Еңбек қауіпсіздігінің психологиясы

Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

15-дәрістің тақырыбы. Еңбек қауіпсіздігінің психологиясы. Еңбек әрекетіндегі қателер.

Төтенше жағдайлардағы психикалық жағдайы. Төтенше жағдайлар мен экстремальды жағдайларда адамдардың психикалық жағдайы әртүрлі. Төтенше жағдай мен экстремальды жағдай алғаш пайда болғанда, адамдарда мінез- құлқы реакциясы ерекше ширатылған бағытта негізделген өзін - өзі сақтау түйсігі болады, бірақ осындай реакциялардың мақсатқа сай деңгейі адамдарда әртүрлі: мәнсіз дүрлікпе әрекеттен саналы мақсаттылыққа дейін дүрлігу, толқу, қорқу, ішкі сезімдері бірге жүреді, бұл өз кезегінде әрекеттердің келімдігін бұзады; ойлануды тежейді, әрекетті саналы басқаруға кедергі жасайды және шартсыз рефлекстер типі бойынша жүретін ойланбаған, кері қимылдарды туғызады. Осындай қозғалыстар, әсіресе осы еңбек әрекетінде артық болады, олар осыларға байланысты кері нәтижеге әкеледі: адам қорғанысына қызмет етпейді, ол керісінше зиянды әсерлер туғызады. Бірақ кейде ұқсас қимылдар қажетті мақсатына жететін, жағдайларда кездеседі. Бұл қауіптілікті жою үшін, оқылған жұмысшы қозғалысында емес (мысалы, станокты тоқтату) сезікті қорғаныс қимылы қажет болады (басқа жаққа ыршып кету, жанып жатқан затты лақтыру) .

Гипермобилизация алғашқы кезеңде, іс - жүзінде барлық адамдарға тән, бірақ дүрлікпе қалпымен бірге, адамды құтқара алмауы мүмкін, бағдарын жоғалтуы, негізгі және қосымша әрекеттердің арасындағы қатнастың бұзылуы, қорғаныстық реакциялардың күшеюі, әрекет және өнімнен бас тартуы мүмкін.

Экстремалды жағдайлардан құтқарылған адамдар көп уақытқа дейін, психикалық сферада (жарақаттану белгісі) потологиялық өзгерістерден өтеді: депрессивті жағдайы, психогенді ступор, жалпы психомоторлы қозу, бредо- галлюциогналды жағдайы, тепе- теңдігін жоғалту, эйфория, түндегі түсіндегі былықтар, қозғыштық, өзін кінәлі сезіну, өмір сүру тілегін жоғалту және басқада құбылыстар. Жоғарыда келтірілген психологиялық бұзылуларды жою үшін, арнайы психологтар мен психотерапевтердің көмегі қажет. Аппаттық - құтқару командаларының мүшелерін тексерген кезде, оларда сол сияқты психикалық жағдайында өзгерістері болады екен, төтенше жағдай аймағындағы жұмыстан кейін 98% қорқынышы мен көргендерінен үрейленуі болатынын көрсетті. 20% өзінің жағдайы қажу алдындағы сияқты сипатталады (Уфимскідегі катастрофа) : бас айналуын сезу, бас ауруы, құсқысы келу, көргендерінен шошу. Құтқарушылардың 50% -інде құтқару жұмыстьары аяқталғаннан кейін, келесі күндері психикалық бұзылулар сақталып қалады: қорқынышты түстер көру, түн ішінде ұйықтай алмау, күндіз ұйқысы келу, көңіл- күйінің төмендеуі, қоздырғыштығы өте жоғары болуы.

Құтқару жұмыстарына эмоционалды тұрақтылығы жоғары адамдар алу керек. Болмаған жағдайда 20-30% құтқарушылар өздері психологиялық естен танады, көп уақытқа дейін құтқару жұмыстарын орындай алмайды және көп уақытқа дейін қалдық психикалық бұзылуы сақталады.

Қауіп - қатердің негізделген психологиялық факторларымен жағымсыз салдарлардың қауіпін төмендету әдісі келесідей: ақпаратты өңдеу мен қабылдау кезіндегі адамдардың психологиялық мүмкіндіктерін эргономиялық ескеру, шешім қабылдау мен әрекеттерді ұйымдастиыру; кәсіби жарамсыз адамдарды, кәсіби таңдау және шығарып тастау; көру және психоэмоционалды күштен асуының профилактикасы; өте қажу профилактикасы; бір сарындылық пофилактикасы, аппаттық және экстремалды жағдайлардағы кәсіби мінез -құлқын жаттықтыру; өзінің мінез - құлқы мен эмоционалды жағдайлардаөзін - өзі реттеуге, өзін - өзі басқару қабілеттілігі мен эмоционалды тұрақтылығын арттыру; жауапкершілікті, тәртіптілігін, еңбек қауіпсіздігі талаптарын орындауға дайындығы, арттыру, назар аударуды жаттықтыру, есте сақату ойлану.

