Дүние жүзілік химия өнеркәсіптерінің ірі карпорациялары

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. Дүние жүзілік және Қазақстанның химия өнеркәсібінің
қазіргі жағдай ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Дүние жүзілік химия өнеркәсіптерінің ірі карпорациялары ... ... ... 12
2. Ақтөбе қаласының бейорганикалық заттар өңдірістері мен ұқсас өнім өңдіретін шетелдік өңдірістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
3. Химия өнеркәсібінде еңбекті қорғау және қоршаған ортаны қорғау мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
3.1. Күшті және нашар жақтарын талдау, осы сала үшін мүмкіндіктер
мен қауіп.қатерлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қолданылған дереккөздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23

Химия өнеркәсібі қазіргі экономиканың ең маңызды негізгі саласы болып табылады. Оның өнімдері (70 мың атаулы) әр түрлі тұтынушы тауарлар өңдірістерінде, сонымен қатар үлкен көлемді басқа да экономикалық салаларында, яғни ауыл шаруашылығында, өңдеу өнеркәсіптерінде, құрылыс және қызмет көрсету саласында кеңінен қолданылады. Химия өнеркәсібі өзінің өңдіріснің 25%-ын тұтынады. Маңызды тұтынушыларға – автомобиль, текстильді өнеркәсібі, киім өңдірісі, металлургия және т.б. кіреді.
Химия өнеркәсіп өнімдерін төрт категорияға бөлуге болады: негізгі химикаттар ( әлемдік өңдірістік салаларына шамамен 35–37% келеді), тіршілікті қамтамасыз ету деп аталатын (30%), арнайы химикаттар (20–25%) және тұтыну тауары ( шамамен 10% ).
Негізгі, немесе «тауарлы» химикаттарға полимерлер, ірітонналық мұнай-химиясы, негізгі химия өнім өнеркәсібі, бейорганикалық химикаттар және минералды тынайтқыштар жатады. Соңғы жиырма жылдықта бұл химия өнеркәсіптік бөлігі – 50–70% баяу дамыды. Негізгі рөлі боп мұнда полимерлер болып табылады.
Басқа химиялық туындыларға және негізгі химикаттар – синтетикалық каучук, лактар және бояулар, скипидарлар, шайырлар, күйелер, жарылғыш заттар және резеңкетехникалық бұйымдар – жалпы негізгі өңдірістің 20%-ын құрайды.
Бейорганикалық химикаттар ( құрамы 12% негізгі өнімді саласын құрайды) ескі химиялық өнімдер болып табылады. Оларға тұз, хлор, каустикалық сода, әртүрлі қышқылдар ( азотты, фосфорлы, тұз қышқылы) жатады. Минералды тыңайтқыштар негізгі химикаттардың маңызды бөлігін білдіреді (шамамен 6%) және азот, фосфор және калийді өзіне қамтиды.
Тіршілікті қамтамасыз ететін химиялық өнімге биологиялық субстанция, фармацевті препараттар, диагностикалық препараттар, ветеринарлық препараттар, дәрумендер және пестицидтер жатады. Химия өнеркәсібінің бұл бөлімі өте қарқынды дамиды. Одан басқа ол жоғары технологиялық химияның бөлімі: зерттеу және талдаудың сату көлемінен шығысы 15-25%-ды құрайды. Тіршілікті қамтамасыз ететін химиялық өнім өңдірісі өте жоғары дәрежелі ерекшелігімен және мемлекеттік бақылау және арнайы органдардың қадағалауы – мысалы, американдық азық-түлік және дәрі-дәрмек әкімшілігімен ерекшеленеді.
Арнайы химикаттар салыстырмалы жоғары қосылған құны бар өнімдер болып табылады және сараланған соңғы нарықтармен химиялық өнеркәсібі жеткілікті жылдам дамып келе жатқан инновациялық бөлімі болып табылады. Бұл өнімдер нарықта олардың нақты функционалдық қасиеттері үшін бағаланады. Бұл (электрондық құрылғылар мен жабдықтар үшiн арнайы әзiрленген) электрондық химикаттар, өнеркәсіптік газдар, желімдер, түрлі қорғаныс жабындары, өнеркәсіптік тазарту химиялық заттар, катализаторларды қамтиды. Арнайы химиялық өнімдер, сондай-ақ «Бейнелеу химикаттар» деп аталады.
Тұтыну химиясы сабын , жуғыш заттар мен косметиканы қамтиды. Химиялық бөлімінің өсу қарқыны ЖІӨ өсумен кеңінен дәйекті болып табылады.

