Еңбек қауіпсіздігінің психологиясы

Жоспар
Кіріспе

1 Еңбек әрекетіндегі қателер.
2 Төтенше жағдайлардағы психикалық жағдайы
3 Сәтсіз жағдайларға бейімділігі
4 Жарақаттың психологиялық аспектілері
5 Қауіптілікке шалдығуды уақытша арттыратын, факторлар

Төтенше жағдайлар мен экстремальды жағдайларда адамдардың психикалық жағдайы әртүрлі. Төтенше жағдай мен экстремальды жағдай алғаш пайда болғанда, адамдарда мінез- құлқы реакциясы ерекше ширатылған бағытта негізделген өзін - өзі сақтау түйсігі болады, бірақ осындай реакциялардың мақсатқа сай деңгейі адамдарда әртүрлі: мәнсіз дүрлікпе әрекеттен саналы мақсаттылыққа дейін дүрлігу, толқу, қорқу, ішкі сезімдері бірге жүреді, бұл өз кезегінде әрекеттердің келімдігін бұзады; ойлануды тежейді, әрекетті саналы басқаруға кедергі жасайды және шартсыз рефлекстер типі бойынша жүретін ойланбаған, кері қимылдарды туғызады. Осындай қозғалыстар, әсіресе осы еңбек әрекетінде артық болады, олар осыларға байланысты кері нәтижеге әкеледі: адам қорғанысына қызмет етпейді, ол керісінше зиянды әсерлер туғызады. Бірақ кейде ұқсас қимылдар қажетті мақсатына жететін, жағдайларда кездеседі. Бұл қауіптілікті жою үшін, оқылған жұмысшы қозғалысында емес (мысалы, станокты тоқтату) сезікті қорғаныс қимылы қажет болады (басқа жаққа ыршып кету, жанып жатқан затты лақтыру).

Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

15-дәрістің тақырыбы. Еңбек қауіпсіздігінің психологиясы. Еңбек
әрекетіндегі қателер.
Төтенше жағдайлардағы психикалық жағдайы. Төтенше жағдайлар мен
экстремальды жағдайларда адамдардың психикалық жағдайы әртүрлі. Төтенше
жағдай мен экстремальды жағдай алғаш пайда болғанда, адамдарда мінез-
құлқы реакциясы ерекше ширатылған бағытта негізделген өзін - өзі сақтау
түйсігі болады, бірақ осындай реакциялардың мақсатқа сай деңгейі адамдарда
әртүрлі: мәнсіз дүрлікпе әрекеттен саналы мақсаттылыққа дейін дүрлігу,
толқу, қорқу, ішкі сезімдері бірге жүреді, бұл өз кезегінде әрекеттердің
келімдігін бұзады; ойлануды тежейді, әрекетті саналы басқаруға кедергі
жасайды және шартсыз рефлекстер типі бойынша жүретін ойланбаған, кері
қимылдарды туғызады. Осындай қозғалыстар, әсіресе осы еңбек әрекетінде
артық болады, олар осыларға байланысты кері нәтижеге әкеледі: адам
қорғанысына қызмет етпейді, ол керісінше зиянды әсерлер туғызады. Бірақ
кейде ұқсас қимылдар қажетті мақсатына жететін, жағдайларда кездеседі. Бұл
қауіптілікті жою үшін, оқылған жұмысшы қозғалысында емес (мысалы, станокты
тоқтату) сезікті қорғаныс қимылы қажет болады (басқа жаққа ыршып кету,
жанып жатқан затты лақтыру).
Гипермобилизация алғашқы кезеңде, іс – жүзінде барлық адамдарға тән,
бірақ дүрлікпе қалпымен бірге, адамды құтқара алмауы мүмкін, бағдарын
жоғалтуы, негізгі және қосымша әрекеттердің арасындағы қатнастың бұзылуы,
қорғаныстық реакциялардың күшеюі, әрекет және өнімнен бас тартуы мүмкін.