Сәтсіз жағдайларға бейімділігі. Еңбек қауіпсізідігі психологиясы, адамның қауіпсіз әрекетін қамтамасыз ету бойынша шаралардың маңызды бөлігін құрайды. Қазіргі заманғы өндірістерде аппатты және жарақат қалдықтарын, тек инженерлік әдістерімен шешу мүмкін емес.

Әлемдік және отандық тәжірибелер өндірісте және тұрмыстағы жарақаттың 60-тан 80 %-ке дейінгі жарақатта адамның өзінің кінәсі бар екендігін көресетеді. Бұл қауіпсізідік сұрақтары бойынша кәсіби дайындықтың төменгі деңгейімен, шаманың әлсіз қондырғыдағы қауіпсіздікті сақтамауынан жарақат алуы қауіптілігі жоғары жұмыс түрлеріне адамдарды жіберумен, қажу немесе басқа да психологиялық жағдайына адамдардың жетуі, маманның әрекетінің қауіпсізідігінің төмендеуі.

1919 жылы Англиядағы өндірістік қажуды зерттеу комиссиясы, бұрын жарақаттанған жұмысшылардағы сәтсіз жағдайлардың үлкен жиілігін бекітті (басқа да ұқсас жағдайларда) . Жұмысшыларда сәтсіз жағдайларда әртүрлі жеке бейімділігінің бар екендігі туралы қорытынды жасалған. Кейін неміс психологы Марбе сәтсіз жағдайларға бейімділік негізінде, белгілі - психологиялық қасиеттері туралы, келесі себептерге тура байланысты бекітті: реакцияның жылдамдығы, назар аудару концентрациясы, уайымсыздық, қортынды жасады.

Фармер «сәтсіз жағдайларға бейімділік» сәтсіз оқиғаларға шалдығу түсініктерін бөліп қарайды. Оның ойы бойынша бейімделу - бұл адамның туа біткен тұрақты қасиеті. «Шалдығу» термимінін Фармер, жарақат жасайтын, барлық факторларды жинақтауы сияқты қолданады. Шалдығу өзіне бейімделуді де қосады. Бірақ шалдығуды, тәрбиелеумен, оқытумен, қауіпсіздіктің техникалық құралдарын қолданумен азайтуға болады, бірақ бейімділік одан өзгермейді. Жарақаттың осындай психологиялық себептерін бөлу, үйлесімді бейімділікті құрайтын факторларды іздеуден, факторларды ашуда толығымен адамды зерттеуге, екпінді ауыстыруға мүмкіндік береді, ол адамның жарақатқа, өндірістегі апатқа шалдығу мүмкіндігін арттырады. Сәтсіз жағдайларға адамның «шалдығуын» күшейтететін, психологиялық факторлар арасындағы маңыздыларын бөліп алуға болады: таңдаған мамандығына сәйкес келмеуі (кәсіби - психологиялық жарамсыздығы), квалификациясының төменгі деңгейі, адамның жағымсыз психологиялық жағдайы (қажу, тез әсерленгіш қызбалық), стресс тұрақтылығы төмен, жеке ерекшеліктері (алаңғасарлық, техника қауіпсізідігі ережелерін бұзуға бейімдігі) .

Жарақаттың психологиялық аспектілері. Қауіпті көздердің көбінде зиянды әсерлер, техника- гигиенелық шаралар, бекітілген жүріс - тұрыс ережелерін міндетті түрде сақтау және қауіпсіздік талаптарын жұмысшылардың орындауға дайындығы, көмегімен азаюы мүмкін. Бірақ психикалық қасиеттері (жеке қасиеттері), сәтсіз жағдайларға шалдығуын өзгертуі мүмкін. Егер адам бір мүшесінің акаулығынан немесе өте епсіздігінен, оған сәтсіз жағдайлар көп дәрежеде төнеді, тура сондай жағдайдағы басқа адамдарға қарағанда. Сол сияқты қауіпсіздікке қатнасы бойынша (абайсыздық) және одан шығатын мінез - құлқындағы қателіктері, сәтсіз жағдайларды мүмкіндігін арттырады. Сәтсіз жағдайлар қауіптілігіне жұмысшылардың шалдығуын күшейтетін факторларды екі топқа бөледі: тұрақты және қауіпсіздікке шалдығуды уақытша күшейтетін.

