген. Жұмыс шоттар жоспары мүлікті сақтауға, қолма - қол бақылауын қамтамасыз етуге, бас шотына негізделген бухгалтерлік есепті тіркеуінде міндеттемелер мен капитал, активтер есебін жүргізуге мүмкіндік береді.
Әр операция бойынша сомасы екі ведомосте бір кезе жазылады: біреуінде - кредиттелген нөмір көрсетілген шот дебеті бойынша, екіншісінде - дебеттелетін шот нөмірі жазылған корреспонденцияланған шот кредиті бойынша.
Жоғарыда айтып кеткендей, шағын бизнес кәсіпорындарының бухгалтерлік есепті ұйымдастырудағы жұмыс есеп жоспарын құру,
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпанда қабылданған Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңының 6 тармағының 5 тармақшасының 20 бабабына сәйкес Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің 2011 жылы 23 мамырдағы № 185 бұйрығымен бектілген бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспары сыртқы экономикалық қызметтің дамуы, халықаралық капиталды тарту және еркін кәсіпкерлік аймақтар құру өте қажет болғандықтан, біздің есепті халықаралық стандартарға жақындату үшін жасалған[10].
Шағын кәсіпорындар үшін бұл шоттардың толық құрамын пайдаланудың қажеті жоқ. Шағын кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп шоттарының негізінде төмендегі шоттардың қысқартылған жүйесімен өзіндік жұмыс жоспарын құру қажет.
Шағын бизнес кәсіпорындарындағы есептің үлгісін таңдау және аналитикалық есептің регистрлерін таңдап алу - бұл бөлімшеде бухгалтерлік есептің құжаттық және ордерлі-құжаттық үлгілерін пайдаланумен шаруашылық қызметті жүргізудің сызбалары көрсетілген. Құжат үлгісінде көрсетілген нұсқасы өзінің қызметін өндіріс пен қызметтер саласында жүргізетін кооперативтерде, ұйымдарда есепті регистрлерді қолдану және бухгалтерлік есепті жүргізу бойынша Нұсқауларға сәйкес зерттеліп дайындалған.[11].
Шағын кәсіпкерліктегі бухгалтерлік есептің жалпы әдістемелік негіздерін сақтау кезінде кәсіпорынның өзі есептің үлгісі мен ақпаратты өңдеудің технологиясын таңдайды.
Шағын бизнес кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың әдістемелік аспектісі, ол - кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын есептеу, амортизацияны шығару, міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады; техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында икөрсету сызбасы, есеп регитрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады; ұйымдық деп, осы әдістердің бухгалтерлік қызмет тұрғысынан жүзеге асқандығын, оның кәсіпорынды басқару құрылымындағы алатын орнын айтады. Осыған байланысты шағын кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың әдістемелік негіздерін дұрыс ұйымдастыру мақстаында келесі бөлімде шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті нормативтік реттеу жүйесін талдап анықтаймыз.
2 DIDA COMPANY ЖШС-НЕ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАРДА ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕНСАПАЛЫ ЕСЕП АҚПАРАТТАРЫН ҚҰРУ
2.1 Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама және
оның есеп саясаты
Диссетациялық жұмыстың объектісі болып табылатын DIDA Company жауапкерлігі шектеулі серіктестігі 2006 жылдың 9 ақпанында № 192-1902-23-ЖШС нөмірімен Юстиция басқармасында тіркелген. Серіктестіктің заң жүзінде тіркелген мекенжайы: Астана қаласы, Алматы к., 41, кеңсе 3.
DIDA Company жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (одан әрі - Серіктестік) Қазақстан Республикасының заңдары бойынша орташа жылдық жұмысшылары саны елу адамнан аспайтын және жылдық активтерінің жалпы құны алпыс мың еселік айлық есептік көрсеткіштен жоғары болмайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі ретіндегі заңды тұлға болып табылады.
Серіктестіктің қатысушысы болып Қазақстан Республикасының азаматы - Кабулов Жандос Азнабаевич, жеке куәлік № 017748000, 24.10.2007 жылы ҚР ӘМ берілген, тұрғылықты мекенжайы: 010000, Қазақстан Республикасы, Астана қ.,Сарыарқа ауданы, Ақжайық к., 25 үй,36 п.
Серіктестіктің қызмет мерзімі, заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген сәтінен бастап таратылғанға немесе қайта құрылғанға дейін шектеусіз.
