Білімді бақылау мен бағалауда педагогикалық тестілеудің ролі

Жиырмасыншы ғасырдың соңындағы заманауи білім беру адамның, қоғамның, мемлекеттің мүддесі үшін оқыту және тәрбиелеудің мақсатты үдерісі ретінде анықталады.
Білім беру үдерісі педагогтарға шығармашылығын дамытуға, педагогикалық технологияларды таңдау еркіндігін соның ішінде оқушылардың жетістіктерін бақылау және бағалау технологиялары қойылған мақсатқа жетуді көздейді. Ол екі негізгі инновациялық қадамдарда көрініс табады – технологиялық және іздеуші.
Тесттер дәстүрлі оқытуды жаңартатын оқушылардың репродуктивті іс-әрекетіне негізделген технологиялық қадамның құралы болып табылады. Қоғамда білім беруді ақпараттандыру білім беру орындарында оқу жетістіктерін өлшеу және бағалау процедуралары мен мазмұнды жаңартуды іске асырды. Оқытуды бақылаудың мақсаттары, талаптары, әдістері белгілі бір уақыт аралығында қоғамға қажетті білім берудің эталонды деңгейін береді.
Оқушылардың оқу жетістіктерін диагностикалаудың теориялық аспектілері қарастырылған тестілеу түрлері, жеке тұлғалық тесттер (А.Анастази, Л.Ф.Бурлачук, В.К.Гайда, В.П.Захаров, К.Ингенкамп, П.Клайн, Г.С.Ковалева, А.Н.Майоров, Н.И.Элиасберг және т.б ).
Елімізде білімді бақылау мәселелерін С.А.Абдыманапов, Ш.Ш.Артығалин, Т.О.Балықбаев, Е.Ы.Бидайбеков, Ш.М.Каланова, C.К.Кариев, Е.Ө.Медеуов, Ғ.М.Мутанов, Ж.К.Нұрбекова, Т.Д.Тасболатов, С.С.Үсенов, А.Е.Сағымбаева, Н.Ж.Ибрагимова және т.б. ғалымдардың жұмыстарында қарастырылған.
Оқушылардың жетістіктерін диагностикалау оқыту деңгейіне және оқыту іс-әрекетіне кешенді жауап ретінде, оқу жетістіктерінің сапалық қасиетін фиксациялауға мүмкіндік береді; тесттік тапсырмалардың оқушылардың оқу жетістігін өлшеуге және бағалауда зор мүмкіндіктері бар.
Тестілеудің тамыры ежелден байқалады. П.Х.Дюбуа (P.H.Dubois, 1966) тест жүйесін 3000 жыл бұрын қытай империясында мемлекеттік жұмысқа қабылдау кезінде қолданылғанын жазады. Шенеуніктердің конфуций ілімін меңгергені және олардың қабілеттіліктерін анықтау үшін емтихандар жүргізілген. Емтихан қорытындысы бойынша үміткерлер келесі үш топтың бірінің қатарында болған: ұжымдық қызмет шенеунігі (жүз үміткердің бірі), мандарин (жүз шенеуніктің бірі), инспектор (жүз мандариннің бірі).
Ежелгі гректерде тестілеу жүйесі оқу үдерісінің ажырамас бөлігі ретінде саналған. Тест ақыл-ой және физикалық дағдыларды меңгеруді бағалау үшін қолданылған. Тестілеу арқылы қысқартылған оқыту әдісі - қазіргі кездегі бағдарламалап оқыту әдісіне ұқсас. Ортағасырлық еуропалық университеттер ғылыми атақ пен дәреже беру үшін тестілеу емтихандарын жүргізген.
Тест жеке айырмашылықтарды анықтау әдісі ретінде жақында пайда болды. Пайда болу уақыты 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басы деп есептелінеді, ал пайда болу себебі адамның физикалық, физиологиялық және психикалық мүмкіндіктерін анықтау үшін психологтардың түрлі анықтау тәсілдерін пайдалану болып отыр.
Тест теориясының дамуына Ф. Гальтонның маңызды үлесі үш негізгі принциптерді анықтау болды:
• көп өлшемді сыналушылардың барлығына бірдей сынақ тәсілдерін жүргізу;
• нәтижелерді статистикалық өңдеу;
• бағалау үлгісін айқындау.
Тест әдісін қолдаушы және таратушы, Дж.Кеттелл тесті сәйкесінше талаптары бар, ғылыми зерттеуді жүргізу құралы деп санаған. Мұндай талап ретінде ол мыналарды есептеген:
сыналушылардың барлығы үшін жағдайдың біркелкі болуы;
• тестілеу уақытының шектеулігі, шамамен 1 сағат;
• сынақ өткізіліп жатқан лабораторияда көрерменнің болмауы;
• жабдықтардың жақсы болуы және адамдарды тестілеуге орналастыру;
• шарттардың біркелкі болуы және сыналушы нені істеу керектігін нақты тусіну;