Экстремалды жағдайлардан құтқарылған адамдар көп уақытқа дейін,
психикалық сферада (жарақаттану белгісі) потологиялық өзгерістерден өтеді:
депрессивті жағдайы, психогенді ступор, жалпы психомоторлы қозу, бредо-
галлюциогналды жағдайы, тепе- теңдігін жоғалту, эйфория, түндегі түсіндегі
былықтар, қозғыштық, өзін кінәлі сезіну, өмір сүру тілегін жоғалту және
басқада құбылыстар. Жоғарыда келтірілген психологиялық бұзылуларды жою
үшін, арнайы психологтар мен психотерапевтердің көмегі қажет. Аппаттық –
құтқару командаларының мүшелерін тексерген кезде, оларда сол сияқты
психикалық жағдайында өзгерістері болады екен, төтенше жағдай аймағындағы
жұмыстан кейін 98% қорқынышы мен көргендерінен үрейленуі болатынын
көрсетті. 20% өзінің жағдайы қажу алдындағы сияқты сипатталады (Уфимскідегі
катастрофа): бас айналуын сезу, бас ауруы, құсқысы келу, көргендерінен
шошу. Құтқарушылардың 50% -інде құтқару жұмыстьары аяқталғаннан кейін,
келесі күндері психикалық бұзылулар сақталып қалады: қорқынышты түстер
көру, түн ішінде ұйықтай алмау, күндіз ұйқысы келу, көңіл- күйінің
төмендеуі, қоздырғыштығы өте жоғары болуы.
Құтқару жұмыстарына эмоционалды тұрақтылығы жоғары адамдар алу керек.
Болмаған жағдайда 20-30% құтқарушылар өздері психологиялық естен танады,
көп уақытқа дейін құтқару жұмыстарын орындай алмайды және көп уақытқа дейін
қалдық психикалық бұзылуы сақталады.
Қауіп – қатердің негізделген психологиялық факторларымен жағымсыз
салдарлардың қауіпін төмендету әдісі келесідей: ақпаратты өңдеу мен
қабылдау кезіндегі адамдардың психологиялық мүмкіндіктерін эргономиялық
ескеру, шешім қабылдау мен әрекеттерді ұйымдастиыру; кәсіби жарамсыз
адамдарды, кәсіби таңдау және шығарып тастау; көру және психоэмоционалды
күштен асуының профилактикасы; өте қажу профилактикасы; бір сарындылық
пофилактикасы, аппаттық және экстремалды жағдайлардағы кәсіби мінез –құлқын
жаттықтыру; өзінің мінез – құлқы мен эмоционалды жағдайлардаөзін - өзі
реттеуге, өзін - өзі басқару қабілеттілігі мен эмоционалды тұрақтылығын
арттыру; жауапкершілікті, тәртіптілігін, еңбек қауіпсіздігі талаптарын
орындауға дайындығы, арттыру, назар аударуды жаттықтыру, есте сақату
ойлану.
Сәтсіз жағдайларға бейімділігі. Еңбек қауіпсізідігі психологиясы,
адамның қауіпсіз әрекетін қамтамасыз ету бойынша шаралардың маңызды бөлігін
құрайды. Қазіргі заманғы өндірістерде аппатты және жарақат қалдықтарын, тек
инженерлік әдістерімен шешу мүмкін емес.
Әлемдік және отандық тәжірибелер өндірісте және тұрмыстағы жарақаттың
60-тан 80 %-ке дейінгі жарақатта адамның өзінің кінәсі бар екендігін
көресетеді. Бұл қауіпсізідік сұрақтары бойынша кәсіби дайындықтың төменгі
деңгейімен, шаманың әлсіз қондырғыдағы қауіпсіздікті сақтамауынан жарақат
алуы қауіптілігі жоғары жұмыс түрлеріне адамдарды жіберумен, қажу немесе
басқа да психологиялық жағдайына адамдардың жетуі, маманның әрекетінің
қауіпсізідігінің төмендеуі.
1919 жылы Англиядағы өндірістік қажуды зерттеу комиссиясы, бұрын
жарақаттанған жұмысшылардағы сәтсіз жағдайлардың үлкен жиілігін бекітті
(басқа да ұқсас жағдайларда). Жұмысшыларда сәтсіз жағдайларда әртүрлі жеке
бейімділігінің бар екендігі туралы қорытынды жасалған. Кейін неміс
