Қазақстан қалаларының тарихы

1 Кіріспе
2 Орынбор қаласы
3 Қызылорда қаласы
4 Алматы қаласы
5 Астана қаласы
6 Қорытынды
7 Қолданылған әдебиеттер

Көне түркі даласын мекен өткен қазақ халқының да сан ғасырлық өмір көшін басынан өткізген мол, құнарлы тарихы бар. Тарих төрінде көне түркі ұрпағы болып, саңлақ "сақтар" деген асқақ атпен де танылып, бүгінде тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің туын көтеріп отырған қазақ халқының жүріп өткен жолы – шежірелі, қазыналы ғұмыр. Біздің ел алдымен тәуелсіздікті аңсады, соған қол жеткізе алды.
Тәуелсіздік - қазақ халқының сан ғасырлық асыл арманы. Әлем халықтарының арасында дүниенің бір қиырынан бір қиырына өтіп барып ел болғандары да, сан түрлі ұлт пен ұлыстың араласуы нәтижесінде қалыптасқандары да баршылық. Қазақ - тамырын тереңге жіберген, осынау қасиетті даласынан табан аудармаған көне дәуірдегі сақтардың, ғұндардың, байырғы түріктердің ұрпағы, ата жұртта қара шаңырақты сақтап қалған халық.
Сіздер мен біздер жаңа мыңжылдықтың есігін аштық. Адамзат тарихындағы өсу мен өркендеудің, даму мен болашаққа ұмтылудың қадамын бастадық. Осы тұрғыдан ойға батқанда, Отанымыздың тарихынан оқшау орын алатын он жылдықтың осы кезеңмен ойлас келгенін мен жақсылыққа жоримын. Тәуелсіздіктің он жылдығын лайықты қарсы алу жолындағы сәтімен басталған іс-қимылымыздың көші қозғалар тұсында бәріміз бас қосып, жеткенімізді саралап, тапқанымызды бағалап, келер күндерге деген бақыт – бағдарымызды шамалап алатын кез келді.
Менің таңдап алған жұмысымның тақырыбы Қазақстанның астаналары туралы болып отыр. Міне өткен ғасырдағы астаналар
туралы біраз баяндап өтпекпін. Әрине бұрынғы астаналар туралы да ауыз толтырып айтуға да болады. Біздің ірі тұлғаларымыз табан тіреп ту тіккен Созақ, Түркістан сынды астаналар жөнінде өз алдына жеке әңгімелеуге де болатыны сөзсіз. Бірақ мен соңғы астаналарға баса назар аудардым.
Орынбор қаласы
Орынбор (1938—57 жылға дейін Чкалов) — қала, РСФСР-дің Орынбор облысының орталығы (1934 жылдан). Жайық өзенінің бойында, Сакмар өзенінің Жайыққа құйылысына жақын жерге орналасқан. Самара, Ақтөбе,

Орск қалаларына баратын темір жол торабы. Халқы 800 мың адам (1998) болған еді. Орынбор алғашында қазіргі Орынбор қаласының орнына 1735 ж. қамал ретінде салынды, аты да Op өзенінің атына байланысты қойылған. Қазіргі орнына 1743 ж. көшірілді. Орынбор 18—19 ғасырдың 1-жартысында Орынбордың әскери шекаралық шебінің (1862 ж. таратылды) негізгі қамалы, 1744 ж. 15 мартынан Орынбор губерниясының, 1748 жылдан Орынбор казак-орыс әскерлерінің әскери және әкімшілік орталығы, 1881 жылдан (ген.-губернаторлықтың) орталығы, сондай-ақ Торғай облысы губернаторының мекені. 1868 жылдан Орынбор Россияның Қазақстанмен және Орта Азиямен ірі сауда орталығы болды Орынборды 1773 ж. 5 октябрьден 1774 ж. 23 мартқа дейін Е.И. Пугачевтің әскері қоршады. Патша өкіметі тұсында жер аудару орны

1. Қазақ Совет Энциклопедиясы, 1-12 томдар, 1973-1980 жж.
2. Қазақтар. І-VII том, Құрастырғандар Әбен.Е. Шалғынбаева Ж. Алматы, 1998 ж.
3. Маданов. Ұлы дала тарихы, Алматы, 1997 ж.
4. Қазақ ССР тарихы, 2 том. Алматы, 1980 ж.
5. Мусин Ч. Қазақстан тарихы, 2003 ж.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 Орынбор қаласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 Қызылорда қаласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5 Алматы қаласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7 Астана қаласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17 Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 19

