Классикалық политэкономистердің құн теориясы
І.тарау. Классикалық политэкономистердің құн теориясы 2
1.1 У. Петтидің құн теориясы 2
1.2 А. Тюргоның экономикалық ілімі 3
ІІ . тарау. Классикалық политэкономия эволюциясының кезеңдері 4
2.1 Классикалық политэкономия эволюциясының екінші кезеңі 4
2.1.1 А. Смиттің құн теориясы 4
2.2 Классикалық политэономия эвалюциясының үшінші кезеңі 5
2.2.1 Рикардоның құн теориясы 5
2.2.2 Ж. Б. Сэйдің құн теориясы 6
2.2.3 Т. Мальтустың құн және табыс теориясы
2.3 Классикалық политэкономия эволюциясының төртінші кезеңі 8
2.3.1 Дж. Милльдің құн теориясы 8
2.3.2 К. Маркстың құн теориясы 9
ІІІ . тарау. Экономикалық ойдың неоклассикалық бағыты 10
3.1 Маржиналистік төңкерістің бірінші кезеңі
3.1.1 К. Менгердің құн теориясы 11
3.1.2 О. Бем.Баверктің құн теориясы 12
1.1 У. Петтидің құн теориясы 2
1.2 А. Тюргоның экономикалық ілімі 3
ІІ . тарау. Классикалық политэкономия эволюциясының кезеңдері 4
2.1 Классикалық политэкономия эволюциясының екінші кезеңі 4
2.1.1 А. Смиттің құн теориясы 4
2.2 Классикалық политэономия эвалюциясының үшінші кезеңі 5
2.2.1 Рикардоның құн теориясы 5
2.2.2 Ж. Б. Сэйдің құн теориясы 6
2.2.3 Т. Мальтустың құн және табыс теориясы
2.3 Классикалық политэкономия эволюциясының төртінші кезеңі 8
2.3.1 Дж. Милльдің құн теориясы 8
2.3.2 К. Маркстың құн теориясы 9
ІІІ . тарау. Экономикалық ойдың неоклассикалық бағыты 10
3.1 Маржиналистік төңкерістің бірінші кезеңі
3.1.1 К. Менгердің құн теориясы 11
3.1.2 О. Бем.Баверктің құн теориясы 12
Ульиям Петти (1623-1687) – Англиядағы классикалық политэкономияның негізін қалаушы. Ол өзінің экономикалық көзқарастарын ХVІІ ғ. 60-80 – жылдарында шыққан шығармаларында білдірді. К. Маркстің сөзімен айтқанда, «У. Петти – политэкономияның әкесі, данышпан және оргинальды зерттеуші экономист.»
У. Петтидің «Салықтар мен алымдар трактаттары» (1662); «Ирландияның саяси анатомиясы» (1662); «Ақша туралы түрлі ойлар» (1682) және т.б еңбектерінің өне бойында меркантелистердің протекционистік идеяларын қабылдамау ойлары анық байқалады.
У. Петтидің еңбектеріне қарағанда экономика ғылымының (политэкономияның) предметі, оның ойынша, өндіріс проблемаларын талдау. Бұл ғалымның байлықтың жасалуы мен ұлғаюы тек материалдық өндіріс саласында болды деген сенімінен және бұл процеске сауданың, сауда капиталының еш қатысы жоқ деген көзқарасынан туындайды.
У. Петтидің методологиялық позициясында меркантелизмге тән эмпиризм (жер бағасын түсіндіруде) элементтері мен шаруашылық өмірге мемлекеттің араласуы (елдегі купецтердің санын азайту) болғанымен, негізінен ол «Laissez faire» принципін басшылыққа алады, меркантелистерден өзгеше ақша айналысы мен сауданың либерализациялауын қалайды.
У. Петтидің «Салықтар мен алымдар трактаттары» (1662); «Ирландияның саяси анатомиясы» (1662); «Ақша туралы түрлі ойлар» (1682) және т.б еңбектерінің өне бойында меркантелистердің протекционистік идеяларын қабылдамау ойлары анық байқалады.
У. Петтидің еңбектеріне қарағанда экономика ғылымының (политэкономияның) предметі, оның ойынша, өндіріс проблемаларын талдау. Бұл ғалымның байлықтың жасалуы мен ұлғаюы тек материалдық өндіріс саласында болды деген сенімінен және бұл процеске сауданың, сауда капиталының еш қатысы жоқ деген көзқарасынан туындайды.
У. Петтидің методологиялық позициясында меркантелизмге тән эмпиризм (жер бағасын түсіндіруде) элементтері мен шаруашылық өмірге мемлекеттің араласуы (елдегі купецтердің санын азайту) болғанымен, негізінен ол «Laissez faire» принципін басшылыққа алады, меркантелистерден өзгеше ақша айналысы мен сауданың либерализациялауын қалайды.
