Діннің шығуы және алғашқы түрлері

Жоспар
Кіріспе

1 Фетишизм
2 Тотемизм
3 Политеистік культер мен мемлекеттік діндер
4 Культ

Қандай бір адам болмасын оның «адам» болып қалыптасуына әлеуметтік қатынас керек. Дінді әлеуметтік құбылыс десек, оның қоғамнан тыс өзіндік тарихы жоқ. Сондықтан, діннің шығуы мен дамуын бүкіл әлемдік тарих контексте қарастыру керек. Осы күнге дейін діннің шығуы мен дамуы туралы көптеген ілімдік және ғылымдық көп көзқарастар бар. Олардың барлығын діни-теологиялық және ғылыми-дінтанулық деп екіге бөліп қарастырамыз. Діни ілімдік көзқарас, діннің шығуын діни шығармалармен дәлелдейді. Мысалы, Христиан дінінде, діннің адам санасында пайда болуы Құдайдың болмысынан шыққандығы. Ол туралы Қадірлі кітаптарда жазылған (Інжілде). Мұндай түсініктің беделі түсуі, ертедегі діндерді зерттеуден (тотемдік, фётиштік) шығады.
Қазіргі кезге дейін өмір сүріп келе жатқан «Прамонотейзм» деген теологиялық теория бойынша діннің шығуы туралы былай дейді: Көне діндердің шығуы алдында алғашқы дәуірдегі адамдарда бір Құдайлық немесе бір Жаратушы Құдайға сенген. Кейіннен бұндай сенімге жалған көзқарастар қосылып көп діндік (политеизм) тарады. Дегенмен «жалғыз-Құдайлық» ұғымы олардың арасынан аман өтіп біздің дәуірімізге жетті. Бұл бір Құдайлыққа сену (монотеизм). Мәселен, монотейстік дін -Христиан діні. Ол ең бір «ақиқат» дін...
Келесі бір - ғылыми дінтанушылық көзқарас бойынша «дінсіз дәуір» деген теория бар. Мүндай көзқарастың мазмұны бойынша, адамзатта көптеген дінсіз уақыттың болғандығын дәлелдейді. Ғылыми деректерге сүйене отырып, адамзаттың неандерталецке дейін 2 млн. жыл өмір сүргендігін, оның ішінде неандерталецтердің 100-40 мыңыншы жылда ғана пайда болуы.

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Діннің шығуы және алғашқы түрлері
Қандай бір адам болмасын оның адам болып қалыптасуына әлеуметтік қатынас керек. Дінді әлеуметтік құбылыс десек, оның қоғамнан тыс өзіндік тарихы жоқ. Сондықтан, діннің шығуы мен дамуын бүкіл әлемдік тарих контексте қарастыру керек. Осы күнге дейін діннің шығуы мен дамуы туралы көптеген ілімдік және ғылымдық көп көзқарастар бар. Олардың барлығын діни-теологиялық және ғылыми-дінтанулық деп екіге бөліп қарастырамыз. Діни ілімдік көзқарас, діннің шығуын діни шығармалармен дәлелдейді. Мысалы, Христиан дінінде, діннің адам санасында пайда болуы Құдайдың болмысынан шыққандығы. Ол туралы Қадірлі кітаптарда жазылған (Інжілде). Мұндай түсініктің беделі түсуі, ертедегі діндерді зерттеуден (тотемдік, фётиштік) шығады.
Қазіргі кезге дейін өмір сүріп келе жатқан Прамонотейзм деген теологиялық теория бойынша діннің шығуы туралы былай дейді: Көне діндердің шығуы алдында алғашқы дәуірдегі адамдарда бір Құдайлық немесе бір Жаратушы Құдайға сенген. Кейіннен бұндай сенімге жалған көзқарастар қосылып көп діндік (политеизм) тарады. Дегенмен жалғыз-Құдайлық ұғымы олардың арасынан аман өтіп біздің дәуірімізге жетті. Бұл бір Құдайлыққа сену (монотеизм). Мәселен, монотейстік дін -Христиан діні. Ол ең бір ақиқат дін...