Қауіптілікті тұрақты арттыратын шалдықтыру факторлары. Ауру бар жүйке жүйесі мен басқа мүшелердің функционалды өзгеруі, олардың кейбіреулері толық жұмыс қабілеттілігін тудырмайды, бірақ, қауіпсіздікке шалдығу қауіптілігін арттыра отырып, адамның мінез - құлқына әсер етеді: жүрек аурулары, қант диабеті, жетіспеушілік, бас ауруы, ұйқының жоғалуы, депрессия, қозушылық. Сезу мүшелері әртүрлі зиян келтіреді, қауіпке шалдығуды арттырады (уақытша көрмей, естімей қалу) . Жүйке жүйесінің жоғарғы бөліктеріндегі қимылдық және сенсорлық орталықтар арасындағы байланыстың бұзылуы: адам сыртқы орта әсерлеріне дәл және тез әсер етуге қабілетсіз және бұл сәтсіз жағдайларға алып келеді. Нақты емес асығыс және кешіккен қимылдар мен әрекеттер - көптеген жарақаттардың себебі болады. Қимыл жасайтын бұлшық еттер, бас миының әртүрлі қимылдық орталықтар қабығынан басқарылады. Көп адамдарда осы орталықтардың әрекеті келісімінің жетіспеушілігімен болады, осының нәтижесінде, күрделі аралас қимылдардан тұратын жұмыс әрекеттерін орындау кезінде, бірнеше үзілсітерді байқауға болады: бір уақытта адам сасқалақтап қалады, бірнеше қозғалыстарды жіберіп алады, одан басқа артық, бұл операцияға мүлдем қатысы жоқ қимыл жасайды. Мұндай жағдайларда ақаулығымен және эмоционалды қымсыну жағдайымен бірге жүреді. Өзіне сенімсіз адамдарды қауіпті және күрделі жұмыстарға жіберуіне болмайды.

Қауіптілікке шалдығуға, жүйке жүйесінің туа біткен, әлсіз және инертті қасиеттері әсер етеді. Жүйке жүйесі әлсіз адамдар, кез- келген қоздырғышты көңіліне алады, өте тез шаршайды, ауыр жұмыста қабілеттілігі төмен, эмоционалды тұрақсыздығы жоғары және стресске бейім, есінен ауысып қалады немесе қорқақ болады. Әлсіз жүйке жүйесі меланхолик темпераментінің пайда болуымен қамтамасыз етіледі. Иннертті жүйке жүйесінде, психикалық, ойлану үдірістерінің жүруі жылдамдығы төмен, қозғалыс жылдамдығы төмен, назар аударуы бояу, осының салдарынан адам, қиын жағдайларда жан - жағын бағдарлап үлгермейді, шешім қабылдай алмайды және қажетті әрекеттерді орындамайды. Тез шешімді талап ететін (аэропорттың диспетчері, энергия жүйесі), экстремальды жағдай тууы мүмкіндігі жоғары мамандықтары үшін, жүйке жүйесі әлсіз немесе инертті адамдарды қабылдау, өзіне немесе басқаларға өте қауіпті болуы мүмкін. Демек, жүйке жүйесі қасиеттері мен қызбалық ерекшеліктерін ескеру, берілген мамандықтағы аппатты төмендету үшін маңызды. Ішімдікке, анашаға қызығушылық, сәтсіз жағдайларға шалдығуды күшейтеді, ол ойлануға, адамның басқада психикалық сферадағы мінез - құлқына кері әсер етеді.

Жарақатқа шалдығуды, сол сияқты адамдардың өз жұмысына қанағаттанбауы, оған деген қызығушылықтың жоқ болуы арттырады: бұл жағдайда ол әрекетті нақты орындауға қабілетсіз және дұрыс емес қауіпті әрекеттер мүмкіндігі өсе түседі.

Қауіптілікке шалдығуды уақытша арттыратын, факторлар. Тәжірибенің жоқтығы, кәсіби дайындықтың жетіспеушілігі жиі жарақаттың себебі болады. Тәжірибенің жоқтығы сәтсіз жағдайлар туғызатын қатерлердің мүмкіндіктерін арттыруға, қайғырудың, сенімсіздіктің салдарынан қатарлер болуы мүмкін. Және осы жүйке жүйесіне күш түсіру тез шаршауға және жаңа қателердің болуына алып келеді. Өзінің кәсіптілігін көтеріп, тәжірибе жинап, адам сәтсіз жағдайлар қауіптілігінен аз зақымдалады.