ЖОСПАР
І-тарау. Классикалық политэкономистердің құн теориясы 2
1.1 У. Петтидің құн теориясы 2
1.2 А. Тюргоның экономикалық ілімі 3
ІІ – тарау. Классикалық политэкономия эволюциясының кезеңдері 4
2.1 Классикалық политэкономия эволюциясының екінші кезеңі 4
2.1.1 А. Смиттің құн теориясы 4
2.2 Классикалық политэономия эвалюциясының үшінші кезеңі 5
2.2.1 Рикардоның құн теориясы 5
2.2.2 Ж. Б. Сэйдің құн теориясы 6
2.2.3 Т. Мальтустың құн және табыс теориясы 7
2.3 Классикалық политэкономия эволюциясының төртінші кезеңі 8
2.3.1 Дж. Милльдің құн теориясы 8
2.3.2 К. Маркстың құн теориясы 9
ІІІ – тарау. Экономикалық ойдың неоклассикалық бағыты 10
3.1 Маржиналистік төңкерістің бірінші кезеңі 10
3.1.1 К. Менгердің құн теориясы 11
3.1.2 О. Бем–Баверктің құн теориясы 12
І-тарау. Классикалық политэкономистердің құн теориясы
1.1 У. Петтидің құн теориясы
Ульиям Петти (1623-1687) – Англиядағы классикалық политэкономияның
негізін қалаушы. Ол өзінің экономикалық көзқарастарын ХVІІ ғ. 60-80 –
жылдарында шыққан шығармаларында білдірді. К. Маркстің сөзімен айтқанда,
У. Петти – политэкономияның әкесі, данышпан және оргинальды зерттеуші
экономист.
У. Петтидің Салықтар мен алымдар трактаттары (1662); Ирландияның
саяси анатомиясы (1662); Ақша туралы түрлі ойлар (1682) және т.б
еңбектерінің өне бойында меркантелистердің протекционистік идеяларын
қабылдамау ойлары анық байқалады.
У. Петтидің еңбектеріне қарағанда экономика ғылымының
(политэкономияның) предметі, оның ойынша, өндіріс проблемаларын талдау. Бұл
ғалымның байлықтың жасалуы мен ұлғаюы тек материалдық өндіріс саласында
болды деген сенімінен және бұл процеске сауданың, сауда капиталының еш
қатысы жоқ деген көзқарасынан туындайды.
У. Петтидің методологиялық позициясында меркантелизмге тән эмпиризм
(жер бағасын түсіндіруде) элементтері мен шаруашылық өмірге мемлекеттің
араласуы (елдегі купецтердің санын азайту) болғанымен, негізінен ол
Laissez faire принципін басшылыққа алады, меркантелистерден өзгеше ақша
айналысы мен сауданың либерализациялауын қалайды.
У. Петтидің шығармашылығына тән экономикалық либерализм мынадай
методологиялық қарапайымдылыққа жол берді:
- айналыс саласының өндіріске кері әсерін жоққа шығару;
- ақша мен товар рыногының өзара тәуелді белгілерін жоққа шығаратын
ортодоксальды ақшаның сандық теориясына бас иеді;
- товар мен қызмет көрсету құнының (құндылық) табиғатын шығын
(каузальдық негізінде) тұрғысынан сипаттау;
- жалақыны жұмысшы еңбегінің бағасы ретінде түсіндіру.
Оның көлемі еркін бәсеке жағдайында әр кезеңде аз, және т.б.
Меркантилистер идеясын қабылдамауы У. Петтидің тек байлықтың мәні мен
жасау көзі туралы көзқарасында емес, сонымен қатар оның товар құны мен
табиғаты және олардың рыноктағы құндылығына әсер ететін себептер жөнінде де
байқалды. Осылар жөніндегі оның пайымдаулары соңынан У. Петтиді құнның
еңбектік теориясының бірінші авторы ретінде мойындауға әкелді және бұл
жалпы классикалық политэкономияның басты белгісі болды.
Товар құны күмісті өндіруге жұмсалған еңбекпен анықталады, бұл оның
табиғи бағасы, күмістің құнына теңестірілген товарлардың құны – оардың
шын рыноктық бағасы. Тағы бір трактатында товардың құны оған қатысқан еңбек
пен жерге байланысты делінген, немесе, У. Петтидің өзі айтқанындай, біздер
корбільдің құны немесе сюртуктың құны мынадай жердің, мынадай еңбектің
санына тең деп айтуымыз керек еді, өйткені екеуіде – корабль мен сюртук –
адам еңбегімен және жермен жасалады. Сөйтіп, У. Петти трактовкаларында
товар бағасының негізіне, мәніне шығындар жатады, ал тығырыққа апаратын
жол.