1. Википедия свободная энциклопедия [https://ru.wikipedia.org/wiki/

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жұмыстың мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Дүние жүзілік және Қазақстанның химия өнеркәсібінің
қазіргі
жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Дүние жүзілік химия өнеркәсіптерінің ірі карпорациялары
... ... ... 12
2. Ақтөбе қаласының бейорганикалық заттар өңдірістері мен ұқсас өнім
өңдіретін шетелдік өңдірістер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 15
3. Химия өнеркәсібінде еңбекті қорғау және қоршаған ортаны қорғау
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
3.1. Күшті және нашар жақтарын талдау, осы сала үшін мүмкіндіктер
мен қауіп-қатерлер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...19
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Қолданылған дереккөздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...23

Кіріспе

Химия өнеркәсібі қазіргі экономиканың ең маңызды негізгі саласы болып
табылады. Оның өнімдері (70 мың атаулы) әр түрлі тұтынушы тауарлар
өңдірістерінде, сонымен қатар үлкен көлемді басқа да экономикалық
салаларында, яғни ауыл шаруашылығында, өңдеу өнеркәсіптерінде, құрылыс және
қызмет көрсету саласында кеңінен қолданылады. Химия өнеркәсібі өзінің
өңдіріснің 25%-ын тұтынады. Маңызды тұтынушыларға – автомобиль, текстильді
өнеркәсібі, киім өңдірісі, металлургия және т.б. кіреді.
Химия өнеркәсіп өнімдерін төрт категорияға бөлуге болады: негізгі
химикаттар ( әлемдік өңдірістік салаларына шамамен 35–37% келеді),
тіршілікті қамтамасыз ету деп аталатын (30%), арнайы химикаттар (20–25%)
және тұтыну тауары ( шамамен 10% ).
Негізгі, немесе тауарлы химикаттарға полимерлер, ірітонналық мұнай-
химиясы, негізгі химия өнім өнеркәсібі, бейорганикалық химикаттар және
минералды тынайтқыштар жатады. Соңғы жиырма жылдықта бұл химия
өнеркәсіптік бөлігі – 50–70% баяу дамыды. Негізгі рөлі боп мұнда
полимерлер болып табылады.
Басқа химиялық туындыларға және негізгі химикаттар – синтетикалық
каучук, лактар және бояулар, скипидарлар, шайырлар, күйелер, жарылғыш
заттар және резеңкетехникалық бұйымдар – жалпы негізгі өңдірістің 20%-ын
құрайды.
Бейорганикалық химикаттар ( құрамы 12% негізгі өнімді саласын құрайды)
ескі химиялық өнімдер болып табылады. Оларға тұз, хлор, каустикалық сода,
әртүрлі қышқылдар ( азотты, фосфорлы, тұз қышқылы) жатады. Минералды
тыңайтқыштар негізгі химикаттардың маңызды бөлігін білдіреді (шамамен 6%)
және азот, фосфор және калийді өзіне қамтиды.
Тіршілікті қамтамасыз ететін химиялық өнімге биологиялық субстанция,
фармацевті препараттар, диагностикалық препараттар, ветеринарлық
препараттар, дәрумендер және пестицидтер жатады. Химия өнеркәсібінің бұл
бөлімі өте қарқынды дамиды. Одан басқа ол жоғары технологиялық химияның
бөлімі: зерттеу және талдаудың сату көлемінен шығысы 15-25%-ды құрайды.
Тіршілікті қамтамасыз ететін химиялық өнім өңдірісі өте жоғары дәрежелі
ерекшелігімен және мемлекеттік бақылау және арнайы органдардың қадағалауы –
мысалы, американдық азық-түлік және дәрі-дәрмек әкімшілігімен ерекшеленеді.