Серіктестіктің мөрі, жеке балансы, банкілерде шоты, өз атауы бар бланкілері болады.
Серіктестіктің негізгі мақсаты кірісті тарту болып табылады. Көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін Серіктестік ҚР заңдылықтарында тиым салынбайтын қызметтерді жүзеге асырады:
oo ғимараттар мен ғимараттарды жобалау және дизайны;
oo қала құрылысы құжаттамаларын әзірлеу;
oo ғимараттарды және құрылыстарды жалпы жүргізу, құрылыс-монтаж жұмыстары;
oo жөндеу-құрылыс жұмыстары;
oo құрылыс материалдарын өндіру, сатып алу және сату;
oo сауда сатылатын қызмет;
oo толайымды ұйымдастыру;
oo делдалдық қызмет;
oo қоғамдық тамақтандыру пунктері, дәріхана, базар, сауда үйлері, ресторан, фирмалық дүкендердің жүйесін ашу;
oo автокөлік және экспидициялық қызмет көрсету;
oo дәрігерлік пен фармацевтикалық қызметі;
oo шаруашылық продукциясын өндіру және сату;
oo сыртқы-экономикалық қызмет, экспорт-импорт операциялары;
oo шаруашылық техникаларын жөндеу мен қамтамасыз ету;
oo халық пайдаланатын және өнеркәсіп товарларын сатып алу және сату, өндіру;
oo ағашты өңдеу және ағаш бұйымдарын жасау;
oo машина және құрал жабдықтарды өндіру;
oo жылжымайтын мүлік операциясы, жалға беру және ұсыну;
oo ҚР заңдарына қайшы келмейтін басқа да қызметтерді жүзеге асыру.
DIDA Company ЖШС қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі бұл өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден және басқа да өткізулерден болған нәтижелер сомасы ретінде сонымен қатар жүзеге асырылмаған операциялардан болған табыстар мен шығыстар сальдосы ретінде көрінетін баланстық пайда немесе шығын.
№ 2 Формасындағы мәліметтерді пайдалана отырып кәсіпорынның пайдасы мен шығындарына талдау жүргізейік. Бұл мәліметтерді 8-ші кестеден көре аламыз.
Кесте 8 - DIDA Company ЖШС-нің кірістері мен шығындар есебі (мың теңге)
№
Көрсеткіштер
2013жыл
2014жыл
2015жыл
Ауытқу, 201413
Ауытқу, 201514
Абсолют
%
Абсолют
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
Тауарларды өткізуден түскен кіріс
2066320
2769918
4861069
703598
25,4
2091151
43,0
2
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны
1692357
2343087
4389300
650730
27,8
2046213
46,6
3
Жалпы кіріс (шығын)
373963
426831
471769
52868
12,4
44938
9,5
4
Басқа да табыстар
-
1847
2098
1847
-
251
12,0
5
Әкімшілдік шығындар;
233204
304504
330921
71300
22,7
3583
1,1
6
Қаржыландыруға шығыстар
16041
16605
1641
-
561
3,4
7
Басқа да шығыстар
3700
169
2962
-3531
-95,4
2793
94,3
8
Салыққа дейінгі әдеттегі қызмет бойынша кіріс
137057
107963
123379
-29094
-26,9
15416
12,5
9
Корп-к кіріс салығы бойынша шығындар
49810
41622
48574
-8188
-19,7
6952
14,3
10
Салық салынудан кейінгі табыс
87247
66341
74805
-20906
-31,5
8464
11,3
11
Таза табыс
87247
66341
74805
-20906
-31,5
8464
11,3
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Бірінші кестеден көріп отырғанымыздай серіктестіктің тауарды өткізуінен түскен кіріс 2015 жылды 2014 жылмен салыстырсақ 703598 мың теңгеге немесе сәйкесінше 25,4 % өскен, 2015жылы 2091151 мың теңгеге немесе 43,0 % өсіп тауарды өткізуден түскен кіріс 4861069 мың теңгеге теңескен.
Кәсіпорынның таза табысы 2014 жылды 2015 жылмен салыстырғанда 20906 мың теңгеге, немесе -31,5 % азайған, ал 2015 жылы бұл көрсеткіш 2014 жылмен салыстырсақ сәйкесінше 8464 мың теңгеге немесе 11,3 %- ға өскен. оның кемуіне өткізілген тауарлардың өзіндік құнының екі есеге өсуі әсерін тигізіп отыр.