1.2 А. Тюргоның экономикалық ілімі
Анн Робер Жак Тюрго (1727-1781) – тегі дворян. Оның атталары
Париждегі мемлекеттік қызметте болған. Отбасы дәстүрі бойынша үшінші бала
ретінде ол діни білім алуы керек еді. Семинария мен Сорбонның теология
факутетін тәмамдағаннан кейін 23 жастағы А. Тюрго кенеттен шіркеуден бас
тартады: өмір бойы маскамен жүргісі келмей, мемлекеттік қызметке ауысады.
Сол кезде жас шенеуінік алты тілді біліп, философия, филология,
юриспруденция, жаратылыстану ғылымдарымен, математика, көркем әдебиетпен,
поэзиямен айналысады.
А. Тюргоның басты экономикалық еңбектері: Байлықты жасау мен бөлу
туралы ойлар (1776), аяқталмаған Құндылық және ақша (1779) және де
басқада еңбектері бар.
А. Тюрго құнның пайда болуында шығын концепциясын ұстады, оның мәнін
заттанған (бұрынғы) еңбек шығындарынан көрді. Сонымен қатар, рыноктағы
бағаның қалыптасу механизмін негіздей отрып, А.Тюрго бағаларды ағымдағы
және негізгі деп бөлді. Біріншілері сұраныс пен ұсыныстың ар қатынасымен
байланысты болса, екіншілері товарға қолданғанда жұмысшыға ол заттың
қаншаға тұратыны сондай минимум, баға одан төмен түссе алмайды. А.
Тюргоның ойынша, товарларды сатып алғанда оның сиректігі – бағалаудың бір
элементі болады.
ІІ – тарау. Классикалық политэкономия эволюциясының кезеңдері
2.1 Классикалық политэкономия эволюциясының екінші кезеңі
Тарихи жағынан қалыптасқан пікір бойынша, әлемдік деңгейде
экономикалық ғылымның пайда болуын ХVІІІ ғасырдың аяғындағы ағылшанның
атақты ғалым–экономисі Адам Смиттің есімімен байланыстырады. Тіпті А.С.
Пушкиннің Евгений Онегині Адам Смитті оқып, соның арқасында мемлекетінің
қалай бай болатынын білген. Оны бұл күндері де алғашқы экономикалық еңбек
жазған, ғылымның жалпы негізін қалаған деп есептейді және оның бүкіл
еңбегі, А. Смиттің өзі байқағанындай, табиғи еркіндік жүйесі идеясына толы
еді.
Адам Смит 1723 жылы 5 маусымда Шотландиядағы Киркол қаласында дүниеге
келеді. Оның әкесі кеден шенеуігі болып істейді. А. Смиттің бала кезінен
оқуға ынтасы зор болды: 14 жасында Глазго университетіне түсіп, оны үш
жылда, 1740 жылы бітіреді. Оксфорд университетінде 1746 жылға дейін оқиды.
1751 жылы А. Смит Гарвард университетінде логика пәнінің професоры болып
тағайындалады. 1759 жылы жазған Моралдық сезім теориясыатты ірі еңбегі
оның есімін қалың жұртқа танытты.
1764-1766 жылы Тулуз қаласында Халықтар байлығының табиғаты мен
пайда болу себептерін зерттеуі атты еңбегін бастайды. 1767 жылы
Шотландияға келіп Халықтар байлығы... еңбегін аяқтайды. Сол жылы жарық
көрген автордың шығармасы оның есімін әлемге жаяды.
2.1.1 А. Смиттің құн теориясы
А. Смит товардың тұтыну құны және құны болатынын айта отырып,
біріншісін назардан тыс қалдырды. Мұның себебі А. Смит тұтыну құны
түсінігіне шекті пайдалықты емес, толық, яғни жетілген заттың, игіліктің
адам қажеттін қанағаттандыру мұмкіндігі және нақты емес, жалпы. Сондықтан
оған тұтыну құны товардың айырбас құнының шарты бола алмады.
А. Смит тұтыну құнын қараудан бас тартып, айырбастың себебі мен
механизмін, айырбас құнының мәнін білуге ұмтылып, нәтижесінде мынадай
қорытынды жасайды: жұмысшылардың сандары бірдей еңбектерінің құны барлық
кезеңде, барлық жерде бірдей, сондықтан тек еңбек олардың (товардың) шын
бағасын, ал ақша олардың номиналды бағасын құрайды.
Смиттің еңбек құнының тұрақтылығы және тұрақты шығындар жағдайында әр
товар санының өндіріс шарттары болды деген стенциясы ешқандай сын
көтермейді, өйткені өндіріс көлеміне қарай шығындар да өзгеріп отырады.
Өзінің басқа бір тезисінде – еңбек товарлардың шын бағасын құрайды
дегенде – А. Смит екі жақты позициясымен дамытады. Соңғы смитиндықтар бұдан
товар құнының еңбектік жаратылысын көрсе, екіншілері – шығындар арқылы
болады деп есептейді. Тезистің шын дамуы төмендегідей: Халықтар байлығының
... авторы еңбек жалғыз жалпы бұкіл және бірден – бір дәл құнының өлшемі
болады ..., сол арқылы барлық кезде, барлық жерде әр түрлі товарлардың
құндарын өзара салыстыруға болады.