Арнайы химикаттар салыстырмалы жоғары қосылған құны бар өнімдер болып
табылады және сараланған соңғы нарықтармен химиялық өнеркәсібі жеткілікті
жылдам дамып келе жатқан инновациялық бөлімі болып табылады. Бұл өнімдер
нарықта олардың нақты функционалдық қасиеттері үшін бағаланады. Бұл
(электрондық құрылғылар мен жабдықтар үшiн арнайы әзiрленген) электрондық
химикаттар, өнеркәсіптік газдар, желімдер, түрлі қорғаныс жабындары,
өнеркәсіптік тазарту химиялық заттар, катализаторларды қамтиды. Арнайы
химиялық өнімдер, сондай-ақ Бейнелеу химикаттар деп аталады.
Тұтыну химиясы сабын , жуғыш заттар мен косметиканы қамтиды. Химиялық
бөлімінің өсу қарқыны ЖІӨ өсумен кеңінен дәйекті болып табылады.
Әлемдік және отандық химия саласын салыстырмалы талдау осы саланың
Қазақстан жағдайында даму үшін үлкен әлеуетке ие екенін көрсетті, сала
өнімдерінің үлкен шоғыры іс-жүзінде халық шаруашылығының барлық
салаларында, сондай-ақ күнделікті тұрмыста пайдаланылуы мүмкін. Химия
саласы бүкіл әлемде экономиканың нақты секторларының басқа салалары үшін
шикізаттардың, жартылай өнімдердің, материалдардың ірі жеткізушілерінің
бірі болып табылады.

Негізгі бөлім
1. Дүние жүзілік және Қазақстанның химия өнеркәсібінің қазіргі жағдайы
Химиялық өнімдер әлемдегі ең ірі өндірушісі Америка Құрама Штаттары
болып табылады. 2009 жылы олардың үлесі химикаттардың жаһандық өндірістің
18,6 % -ды құрады (1-кесте).

1-кесте. Химиялық өнімдердің әлемдік өндірісі, млрд долл
Ел 1998 ж. Үлесі, % 2009 ж. Үлесі, %
1 АҚШ 416,7 26,5 689,3 18,6
2 Жапония 193,8 12,3 298,0 8,1
3 Германия 124,9 7,9 263,2 7,1
4 Қытай 80,9 5,1 549,4 14,9
5 Франция 79,1 5,0 158,9 4,3
6 Ұлыбритания 70,3 4,5 123,4 3,3
7 Италия 63,9 4,1 122,9 3,3
8 Бразилия 46,5 3,0 126,7 3,4
9 Оңтүстік Корея 39,3 2,5 133,2 3,6
10 Үндістан 30,7 2,0 98,2 2,7
11 Ресей 23,8 1,5 77,6 2,1
12 Қазақстан 3,6 0,23 11,3 0,3
Басқа елдер 399,7 25,7 1046,7 28,7
Барлығы 1573,2 100 3698,8 100

АҚШ-та шамамен 96% барлық салаларындағы өнеркәсіптік өңдеуі химиялық
өңдіріспен байланысты. АҚШ химия өнеркәсібінде тікелей 900 мың адам жұмыс
істейді, осыны ескере отырып және осы саладағы әр лауазымдық сабақтас
салаларда 5 қосымша жұмыс орындары бар , барлығы АҚШ экономикасында 4,6 млн
жұмыс орны тiкелей немесе жанама түрде химия өнеркәсібінің байланысын
тудырады. Химиялық өндіріс салыстырмалы жоғары жалақылы болып табылады:
мұнда орташа жалақы өңдеуші өнеркәсіп бойынша орташа көрсеткіштен 43 %
жоғары, яғни жылына 78 мың долл құрайды. Жыл сайын АҚШ 170 млрд астам
химиялық өнімдерді экспорттайды, бұл американдық экспорттың 10%-ын құрайды.
Секторындағы жыл сайынғы инвестиция . 15 млрд АҚШ долларына жеттеді ,
немесе 3,1% сатулар. Фармацевтикалық өнеркәсіп инвестициясымен салыстырсақ
5 млрд АҚШ долл., немесе сату 2,6 % құрайды. Сонымен қатар, соңғы
онжылдықта АҚШ химиясының капитал салымдарының көлемі қысқарды : 1999-
2009жж. 20-дан 14,9 млрд дейін төмендеді. АҚШ химиялық өнімдердің таза
импорттаушысы болып табылады. Американдық өңдеу өнеркәсібінің өндірістік
базасы қызмет көрсету саласына жол беріп, шетелге аударылады, содан
химиялық тұтыну салыстырмалы төмендейді, және жаңа химиялық әлеуетін
инвестициялары әлемнің басқа елдерімен салыстырғанда әлдеқайда төмен.
Дәстүрлі химия өнеркәсібінің ірі орталығы Батыс Еуропа болып табылады.
Еуропада (әсіресе Германияда) бұл саласы экономиканың маңызды секторларының
бірі болып табылады. Еуропалық химия өнеркәсібінде 3,6 млн.
адам жұмыс істейді, ал жалпы алғанда, компаниялардың саны 60 мың. Еуропаның
өндіріс саласы сыртқы сауда айналымының 65 % -ын құрайды.
Алайда , 1999-2009жж. кезеңінде осы аймақтың химикаттар үлесі жалпы
жаһандық сату 32%-дан 24 % -ға дейін төмендеді. Германия бұл жерде ірі
өндіруші болып қалады. Одан кейін Франция, Ұлыбритания және Италия.
Осы төрт елдің үлесі жалпы Батыс Еуропа химиялық өнеркәсібінің 88%-ды
құрады. Батыс Еуропа жалпы химиялық өндірісінің 60%-ын негізгі химикаттар
құрайды, соның ішінде мұнай химиясы және негізгі бейорганикалық химиялық
өнімдерімен қоса, арнайы химикаттар ( лактар, бояулар, өсімдіктерді қорғау
құралдарын, пигменттер және қоспалар ) 26%-ын және тұтынушы химия 14%-ын
құрайды. Батыс Еуропа химия өнеркәсібінде өсуінің негізгі драйвері Еуропа
елдерінің арасындағы сауда және сауда емес кедергілерді жою болды. Қазіргі
уақытта Еуропалық Одақ химиялық заттардың 500 млн пайдаланушылар болып
табылады, ал 2009 жылғы сату көлемі 222 млн құрады (1999ж. 98млн долл.).
Сол кезеңде химиялық өнімдерді тұтыну 183 млн 110 долларға дейін төмендеді,
ал экспорттың үлесі 1995 жылы 16%-дан 2009 жылы 26 % -ға дейін өсті.
Еңбек өнімділігі дәрежесі бойынша химия өнеркәсібі тек фармацевтикаға
орын береді (1-сурет). Алайда ол автомобиль өнеркәсібі мен компьютер
өнеркәсібінен 1,4 есе, өңдеу өнеркәсібінен 1,9 есе, тамақ өнеркәсібінен 3,3
есе алда.
Батыс Европалық химия өнеркәсібінде 29мың өнеркәсіптік кәсіпорындар
бар. Алайда олардың 96%-ы – кіші және орташа кәсіпорындар (250 адамдық).
Сонымен қатар 61% 1-ден 9-ға дейінгі жұмысшы бар микрокомпанияларды
құрайды.
1-сурет. 2006ж. Батыс Еуропалық өнеркәсіптің әртүрлі салалардың еңбек
өнімділік дәрежесі

Жалпы, Батыс Еуропалық химия өнеркәсібі жоғары толымсыз болып табылады
және осындай жеткіліксіз өндірістік ауқымы ретінде құрылымдардың әлсіз
жақтары, өндірістің жеткіліксіз масштабы ретінде, активтердің салыстырмалы
төмен интеграциясы , бастапқы химиялық шикізат құны жоғары болып табылады.
Мысалы, Еуропалық өсімдіктердің 60%-ы , тығыздығы жоғары полиэтилен өндіру
мөлшері жеткілікті шағын және тығыз химиялық шикізат көздерімен
интеграцияланған. Нәтижесінде , Еуропалық химия компанияларының өндірістік
шығындары Таяу Шығыс компанияларынан 50% жоғары болып табылады. Еуропалық
химия өнеркәсібінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру ең маңызды жолдарының
бірі шоғырландыру процесіне айналады. Басқа капитал қажетсінетін салалардың
тәжірибесі кірісі мен тиімділігі жеткілікті деңгейі елдегі жалпы
өндірісінің өңдірілген өнімі кемінде 70% құрайтын кезде төрт ірі
компанияларды қол жеткізілетінін көрсетеді. Бұл деңгей бәсекелестік және
баға тұрақтылығын оңтайлы комбинациясын қамтамасыз етеді.
Америка Құрама Штаттары мен басқа да ірі дамыған елдер айтарлықтай
дамушы елдерде соңғы онжылдықта химия өнімдері әлемдік өндірісінің
прогресс нәтижесінде төмендеді. Өнеркәсібі дамыған елдер инновациялар мен
ұзақ мерзімді мақсатты қайта құрылымдау есебінен арнайы мақсаттар үшін
жоғары технологиялық материалдар өндірісі негізгі бөлігінде шоғырланған .
Химия өнеркәсібі үшін базалық өнімдерінің негізгі жеткізушілері
ретінде өздерінің маңыздылығын жоғалтпаған, осы кең ауқымды өндіру,
шикізат және арзан еңбек құны көзделген аймақтар ішіне белсенді
тасымалданады. Мысалы, өндірістік бірліктің (1 т) Венесуэлада полиэтилен
сыйымдылығын құру үшін 0,9 мың долл., қажет болған жағдайда ,онда Швецияда
1,5 мың долл. қажет.
Ең дүрліктірер нәтижелерге Қытай жетті. 1998-2009жж. кезіңде елде
химиялық өндіріс 6 есеге жуық өсті. Қытай АҚШ-тан кейін әлемде екінші
орында, алдағы жылдары көшбасшы АҚШ-ты басып озуға қорқытып.

2-сурет. 2010-2020 жж. Химия өнеркәсібінің өңдіруші - елдердің болжамды
қарқынды өсуі, %