DIDA Company ЖШС жоғарғы басқару органы Қатысушы болып табылады. Қатысушының айрықша құзырына Серіктестік Жарғысын өзгерту, оған қоса жарғылық капитал мөлшерін, орналасқан орнын және фирмалық атауын өзгерту немесе
Серіктестік Жарғысын жаңа редакцияда бекіту, Серіктестіктің атқарушы органын құру және оның өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату, сол сияқты ЖШС немесе оның мүлкін сенімді басқаруға беру және бұл берудің жағдайын анықтау жөнінде шешім қабылдау кіреді.
DIDA Company ЖШС-нің жұмыскерлерінің арасында міндеттемелердің бөлінуін айтатын болсақ, онда директор, бухгалтер, бригадир, мастер, жүргізушілер және басқа жай жұмыскерлер.
Серіктестік жұмысшыларына Қазақстан Республикасының заңдылықтарында анықталған барлық әлеуметтік - экономикалық құқықтарды беруге кепілдік етеді.
Серіктестік барлық жұмысшыларға қауіпсіз жұмыс жағдайымен қамтамасыз етуге міндетті және оның денсаулығына және жұмыс істеу қабілетіне залал келтірсе, белгіленген заңдылыққа сәйкес жауапкершілік атқарады [14, б.43].
Қорыта келгенде жалпы өнімді өткізуден түскен табыс пен жалпы кезең шығындарының осындай динамиксы кәсіпорын қызметінің оң жақтарын сипаттайды.
Тауарлы өнімнің жалпы пайдаға факторлар әсерін анықтау үшін келесі аналитикалық 9 - кестені құрамыз.
Кесте 9 - Тауарлы өнімнің жалпы пайдаға факторлар әсері (мың теңге)
Көрсеткіштер
2014 жыл
2015 жыл
Өзгерісі
(+,-)
%
1.
Өткізілген өнімнен табыс
2769918
4861069
2091151
43,0
2.
Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны
2343087
4389300
2046213
46,6
3.
Жалпы табыс
426831
471769
44938
9,5
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Жалпы пайданың нақты шамасы 2015 жылы 2014 жылдан 44938 мың теңгеге (471769 -426831) немесе 9,5% артық.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына талдау жасау үшін 10-кесте құрылады.
Кесте 10 - DIDA Company ЖШС -ның баланс активтерінің құрамы мен құрылымы, мың тг
Көрсеткіштер
Жылдар
Жыл бойындағы өзгеріс 1514жж
(+,-)
Құрылымны өзгер1213ж (3 б -5 б).
2014
2015
мың.тг
%
мың.тг
%
Мың тг.(4 б-2 б).
% (6 б.:2 б*100)
1
2
3
4
5
6
7
8
Активтер құны, барлығы
1473780
100
2103077
100
629297
29,9
х
Қысқа мерзімді активтер оның ішінде:
894529
60,7
1357033
64,5
462504
34,0
3,8
Ақша қаражаттары
5015
0,3
57943
2,8
52928
91,3
2,5
Дебиторлық қарыздар
345122
23,5
457 427
21,8
112 305
24,5
-1,7
Қорлар
517695
35,1
765955
36,4
248260
32,4
1,3
Өзге де қысқа мерзімді активтер
26695
1,8
75708
3,6
49013
64,7
1,8
Ұзақ мерзімді активтер, оның ішінде
579250
39,3
746044
35,5
166794
22,3
-3,8
Негізгі құралдар
574821
39
742562
35,3
167741
22,5
-3,7
МЕА
4429
0,3
3483
0,2
-946
-27,1
-0,1
Өндірістік потенциал құны
626516
74,1
1508517
71,7
882001
58,4
-2,4
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Жалпы кесте бойынша активтер құнының 2015 жылды 2014жылмен салыстырғанда 629297 мың теңгеге немесе 29,9%-ға артқандығын көруге болады. Соның ішінде кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері 166794 мың теңгеге немесе 22,3%-ға көбейгені байқалады, ал қысқа мерзімді активтер 462504 мың теңгеге немесе 34,0%-ға артқан.
Кәсіпорынның өндірістік потенциал құныда 882001 мың теңгеге, яғни 58,4%-ға көбейген.