Бірақ, екі жолдан кейін толықтыру жасайды. Біріншісі бойынша жерді
жеке меншікке айналдыру мен капиталдың қорлануына дейінгі алғашқы қауымдық
және дамуы төмен қоғамда ғана еңбек санының ара қатынасы бірімен бірін
алмастыруға болатын бірден – бір негіз.
Екінші толықтыру бойынша – құн табыстардың қосындысы арқылы
анықталады (жалақы, пайда және рента), өйткені әрбір дамыған қоғамда
құнның аталған үш бөлігі көптеген товарлардың аз, көп мөлшерде бағасына
кіреді.
Сонымен, келтірілген толықтырулар құн (құндылық) теориясымен
байланысы А. смитті құнның еңбектік теориясынан алшақ, шығындар теориясына
жақын деуге болар еді. Алайда, оның позициясының екі жақтылығына күмәндану
1- кітабының 8 – тарауындағы бағаны құрайтын барлық табыстардың еңбекпен
жасалатындығын айтқанда су сепкендей басылады. Өйткені табыстармен
байланысты шығындар бағаны құрайтыны назардан тыс қалады. Халықтар
байлығының ... авторы рента – жерді өңдеуге кеткен еңбек өнімінен алғашқы
алым, жалақы – еңбек өнімі еңбек үшін табиғи сыйлық.
2.2 Классикалық политэономия эвалюциясының үшінші кезеңі
2.2.1 Рикардоның құн теориясы
Постманфактуралық кезеңінде, яғни ХІХ ғасырдың бірінші жартысында
экономикалық ғылым тарихында А. Смитті жақтаушылар деп алдымен Д. Рикардо,
Ж. Б. Сэй, Т. Мальтус, Н. Сениора, Ф. Бастия және т.б. экономистерді
айтады. Олардың шығармаларында жаңа кезеңнің таңбалары бар, олар
экономикалық ғылым тағыда Халықтар байлығындағы... экономикалық
категориялар мен теорияларды зерделеу қажет деп санайды.
Давид Рикардо (1772-1823) – Англияның классикалық политэкономиясының
жарық жұлдызы, А. Смиттің теориялық мұраларын әрі жақтаушысы, әрі
оппоненті.
Ол – Англияға келген испан-голланд еврей жанұясының ұрпағы. Лондонда
дүниеге келді. Биржа маклерінің 17 баласының үшіншісі еді. Д. Рикардо
колледж, университетте оқи алмады: әкесінің ықпалымен бала кезінен
коммерцияның негіздерін білді, әкесіне сауда және биржа операцияларында
көмектескен. Д. Рикардо, өзі айтқанындай, экономикалық ғылыммен айналысуы
1799 ж. А. Смиттің Халықтар байлығын... оқығаннан кейін басталды.
Ғалым ретінде – Политэкономия және салық салудың бастамасы (1817)
еңбегіне сүйене отырып, оның тамаша таласкер және жоғары ғылыми этикасы –
бүгінгі үлгі алар қасиеттер.
Өзінің әйгілі Политэкономияның бастамасы ... еңбегінің кіріспесінде
Д. Рикардо Смиттің қоғамды үш топқа (жер иелері, капиталистер,
жұмыскерлер), ал табысты рента, пайда және жалақыға бөлуін басшылыққа алып,
политэкономияның басты міндетін түзейді. Оның ойынша, бұл міндет – осы
бөлуді басқаратын заңдарды анықтау.
Сөйтіп, оны А. Смит сияқты қызықтыратыны – болмай қоймайтын
экономикалық заңдар, оларды білу материалдық өндірісте жасалған
табыстарды бөлуді басқаруды мүмкін етеді.
Бастамасының... жетінші тарауын Д. Рикардо құн теориясына арнады.
Ол Смиттің бұл категориясындағы екі жақтылық қасиетін жоққа шығарды. Ол
үзілді – кесілді бір фактор – құнның негізіне еңбек жатады деп
көрсетті. Бұл тұжырым бойынша: басқа товарларға айырбасталатын товар құны
немесе басқа товарлар саны оны өндіруге қажетті еңбек санына қарай еңбекке
төленетін көп, аз сыйлыққа байланысты емес.
2.2.2 Ж. Б. Сэйдің құн теориясы
Жан Батист Сэй (1767-1832) Францияның Лион деген қаласында купец
жанұясында дүниеге келді. Сол кезге сай білім алған ол отбасының
кәсіпкерлік дәстүрін жалғастырады. Ж. Б. Сэй өз бетімен білімін
тереңдетеді, әсіресе саяси экономияны зерделейді. Ол үшін, соңынан белгілі
болғанындай, А. Смиттің Халықтар байлығына ... ерекше мән береді, мұндағы
идеялар Францияға, тіпті бүкіл адамзат үшін игілік әкеледі деп ойлайды.