Кіріспе
Көне түркі даласын мекен өткен қазақ халқының да сан ғасырлық өмір көшін басынан өткізген мол, құнарлы тарихы бар. Тарих төрінде көне түркі ұрпағы болып, саңлақ "сақтар" деген асқақ атпен де танылып, бүгінде тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің туын көтеріп отырған қазақ халқының жүріп өткен жолы - шежірелі, қазыналы ғұмыр. Біздің ел алдымен тәуелсіздікті аңсады, соған қол жеткізе алды.
Тәуелсіздік - қазақ халқының сан ғасырлық асыл арманы. Әлем халықтарының арасында дүниенің бір қиырынан бір қиырына өтіп барып ел болғандары да, сан түрлі ұлт пен ұлыстың араласуы нәтижесінде қалыптасқандары да баршылық. Қазақ - тамырын тереңге жіберген, осынау қасиетті даласынан табан аудармаған көне дәуірдегі сақтардың, ғұндардың, байырғы түріктердің ұрпағы, ата жұртта қара шаңырақты сақтап қалған халық.
Сіздер мен біздер жаңа мыңжылдықтың есігін аштық. Адамзат тарихындағы өсу мен өркендеудің, даму мен болашаққа ұмтылудың қадамын бастадық. Осы тұрғыдан ойға батқанда, Отанымыздың тарихынан оқшау орын алатын он жылдықтың осы кезеңмен ойлас келгенін мен жақсылыққа жоримын. Тәуелсіздіктің он жылдығын лайықты қарсы алу жолындағы сәтімен басталған іс-қимылымыздың көші қозғалар тұсында бәріміз бас қосып, жеткенімізді саралап, тапқанымызды бағалап, келер күндерге деген бақыт - бағдарымызды шамалап алатын кез келді.
Менің таңдап алған жұмысымның тақырыбы Қазақстанның астаналары туралы болып отыр. Міне өткен ғасырдағы астаналар
туралы біраз баяндап өтпекпін. Әрине бұрынғы астаналар туралы да ауыз толтырып айтуға да болады. Біздің ірі тұлғаларымыз табан тіреп ту тіккен Созақ, Түркістан сынды астаналар жөнінде өз алдына жеке әңгімелеуге де болатыны сөзсіз. Бірақ мен соңғы астаналарға баса назар аудардым.
Орынбор қаласы
Орынбор (1938 -- 57 жылға дейін Чкалов) -- қала, РСФСР-дің Орынбор облысының орталығы (1934 жылдан). Жайық өзенінің бойында, Сакмар өзенінің Жайыққа құйылысына жақын жерге орналасқан. Самара, Ақтөбе,

Орск қалаларына баратын темір жол торабы. Халқы 800 мың адам (1998) болған еді. Орынбор алғашында қазіргі Орынбор қаласының орнына 1735 ж. қамал ретінде салынды, аты да Op өзенінің атына байланысты қойылған. Қазіргі орнына 1743 ж. көшірілді. Орынбор 18 -- 19 ғасырдың 1-жартысында Орынбордың әскери шекаралық шебінің (1862 ж. таратылды) негізгі қамалы, 1744 ж. 15 мартынан Орынбор губерниясының, 1748 жылдан Орынбор казак-орыс әскерлерінің әскери және әкімшілік орталығы, 1881 жылдан (ген.-губернаторлықтың) орталығы, сондай-ақ Торғай облысы губернаторының мекені. 1868 жылдан Орынбор Россияның Қазақстанмен және Орта Азиямен ірі сауда орталығы болды Орынборды 1773 ж. 5 октябрьден 1774 ж. 23 мартқа дейін Е.И. Пугачевтің әскері қоршады. Патша өкіметі тұсында жер аудару орны
болды. 18 ғ-дың аяғында декабристік бағыттағы Орынбор үйірмесі пайда болды.
Самара -- Орынбор (1877) және Орынбор -- Ташкент (1905) темір жолдарының салынуына байланысты Орынборда өнеркәсіп (ұн тарту, май шыжғыру, тері өңдеу, май айыру) өркендей бастады. 1912 ж. 37 фабрика, заводтық кәсіпорын (оларда 1794 жұмысшы істеді) және 7135 қолөнері болды. Ташкент темір жолдарының негізгі шеберханаларында 2 мыңға жуық жұмысшы істеді. РСДЖП-нің алғашқы топтары 1905 ж. мартта құрылды. Қала жұмысшылары 1905 ж. октябрьдегі бұқараның саяси ереуіліне белсене қатысты. Жұмысшылар мен солдаттар депутаттарының Советтері 1917 ж. март айының басында құрылды. 1917 ж. ноябрьдің 15 (28)-не қараған түнде Орынборда өкіметті атаман А.И. Дутов басып алды. 1919 ж. 22 январьда Қызыл Армия бөлімдері қаланы ақтардан біржолата азат етті. 1919 ж. апрельде Орынбор жұмысшылары қаланы Колчак пен Дутов әскерлерінің шабуылынан ерлікпен қорғады. Сол үшін Орынбор жұмысшылары БОАК-тің қаулысымен 1920 ж. Революциялық құрметті тумен наградталды.
1920 ж. 4 октябрьде Орынборда Қазақ өлкесі Советтерінің Құрылтай съезінде Қаз. АССР-і құрылды. Орынбор 1920 -- 22 ж. Қазақ АССР-інің астанасы болды. Совет өкіметінің алғашқы жылдарында қазақ интеллигенциясының едәуір бөлегі Орынбордың оқу орындарында оқып, білім алды.
Өнеркәсібінде машина жасау және металл өңдеу басты роль атқарады.

Станоктар жоне құрал-сайман, тамақ, өнеркәсібі үшін машиналар, электро-механикалық және тоңазытқыш жабдықтарын
жасайтын, темір жол транспортын жабдықтайтын т. б. заводтар бар. Дала маңынан ірі газ орны табылып игерілуде. Тамақ, жеңіл және жергілікті өнеркәсіптері де өркендеген. Жібек мата комбинаты, қолмен және машинамен тоқылатын шәлі комбинаты шығаратын бұйым жоғары бағаланады. Орынбордың негізгі тарихи орындары 1734 ж. салынған қамалға орналасқан (қала қақпасының қалдықтары сақталған). Архитектуралық ескерткіштердің арасында сауда үйі (1749 -- 54), Керуен сарайы (1836 -- 42, арх. А. П. Брюллов) бар. Қала 1930 жылдан жедел қарқынмен өркендеп келеді. Ауыл шаруашылық, медицина, педагогтық институттар, арнаулы орта білім беретін оқу орындары, драма, музыкалы комедия, татар театрлары, филармония, өлкетану және бейнелеу өнері музейлері бар.
Қызылорда қаласы
Қызылорда, Ақмешіт -- Қазақстанның оңтүстік бөлігіндегі ірі қала, Қызылорда облысының әкімшілік, мәдени және экономикалық орталығы. Автомобиль, су, әуе және темір жолдардың маңызды торабы. Сырдария өзенінің (төменгі ағысында) оң жағына орналасқан. Қала салынған өңір шалғынды, сортаң топырақты, құмды жазық болып келеді, климаты тым континенттік, қаңтардың орташа температурасы -- 9,3° С, кейде ауаның суықтығы -- 38° С-қа дейін төмендейді, шілдеде 25,7° С, кей жылдары ыстықтық 46° С-қа жетеді. Қызылорда 1853 жылға дейін Ақмешіт болып аталып, қоқандық шағын қамал болды. Орыс әскері келгеннен кейін оған Перовск деген
ат берілді. Ақмешіттің салынуы туралы екі ұдай пікір бар. Оның бірінде Ақмешіт Қоқан хандығының қамалы ретінде 1820 жылдың шамасында салына бастады делінсе, екіншісінде 1817 ж. шамасында, қоқандық қамал Ақмешіт салына бастады делінген. Октябрь социалистік революциясына дейін қала Түркістан өлкесі, Сырдария облысының уез орталығы болды. Революциядан кейін Ақмешіт аты қайтадан қалпына келтірілді де, ал 1925 жылдан бастап Қызылорда атала бастады. 1926-1929 жылдары Қызылорда Қазақ АССР-інің астанасы болды. Совет өкіметі тұсында қала қатты дамып ірі орталыққа айналды.

Мұнда химия, жеңіл, тамақ және құрылыс өнеркәсібі салаларынан 30-дан астам кәсіпорындар бар. Олардың ішіндегі ірілері: целлюлоза-картон комбинаты, ет, сүт, нан, құрылыс материалдар комбинаттары, аяқ киім, трикотаж, тігін, мебель фабрикалары, күріш тазалау, арақ, балық заводтары. Қызылорда кәсіпорындарында өндірілген өнеркәсіп өнімдері, әсіресе целлюлоза-қағаз, картон, күріш еліміздің көптеген аудандарына тарайды.
Қызылорда жалпы білім беретін 30-дан астам мектеп, педагигкалық институт, бірнеше орта арнаулы оқу орындары, Н. Бекежанов атындағы қазақ драма театры, облыстық тарихи-өлке тану музейі т.б. бар.
Алматы қаласы
Қазақ АССР-інің астанасы (1929-1936 жж), ал 1936 жылдан бастап Қазақ ССР-ның астанасы болды. Республикалық деңгейдегі қала. Республиканың саяси, экономикалық, ғылыми жэне мәдени орталығы, басты транспорт торабы. Қалада 1980 жылдардың басында 1 млн. адам болатын халқы бар қала болды. 6 қалалық ауданға (Түрксіб, Әуезов, Бостандық, Медеу, Алмалы, Жетісу) бөлінеді. Іле Алатауы жотасының солтүстік беткейінің 900 м-ге дейінгі биіктіктегі етегін ала, Үлкен және Кіші Алматы өзендерінің ысырынды конусында орналасқан. Төңірегінің табиғаты өте көркем. Алматы -- дүние жүзіндегі ең көгал қалалардың бірі (әр тұрғынына 20 м2 жасыл желектен келеді). Климаты континенттік. Ауаның жылдың орташа температурасы 7,8°С, қаңтарда -- 8°С, шілдеде 22,3° С. Жауын-шашын көбінесе көктем айларында жауады. Қар жамылғысы жұқа әрі ұзақ сақталмайды. Қала сейсмикалық ауданда орналасқан.
1887 ж., 1910 ж. апатты жер сілкінулер болды.
Тарихи анықтама. Қазіргі қала атырабын халық ерте заманнан бері мекендеген. Негізінен Сақ, кейін Үйсін тайпаларының мекені болған бұл жерде орта ғасырда Алматы қаласы ірге көтерді. Қазақ жерінің толассыз шапқыншылықтарға ұшырау салдарынан қирап, шағын қыстаққа айналған бұл ежелгі қаланың орнына, осы өңірдің Ресейге қосылуына байланысты, 1854 ж. Заилийское (Верный) орыс бекінісі салынды. 1854 жылы майор Перемышльский басқарған отряд Алматы өқірінде Верное бекінісін салуды аяқтады, ал екі жылдан кейін, 1856 жылы, Заилийск өлкесіне енгізілген приставтық тәртіп орталығы Верный қаласы болған Алатау округі болып қайта құрылды.

Верное бекінісінің салынуымен солтүстіктегі қырғыздардың жері Россияның құрамына енген территорияға іргелесіп жатты. 1854 жылғы 26 сентябрьдеақ Ыстықкөл өңірінің қырғыздары өздерін Россияның қол астына қабылдау туралы Сібір генерал-губернаторына өтініш жасады, ал 1856 жыл.ғы 17 январьда Омбыда олар адал болатындықтары жөнінде ант берді. Осы кезден бастап Ыстықкөл өңірі қырғыздарының 10 мың түтіні Алатау округінің құрамына кірді. Оңтүстік-шығыс Қырғызстан мен Ферғана аңғарының халқы Қоқан хандарының билігінде қалып қойды.
1867 ж. Верный жаңа құрылған Жетісу облысының әкімшілік орталығына айналып, қала саналды.
Революция қарсаңындағы Верныйда негізінен жергілікті ауыл шаруашылық шикізаттарын өңдеуге байланысты шағын кәсіпорындар ғана болды. 1913 ж. барлық өнеркәсіп орындарында 313 жұмысшы істеді. Мұнда спирт-арақ (10 жүмысшы), сыра (40 жұмысшы) заводтары, темекі фабрикасы (100 жұмысшы), 7 май шайқайтын шағын завод, тері өңдеу, сабын қайнату, жүн жуу және ұн тартатын кәсіпорындар болды. Қала өзінің алма бағымен (9,2 мың га, 1917 ж.) әйгілі еді.
Верный өз уақытында едәуір мәдениет ошағына айналды. Мұнда оқу және мәдениет орындары ашылды. Қалада сол кезде Орталық және Орта Азияны тұңғыш зерттеуші көптеген белгілі ғалымдар болды. 1856 ж. қалада Алматы туралы және Іле Алатауы белдеулеріне алғашқы рет сипаттама берген географ П. П. Семенов-Тян-Шанский, 1875 ж. геолог И. В. Мушкетов (1887 жылғы Верный жер сілкінуі туралы елеулі еңбек жазды), географтар Н. М. Пржевальский, Г. Н.
Потанин, А. Н. Краснов және В. В. Сапожников, зоолог Н. А. Северцев, тарихшы В. В. Бартольд т. б. тұрды. 1856 -- 64 ж. арасында қазақтың ұлы галымы Ш. Уәлиханов Верныйға жиі келіп тұрды.
19 ғасырдың соңында Верный қаласы патшалық Ресейдің саяси тұтқындарды жер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.