Аз уақыт аралығында абайсыздық қасірет алап келуі мүмкін. Жұмысшының әркетін абайсыз деп санауға болады, егер ол назар аудару концентрациясын талап ететін, жұмысты орындау кезінде, басқа бөгде заттарға қосу және жұмыспен байланыссыз, мысалы өзінің ойына және қайғыруына қосу, егер өзінің қимылы мен жағдайдың талаптары және өндірістік үдірістер ерекшеліктері әрекетінің сәйкес келмеуі; егер қорғаныстық қабілеттіліктерін қолданбаса.

Адамның сақтыққа, байқауға қабілеттілігі келесі формада пайда болады: өзінің ойын тиімді басқару; өзінің еңбек әрекетін саналы басқару, қажет болған жағдайда дұрыс қолдану, ол рұқсат етілген жағдайда автоматты түрде қалыптасқан дағдысына жатады; тәртіптілігін, қорғаныстық құралдарын қолдану дәлдігін, қондырғының дұрыстығын бақылау.

Сәтсіз жағдайлардың қауіптілігі келесі жағымсыз факторлардың әсері кезінде өседі: ақпараттың кедергісі және артық күш түсіру немесе ақпараттың жетіспеушілігі (ақпарат жоқ немесе дұрыс әрекетті таңдауға жеткіліксіз болады немесе адам нақты ақпарат жоқ бір қалыпты жағдайда көргендігін жоғалту), шешім қабылдау мен іске асыру кезіндегі қауіп - қатер факторлары (ақпараттың жетіспеушілігі, шешім қабылдау кезіндегі уақытың шектелгендігі), қолайсыз қондырғы, қолайсыз жұмыс орны. Аталған факторлар тек сәтсіз жағдайлардың қатерін арттыруды ғана уақытша роль ойнауы мүмкін емес, кейде эргономикалық сәйкес келмеуінде, қондырғыда, техникада, ақпарат тарату құралдарында, ақпарат ағынының көлемінде және басқа психологиялық мүмкіндіктерімен және адамның қабылдауы, ақпаратты өңдеуі, әрекетті іске асыруында, қауіп - қатер салдарын ұзақ уақыт күшейтуі. Бұл жағдайда адам мен техникаларды төмендету үшін, міндетті түрде жабдықтарды, жұмыс орнын, ақпараттық күшті эргономикалық қажеттігін жүзеге асыру керек.

Сәтсіз жағдайларға шалдығу, эмоционалды жағдайын ерекше көрсететін, адамның функционалды жағдайына байланысты: қозу, ауыр күш түсіру және күштеу. Белгілі эмоционалды жағдайы - фрустрация, мақсатқа жету жолындағы қиындықтарымен жеңбейтін, кедергілермен, объективті болады. Фрустрация жағдайы, эмоционалды ауыр күшімен немесе жүйкенің бұзылу типі бойынша әртүрлі физиологиялық реакцияларынан басқа, агрессивтілікпен бірге пайда болады, мінез - құлқының дөрекілігімен, өшпенділігімен және «басқа біреуден өшін алу» ынтасымен (агрессивті фрустрация) суреттеледі. Бірақ фрустрация кейде қарама - қарсы реакцияларда пайда болады: депрессия, белсенділігінің төмендеуі («ұнжырғасы төмен түсір кетуі»), сәтсіздікке өзін кінәлау («мен бәріне кінәлімін», «мен еш нәрсеге жарамсызбын ») немесе мінез - қылығының ерекше түрі. Оның пайда болуы нәтижесіз әрекеттерді қырсығып қайталауы, қатесін қайталау, бұлар сәтсіз жағдайларға алып келеді. Бір кездері сәтсіз жағдайдыы басынан өткізген адамда, сондай қалдық психикалық фрустрлегіш әрекеттері одан көп қауіптілікке шалдықтырады. Статика көрсеткендей: сәтсіз жағдайдан бір рет зиян шеккен адам, қандай да бір жұмыс үдірісінің белгілі фазасында, қорқыныш сезімін, депрессияны осы фазаға жақындау кезінде, сезіну «сенімсіз» қимылдар жасау, қайтадан қате жіберуге алып келеді, ол қайтадан сәтсіз жағдайларға келеді. Жарақат алудан өткен қалдық фрустрацияның іздерін жою үшін, өз уағында тәжірибелі психологтан консультациядан өткен пайдалы болуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.