3-сурет. 2010-2020жж. Жаңа қуатты химия өнеркәсіптері, %

1 – Орта Шығыс; 2 – Азия; 3 – Солтүстік Америка; 4 – басқа елдер.
Сарапшылар 2015 жылға қарай Қытай әлемнің химиялық заттардың жетекші
өндірушісі болады, оның үлесі 12-14 % құрайды, деп бағалап отыр.
АҚШ процестер мен қызметтерді жақсарту үшін, инновацияға бағытталатын
болады. Өндірісі негізгі химиялық және өсімдік қорғау өнімдерінің өсу
қарқыны төмендету кезінде , фармацевтикаға қарай көшеді.
Ал, Қазақстанның химия саласы – шикізат көзі және көптеген өндіріс
саласында үлкен мағынаға ие болған материалдардың қайнар көзі саналатын
басымдылығы жоғары және көп қырлы сектор.
Қазақстанда минералды және көмірсутек материалдарының, қазіргі кезде
әлі игерілмеген фосфориттер, хромиттер, натрий тұздарының кең ауқымды
кеніштері бар. Мемлекетіміздің жер қойнауынан Менделеевтың периодтық
жүйесіндегі 105 элементтің 99-ы табылған. Қазіргі таңда Қазақстанда
құрамында 1,225 түрлі пайдалы қазбалары бар 493 кен орындарына барлау
жүргізілген.
Қазақстанның химия секторының басты артықшылығы мынандай:
1. Химия саласының дамуына ауқымды тұғыр бола алатын энергетикалық, су және
басқа да табиғи ресурстардың ұланғайыр қоры;
2. Импорттың орнын толтыратын әлеуеті бар, тез әрі кең көлемде дамып келе
жатқан ішкі нарық;
3. Ғылыми, техникалық және инженерлік қуатты ұлғайту және өндіріс
саласындағы көп жылдық тәжірибе;
4. Тұрақты макроэкономикалық орта;
5. Шетелдік инвестиция тарту үшін қалыптасқан өте қолайлы саяси жағдай.
Қазақстанның ішкі нарығында және одан шеткері жатқан химиялық
өнімдерді импорттаушы ірі мемлекеттер арасында зор сұранысқа ие (ТМД,
Балтика елдері, Қытай, Түркия, Батыс Еуропа) елдері, химия өнеркәсібін
жақын және ұзақ мерзімді дамыту үшін қолайлы негіз қалыптастырып отыр.
Фосфориттер мен түрлі тұздарға өте бай химиялық сектор өнеркәсібіне
негізделген Қазақстанның бірегей артықшылығы бар, яғни Қазақстан
өнеркәсібінің аралас салалардағы өзара байланыстың табысты түрде жалғасуына
алғышарт жүзеге асырылып отыр, мәселен: мұнай-газ саласында мұнай өнімдерін
шығару немесе металлургия саласында күкірт газдарын кәдеге жарату.
Ең ірі химиялық өнеркәсіп кәсіпорындарының стратегиялық мекендері
қажетті ресурстарға қол жетімділік қағидатына негізделген. Мәселен, шикізат
қорларын әдепкі өңдеуден өткізетін кәсіпорындар қатар орналасқан: (Жамбыл,
Ақтөбе, Атырау және Оңтүстік Қазақстан облыстары – азот, фосфориттар,
сақар, күрделі минералды тыңайтқыштар), ал кешенді өңдеуден өткізетін,
жоғары білікті мамандармен толыққан, ғылыми-техникалық базасы бар, тұтынушы
сұранысына ие ірі кәсіпорындар бір-біріне жақын орналасқан(
мамандандырылған және тұрмыстық химия – Павлодар, Қарағанды, Шығыс
Қазақстан облысының қалалары, Алматы, каустикалық сода – Павлодар, күкірт
қышқылы – Ақмола, Қызылорда және Жамбыл облысы, каучук өнімдері –
Қарағанды).
Қазақстанда және әлемдік нарықта химиялық өнімдерді ең ірі тұтынушы
саналатын (Қытай, Орталық Азия, Ресей, Таяу Шығыс, ЕЫ) елдеріндегі осыған
сәйкес ұсыныстардың төмендеуі аясында бейорганикалық химия мен
тыңайытқыштарға әлемдік сұраныстың өсуі.
Логистикалық инфрақұрылымның жедел дамуы мен Қазақстанның географиялық
орналасу орнының бірегейлігі химиялық өнімдерді тұтынатын екі ірі нарықтық
аумақтарды – Қытай, Таяу Шығыс пен Еуропаның арасын жалғап жатыр.
Химия саласының Еуропа комитетінің (CEFIC) мәліметтері бойынша 2011
жылы әлемдік химия өнімдері нарығының көлемі 3964,3 млрд АҚШ долларын
құраған. Әлемдік нарықтың негізгі үрдісі: ресурстық базаға сәйкес өндіруші-
мемлекеттер дербестігінің тарылуы, ақ және талшықты химияның жедел дамуы,
биотехнология мен полимерлі өндірістің қарқынды дамуы. Қазақстан мұнай-
химия өндірісі және бейорганикалық химия саласында көшбасшы саналады. Сол
сияқты, шыны өндірісі, керамика, цемент өнімдері, лак-бояу өнімдері және
тұрмыстық химия саласы белсенді түрде дамып келе жатыр. Химия мен оған
тікелей байланысты өндіріс салаларының толыққанды өндірістік көлемі, мұнай-
химиялық өндірісті қосып есептегенде, 2011 жылы 45 миллион тоннаны құрады.(
ҚР Статистика Агенттігінің мәліметі бойынша). 2010-дан 2011 жыл
аралағындағы өндірістің дамуы Қазақстан Республикасындағы 2010-2014 жылдар
аралағындағы химия өндірісінің дамуы Бағдарламасының жүзеге асуының
арқасында 11%-ды құрады.
ҚР Статистика Агенттігінің мәліметтері бойынша 2012 жылдың 1-ші
қаңтарында Химия өндірісі саласы бойынша іс-әрекет етуші 209 ірілі-ұсақты
кәсіпорын тіркелген. 2011 жылы Қазақстандағы бейорганикалық химикаттар мен
кемел тыңайтқыштар өндірудің жалпы өндірістік көлемі 1,8 миллион тоннаны
құраған, оның 1,5 миллион тоннасы экспортқа шығаруға дайындалған(3 миллиард
АҚШ доллары). Жекеменшік табиғи ресурстарды алдыңғы қатарлы
технологиялардың көмегімен өңдеу үшін инвестиция тарту арқылы Қазақстан
әлемдік нарықтағы минералды тыңайтқыштардың ең ірі жеткізіп берушісіне
айналды.