Келесі бір - ғылыми дінтанушылық көзқарас бойынша дінсіз дәуір деген теория бар. Мүндай көзқарастың мазмұны бойынша, адамзатта көптеген дінсіз уақыттың болғандығын дәлелдейді. Ғылыми деректерге сүйене отырып, адамзаттың неандерталецке дейін 2 млн. жыл өмір сүргендігін, оның ішінде неандерталецтердің 100-40 мыңыншы жылда ғана пайда болуы. Дін болса тек неандерталдық (орта тас дәуірде) кезінде пайда болуы туралы дәлелденді. Ерте тас дәуірдегі (палеолит) өмір сүрген адамдарды және одан арғыларын епті адамдар деп атайды. Бұл жерде айта кететін жайт, адамзаттың абстрактылы формадағы ойлау қабілетін игерген кезінен бастап діни көзқарастар пайда болды деп есептейміз.
Сонымен, діннің шығуы, қазіргі типтік адамдардың пайда болуына байланысты. Ал, қазіргі типті адамдар қалай пайда болды? деген сұраққа діни және ғылыми жорамалдар (гипотеза) бар. Діни адамды - Құдай жаратты.., ғылыми-эволюциялық жолмен жануарлардан адам пайда болды.., адам ұрығы космостан келді ... Осы көзқарастардың әрқайсысы өзіндік, жеткілікті жорамалды дәлелдіктеріне сүйене отырып ақиқаттайды. Біздің анық білетініміз, алғашқы адамдардың дүниетанымдық көзқарастары мифтік жолда жүріп жатты деп айта аламыз. Миф - грек, -сөз, әңгіме, хикая, аңыз деген мағына береді. Миф көне қоғамдағы дүниетаным көрінісінің өзгеше формасы немесе табиғатты санасыз - көркем түрде өңдеу.
Ең ертедегі діни түсінік - өлген адамдардың аруағына табыну. Ол кезде әлі дербес Құдай түсінігі болмады. Алғашқы таптық қоғамға дейін Құдайлардың мүсіндері тікелей қоршап тұрған табиғаттан алынып отырды. Сол кездегі ең бір қарапайым және жабайы діни сенімдер фетишизм, тотемизм, магия және анимизм деп аталады.
Фетишизм - (португ.сөзі -сиқырлы зат) әр түрлі заттарды, кейде өсімдіктерді киелі ету. Әр алуан заттар дан бірнеше немесе бір затты бөліп алып, оған киелі, құдіретті мән беріп, сол зат арқылы өзіне қолайлы, керек оқиғаға әсерін тигізеді деп ойлау. Ондай фетиштік заттарды тек табиғаттан емес, қолдан да жасап алуға болады. Фетиштің заттары - табиғи: тас, ағаштың бөлігі, аңның тісі, келе-келе қолдан жасалған заттар: талисман, крест, икон, жарты ай т.с.с. Осындай заттардың арқасында әр түрлі аурудан сақтану, көз тиюден сақтау, жаулардан сақтау, аң аулауда сол заттардың жәрдем беруі және т.с.с.. Фетиштік заттардың бойында жасырын күш бар деп ойлау, сол күшті пайдалану. Егер де сол фетиштік зат адамға үлкен сәттілік әкелсе, онда сол затты өзіне сактап отырды. Ал, егер де фетиштік зат арқылы сэтсіздікке үшыраса, онда сол затты лақтырып тастап, басқа фетиштік затты қолданып отырды. Фетиштің келесі бір түрі пұтқа табыну. Ондай заттар адам мүсіні немесе жануарлар мүсіндері болуы мүмкін. Келесі діннің ертедегі түріне -тотемизм жатады.
Тотемизм - өсімдіктер және жануарлардың адамға қанды туыстық қатынасы бар деп түсіну. Ертедегі рулық қоғамда аң аулау мен үй жануарлардың адам өміріне, оның өмірі тікелей сол жануарларға байланысты болғандықтан (жануарларды тамақ, киім, көлік ретінде ітайдаланды), малдардың алдында ризашылығын білдіріп, жануарлардың бірнеше түрлерін киелі етіп қарастырды. Киелі жануарлардың етін жемей, құрметтеп олар туралы әр түрлі аңыздар айтып, өлеңдер шығарып кұрметтеді. Егер де тотемнің етін жейтін болса, онда үлкен салт-жораларында сойылған тотем етін сол ру мүшелеріне таратып беріп отырады, ал ру адамдары бұл біздің етіміз деп санады. Қазіргі кезде әрбір діннен тотемнің ізін табуға болады. Міне, осы күнге дейін Африка континентін тотемдік жер деуге болады. Үнді мемлекетінде тотемдік көрініс -- сиыр. Сиырды құрметтеп, киелі деп есептеп, оның етін жемейді. Кейбір касталар, тіпті, сиырдың сүтін де ішпейді.
Келесі діннің жабайы түрін магия деп атайды. Магия (грек. тіл. сиқыршылық, тәуіпшілік) - бір обьектіге иррационалды түрмен әсер ету, немесе әр түрлі сөздермен сол бір кезекті оқиғаны өзінің көзқарасына сәйкес етіп өзгерту. Оның шығу себебі, ертедегі қауымдағы адамдардың сөз, сөйлем, пікір байлығын игере бастағаннан шығады деуге болады. Ол адамдар сөз байлығын немесе пікірін қолдана білген адамның зор нәрсемен қаруланатынын білген. Сөзбен адамды жұбататын, әлсіз ауру адамдарға дем беріп, оның жазылуына жәрдем беруге болатынын байқаған. Сонымен қатар, сөзбен адам жүрегін жаралауға болатынын байқаған. Магияның мақсаты бойынша: олардың ішінде ең үлкен тараған түрі өндірістік магия. Себебі адам өмір сүру жолы өндірістен басталғандықтан, ол магия бірінші орын алады десек те болады. Магияның басқа түрлері: соғыс магиясы, денсаулық сактау магиясы, сүйіспеншілік ма - гиясы, т.с.с. Магияның өзара бөлінуіне байланысты, магияның өзін кәсіп ретінде пайдаланатын адамдар шығады, олардың атын әр түрлі атайды: шамандар, тәуіптер, көзбояушылар, сиқыршылар. Магия да басқа ертедегі діндерге ұқсап жойылып кетпейді. Қазіргі күрделі діндер арасында магияның қалдықтары бар.
Шаманизм ( әвенкі тілінде шаман, саман ) - алғашқы діндердің ішіндегі ру басылары мен кәсіби дін қызметкерлерінің қалыптасуы кезеңіне тән ерекше түрі. Мұндағы бір ерекшелік, осы кәсіби дін қызметшісі шаман (бақсы) болуы керек. Бақсылардың негізгі істерінің бірі - жынды ауруларды емдеу. Бақсы осы емшілігімен қатар ақын, музыкашы, сиқыршы, басқалардан осынысымен жоғары тұратын адам.