Оның бастапқы кездегі еңбегі – Политэкономия трактаты немесе байлықты
жасау, бөлу және тұтыну тәсілін қарапайым түсіндіру деп аталатын кітабы
(1803) – бір қарағанда А. Смиттің идеясын ашып, қайталағандай болды. Осыны
жариялағаннан кейін Ж. Б. Сэй және оның ағылшын әріптестері өздерінің
еңбектерін терең жетілдіріп, толықтырып, жаңартып тірі кезінде бес рет
бастырады. 1817 жылы өзінің Политэкономияның катехизі атты кітабын
шығарды. Өлерінен бірнеше жыл бұрын (1828-1829) Ж. Б. Сэй жиынтық жұмысын –
Қолданбалы политэкономияның толық курсы еңбегін шығарды.
Ж. Б. Сэйдің өндірістің үш басты фактор теориясының пайда болуы
Смитті жақтаушулардың қарама-қарсы пікірлерінің нәтижесінен шығады.
Айталық, ХІХ ғасырда Мальтустің өндіріс шығындары теориясы Сэйдің еңбек,
капитал және жер өндірістің басты факторлары деген тұжырымына түгелдей
негізделген. Сондықтан, егер Д. Рикардо, социолист-утопистер, С. Сисмонди,
К. Маркс және басқалары А. Смиттің өсиетіне сәйкес, товарлардың
(қызметтің) құнының бірден-бір көзі – еңбек десе, басқа түрлі ағымдар мен
мектептердің экономистері басты нүктені – Сэй – Мальтус тұжырымдарынан
бастады: товарбың құны өндіріс процесіндегі кәсіпкерлер меншігі өндіріс
құрал-жабдықтарының (капитал факторы), жалақы (еңбек факторы) және рента
(жер факторы) шығындарынан тұрады.
Нәтижесінде Смит – Рикардоны жақтаушылар пайда мен рентаны жұмысшының
құнынан алынғанын көрді, капиталдың еңбекті қанауын, таптар антагонизмін
байқады.
Сэй мен Мальтус жақтаушылар өздерін смитиандықтар деп атап, товар
құнын, таптардың табысын бірлескен еңбектен және таптардың бейбіт
ынтымағынан көрді.
Тек ХІХ ғасырдың аяғында марженалистердің екінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І-тарау. Классикалық политэкономистердің құн теориясы 2
1.1 У. Петтидің құн теориясы 2
1.2 А. Тюргоның экономикалық ілімі 3
ІІ – тарау. Классикалық политэкономия эволюциясының кезеңдері 4
2.1 Классикалық политэкономия эволюциясының екінші кезеңі 4
2.1.1 А. Смиттің құн теориясы 4
2.2 Классикалық политэономия эвалюциясының үшінші кезеңі 5
2.2.1 Рикардоның құн теориясы 5
2.2.2 Ж. Б. Сэйдің құн теориясы 6
2.2.3 Т. Мальтустың құн және табыс теориясы 7
2.3 Классикалық политэкономия эволюциясының төртінші кезеңі 8
2.3.1 Дж. Милльдің құн теориясы 8
2.3.2 К. Маркстың құн теориясы 9
ІІІ – тарау. Экономикалық ойдың неоклассикалық бағыты 10
3.1 Маржиналистік төңкерістің бірінші кезеңі 10
3.1.1 К. Менгердің құн теориясы 11
3.1.2 О. Бем–Баверктің құн теориясы 12
І-тарау. Классикалық политэкономистердің құн теориясы
1.1 У. Петтидің құн теориясы
Ульиям Петти (1623-1687) – Англиядағы классикалық политэкономияның
негізін қалаушы. Ол өзінің экономикалық көзқарастарын ХVІІ ғ. 60-80 –
жылдарында шыққан шығармаларында білдірді. К. Маркстің сөзімен айтқанда,
У. Петти – политэкономияның әкесі, данышпан және оргинальды зерттеуші
экономист.
У. Петтидің Салықтар мен алымдар трактаттары (1662); Ирландияның
саяси анатомиясы (1662); Ақша туралы түрлі ойлар (1682) және т.б
еңбектерінің өне бойында меркантелистердің протекционистік идеяларын
қабылдамау ойлары анық байқалады.
У. Петтидің еңбектеріне қарағанда экономика ғылымының
(политэкономияның) предметі, оның ойынша, өндіріс проблемаларын талдау. Бұл
ғалымның байлықтың жасалуы мен ұлғаюы тек материалдық өндіріс саласында
болды деген сенімінен және бұл процеске сауданың, сауда капиталының еш
қатысы жоқ деген көзқарасынан туындайды.
У. Петтидің методологиялық позициясында меркантелизмге тән эмпиризм
(жер бағасын түсіндіруде) элементтері мен шаруашылық өмірге мемлекеттің
араласуы (елдегі купецтердің санын азайту) болғанымен, негізінен ол
Laissez faire принципін басшылыққа алады, меркантелистерден өзгеше ақша
айналысы мен сауданың либерализациялауын қалайды.
У. Петтидің шығармашылығына тән экономикалық либерализм мынадай
методологиялық қарапайымдылыққа жол берді:
- айналыс саласының өндіріске кері әсерін жоққа шығару;
- ақша мен товар рыногының өзара тәуелді белгілерін жоққа шығаратын
ортодоксальды ақшаның сандық теориясына бас иеді;
- товар мен қызмет көрсету құнының (құндылық) табиғатын шығын
(каузальдық негізінде) тұрғысынан сипаттау;
- жалақыны жұмысшы еңбегінің бағасы ретінде түсіндіру.
Оның көлемі еркін бәсеке жағдайында әр кезеңде аз, және т.б.
Меркантилистер идеясын қабылдамауы У. Петтидің тек байлықтың мәні мен
жасау көзі туралы көзқарасында емес, сонымен қатар оның товар құны мен
табиғаты және олардың рыноктағы құндылығына әсер ететін себептер жөнінде де
байқалды. Осылар жөніндегі оның пайымдаулары соңынан У. Петтиді құнның
еңбектік теориясының бірінші авторы ретінде мойындауға әкелді және бұл
жалпы классикалық политэкономияның басты белгісі болды.
Товар құны күмісті өндіруге жұмсалған еңбекпен анықталады, бұл оның
табиғи бағасы, күмістің құнына теңестірілген товарлардың құны – оардың
шын рыноктық бағасы. Тағы бір трактатында товардың құны оған қатысқан еңбек
пен жерге байланысты делінген, немесе, У. Петтидің өзі айтқанындай, біздер
корбільдің құны немесе сюртуктың құны мынадай жердің, мынадай еңбектің
санына тең деп айтуымыз керек еді, өйткені екеуіде – корабль мен сюртук –
адам еңбегімен және жермен жасалады. Сөйтіп, У. Петти трактовкаларында
товар бағасының негізіне, мәніне шығындар жатады, ал тығырыққа апаратын
жол.
1.2 А. Тюргоның экономикалық ілімі
Анн Робер Жак Тюрго (1727-1781) – тегі дворян. Оның атталары
Париждегі мемлекеттік қызметте болған. Отбасы дәстүрі бойынша үшінші бала
ретінде ол діни білім алуы керек еді. Семинария мен Сорбонның теология
факутетін тәмамдағаннан кейін 23 жастағы А. Тюрго кенеттен шіркеуден бас
тартады: өмір бойы маскамен жүргісі келмей, мемлекеттік қызметке ауысады.
Сол кезде жас шенеуінік алты тілді біліп, философия, филология,
юриспруденция, жаратылыстану ғылымдарымен, математика, көркем әдебиетпен,
поэзиямен айналысады.
А. Тюргоның басты экономикалық еңбектері: Байлықты жасау мен бөлу
туралы ойлар (1776), аяқталмаған Құндылық және ақша (1779) және де
басқада еңбектері бар.
А. Тюрго құнның пайда болуында шығын концепциясын ұстады, оның мәнін
заттанған (бұрынғы) еңбек шығындарынан көрді. Сонымен қатар, рыноктағы
бағаның қалыптасу механизмін негіздей отрып, А.Тюрго бағаларды ағымдағы
және негізгі деп бөлді. Біріншілері сұраныс пен ұсыныстың ар қатынасымен
байланысты болса, екіншілері товарға қолданғанда жұмысшыға ол заттың
қаншаға тұратыны сондай минимум, баға одан төмен түссе алмайды. А.
Тюргоның ойынша, товарларды сатып алғанда оның сиректігі – бағалаудың бір
элементі болады.
ІІ – тарау. Классикалық политэкономия эволюциясының кезеңдері
2.1 Классикалық политэкономия эволюциясының екінші кезеңі
Тарихи жағынан қалыптасқан пікір бойынша, әлемдік деңгейде
экономикалық ғылымның пайда болуын ХVІІІ ғасырдың аяғындағы ағылшанның
атақты ғалым–экономисі Адам Смиттің есімімен байланыстырады. Тіпті А.С.
Пушкиннің Евгений Онегині Адам Смитті оқып, соның арқасында мемлекетінің
қалай бай болатынын білген. Оны бұл күндері де алғашқы экономикалық еңбек
жазған, ғылымның жалпы негізін қалаған деп есептейді және оның бүкіл
еңбегі, А. Смиттің өзі байқағанындай, табиғи еркіндік жүйесі идеясына толы
еді.