Кәсіпорын балансы негізінде кәсіпорынның мүлік жағдайына баға беруге болады. Енді баланс мәліметтері бойынша активтердің құрастыру көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасын жасау үшін 11-кесте құрылады.
Кесте 11 - DIDA Company ЖШС -нің баланс активтерінің құрастыру көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасы (мың тг)
№
Көрсеткіштер
Жылдар
Жыл бойындағы өзгеріс 1415жж
(+,-)
Құрылым өзгер
1415ж (8 б -6 б).
2014
2015
мың.тг
%
мың.тг
%
Мың тг.(5 б-3 б).
% (7 б.:5 б*100)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
Пассивтер құны, барлығы оның ішінде:
1473780
100
2103077
100
629297
29,9
х
2
Қысқа мерзімді міндеттемелер, оның ішіенде
664170
45,0
1056682
50,3
392512
37,1
5,3
Қызқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
52838
3,5
137500
6,5
84662
61,5
3,0
Қысқа мерзімді кр. қарыздар
470202
31,9
790608
37,5
320406
40,5
5,6
Бюджетпен есеп айырысу
48475
3,3
18391
0,9
-30084
-63,5
-2,4
Басқа да кредиторлық қарыздар
92652
6,3
110181
5,4
17529
15,9
-0,9
3
Ұзақ мерзімді міндеттемелер, оның ішінде:
57665
3,9
76967
3,7
19302
25,07
-0,2
Кейінге қалдырылған салықтық активтер
57665
3,9
76967
3,7
19302
25,0
-0,2
4
Меншікті капитал, оның ішінде
751943
51,1
969426
46,0
217483
22,4
-5,1
Жарғылық капитал
541121
36,8
711121
33,8
170000
23,9
-3,0
Резерв
149923
10,2
144931
6,9
-4992
-3,4
-3,3
Бөлінбеген пайда (залал)
60898
4,1
113373
5,3
52475
46,3
1,2
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Кесте көрсеткіштерінен серіктестіктің мүлкі көздерінің пайда болуы мен қайнар көздеріне зер сала қарайтын болсақ 2015 жылды 2014 жылмен салыстырсақ біртадлай өзгерістердің болғанын көруге болады мысалы, қысқа мерзімді міндеттемелер 2015 жылы 2014 жылмен салыстырсақ 392512 мың теңгеге өскен ол дегеніміз 37,1 % көресіп тұр, ұзақ мерзімді міндеттемелерді 2014жылмен салыстырсақ 19302 мың теңгеге өскен ол 25,07% құрап тұр, осы жерде айта кететін жайт 2013 жылы кәсіпорында ұзақ мерзімді міндеттемелер болмаған, тек 2014 жылы ғана банктен кәсіпорын ұзақ мерзімді несие ала бастады. Енді кәсіпорынның меншік капиталына келетін болсақ кәсіпорынның меншік капиталы 2014 жылмен салстырғанда 217483 мың теңгеге өскен сәйкесінше ол 22,4 % құрап отыр. Меншікті капиталдың ішінде ең үлкен үлесті бөлінбеген пайда алып отыр, ол 2014 жылмен салыстырғанда 2015 жылы 52475 теңгеге өсіп 46,3 % құрады. Баланс активтерінің құрылу көздерін талдау барысында біз қарастырып отырған үш жылда кәсіпорынның қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді міндеттемелері және меншікті капиталы жылдан жылға өсіп отырған, ол дегеніміз қаламыз деген құрылыс жұмыстарына сұраныстың артып, соған сәйкес мемелекет тарапынан ақша қаражаттарының да бөлініп отырғанымен түсіндіріп кете аламыз. DIDA Company ЖШС - нің құрылтайшысы болып жарғылық капиталдың 100% пакет акциясын иеленуші Астана қаласының жоғарыда айтып кеткен тұрғыны саналады. 2015 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдайда хабарланған жарғылық капиталы 711121 мың теңге, және төленгені де 711121 мың теңге болды. DIDA Company ЖШС -нің мүлік жағдайының көрсеткіштері 12 кестеде берілген.
Кесте 12 - DIDA Company ЖШС -нің мүлік жағдайының көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Есептеу формуласы
ЖШС көрсеткіштері
Шекті мәні
2014ж
2015 ж
1.Өндірістік бағыттағы мүлік коэффициенті
Н.Қ.+ТМҚ+АӨБаланс валютасы
0,682
0,717
=0,5
2.Активтердің қозғалыс коэффициенті
Ағымдық активтерБаланс валютасы
0,7102
0,645
0,5-тен кем емес
3.Қозғалыстағы және иммобильді қаражаттар арақатынасы коэффициенттері
Ағымдық активтерҰзақ мерзімді активтер
2,451
1,819
0,5-тен кем емес
4.Негізгі құралдардың нақты құнының коэф.