Ең бір соңғы жабайы діннің түрі - анимизм. Анимизм (лат.-тіл.жан) - деген жан бар дегенге сену. Анимизмнің алғашқы түрі аниматизм деп аталады. Аниматизмдік түсінік жан мен тән (дене) бірге өмір сүреді. Тән өлсе немесе қираса, жан да өледі. Ал анимизмде жан тәннен дербес өмір сүре алады. Мұндай түсініктің ертедегі адамдардың көптеген құбылыстарды білмеуі, түсінбеуінің нәтижесі. Мысалы: түс көру, ауыру, өлім, тағы сондай әсердің және галлюцинациялық елестетудің не екенін білмей, Жабайы философ денеде жан бар деп, ұйықтағанда ол жан анда-санда денені тастап шығып келіп отырады деп түсінді. Ондай түсінік өлген соң ол жан дербес өмір сүрер деп ойлайды. Жан дербес өмір сүретін болса, оған да өмір сүретін орын ке - рек болады, осыдан барып ол дүниеде өмір сүреді. Екінші жағынан, анимистік түсінік қоршаған әлемге де тарады. Жабайы адам барлық қоршап тұрған дүниенің жаны бар деп түсінеді. Олар да адам сияқты ойлайды, сезінеді дейді. Э.Тайлордың (1832-1917) айтуы бойынша, түземіс аяғын ұрып алған тасты тістеп алуға дайын тұрады, оған да ауыр тигізгісі келеді. Осындай түсінік келе-келе барлық табиғаттың күшіне айналып құдіретті күшке айналады. Әрбір құбылыс жаны бар күшке айналып, эволюциялық даму салдарынан политеистік (коп Құдай) және дами келе монотеистік (бір Құдай) діни көзқарас пайда болады. Анимистік түсінік әрбір дінде бар, қазіргі күрделі діндерде сақталып келеді. Олар: мәңгі жасайтын жан, әр түрлі періште, әруақ, жын-сайтан, домо - вой т.с.с. түсініктер қандай бір дін болмасын олардың негізгі түсініктерінің бірі болып отырады.
Ерте ғасыр заманындағы діннің түрлері осы айтылған түрлермен ғана шектеліп қоймайды. Келесі көне дәуірдегі діннің өкілі - көсем. Алғашқы көсемдердің ұйымдастырушылық, діни ритуалдарды басқарып орындаушылар. Оның негізгі рөлі өзінің қауымымен жасырын күштердің арақатынастарын реттеп отыру. Көсемнің атқаратын функциясы: жауын жаудыру, малдарды көбейту, қауымды аурудан сактау т.с.с. Архаика мәдениетіндегі тағы бір діни өкілдер - абыздар (жрец). Абыздар құрбан шалатын, Құдай мен адамның екі ортасындағы жүретін делдал адамдар. Абыздар болса бірінш і профессионалды діннің өкілдері болды. Олар майда жын, сайтандар, перілермен сөйлеспей, Құдаймен тікелей космостық тәртіппен қарым-қатынас жасайтын адамдар. Сол себепте абыздар жрецтер мемлекеттің істеріне де араласып, патшалармен дауласып, тек халықтың жалпы руха - ни өміріне емес, күнделікті өміріне де араласып, мемлекетті басқаруға да бой салды.
Политеистік культер мен мемлекеттік діндер. Қоғамның ілгері дамуынан еңбектің бөлініп шығуына байланысгы рулық құрылыс өзгеріп, оның орнына таптық қоғам басталғаннан бері мемлекет пайда болады. Мемлекеттің пайда болуына байланысты жердегі бір патшалық түсінік аспандағы бір Құдайдың шығуына алып келеді. Политеизм (көп Құдайлық) генотеизм (бас Құдай) дәуірінің басталу себебінен, бұлар кеңінен монотеистік діндердің шығуына жол ашты. Генотеизм - Құдайлардың Құдайы, монотеизм - жеке Құдайлық -- белгілі үлкен халықтардың діндері болды.
Мемлекеттік дін деп белгілі бір діни басшылары бар, діни қауымдардың жүйеге келтірілген догмалық көзқарасы қалыптасқан, ол дінді (белгілі бір халық қана ұстайтын (сенетін), өзінің белгілі бір шекарасы бар және т.с. елеулі діни белгілері болады. Мұндай алғашқы діндер үлкен өзендердің бойында: Ніл, Тигр, Евфрат және Индта шығады.
Көне дәуірде алғашқы мемлекет құрастырған халық Египет саналады. Ол мемлекет Ніл өзенінің жағасында шығып, ең бір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.