2008-2011 жылдар арасындағы химиия өндірісі, 100 тонна

• Минералды тыңайтқыштар
• Целлюлоза және қағаз
• Негізгі бейорганикалық химикаттар
• Пластик пен резеңке
• Лак-бояу жабындар
• Тұрмыстық химия
• Фармацевтика (және органикалық химия)
• Басқа да химиялық өнімдер
Химия өнеркәсібінің негізгі өндірушілері

• Қазіргі таңда Ақтөбе облысы, Мұғалжар ауданы, Шилісай кен орнында
ShilisaiChemicals ЖШС қуаты 880 мың тонна МАФДАФ өндіретін зауыт
құрылысын бастау үшін жобалау жұмыстарын жүргізіп жатыр.

• Минералды-Химия Компаниясы ЕуроХим ААҚ-ы 2016 жылдан бастап, Көк-Жон
(Аралтөбе мен Кесіктөбе аумағында) және Жамбыл облысы Гиммельфарбск
фосфор кеніштеріне барлау жұмыстарын жүргізіп, жылына 5-6 миллион
фосфорит кенін өндіру арқылы жалпы көлемі шамамен 1,4 млн. тонна
МАФДАФ, азотты және кешенді минералды тыңайтқыш өндіруді жоспарлап
отыр.

• Ақтөбе хром қоспалары зауыты АҚ алғашқылардың бірі болып натрия
бихроматын шығаруды жүзеге асырды. Зауыттың негізгі өнімдері: техникалық
натрий бихроматы, техникалық калий бихроматы, металлургиялық хром
тотығы, хром ангидриді, негізгі хром сульфаты, дақты хром тотығы, құрғақ
хром малмасы, күкіртті натрий, хром тұздары.

• Каспий маңы тау-кен комбинатының химиялық кешені аясында жұмыс істейтін
ҚазАзот ЖШС-ы азотты тыңайтқыштар мен аммиак селитрасы нарығындағы ірі
монополист болып саналады. Кәсіпорын қуаты: аммиак - тәулігіне 600
тонна, 46%-дық әлсіз азот қышқылы өндірісі - тәулігіне 875 тонна,
аммиак селитрасының өндірісі – тәулігіне 1 000 тонна.

• Қазфосфат ЖШС құрамында фосфоры бар қоспалардың ең негізгі өндірушісі
болып саналады. Компанияның негізгі қызметі – геологиялық барлау
жүргізу, фосфорлы минералды тыңайтқыштар мен азықтық фосфат өндіру,
минералды шикізат негізінде өнеркәсіп өнімдерін шығару болып табылады.

• Үлбі-ФторКешен ЖШС тікелей ықпалдастыққа негізделген компания болып
саналады, ол тау-кен байыту өндірісі мен балқытылған қышқыл өндірісін
қатар атқарады. Үш бірдей өндірістік бөлімшеден тұрады: Қаражал кен
орны, Өскемендегі кен байыту фабрикасы мен балқытылған қышқыл өндіретін
цех.

• Павлодарда орналасқан Каустик АҚ-ы. Кәсіпорынның жобалық қуаты бойынша
жылына 30 мың тонна каустикалық сода, 26 мың тонна сұйық хлор, 45 мың
тонна тұз қышқылы және 6,6 мың тонна натрий гипохлоритін өндіреді деп
жоспарланған.
Химия өнімдері өндірісінің негізгі көлемі Жамбыл облысына келеді -
29,3% (Қазфосфат ЖШС), Ақтөбе облысы - 14,7% (АЗХС АҚ), Қарағанды
облысы – 11,5% (ТЭМК АҚ, Қазақмыс ЖШС), Маңғыстау облысы – 7,9%
(ҚазАзот ЖШС), Шығыс Қазақстан облысы - 9,4% (ҮлбіФторКомплекс ЖШС)
және Павлодар облысы – 6,8% (Каустик АҚ).
1. Дүние жүзілік химия өнеркәсіптерінің ірі карпорациялары

Дамыған елдерде химиялық компаниялар үш топқа бөлінеді. Бірінші топқа
сауда ойыншылары негізінен негізгі химиялық және пластмасса өндіреді.
Олар химиялық өнеркәсіптің жалпы жаһандық сатудың 13-ін құрайды. Осы
топтың ең көрнекті өкілдері Dow Chemical (АҚШ) және Shell Chemical
(Ұлыбритания) болып табылады. Екінші топ нақты клиенттерге арналған арнайы
химикаттар түрлерін шығаратын компаниялар кіреді. Бұларға, мысалы,
швейцариялық Clariant Chemical және неміс Ciba Specialty Chemicals,
негізінен, тоқыма және жеңіл өнеркәсіп үшін бояулар мен пигменттер өндіруді
қамтиды. Олар әлемдік химия өндірісінің 25 % -ын құрайды. Соңында, үшінші
топ - гибридті немесе әртараптандырылған компания деп аталатын, бүкіл мәні
қойылған тізбек бойымен химиялық өнімдердің кең ассортиментін шығарады.
Аталған топқа BASF , Байер , DuPont , Mitsubishi химиялық және әлемдік
өндірістің 40 % -ын , сондай алыптар кіреді. Әлемдегі жетекші химиялық
компания ірі әртараптандырылған корпорациялар болып табылады. (2-кесте).

2-кесте. Дүние жүзілік химия өнеркәсіптерінің ірі карпорациялары
Компания 2007 ж., өңдіріс көлемі, млрд
долл.
1 BASF (Германия) 65,3
2 Dow Chemical (АҚШ) 53,5
3 INEOS (Ұлыбритания) 43,6
4 LyondellBasell (АҚШ) 42,8
5 Formosa Plastics (Тайвань) 31,9
6 DuPont (АҚШ) 28,5
7 Saudi Basic Industries (Сауд 26,4
Арабиясы)
8 Bayer (Германия) 24,2
9 Mitsubishi Chemical (Жапония) 22,2
10 AkzoNobelImperial Chemical 19,9
Industries (Ұлыбритания)

Әлемнің ең ірі химиялық корпорациялар американдық компаниялар болып
табылады, әлемдік көшбасшылардың ретінде үздік бестігіне Dow Chemical ,
LyondellBasell және DuPont кіреді. Бұдан басқа, АҚШ-та 170 ірі химиялық
компаниялар бар . Олардың бүкіл әлемде 1700 филиалдары мен 2800 зауыттары
бар.
Ұзақ уақыт бойы дамыған елдерде химиялық компания пайдаланылатын
базалық активтерді ғана қосымша профициті құндылықты алу тырысып , дәстүрлі
бизнес стратегиясына сүйенген болатын. 1970-1980 жылдары негізгі назар сату
және өндірістік процестерді негізгі функцияларын жетілдіру жөнінде болды.
1990 жылдары шоғырландыру және қайта құрылымдау жүрді, оның мақсаты өндіру
және шығындарды қысқарту ауқымдағы экономикасына жету болды.
2008 жылғы дағдарыстан бұрын, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.