Н.қ.қалдық құныБаланс валютасы
0,029
0,353
0,5-тен кем емес
5.Негізгі құралдардың жарамдылық коэф.
Н.қ.қалдық құныН.қ.бастапқы құны
0,624
0,858
0,5-тен кем емес
6.Негізгі құралдардың тозу коэф.
Н.қ.тозу құныН.қ.бастапқы құны
0,376
0,141
0,5
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттаушы көрсеткіштердің басым бөлігі шекті мәнге жауап береді және 2015 жылдың соңына кәсіпорынның мүліктік жағдайы келесілермен сипатталады: активтер құнының 71,7%-ы өндірістік бағыттағы мүліктен құралады; мүліктің 68,2%-ын ағымдық активтер құрайды; негізгі құралдардың жарамдылық деңгейі 85,8%-ды құрды.
Қорыта келгенде жалпы өнімді өткізуден түскен табыс пен жалпы кезең шығындарының осындай динамиксы кәсіпорын қызметінің оң жақтарын сипаттайды [15, б.19].
Енді кәсіпорынның негізгі қызметтері бойынша шығындар есебін келесі кесте мәліметтері арқылы талдаймыз (13 кесте)
Кесте 13 - Негізгі қызметтер бойынша шығындар, мың теңге.
Шығын бабтары
2015 жыл
2014 жыл
Құрылымдық өзгерістер
(+,-)
%
1
2
3
4
5
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны
4389300
2343087
2046213
46,6
Әкімшілдік шығындар
330921
304504
3583
1,1
Қаржыландыруға шығыстар
16605
16041
561
3,4
Басқа да шығыстар
2962
169
2793
94,3
Барлық шығындар
4739788
2663801
2075987
43,8
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС - нің материалдарынан алынған
Кәсіпорынның негізгі қызметтер бойынша шығындары 2015 жылды 2014 жылмен салыстырғанда сәйкесінше өткізілген тауарлардың өзіндік құны 2046213 мың теңгеге (4389300 - 2343087) немесе 46,6 %, қаржыландыруға шығыстар 561 мың теңге (16605 - 16041) немесе 3,4 %, басқа да шығыстар 2793 мың теңгеге (2962 - 169) немесе 94,3 % және әкімшілік шығыстар 3583 мың теңге (330921 - 304504) немесе 1,1 % өскен.
DIDA Company ЖШС-нің жалпы және әкімшілік шығыстар құрамы келесі шығыстар тобын қамтиды (14кесте)
Кесте 14 - Жалпы және әкімшілік шығндар құрамы, мың теңге.
№
Жалпы және әкімшілік шығндар баптары
2015 жыл
2014 жыл
Өзгерістер
(+,-)
%
мың тең
Үлесі%
мың тең
Үлес%
1
Еңбек ақы
180159
54,4
158719
52,1
21440
11,9
2
Әлеуметтік салық
23271
7,3
20733
6,8
2538
10,9
3
Негізгі құралдардың амортизациясы
9533
2,8
7981
2,6
1552
16,3
4
МЕА амортизациясы
1000
0,3
999
0,3
1
0,1
5
Материалдар
6472
2,0
6205
2,0
267
4,1
6
Салықтар
9110
2,7
7496
2,5
1614
17,7
7
Кеңес, ақпараттық қызметтер
2085
0,6
3063
1,0
-978
-46,9
8
Банк қызметі
18630
5,6
9197
3,0
9433
50,6
9
Коммуналдық шығындар
5294
1,6
3663
1,2
1631
30,8
10
Байланыс қызметі
5833
1,7
7218
2,4
-1385
23,7
11
Іссапар шығындары
869
0,3
29
0,01
840
96,7
12
Жұмысшылардың біліктілігін көтеру шығындары
868
0,3
993
0,3
-125
-14,4
13
Басқа да шығыстар
67792
20,4
78203
25,7
-10411
-15,4
14
Барлығы:
330921
100
304504
100
3583
1,1
Ескертпе- дерек көзі DIDA Company ЖШС ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz