Сыбайлас жемқорлықтың тарихи негіздері

Сыбайлас жемқорлық тарихы адамзат өркениетінің тарихымен қатар келеді. Тіптен Таурат кітабында былай делінген: «княздерің сенің заң бұзады, олар ұлылармен сыбайлас; олар сыйлықты жақсы көреді, пара іздейді», «Айыптыны сыйлық үшін ақтап, заңдыны құқықтан айырғандар оңбайды»..
Қазақ даласындағы рулық қауымдарда қабылданған әдеттік құқық нормаларын көшпенділер мәдениетіндегі дәстүрлер анықтады. Дегенмен Монғол хандығының да ықпалы елеулі болды.
Ж.А. Тұяқбайдың пікірінше, құқықтық жүйе негіздерінің Қазақстанда қалыптаса бастауының алғашқы кезеңін орта және кейінгі орта ғасырға – XIV-ғасыр мен XIX-ғасырдың бірінші жартысы аралығына жатқызу керек [1, 13б.]. Бұл кезеңде құқықтың дәстүрлі мұсылмандық жүйесі мен монғолдардың көшпенді өркениетінің құқықтық институттарының өзара үйлесу процесі жүрді.
Бұл кезеңде қазақ қоғамында Сыбайлас жемқорлық ұғымы болмаған. Бірақ Қазақстан Ресейге қосылғанға дейін ақсүйектерге сый-сияпат жасау болған. Мысалы, қарапайым дихан, хан, сұлтан, билерге «ұшыр» салығын – алған өнімінің оннан бірін төлеп тұрған. Мал өсіруші «зекет» салығын – біршама малын беріп тұрған. Сонымен қатар шонжарлар үшін соғым мал немесе сыбаға жинастырылатын. Басқа да сыйлықтар болды.
Ордада заң күші бар қырғыз әдеттерінің баяндауында былай делінген: «Хан немесе сұлтан қыс бойы халық есебінен тамақтануы үшін күзде соғым беріледі, сол мақсатта сыбағаны көктемде береді. Ордада отырған адам қандай да бір қызмет атқарғанымен қарапайым қырғыздың сыйынан бас тарта алмайды».

1. Хамзин М. Пайдакүнемдік абырой әпермейтін әрекет. // Заң және заман, 2009, № 7.
2. Тобжанова Ж. Сыбайлас жемқорлық қылмысының криминологиялық сипаттамасының құрылымы мен элементі. // Тура би, 2007, № 6.
3. Ағыбаев А. Сыбайлас жемқорлық-қауіпті кесапат. // Егеменді Қазақстан, 2006, 6 маусым.
4. Әлібаев А. Жемқорлықпен күрес- жалпы халықтық іс. // Заң және заман, 2009, №1.