Адам Смит 1723 жылы 5 маусымда Шотландиядағы Киркол қаласында дүниеге
келеді. Оның әкесі кеден шенеуігі болып істейді. А. Смиттің бала кезінен
оқуға ынтасы зор болды: 14 жасында Глазго университетіне түсіп, оны үш
жылда, 1740 жылы бітіреді. Оксфорд университетінде 1746 жылға дейін оқиды.
1751 жылы А. Смит Гарвард университетінде логика пәнінің професоры болып
тағайындалады. 1759 жылы жазған Моралдық сезім теориясыатты ірі еңбегі
оның есімін қалың жұртқа танытты.
1764-1766 жылы Тулуз қаласында Халықтар байлығының табиғаты мен
пайда болу себептерін зерттеуі атты еңбегін бастайды. 1767 жылы
Шотландияға келіп Халықтар байлығы... еңбегін аяқтайды. Сол жылы жарық
көрген автордың шығармасы оның есімін әлемге жаяды.
2.1.1 А. Смиттің құн теориясы
А. Смит товардың тұтыну құны және құны болатынын айта отырып,
біріншісін назардан тыс қалдырды. Мұның себебі А. Смит тұтыну құны
түсінігіне шекті пайдалықты емес, толық, яғни жетілген заттың, игіліктің
адам қажеттін қанағаттандыру мұмкіндігі және нақты емес, жалпы. Сондықтан
оған тұтыну құны товардың айырбас құнының шарты бола алмады.
А. Смит тұтыну құнын қараудан бас тартып, айырбастың себебі мен
механизмін, айырбас құнының мәнін білуге ұмтылып, нәтижесінде мынадай
қорытынды жасайды: жұмысшылардың сандары бірдей еңбектерінің құны барлық
кезеңде, барлық жерде бірдей, сондықтан тек еңбек олардың (товардың) шын
бағасын, ал ақша олардың номиналды бағасын құрайды.
Смиттің еңбек құнының тұрақтылығы және тұрақты шығындар жағдайында әр
товар санының өндіріс шарттары болды деген стенциясы ешқандай сын
көтермейді, өйткені өндіріс көлеміне қарай шығындар да өзгеріп отырады.
Өзінің басқа бір тезисінде – еңбек товарлардың шын бағасын құрайды
дегенде – А. Смит екі жақты позициясымен дамытады. Соңғы смитиндықтар бұдан
товар құнының еңбектік жаратылысын көрсе, екіншілері – шығындар арқылы
болады деп есептейді. Тезистің шын дамуы төмендегідей: Халықтар байлығының
... авторы еңбек жалғыз жалпы бұкіл және бірден – бір дәл құнының өлшемі
болады ..., сол арқылы барлық кезде, барлық жерде әр түрлі товарлардың
құндарын өзара салыстыруға болады.
Бірақ, екі жолдан кейін толықтыру жасайды. Біріншісі бойынша жерді
жеке меншікке айналдыру мен капиталдың қорлануына дейінгі алғашқы қауымдық
және дамуы төмен қоғамда ғана еңбек санының ара қатынасы бірімен бірін
алмастыруға болатын бірден – бір негіз.
Екінші толықтыру бойынша – құн табыстардың қосындысы арқылы
анықталады (жалақы, пайда және рента), өйткені әрбір дамыған қоғамда
құнның аталған үш бөлігі көптеген товарлардың аз, көп мөлшерде бағасына
кіреді.
Сонымен, келтірілген толықтырулар құн (құндылық) теориясымен
байланысы А. смитті құнның еңбектік теориясынан алшақ, шығындар теориясына
жақын деуге болар еді. Алайда, оның позициясының екі жақтылығына күмәндану
1- кітабының 8 – тарауындағы бағаны құрайтын барлық табыстардың еңбекпен
жасалатындығын айтқанда су сепкендей басылады. Өйткені табыстармен
байланысты шығындар бағаны құрайтыны назардан тыс қалады. Халықтар
байлығының ... авторы рента – жерді өңдеуге кеткен еңбек өнімінен алғашқы
алым, жалақы – еңбек өнімі еңбек үшін табиғи сыйлық.
2.2 Классикалық политэономия эвалюциясының үшінші кезеңі
2.2.1 Рикардоның құн теориясы
Постманфактуралық кезеңінде, яғни ХІХ ғасырдың бірінші жартысында
экономикалық ғылым тарихында А. Смитті жақтаушылар деп алдымен Д. Рикардо,
Ж. Б. Сэй, Т. Мальтус, Н. Сениора, Ф. Бастия және т.б. экономистерді
айтады. Олардың шығармаларында жаңа кезеңнің таңбалары бар, олар
экономикалық ғылым тағыда Халықтар байлығындағы... экономикалық
категориялар мен теорияларды зерделеу қажет деп санайды.
Давид Рикардо (1772-1823) – Англияның классикалық политэкономиясының
жарық жұлдызы, А. Смиттің теориялық мұраларын әрі жақтаушысы, әрі
оппоненті.