психологы Марбе сәтсіз жағдайларға бейімділік негізінде, белгілі –
психологиялық қасиеттері туралы, келесі себептерге тура байланысты бекітті:
реакцияның жылдамдығы, назар аудару концентрациясы, уайымсыздық, қортынды
жасады.
Фармер сәтсіз жағдайларға бейімділік сәтсіз оқиғаларға шалдығу
түсініктерін бөліп қарайды. Оның ойы бойынша бейімделу – бұл адамның туа
біткен тұрақты қасиеті. Шалдығу термимінін Фармер, жарақат жасайтын,
барлық факторларды жинақтауы сияқты қолданады. Шалдығу өзіне бейімделуді
де қосады. Бірақ шалдығуды, тәрбиелеумен, оқытумен, қауіпсіздіктің
техникалық құралдарын қолданумен азайтуға болады, бірақ бейімділік одан
өзгермейді. Жарақаттың осындай психологиялық себептерін бөлу, үйлесімді
бейімділікті құрайтын факторларды іздеуден, факторларды ашуда толығымен
адамды зерттеуге, екпінді ауыстыруға мүмкіндік береді, ол адамның
жарақатқа, өндірістегі апатқа шалдығу мүмкіндігін арттырады. Сәтсіз
жағдайларға адамның шалдығуын күшейтететін, психологиялық факторлар
арасындағы маңыздыларын бөліп алуға болады: таңдаған мамандығына сәйкес
келмеуі (кәсіби – психологиялық жарамсыздығы), квалификациясының төменгі
деңгейі, адамның жағымсыз психологиялық жағдайы (қажу, тез әсерленгіш
қызбалық), стресс тұрақтылығы төмен, жеке ерекшеліктері (алаңғасарлық,
техника қауіпсізідігі ережелерін бұзуға бейімдігі).
Жарақаттың психологиялық аспектілері. Қауіпті көздердің көбінде зиянды
әсерлер, техника- гигиенелық шаралар, бекітілген жүріс – тұрыс ережелерін
міндетті түрде сақтау және қауіпсіздік талаптарын жұмысшылардың орындауға
дайындығы, көмегімен азаюы мүмкін. Бірақ психикалық қасиеттері (жеке
қасиеттері), сәтсіз жағдайларға шалдығуын өзгертуі мүмкін. Егер адам бір
мүшесінің акаулығынан немесе өте епсіздігінен, оған сәтсіз жағдайлар көп
дәрежеде төнеді, тура сондай жағдайдағы басқа адамдарға қарағанда. Сол
сияқты қауіпсіздікке қатнасы бойынша (абайсыздық) және одан шығатын мінез
– құлқындағы қателіктері, сәтсіз жағдайларды мүмкіндігін арттырады. Сәтсіз
жағдайлар қауіптілігіне жұмысшылардың шалдығуын күшейтетін факторларды екі
топқа бөледі: тұрақты және қауіпсіздікке шалдығуды уақытша күшейтетін.
Қауіптілікті тұрақты арттыратын шалдықтыру факторлары. Ауру бар
жүйке жүйесі мен басқа мүшелердің функционалды өзгеруі, олардың
кейбіреулері толық жұмыс қабілеттілігін тудырмайды, бірақ, қауіпсіздікке
шалдығу қауіптілігін арттыра отырып, адамның мінез – құлқына әсер етеді:
жүрек аурулары, қант диабеті, жетіспеушілік, бас ауруы, ұйқының жоғалуы,
депрессия, қозушылық. Сезу мүшелері әртүрлі зиян келтіреді, қауіпке
шалдығуды арттырады (уақытша көрмей, естімей қалу). Жүйке жүйесінің жоғарғы
бөліктеріндегі қимылдық және сенсорлық орталықтар арасындағы байланыстың
бұзылуы: адам сыртқы орта әсерлеріне дәл және тез әсер етуге қабілетсіз
және бұл сәтсіз жағдайларға алып келеді. Нақты емес асығыс және кешіккен
қимылдар мен әрекеттер – көптеген жарақаттардың себебі болады. Қимыл
жасайтын бұлшық еттер, бас миының әртүрлі қимылдық орталықтар қабығынан
басқарылады. Көп адамдарда осы орталықтардың әрекеті келісімінің
жетіспеушілігімен болады, осының нәтижесінде, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.