Ол – Англияға келген испан-голланд еврей жанұясының ұрпағы. Лондонда
дүниеге келді. Биржа маклерінің 17 баласының үшіншісі еді. Д. Рикардо
колледж, университетте оқи алмады: әкесінің ықпалымен бала кезінен
коммерцияның негіздерін білді, әкесіне сауда және биржа операцияларында
көмектескен. Д. Рикардо, өзі айтқанындай, экономикалық ғылыммен айналысуы
1799 ж. А. Смиттің Халықтар байлығын... оқығаннан кейін басталды.
Ғалым ретінде – Политэкономия және салық салудың бастамасы (1817)
еңбегіне сүйене отырып, оның тамаша таласкер және жоғары ғылыми этикасы –
бүгінгі үлгі алар қасиеттер.
Өзінің әйгілі Политэкономияның бастамасы ... еңбегінің кіріспесінде
Д. Рикардо Смиттің қоғамды үш топқа (жер иелері, капиталистер,
жұмыскерлер), ал табысты рента, пайда және жалақыға бөлуін басшылыққа алып,
политэкономияның басты міндетін түзейді. Оның ойынша, бұл міндет – осы
бөлуді басқаратын заңдарды анықтау.
Сөйтіп, оны А. Смит сияқты қызықтыратыны – болмай қоймайтын
экономикалық заңдар, оларды білу материалдық өндірісте жасалған
табыстарды бөлуді басқаруды мүмкін етеді.
Бастамасының... жетінші тарауын Д. Рикардо құн теориясына арнады.
Ол Смиттің бұл категориясындағы екі жақтылық қасиетін жоққа шығарды. Ол
үзілді – кесілді бір фактор – құнның негізіне еңбек жатады деп
көрсетті. Бұл тұжырым бойынша: басқа товарларға айырбасталатын товар құны
немесе басқа товарлар саны оны өндіруге қажетті еңбек санына қарай еңбекке
төленетін көп, аз сыйлыққа байланысты емес.
2.2.2 Ж. Б. Сэйдің құн теориясы
Жан Батист Сэй (1767-1832) Францияның Лион деген қаласында купец
жанұясында дүниеге келді. Сол кезге сай білім алған ол отбасының
кәсіпкерлік дәстүрін жалғастырады. Ж. Б. Сэй өз бетімен білімін
тереңдетеді, әсіресе саяси экономияны зерделейді. Ол үшін, соңынан белгілі
болғанындай, А. Смиттің Халықтар байлығына ... ерекше мән береді, мұндағы
идеялар Францияға, тіпті бүкіл адамзат үшін игілік әкеледі деп ойлайды.
Оның бастапқы кездегі еңбегі – Политэкономия трактаты немесе байлықты
жасау, бөлу және тұтыну тәсілін қарапайым түсіндіру деп аталатын кітабы
(1803) – бір қарағанда А. Смиттің идеясын ашып, қайталағандай болды. Осыны
жариялағаннан кейін Ж. Б. Сэй және оның ағылшын әріптестері өздерінің
еңбектерін терең жетілдіріп, толықтырып, жаңартып тірі кезінде бес рет
бастырады. 1817 жылы өзінің Политэкономияның катехизі атты кітабын
шығарды. Өлерінен бірнеше жыл бұрын (1828-1829) Ж. Б. Сэй жиынтық жұмысын –
Қолданбалы политэкономияның толық курсы еңбегін шығарды.
Ж. Б. Сэйдің өндірістің үш басты фактор теориясының пайда болуы
Смитті жақтаушулардың қарама-қарсы пікірлерінің нәтижесінен шығады.
Айталық, ХІХ ғасырда Мальтустің өндіріс шығындары теориясы Сэйдің еңбек,
капитал және жер өндірістің басты факторлары деген тұжырымына түгелдей
негізделген. Сондықтан, егер Д. Рикардо, социолист-утопистер, С. Сисмонди,
К. Маркс және басқалары А. Смиттің өсиетіне сәйкес, товарлардың
(қызметтің) құнының бірден-бір көзі – еңбек десе, басқа түрлі ағымдар мен
мектептердің экономистері басты нүктені – Сэй – Мальтус тұжырымдарынан
бастады: товарбың құны өндіріс процесіндегі кәсіпкерлер меншігі өндіріс
құрал-жабдықтарының (капитал факторы), жалақы (еңбек факторы) және рента
(жер факторы) шығындарынан тұрады.
Нәтижесінде Смит – Рикардоны жақтаушылар пайда мен рентаны жұмысшының
құнынан алынғанын көрді, капиталдың еңбекті қанауын, таптар антагонизмін
байқады.
Сэй мен Мальтус жақтаушылар өздерін смитиандықтар деп атап, товар
құнын, таптардың табысын бірлескен еңбектен және таптардың бейбіт
ынтымағынан көрді.
Тек ХІХ ғасырдың аяғында марженалистердің екінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz