Келешек менеджер басшылардың өзіндік стильдерін таңдай білулеріне үндету, қамтамасыз ету
Кіріспе ... ... ... ... ..3
1 Басқару қызметінің стилі: түсінігі, мазмұны, түрлері, және жетілдіру қажеттілігі ... ... ... 5
1.1 Басқару қызметінің стилі түсінігі мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Басқару қызметінің стилі түрлері және оларға сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Басқару ісіндегі стильдерді жетілдіру ... .13
2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару қызметінің стилі мен жауапкершіліктің өзара байланысы ... ... ..15
2.1 Қазақстан Республикасында кәсіпорындардағы басқару стилі ... ... ...15
2.2 Мемлекеттік басқарудағы стиль мен жауапкершіліктің байланысы ... ... ..17
3 Мемлекеттік басқару жүйесін жаңарту . еліміздің басым бағыты ... ... ... 18
3.1 Мемлекеттік басқарудың жетілдіру кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
3.2 Мемлекетк басқару жүйесін дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .27
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Басқару қызметінің стилі: түсінігі, мазмұны, түрлері, және жетілдіру қажеттілігі ... ... ... 5
1.1 Басқару қызметінің стилі түсінігі мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Басқару қызметінің стилі түрлері және оларға сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Басқару ісіндегі стильдерді жетілдіру ... .13
2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару қызметінің стилі мен жауапкершіліктің өзара байланысы ... ... ..15
2.1 Қазақстан Республикасында кәсіпорындардағы басқару стилі ... ... ...15
2.2 Мемлекеттік басқарудағы стиль мен жауапкершіліктің байланысы ... ... ..17
3 Мемлекеттік басқару жүйесін жаңарту . еліміздің басым бағыты ... ... ... 18
3.1 Мемлекеттік басқарудың жетілдіру кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
3.2 Мемлекетк басқару жүйесін дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .27
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Басшылық – бұл басшының мақсатқа жету бағытында және жеке мақсаттары жалпы мақсатпен ұйымдастыру жолында өзіне бағыныштыларын нақты іс-қызметтерге итермелейтін, сезімдерін оятатын шараларының жиынтығын білдіру болып табылады. Еліміз ары қарай қарқынды және нәтижелі дамуы үшін басшылық, яғни басқару өнерін дамыта білуі керек.
Курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі – еліміздің басқарушылық қабілетін, басқару стильдерін жетілдіру және дамыту, қазіргі дүниежүзілік шаруашылықта елдің басшылық қабілетін қамтамасыз ету барысында басқару жолдарын жетілдіру, елдегі басшылық қызметті жетілдіруге жауапты органдардың қызметінің тиімділігінің артуы және де нарықтық экономикадан Қазақстанның белгілі бір орын алуы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан – 2030 Стратегиясы» Жолдауында: «Біздің босаң тұстарымыздың қатарына осал жағымызды — жете даярланбаған және нашар ұйымдастырылған мемлекеттік басқаруды жатқызған жөн. Мұның өзі де таза қазақстандық проблема емес. Бұл құбылыспен түгелдей барлық колониализм дәуірінен кейінгі дамушы және коммунистік кезеңнен кейінгі елдер бетпе-бет келді. Бүгінгі танда көптеген проблемалардың шешімі осы факторға келіп тіреледі және оны тез еңсеру де мүмкін емес. Әзірше бізде стратегиялық міндеттерді жоғары кәсіби деңгейде, отансүйгіштікпен және адал шешуге қабілетті адамдар мүлде аз»- деп атап көрсетті. [1, 195]
Қазақстан Республикасының демократиялық өзгертулер шеңберіндегі саяси жүйенің модернизациясы мен әкімшілік реформалар, мемлекеттік билік институттарының тиімді функционалдануы, қазіргі заман талаптарына жауап беретін, мемлекет пен қоғам мүдделерін іске асыратын, құзыреттер көлемі мен функцияларды жаңарту мәселелері бойынша сұрақты туындатты. Мемлекет мақсаттары мен функцияларын жүзеге асырудағы тәжірибелік және кәсібилік қатысу, мемлекеттік органдар құзыреттерін іске асуын қамтамасыз етудегі кәсіби лауазым ретінде мемлекеттік құрылыстың ен маңызды басымдықтарының бірі болып табылады. Бүгінгі күнде мемлекетіміздегі саяси, әлеуметтік-экономикалық, құқықтық алғышарттар мемлекеттік қызметтің нормативті-құқықтық негізін жанартуға, оның функционалдануының тиімді формаларын жасақтауға мүмкіндік береді.
Курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі – еліміздің басқарушылық қабілетін, басқару стильдерін жетілдіру және дамыту, қазіргі дүниежүзілік шаруашылықта елдің басшылық қабілетін қамтамасыз ету барысында басқару жолдарын жетілдіру, елдегі басшылық қызметті жетілдіруге жауапты органдардың қызметінің тиімділігінің артуы және де нарықтық экономикадан Қазақстанның белгілі бір орын алуы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан – 2030 Стратегиясы» Жолдауында: «Біздің босаң тұстарымыздың қатарына осал жағымызды — жете даярланбаған және нашар ұйымдастырылған мемлекеттік басқаруды жатқызған жөн. Мұның өзі де таза қазақстандық проблема емес. Бұл құбылыспен түгелдей барлық колониализм дәуірінен кейінгі дамушы және коммунистік кезеңнен кейінгі елдер бетпе-бет келді. Бүгінгі танда көптеген проблемалардың шешімі осы факторға келіп тіреледі және оны тез еңсеру де мүмкін емес. Әзірше бізде стратегиялық міндеттерді жоғары кәсіби деңгейде, отансүйгіштікпен және адал шешуге қабілетті адамдар мүлде аз»- деп атап көрсетті. [1, 195]
Қазақстан Республикасының демократиялық өзгертулер шеңберіндегі саяси жүйенің модернизациясы мен әкімшілік реформалар, мемлекеттік билік институттарының тиімді функционалдануы, қазіргі заман талаптарына жауап беретін, мемлекет пен қоғам мүдделерін іске асыратын, құзыреттер көлемі мен функцияларды жаңарту мәселелері бойынша сұрақты туындатты. Мемлекет мақсаттары мен функцияларын жүзеге асырудағы тәжірибелік және кәсібилік қатысу, мемлекеттік органдар құзыреттерін іске асуын қамтамасыз етудегі кәсіби лауазым ретінде мемлекеттік құрылыстың ен маңызды басымдықтарының бірі болып табылады. Бүгінгі күнде мемлекетіміздегі саяси, әлеуметтік-экономикалық, құқықтық алғышарттар мемлекеттік қызметтің нормативті-құқықтық негізін жанартуға, оның функционалдануының тиімді формаларын жасақтауға мүмкіндік береді.
1. Н.Назарбаев. Казақстан — 2030. Алматы, 1997ж
2. Қазақстан Республикасы «Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» Заңы
3. Жакенова Б.Қ. Менджмент негіздері: Оқулық / Жакенова Б.Қ., Тәмпішева Қ.Б., Мақсатова Л.М.– Астана: фолиант, 2007.- 260 бет.
4. Рахымбаев А.Б. ж.б. Менеджмент: оқу құралы / Рахымбаев А:Б:, Сабатаева Б.О., Белгібаев А.Қ.-Алматы: заң әдебиеті, 2006.-149 бет.
5. Сатыбалдыұлы С. Маркетинг және менеджмент негіздері: оқулық / С. Сатыбалдыұлы, Б. Байтанбаева. –Астана: фолиант, 2007. – 319 бет.
6. Менеджмент негіздері / К.Ғ. Ахметов., Е.Н. Сағындықов., Ү.С. Байжомартов т.б.-Ақтөбе: А-Полиграфия, 2005. – 519 бет.
7. Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030 – барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы . – Алматы: Бiлiм, 1997.
8. Назарбаев Н.А. Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіруі: ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы // Казахстанская правда. – 2006. – 2 наурыз
9. Назарбаев Н.А. Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттiк саясаттың басты мақсаты – ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы // Казахстанская правда. – 2008 ж., 6 ақпан.
10. Назарбаев Н.А. «Жаңа онжылдық – Қазақстанның жаңа экономикалық өрлеуі, жаңа мүмкіндіктері» Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына Жолдауы.- // Казахстанская правда. 30 қаңтар 2010 ж.
11. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Болашақтың іргесін бірге саламыз!» атты Қазақстан халқына Жолдауы. 28.01.2011 ж.
12. Мемлекет Басшысы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты векторы» атты Жолдауы, 2012 жылдың 27 қаңтары.
13. Саясат . 2007 . №8 .
14. КазЭУ хабаршысы . .№ 5
15. Мемлекеттік басқару теориясы . Ихданов . Ж . Сансызбаева . Ғ .Н . Есенжігітова . Р . Ғ . Экономика баспасы .
16. Қазақстан Республикасындағы экономикалық өсудің барысы.//Жедел жаңару жолындағы экономикалық бағдарлар (IV бөлім). Т.Рысқұловтың 110 жылдығына арналған халықаралық ғылыми тәжірибелік канференция 18-20 мамыр 2005ж. //Алматы.Экономика. 2005.-142-148б.- 0,44 б.т.
17. Мемлекеттік басқарудыі негізгі мәселелері//Саясат-№7-2009 ж.
18. Басқару стилі және оның өзекті мәселелері//ҚазҰУ Хабаршысы, Экономика сериясы-2008, №11
19. www.WIKIPEDIA.ru
20. www.soilem.kz
2. Қазақстан Республикасы «Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» Заңы
3. Жакенова Б.Қ. Менджмент негіздері: Оқулық / Жакенова Б.Қ., Тәмпішева Қ.Б., Мақсатова Л.М.– Астана: фолиант, 2007.- 260 бет.
4. Рахымбаев А.Б. ж.б. Менеджмент: оқу құралы / Рахымбаев А:Б:, Сабатаева Б.О., Белгібаев А.Қ.-Алматы: заң әдебиеті, 2006.-149 бет.
5. Сатыбалдыұлы С. Маркетинг және менеджмент негіздері: оқулық / С. Сатыбалдыұлы, Б. Байтанбаева. –Астана: фолиант, 2007. – 319 бет.
6. Менеджмент негіздері / К.Ғ. Ахметов., Е.Н. Сағындықов., Ү.С. Байжомартов т.б.-Ақтөбе: А-Полиграфия, 2005. – 519 бет.
7. Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030 – барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы . – Алматы: Бiлiм, 1997.
8. Назарбаев Н.А. Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіруі: ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы // Казахстанская правда. – 2006. – 2 наурыз
9. Назарбаев Н.А. Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттiк саясаттың басты мақсаты – ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы // Казахстанская правда. – 2008 ж., 6 ақпан.
10. Назарбаев Н.А. «Жаңа онжылдық – Қазақстанның жаңа экономикалық өрлеуі, жаңа мүмкіндіктері» Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына Жолдауы.- // Казахстанская правда. 30 қаңтар 2010 ж.
11. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Болашақтың іргесін бірге саламыз!» атты Қазақстан халқына Жолдауы. 28.01.2011 ж.
12. Мемлекет Басшысы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты векторы» атты Жолдауы, 2012 жылдың 27 қаңтары.
13. Саясат . 2007 . №8 .
14. КазЭУ хабаршысы . .№ 5
15. Мемлекеттік басқару теориясы . Ихданов . Ж . Сансызбаева . Ғ .Н . Есенжігітова . Р . Ғ . Экономика баспасы .
16. Қазақстан Республикасындағы экономикалық өсудің барысы.//Жедел жаңару жолындағы экономикалық бағдарлар (IV бөлім). Т.Рысқұловтың 110 жылдығына арналған халықаралық ғылыми тәжірибелік канференция 18-20 мамыр 2005ж. //Алматы.Экономика. 2005.-142-148б.- 0,44 б.т.
17. Мемлекеттік басқарудыі негізгі мәселелері//Саясат-№7-2009 ж.
18. Басқару стилі және оның өзекті мәселелері//ҚазҰУ Хабаршысы, Экономика сериясы-2008, №11
19. www.WIKIPEDIA.ru
20. www.soilem.kz
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Басқару қызметінің стилі: түсінігі, мазмұны, түрлері, және жетілдіру қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51.1 Басқару қызметінің стилі түсінігі мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Басқару қызметінің стилі түрлері және оларға сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ..6
1.3 Басқару ісіндегі стильдерді жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару қызметінің стилі мен жауапкершіліктің өзара байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 5
2.1 Қазақстан Республикасында кәсіпорындардағы басқару стилі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 Мемлекеттік басқарудағы стиль мен жауапкершіліктің байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
3 Мемлекеттік басқару жүйесін жаңарту - еліміздің басым бағыты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
3.1 Мемлекеттік басқарудың жетілдіру кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...18
3.2 Мемлекетк басқару жүйесін дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Кіріспе
Басшылық - бұл басшының мақсатқа жету бағытында және жеке мақсаттары жалпы мақсатпен ұйымдастыру жолында өзіне бағыныштыларын нақты іс-қызметтерге итермелейтін, сезімдерін оятатын шараларының жиынтығын білдіру болып табылады. Еліміз ары қарай қарқынды және нәтижелі дамуы үшін басшылық, яғни басқару өнерін дамыта білуі керек.
Курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі - еліміздің басқарушылық қабілетін, басқару стильдерін жетілдіру және дамыту, қазіргі дүниежүзілік шаруашылықта елдің басшылық қабілетін қамтамасыз ету барысында басқару жолдарын жетілдіру, елдегі басшылық қызметті жетілдіруге жауапты органдардың қызметінің тиімділігінің артуы және де нарықтық экономикадан Қазақстанның белгілі бір орын алуы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан - 2030 Стратегиясы Жолдауында: Біздің босаң тұстарымыздың қатарына осал жағымызды -- жете даярланбаған және нашар ұйымдастырылған мемлекеттік басқаруды жатқызған жөн. Мұның өзі де таза қазақстандық проблема емес. Бұл құбылыспен түгелдей барлық колониализм дәуірінен кейінгі дамушы және коммунистік кезеңнен кейінгі елдер бетпе-бет келді. Бүгінгі танда көптеген проблемалардың шешімі осы факторға келіп тіреледі және оны тез еңсеру де мүмкін емес. Әзірше бізде стратегиялық міндеттерді жоғары кәсіби деңгейде, отансүйгіштікпен және адал шешуге қабілетті адамдар мүлде аз- деп атап көрсетті. [1, 195]
Қазақстан Республикасының демократиялық өзгертулер шеңберіндегі саяси жүйенің модернизациясы мен әкімшілік реформалар, мемлекеттік билік институттарының тиімді функционалдануы, қазіргі заман талаптарына жауап беретін, мемлекет пен қоғам мүдделерін іске асыратын, құзыреттер көлемі мен функцияларды жаңарту мәселелері бойынша сұрақты туындатты. Мемлекет мақсаттары мен функцияларын жүзеге асырудағы тәжірибелік және кәсібилік қатысу, мемлекеттік органдар құзыреттерін іске асуын қамтамасыз етудегі кәсіби лауазым ретінде мемлекеттік құрылыстың ен маңызды басымдықтарының бірі болып табылады. Бүгінгі күнде мемлекетіміздегі саяси, әлеуметтік-экономикалық, құқықтық алғышарттар мемлекеттік қызметтің нормативті-құқықтық негізін жанартуға, оның функционалдануының тиімді формаларын жасақтауға мүмкіндік береді.
Әлемнің бәсекеге қабілетті елу мемлекеттің қатарына кіру контексіндегі мемлекеттік билік дамуының қазіргі концепциясының талаптарына жауап беруші, саяси-әкімшілік және конституциялық реформаларды жүзеге асыру қажеттілігін, Қазақстан дамуындағы негізгі басымдылықтарының бірі ретінде, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев атап өтті. Қазақстан халқына жыл сайындық Жолдаудын, халықаралық тәжірибені ескере отырып, әкімшіліктік реформаны қарқынды жүргізу, тоғызыншы мәселесінде 2007 жылы біз жүйелік демократиялық реформаларды жүзеге асыруға кірісеміз. Біз корпоративтік басқару, нәтижелік, айқындық пен қоғамға бақылауда болу қағидаларына негізделген мемлекеттік басқарудың сапалы жаңа нұсқасын құрудамыз. Біздін мақсатымыз -- Үкіметтің модернизациясы, жоғары кәсібилік мемлекеттік қызмет пен басқарудың тиімді құрылымын қалыптастыру болып табылады. Бір үлкен және жауапкершілікті жұмыс. Ең басты құқықтық -мемлекеттің тұрақтылығы мен халықтың әл-аукаттылығы болып табылатын, мемлекетіміздің тұрақтылығын қамтамасыз ететін заңдар мұқият қаралуы қажет. Қазақстандағы демократиялық процестер мемлекет ерекшеліктері мен азаматтардың менталитетін ескеру арқылы өз даму жолына бағдарлануы керек, дегенмен, таңдалған бағыттағы әр қадам мұқият тексерілуі қажет.[2,23 ]
Курстық жұмысымның негізгі мақсаты - басқару стильдерін дамыту, олардың қолайлы және қолайсыз белгілерін талдау және кемшіліктерін жоюдың оптималды нұсқаларын табу; Басқару стильдерін мемлекеттік деңгейде қолданылуын қамтамасыз ету жолдарын анықтау және мемлекеттік басқару қызметін жетілдіру, дамыту және жаңарту жолдарын ұсыну, елімізде мемлекеттік басқару қандай дәрежеде екендігін анықтай отырып, мемлекетіміздің сол бағытта ұсынып отырған ұсыныстарын талдау және іс жүзінде оның қалай дамып жатырғанын анықтау.
Курстық жұмыстың міндеті - басқару стильдерін зерттей отырып, келешек менеджер басшылардың өзіндік стильдерін таңдай білулеріне үндету, қамтамасыз ету және көмек беру.
Менің курстық жұмысымның негізгі зерттеу объектісі - басшылық стильдері, мемлекеттік басқарудағы жауапкершілік, мемлекеттік қызметті басқару органдарының жұмысының тиімділігі және нәтижелілігі болып табылады.
Қазіргі ұлттық экономиканың қуаттылығы өндіргіш күштердің даму деңгейімен ғана анықталмай, бірінші кезекте мемлекеттің сол өндіргіш күштердің немесе ұлттық экономиканың белсенді дамуына жағдай жасап, ұлттық мүдделерді анықтап, оларды қорғау мүмкіндігімен көрінді. Жаһандану үрдісінің ұлттық экономикаға тигізетін оң ықпалын барынша тиімді пайдалану мен оның теріс әсеріне тойтарыс беру мемлекеттің белсенді іс-әрекетімен жүзеге асады. Басқару стильдерін, қызметін жетілдіру, дамыту үшін көптеген жолдар мен тәсілдер қолданылады. Олар: иелік жасау- басшы өзінің қызметкерлеріне, бағыныштыларына нені жасау, нені жасамау және қандай жағдайда не істеу керек екендігін көрсетеді, тапсырады; түсіндіріп тарату - ауыртпашылық ортасы (нүктесі) тікелей кестеден адамдармен өз еріктеріне, ынталарына ауады. Мұнда басшы үлкен белсенділік көрсетеді; түсіндіріп беру, ақыл айту (беру) - бұл адамдар, ұжымдар, өз еріктерімен жұмыс жасап, өзін-өзі бақылай алу деңгейіне жетуі.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен және де қорытындыдан тұрады. Негізгі бөлім үш тарауға бөлінген: бірінші тарауда басқару қызметінің стилі: түсінігі, мазмұны, түрлері және жетілдіре беру қажеттілігі жайлы айтылса, екінші бөлімде мемлекеттік басқару қызметі мен жауапкершіліктің өзара байланысы талданады; үшінші бөлімде мемлекеттік басқару жүйесін жаңартуды үндету - еліміздің басым бағыты екендігі жайлы баяндалған.
Басқару стильдерінің кез келген елдерде маңызы аса күшті болып табылады. Сол мақсатта оны дамыту мен жетілдіру біздің мүддемізде.
1 Басқару қызметінің стилі: түсінігі, мазмұны, түрлері және жетілдіру қажеттілігі
1.1 Басқару қызметінің стилі түсінігі мен мазмұны
Стиль ұжымдағы әлеуметтік қатынастардың бүкіл біртұтас ықпалымен қалыптасқанымен, ол белгілі дәрежеде басшыға да байланысты болады. Өйткені шаруашылық пен тәрбие жұмысының табиғи байланысын практактикада жүзеге асыратын тек басшы ғана. Оның қызметінің жемісті болуы көптеген күрделі факторлар арқылы анықталады.
Басқару стилі - менеджердің, яғни басшының қарапайым өзін-өзі ұстауы мен мінез-құлық амалдары. Стильдер әр түрлі талаптар бойынша классификациялана алады.
Басқару қызметкерлерінің мәдениеті әр түрлі қасиеттері бойынша көрініс тапса да, олардың мәдениетінің толық және нақты бағасын жұмыс істеу стиліне қарап беруге болады. Басқарушылық қызмет стилі дегеніміз билік органдарының, қызметкерлерінің күнделікті қызметінде қолданатын әдіс -тәсілдер, құралдар жүйесі; бағынышты қызметкерлерге қатысты жүріс - тұрыс үлгісі. Оның қоғамның басқа салаларындағы қызмет стилінен ерекшеліктері мемлекеттік - биліктік өкілеттіктерге сүйеніп, оны қолданумен байланысты болатын, нақтылай және толықтай нормативтік реттеліп отыратын, басқару әсерін қалыптастыруды және іске асыруды мақсат тұтатын басқару қызметкерлерінің әлеуметтік белсенділігімен айқындалады.
Мемлекеттік басқару стилі келесі элементтерден тұрады:
1. мемлекеттік билік органдарының мақсаттық, функционалдық және ұйымдық сипаттамалары;
2. басқару органдары қызметтерінің заңды түрде бекітілген және жүзеге асырылатын әдістері, процедуралары, нысандары;
3. қызметкерлердің жалпы мәдени, кәсіби және жеке қабілет деңгейі.
Басшының дербес стилі алуан түрлі объективті факторлардың ықпалымен қалыптасады.
Жеке стиль төмендегідей факторлар ықпалымен қалыптасады:
1. Өндірістік қимыл-қызмет сипаты және өндірістегі экономикалық жағдай
2. Басшы мен бағынышты арасындағы өзара қарым-қатынас
3. Психологиялық қасиеттері
4. Атқару тәртібінің жағдайы
5. Ұжымның демократиялық және әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері (жыныс-жас құрамы ұжымның, мамандық және атқарушы, т.б.).
Басшы стилі үнемі жетілдіріліп отырылуы тиіс.Стильдің қалыптаспауы - бұл ұзаққа созылатын, күрделі мақсатты процесс.
5.1 Басқару қызметінің стилі түрлері және оларға сипаттама
Басқарушылық қызмет стилі саяси режимдерге байланысты және соған сәйкес қалыптасады. Осыған орай ғылыми әдебиеттерде бірнеше басқару стилдері қарастырылған, атап айтқанда, директивті (әкімшілік, автократиялық, авторитарлық), демократиялық (ұжымдық, кооперативтік) және либералдық.
Директивті стилге биліктің шектен тыс орталықтандырылуы, көпшілікпен және бағыныштылармен санаспаушылық тән, мұнда нені қалай істеу керектігін басшы өзі шешеді.
Демократиялық стилде бағыныштыларға еркіндік беру арқылы, олардың белсенді түрде араласуы нәтижесінде шешімдер әзірленіп, қабылданады. Жұмысты орындауға қажетті алғышарттар жасалып, оның нәтижесі әділ бағаланады. Адамдармен сыйласымды қатынастар орнатылады.
Либералдық стиль басшының бағыныштылардың іс-әрекеттеріне араласпауымен сипатталады. Ол жауапкершіліктен қашқақтап, тіпті ұжым қызметінің ең күрделі мәселелерін шешуге де қатыспайды.
Аталып өткен стильдерден басқа әркім нені және қалай істегісі келсе өз бетінше орындайтын анархиялық стиль; белгілі бір шараны орындау, атқару кезінде ғана аса белсенділік танытатын, келесі жағдайларға дейін салғыртсу, әрекетсіздік білдірілетін кампаниялық стиль (кампанейский), көбінесе бұйрыққа, қызметтік тәуелділікке негізделіп, дөрекі психологиялық қысым жасалатын еріктілік стиль түрлері белгілі. Сонымен қатар нормативтік, яғни көпшілік мойындаған, қоғам қолдайтын жалпы ортақ стильді, нақтылы басқару қызметінің жағдайларына, түрлеріне және қызметкерлердің қабілетіне байланысты қалыптасатын жеке стильдерді де атауға болады.
Басшының дербестігі істеген ісіне қарай емес, қалай істейтіндігіне де орай сипатталады. Олардың жұмысын бақылай отырып мынаны анықтауға болады: басшы бір мәселенің өзін алуан түрлі тәсілмен, өзінше шешеді.
Стиль дегеніміз әлеуметтік құбылыс, өйткені, біріншіден, онда басшының көзқарасы мен сенімі бейнеленеді, екіншіден, ол түптеп келгенде, жүйенің қалыпты жұмыс істеуінің ақырғы нәтижесін ойластырады. Басшы ұстанған стилі оның қарамағындағылардың ұдайы назарында болып, олар мұны өзінше бағалап, өзінше қабылдайды. Әдетте, басшы стилі бүкіл жүйеге таралады, өйткені, жұртшылық оның жүріс-тұрысына, ісіне зер салады, соған еліктейді, содан үлгі өнеге алуға, үйренуге талаптанады.
Басшыға ұжымның барлық мүшелерін қанағаттандыратын жұмыс стилін қалыптастыру оңайға түспейді. Бағыныштыларына ықпал етудің кейбір амалдары алуан түрлі бағалануы мүмкін. Егер бір басшы оларға сенім көрсету арқылы ықпал ететін болса, екіншісі тиістісің, міндеттісің секілді қағиданы басшылыққа алады. Кейбір басшылар бағыныштыларына қатаң тәртіп орнатып, оларды өзінен аулақ ұстайды да, ұсақ-түйек мәселеге дейін өзі шешеді. Енді бір басшылардың есігі әрқашанда ашық, оған кез келген мәселе туралы пікірлесуге, ұсыныс айтуға болады. Бір директор күн сайын бригадаларды аралап отырады, ал екінші біреуімұны қажет санамайды.
Басқару стилінің типі түбелікті қалыптаспаған, сондықтан да, отандық және шет елдік әдебиетерде оның өзі түрліше жіктеледі.
Мәселен, Х.Кох (Германия) басшы стилін былайша бөледі:
1. Бір жақты автократтық стиль;
2. Билікті біркелкі қолдана отырып басқару стилі;
3. Өндіріс процесіне немесе тұтастай жұмыс процесіне біркелкі қатыса отырып басқару стилі;
4. Парламенттік сипаттағы басқару стилі;
5. Бағыныштылар негізінен дербес, жоғары басшылардың тікелей қатысуынсыз-ақ әрекет ететін басқару стилі.
Автократтық және парламентаралық стильдер қолайсыз деп саналады, өйткені алғашқысында бағыныштылар тарапынан ешқандай дербестік болмайды, ал екіншісінде жұмыс жоспарсыз жүргізіліп, бағыныштылар мүлде дербес әрекет етеді.
Ең қолайлысы кооперативтік стиль - жақсы ынтымақтастық, ұйымдасып әрекет ету, қиын-қыстау жағдайда өзара бірлесе, ынтымақтаса отырып күш біріктіру. Басшы жұмыскерлерді мұқият тыңдайды, олардың ұсыныс пікірлерін ескереді, нақты міндеттер қойып, шешімді жоспарлайды және қабылдайды. Мұндай стильде қойылған міндеттер іскерлікпен орындалады, өйткені дәл осындай жағдайда қызметкерлер өзін іске қатыстымын деп есептейді.
АҚШ-та мынандай стильдер белгілі (басқару жүйесі деп аталады):
1. Қызметті беру стилі;
2. Міндетті бөлісіп басқару;
3. Ерекшелеу тәсілімен басқару;
4. Жүйені ретке келтіру арқылы басқару.
Қызметті беру стилі әрбір қызметкерге, өзі басқара алатын нақты істі тапсыруды көздейді. Бұл қызметкер өзіне бекітілген іске толық жауап береді, ал оның бастығы басқару жауапкершілігін саналы түрде шектейді.
Міндетті бөлісіп басқару жүйесінде басшы мен бағыныштылар одағы міндеттерді бірлесіп қарастырады да, әрбір адамның міндет аясы белгіленіп, нәтижесіне орай жауапкершілігі айқындалады.
Ерекшелеу тәсілмен басқару басшының міндеті өз қызметкерлерінің мүмкіндікті тиімді пайдалануына қолайлы жағдай туғызу болып саналады. Төменгі лауазымдағы қызметкерлер белгіленген еңбек нормасына және жұмыс нәтижесін бағалау межелеуіштеріне сәйкес көмек қажеттігін хабарлайды, ал көмек қажет бола қалса, қай уақытта екендігін мәлімдейді.
Жүйені ретке келтіру арқылы басқару белгіленген тәртіпті қатаң басшылыққа алу, жұмыс процестері мен еңбек тәсілдерінің шаруашылық-экономикалық қызметін жеңілдету көзделеді.
Демек, басқару стилінің жіктелуі алуан түрлі екендігін аңғарамыз, оның үстіне осы жіктеулердің қай-қайсысы болмасын басқарудың сан қырлы стилін толық қамтымайды. Бізде басқару стилінің ондаған түрі бар.
Басшы стилін жіктеу негізіне, әдетте, басшы мен бағынышты аралығындағы қарым-қатынас сипаты алынады. Басшының жеке-дара ерекшеліктеріне, оның саяси, ұйымдық, педагогикалық, моралдық-этикалық, кәсіптік сапалары жатады. Басшының стиль ерекшеліктері осы аталған компоненттердің (құрылым тармақтарының) қайсысы басым болатындығына байланысты. Практикада (күнделікті өмірде) басқару стилінің үш түрі жиі кездеседі: авторитарлық немесе автократиялық, демократиялық және либералдық.
Либералдық стиль: мұндай жұмыс стилінде басшы ерекше белсенділік танытпайды, іс-әрекетінде кездейсоқтық басым, жүйелілік болмайды. Мұндай типтегі басшылар принципсіз мәселелерінің өзінде, өзінен жоғары қызметтегілерге қарайлайды.
Мұндай стильдегі басшы тәртіп бұзушыға қатаң талап қоймайды, қарамағындағылардың білімінің төмендігіне, жұмысты орындауына және еңбек тәртібіне онша мән бермейді.
Мәселелерді немқұрайлы талқылайды, ашық пікірлесуге, сын-ескертпелерге бара бермейді. Мұндай басшы кез келген келіспеушілікті жағымсыз құбылыс ретінде қабылдайды. Ұжымда мұндай басшының беделі онша болмайды, әрі кәсіпорында тиімді жұмыс істей алмайды. Соның салдарынан жауапсыздық, берекесіздік, тәртіптің бетімен кетушілігі орын алады.
Авторитарлық стилдің негізі макиавеллизм деп аталады. Бұл стиль Николо Макиавеллидің құрметіне қойылған. 1532 жылы ол Принц кітабында билеушіге ақырғы нәтижеге жету үшін амал таңдаудың қажеті жоқ, өйткені мақсат тәсілді өтейді деген идея ұсынады.
Авторитарлық стильде (Батыста мұны тиімсіз деп есептейді және де мүлде дерлік кездеспейді) шешімді бір адам қабылдайды, ол жарлық, бұйрық түрінде келеді. (менің айтқаным бойынша істе). Бұйрық талқыланбайды, күдіктенуге хақын жоқ.
Автократ бағыныштыларының іс-әрекетін өз жауапкершілігіне алады. Тек қажетті мәліметтер жөнінде ғана пікір алысып, өз жоспары туралы әңгіме қозғамайды. Мәліметті тым көп жинайтындықтан жұмыс басты болады.
Автократ басшылар сырттай бұйрығы, үнемі жұмысты ойлайтын адам сияқты көрінеді, олардың жүзінде жұмыс бастылық, іске үлкен жауапкершілік сезіледі. Д.Браунның сипаттауынша, ...автократ, ескірген жылу жүйесі секілді, қоршаған орта климатына, дәл мағынасында эмоционалдық климатқа көңіл бөлмейді.
Мәжілісті көбінесе бағыныштыларына нұсқау беру түрінде өткізеді. Өзінің қарамағындағыларды жиі-жиі қатты сынайды. Ол ұжымдағы кез келген бейресми топтарды қатаң айыптайды. Мұндай стиль тиімсіз, творчестволық белсенділік туғызбайды. Дегенмен, мұндай стиль өміршең келеді. Оның өзі басшының жеке басының сапасына немесе ол басқарып отырған ұжымның құрылымына байланысты болады. Егер басшы өз ісін жетік білмесе, әрі кәсіби білім дәрежесі өзі басқарып отырған адамдардан төмен болса, онда ол авторитарлық стильді пайдалануға мәжбүр болады. Алайда автократтардың барлығы бірдей біліксіз, білімсіз емес. Кейде ұжымға кәсіби білімі өте төмен адамдар жинақталады. Мұндай жағдайда тәжірибелі басшылардың өзі де авторитарлық стиль элементерін қолдануына тура келеді.
Авторитарлық стильдің алдуан түрлі нышаны болады:
oo патриархалдық: барлық жанұя мүшелері басшыға бағынуы тиіс, ал басшы бағыныштыларын әлі жетілмеген деп есептейді;
oo харизматикалық (харизм - Құдай шапағаты): Лидерді ең көрнекті, дана деп есептейді, ал оның өзі бағыныштыларына өте қатал, аяусыз, әрі оларға қамқорлық жасауды қажет деп санамайды;
oo автократтық: жеке адамдардан гөрі институтқа (мемлекетке, кәсіпорынға) тән. Басшылық аппараттағы бағынышты инстанциялар арқылы жүзеге асырып жанама түрде автократтық шешімді жүзеге асырады;
oo бюрократтық (төрешілдік) - бұл туралы төменде толығырақ баяндалады.
Демократтық стильде (Батыста кооперативтік стиль деп аталады) мәселенің көпшілігі ұжымда талқыланып, сонда шешіледі, бұйрықтар осындай талқылаудан кейін беріледі. Проблеманың көпшілігі ұжымда шешіліп, содан кейін бекітіледі (мадақтау және жазалау, қоғамдық өмір мәселелері, жұмысқа қабылдау және жұмыстан шығару т.б.).
Жұмыс барысында басшының беделі қалыртасады. Бедел тек лауазымдық жағдайымен ғана емес, сонымен бірге нақты біліммен, еңбекпен және адамдарға ұқыпты қатынаспен, түсінікпен келеді.
Бедел (авторитет) - бұл белгілі әлеуметтік роль, онымен қоршағандарының белгілі үміттенулері байланысты.
Басшы беделінің шарттары:
oo Жаналық пен прогрессивтіктің және оларды өндіріске енгізу ынтасының болуы.
oo Жұмыскерлік, дербестік және қайсарлық.
oo Әділдік және принциптік
oo Тапсырылған жұмысқа жауапкершілігі
oo Сыйлау мен адамдарға деген әділдікті және талапты үйлестіру.
oo Байсалдылық, шыдамдылық, өзін-өзі сынауы.
oo Мәдениеттілік пен дұрыс басқару стилін меңгеру.
oo Адамдарға сену, сенім арту.
oo Беделділік шын болуы мүмкін, сонымен бірге өтірік те болуы мүмкін.
Өтірік беделдің қалыптасу жолдары:
oo Ағайыншылық (тумалық, жерлестік) бедел. Мұндай бедел ұжымда өзіміздікі болуға, сенімге енуге ұмтылыс нәтижесінде қалыптасады. Ол (мұндай бедел) ұжымды түгелдей бағындыруға бағытталмайды.
oo Әкімшілік бедел (коммуналдық бедел) - ол басшының жеке сапалық ерекшеліктеріне негізделген және құр әкімшілік стильді білдіреді.
oo Сатып алу беделі - басшы өзін жақтайтын, тыңдайтын қызметкерлермен қоршауының нәтижесі.
oo Қорқыту беделі - сын көзқарастарды, ойларды басу айтылғанды ешқандай ойсыз орындату жағдайын қалыптастыру.
oo Басшыдан қорғану беделі - өзінің кәсіптік, мамандық деңгейінің нашарлығы байқалып қалатын жағдайлардан қашу, әр уақытта өзінің қимылдарын алдын-ала қорғау, барлығын жоғары басшылыққа аудару.
Басшы жұмысының стилі - оның басқару процесінде қолданатын сипаттық әдіс, тәсіл, амалдар жиынтығын білдіреді.
Басшы стилі басқару әдістерімен белгілі бір қатынаста және байланыста болады. Басшы стилі - бұл шешім қабылдау және қызметкерлерге тапсырма беру әдісі.
Бұл ұғымның ең әділ, дұрыс мағынасы мынандай: Тәсіл мен стильді салыстыруға болады. Нота барлығына бірдей, алайда әрбір орындаушы шығарманы өзінше бейнелейді.
Кей жағдайларда басшы стилін пайдалана отырып кеңес беру, бақылау жүргізу, нақты бұйрық беруден бас тартады, сөйтіп белгілі шешімдерді қабылдауда, шешуде өзінің қызметтеріне өкілеттілік беріп, оларға проблеманы (мәселені) шешуде белгілі дәрежедегі жауапкершілік жүктейді.
Басшы не болмаса менеджер - іс-қызметтің жасалуын басқа біреулер арқылы қамтамасыз етеді. Олардың жұмыстағы жетістіктері олардың нақты іс-қызметтерімен емес, керісінше адамдарда сезім, ынта жігер көзін оята алатын қабілеттермен бағаланады.
Басшының мақсаты адамдарға олар жұмыстарды (тапсырылған) орындайтындай ықпал жасау. Бұл қызметі орындау үшін басшыға ресми өкілеттік пен бірге билік қажет болады.
Билік - бұл басшыларға (олардың іс-қимылдарына) ықпал жасау мүмкіндігі.
Ұжымға басшылық ету процесінде, әлеуметтік-экономикалық қарым-қатынастардан басқа, әлеуметтік-псхологиялық қатынас та қалыптасады. Бұл ең алдымен ұйымның әр түрлі статустары, иерархиялық құрылымдары (бір жұмыскердің екіншісіне бағынуы арқылы көрінетін) және жеке адамдар арасындағы қарым-қатынас, олардың әлеуметтік-психологиялық мазмұны, бірін-бірі мойындау, ықпал ету, стиль, мүдделік т.б. болып саналады. Басқарудың дұрыс стилін таңдай білу әлеуметтік-психологиялық проблеманың ең өзектісі. Басқармадағы жұмыскерлердің шынайы мәдениетіне неғұрлым толық, әрі түбегейлі баға басшы жұмысының стилі бойынша жүзеге асады.
Басқару стилі - бұл басқару процесінде жетекшімен (басқарушымен) қолданылатын билік, жұмысшылармен қарым-қатынас жасау, оларға ықпал ету.
Басқару стилінде жетекшінің ішкі мәдениеті, білімі, тәжірибесі көрініс табады. Басқару стилі ұжымның психологиялық климатына елеулі әсер етеді. Стиль жетекшінің жеке тұлғасымен тығыз байланыста. Осының бәрі басқару стилін көрсетіп, аталған лидерді сипаттайды.
Басқарудағы автократиялық лидер авторитарлы. Автократиялық басқарушы өзінің айтқанын орындаушыларға істету үшін жеткілікті билікке ие болып, керек кезінде құбылмай осыған жүгіну немесе сүйенуі керек. Автократ өзінің өте төменгі деңгейдегі бағынушыларының қажеттілігін әрқашанда өтеуге тырысады.
Стильдерге қойылатын талаптар:
А. Атқарушылардың басқаруға қатысу талаптары.
Мұнда айқын үш стильді бөлед:
- авторитарлық (басшы жеке өзі ғана шешім қабылдайды және бұйырады - халық оның бұйрығына бағынады және орындайды);
- жартылай қатысушылық (халық аз да, көп те шешім қабылдауға қатысады);
- автономды (мұнда басшы мазмұнды роль атқарады - халық көпшілік шешімімен өзбетінше шешім қабылдайды). (№1 сурет)
Авторитарлық стильдің өзіндік түрлері бар:
oo диктаторлық стиль (басшы барлығын өзі шешеді, халық санкция қауіпімен барлығын атқарады);
oo автократиялық стиль (басшы өз иелігінде биліктің үлкен аппаратымен ұйғара алады);
oo бюрократиялық стиль (басшының беделі формальді иерархиялық жүйенің арасында болады);
oo патриархалдық стиль (басшы үй егесі беделіне ие, ал халық оған шексіз сенеді);
oo үлгілілік стиль (басшы өзінің қайталанбас жеке артықшылықтарын пайдалана отырып, үлкен беделге ие болады, ал халық сол үшін оның шешімдерін бұлжытпай орындайды).
Жартылай қатысушылық стильде де нұсқалары бар:
oo коммуникациялық стиль (басшы шешім қабылдауда қиналады, сондықтан халқын ақпараттандырады, халық сұрақтар қояды, өз ойларын айтады, алайда нәтижесінде басшының нұсқауларына еруі тиіс болады);
oo басқарудың консультативті стилі (дәл алдындағы сияқты, алайда шешімдер ақылдаса біріге қабылданады);
oo ортақ шешім стилі (басшы мәселені шығарады, шектеулерін айтады, ал халық болса, шешімді өзі қабылдайды, басшы вето құқығын сақтайды).
Б. Басқару стильдерін артықшылық басқару функциялары талаптары бойынша классификациялау:
- инновация бойынша басқару (басқару ұйымы ретінде инновациялық орындаулар);
- мақсаттар қою арқылы басқару (әрбір иерархиялық деңгейде мақсаттар қояды, және де сол мақсаттарға жетуде еркіндік беріледі, ол тек қана смета және бақылаумен шектеледі);
Артықшылықтары: жүзеге асыру еркіндігі, жеке мақсаттарын жүзеге асыру, нәтиже үшін жауапкершілік.
Кемшіліктері: жоспарлаудың қатаң жүйесі, күрделі бақылау, халықтың шешімге қатысуының жоқтығы, бақылауға шығындар.
Мақсаттарды келісе отырып басқару (Бұл мақсаттарды белгілеу арқылы және халықтың қатысуы арқылы жүзеге асатын аралас басқару формасы. Халық мақсатты белгілеуде қатысады).
Артықшылықтары: мақсаттарды келісе отырып шығару - оны жүзеге асырудың ең қолайлы шарттары, жүзеге асыруда еркіндік, орындау тәсілдеріне емес, мақсатқа бағытталу, жеке мақсаттарды жұмыста жүзеге асыру, жалпы бақылау, жауапкершілік, ортақ қатысушылық мүмкіндіктері.
Кемшіліктері: жоспарлаудың қатаң жүйесі, ортақ шешім қабылдауға кететін уақыт шығыны, иерархиялық жүйемен қарама-қайшылығы, күрделі бақылау.
- Шешім ережесі бойынша басқару;
- Мотивация арқылы басқару;
- Координация арқылы басқару;
- Ерекше жағдайларда ғана басқару (басшы мәселелерді жүзеге асыруға байланысты шешімдерді халықтың мойнына жүктейді. Басшы шешім қабылдауға ерекше жағдайларда ғана араласады - төтенше жағдайлар болғанда, шешім мүмкіндігін есепке алмау кезінде, белгіленген мақсаттардан ауытқулар болған жағдайда).
Халықтың немесе мәселелерді орындауда мінез-құлық талаптары.
№2 суретте бес қарапайым стильдер көрсетілген
1.1 Стиль (әлсіз басқару) - халыққа ешқандай қысым көрсетілмейді, оларға деген қам шекпейді, сонымен қоса басшылық мәселелерін шешуді қамтамасыз ету әлсіз болып келеді. Пайдалы берілушілік аз.
9.1 Стиль (мәселелер бойынша басқару) - халықты атқарушы механизм ретінде қарайды, жоғарғы нәтижелілікке жетуге болады, алайда адами қарым-қатынастар азап шегеді.
1.9 Стиль (клубтық басқару) - достық қарым-қатынастар бірінші орында болады, бірақ мәселелерді шешуге көңіл бөлінбейді.
5.5 Стиль (орташа жол арқылы басқару) - мемлекеттегі талаптар мен халық арасында ортақ шешім орнайды, еңбек өнімділігі орташа деңгейде болады.
9.9 Стиль (стильдік басқару) - идеалды стиль болып табылады.
4.1 Басқару ісіндегі стильдерді жетілдіру
Американдық психолог Курт Левин (1890-1947 ж.ж.) директивті басқарудағы қызметті ең өнімді деп санаған. Демократиялық басқару ең көп тараған және өнімділік пен сапа көрсеткіштеріне қол жеткізуге мүмкіндік туғызады. Басқарудың либералды стилі барлық жағынан нашар болып шықты. Левин мінез-құлықтық бағыттың өкілі болып табылады, себебі оған дейін басқару тиімділігін басқарушының жеке қасиеттерімен емес, бағынышты қызметкерлерге қатысты жүріс-тұрыс үлгісімен анықтайтын тұлғалық және жағдайлық теориялар орын алған болатын. Осыған байланысты стилдер автократиялық және демократиялық болып жіктеледі. Авторлар сәйкесінше оларды барлық күш-жігерін жұмысқа жұмылдырған және барлық күш-жігерін адамдарға бағыттаған деп бөледі.
Барлық күш-жігерін жұмысқа жұмылдырған басшы үнемі мәселенің дұрыс қойылуы мен еңбек өнімділігін арттыру жайлы ойлайды. Ал барлық күш-жігерін адамдарға бағыттаған басшы еңбек өнімділігінің өсуін тек адами қатынастарды жетілдіру жолдары арқылы ғана өз мақсаты етіп қояды.
Бірақ басшы тек жұмысқа ғана өз назарын аударып, қызметкерлеріне мүлдем көңіл бөлмеуге болмайтындығы кейіннен белгілі болды. Ол қандай да бір дәрежеде адами қатынастарды ынталандыруға, қарамағындағылардың қажеттілігін қанағаттандыруға мәжбүрлі. Авторитарлық бағыттың да, адами қатынастар позициясын ұстанушылардың да жақтаушылары бар. Екі бағытта тәжірибе жүзінде оң қолдауға ие болды және олар жұмыспен қанағаттанушылық, жоғары еңбек өнімділігінің болуымен бағаланады. Алайда, тәжірибе жүзінде бұл көрсеткіштердің өсуін қандай да бір стилмен байланыстыруға болмайды. Жұмыспен қанағаттанушылық пен еңбек өнімділігінің жоғары болуы авторитарлық басқарудың нәтижесінде және керісінше, қарама-қарсы нәтижелер демократиялық басқару стилінде де болуы мүмкін.
Нақты өмірде аталмыш басқару стильдерінің ешбірі де таза күйінде көрініс таппайды. Әрбір басшының мінез-құлқынан (жүріс-тұрысынан) аталған үш стильдің барлығына тән жалпы ерекшеліктерді кездестіруге болады. Әр түрлі адамдар мен ұжымдарды басқаруға сәйкес келе беретін әмбебап басқару стилі жоқ. Көбіне олар ұштасып, сабақтасып, қандай да бір стильдің басымдыққа ие болуымен сипатталады. Дегенмен мемлекеттік басқарудың демократиялық стилінің мақсатқа сай, нәтижелі және перспективалы екендігін тарихи тәжірибе көрсетіп отыр. Бұл стиль басқарушылық процестерді тұрақтандыруға және сол арқылы ұтымды әрі тиімді қоғамдық дамуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
2 Мемелекеттік басқару қызметі мен жауапкершіліктің өзара байланысы
2.1 Қазақстан Республикасында кәсіпорындардағы басқару стилі
Басқару стилі - мемлекетік және қоғамдық ұйымдарда, қоғамдық құрылыстың барлық саласында қолданылып, аз шығындармен барынша тиімділікке қол жеткізуді көздейді. Сондықтан да басқару теориясы мен тәжірибесі барлық деңгейлерге тән. Басқару - процесс ретінде жалпылама сипатқа ие болып, табиғаттың барлық құбылыстарында, яғни өлі табиғатта (өндірістік құралдар мен еңбек заттарын басқаруда), тірі табиғатта (биологиялық жүйелерді) және қоғамдағы әлеуметтік жүйені басқару процестерінде орындалады. Осыған байланысты басқару ісі барлық бірдей территориялық бөліктерде, әлеуметтік-экономикалық жүйелерде объективті түрде жүзеге асырылады.
Сонымен қатар менеджмент басқару процесіне объективті түрде қатыса отырып, өзінің қалыптасуы мен қызмет барысында қолайлы жағдай жасауды талап етеді. Осының есебінде басқару әрекетінде әрбір территорияның ерекшелігін барынша ескеру, жергілікті экономиканың дамуы мен қызмет жасауын реттеуді қалыпты орынға қою талап етіледі.
Қазақстан экономикасын басқарудың саяси-экономикалық негіздеріне тоқталатын болсақ, Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы дербестілік саяси алғышарттарының қажеттілігін ескертеді. 80-жылдардың екінші жартысынан бастап бұрынғы Кеңес Одағында, сондай-ақ Қазақстанда қоғамдық-саяси ахуал қарама-қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық тұрақсыздықты көрсетті.
Орталықтың Республика мен оның аймақтарының мүдделерін ескермеуі, қоғамдық және территориялық еңбек бөлінісінде орын алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделердің қарама-қайшылығын үдете түсіп, табиғи ресурстардың бей-берекет пайдалануына мүмкіндік береді, мұның ақыры экономикалық ахуалдың шиелене түсуіне әкеліп соқтырады. Тұрақсыздықтың ең басты себебі жоғарыда аталынғандай жүйенің ішкі тоқырауында болды. Кеңестік жүйенің күйреу алдындағы айқын дәлел ауқымды кезекке тұру, талондық жүйенің үдей түсуі, ақшаның құнсыздануы болып табылады. Тіпті 1993 жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады. Сонымен қатар көптеген мемлекеттердің тәжірибесі айқын дәлелдегендей, барлық шаруашылық жүргізу жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық экономика табылады. Ол еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім өндірушілердің экономикалық дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілердің монополиясына жол бермейді және өндірісті тұтынушы сұранысына бағыттайды.
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы алғышарттар қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда Қазақстанның мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы және 1993 жылдың 28 қаңтарында Республиканың Ата Заңының (Конституциясының) қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы жаңа сәт болып табылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конституциялық заң еліміздің әлеуметгік-экономикалық дамуында айрықша орын алады.
Аталып өткен құжаттардың Республикадағы саяси - экономикалық процестерді басқаруда маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің негіздері, нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың маңыздылығы көрсетілген. Бұл жәйт республика дербестігінің экономикалық алғышарты мен өмір тіршілігін басқарудың барлық сферасын анықтайды. Атап айтқанда, олар Қазакстанның экономикалық тәуелсіздігінің негізі: жерге, оның койма байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен жан-жануарлар әлеміне, тарихи, мәдени кұндылықтарына, материалдық, қаржылық ресурстарына, өндірістік және өндірістік емес объектілігіне деген төтенше меншігі.
Қазақстан экономикасы мемлекеттік реттеудің субъектісі болып табылады. Бұған басқару функциясы ретіндегі мемлекеттік реттеуде аса маңызды өзіндік қаржы-несие жүйесі, дербес мемлекеттік бюджет қалыптасуы, салык және кеден жүйесін ұйымдастыру жатады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының құрамында экономиканы басқаруды ұйымдастырудын әдістемелік қағидалары бар. Біріншіден, Қазақстан экономикасы меншіктің әр түрлі нысандарына негізделеді. Мемлекет заң алдында меншіктің барлық субъектілерінің теңдігін қамтамасыз етеді. Екіншіден, жеке меншікке қол сұғуға болмайды. Үшіншіден, мемлекет жеке кәсіпкерлік қызметтің еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді. Төртіншіден, монополистік қызмет пен бәсекелестің кез келген шектеуіне жол берілмейді. Бесіншіден, әкімшілік аймақтың бірліктері дербес болып табылады.
Бұл кағидалар Қазақстан экономикасын басқарудың қазіргі жүйесінің негізін құрайды және республиканың халық шаруашылығының әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономикаға орнықты етуін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл қағидалар тек саяси-әлеуметтік мәнге ие болып қана қоймай, Қазақстандағы менеджменттің ұйымдастырушылық бастамасына да тікелей қатысты. Басқарудағы ұйымдастырушылық фактордың рөлі кәсіпкерлік ортада әрдайым жоғары бағаланған. Көпшілікке әйгілі, американдық миллиардер Карнеги Біздегі барлық завод, фабрика, байланыс құралдары мен ақшаны алып қойып, тек біздегі ұйымдастыруды қалдырсаңыз, төрт жылда бәрі де қайта қалпына келеді, деп айтқан. Нашар ұйымдастырған компанияны ешқандайда нарықтық тетіктер құтқара алмайды.8,77 б.
Өзін-өзі басқару мен өзін-өзі қаржыландыру тұжырымдамасы Республика экономикасын басқару жүйесінің әдістемелік негіздерінің бірі болып - осы тұжырымдамасы берілген, өзін-өзі басқаруға көшудің теориялық алғышарттарының жүйесі саналады. Құрылымы бойынша ол он бес бөлімнен тұрады, оларда стратегиялық мақсаттар, меншікке қатынас, қаржылық база, баға белгілеу, әлеуметтік саясат, аймақтық саясат, микродеңгейде жоспарлау, ғылыми-техникалық прогресті басқару, инвестициялар, табиғатты пайдалану және басқалары берілген. Жергілікті ресурстарды қолдануда аймақтардың құқығын кеңейту негізінде және осы арқылы халықтың өмір сүру сапасын қамтамасыз ете отырып көздеген мақсаттарға жетуге рұқсат етілген. Тұжырымдаманың теориялық қана емес, сондай-ақ тәжірибелік мәні де бар.
Тұжырымдамада анықталғандай Республиканың өзін-өзі басқару қағидасына өтудің басты мақсаты ретінде экономикалық дамуды жеделдету және аймақтардың ресурстарды қолданудағы құқықтарын дамыту болып табылады. Сондай-ак тұжырымдама басқарудың стратегиялық мақсаты, халықтың өмірлік деңгейін қамтамасыз етуді анықтаған.
Ұғыну барысында екі Заңның айырмашылығын білу өте қажет. Бірінші, Заң жергілікті мемлекеттік басқару туралы болса, екіншісі, жергілікті өзін-өзі басқару туралы. Соңғысы, жергілікті басқару органдарына емін-еркін бостандық беру негізі. Әрине заңдылық шеңберінде.
Қазақстан Республикасы Жергілікті өзін-өзі басқару туралы Заңында мынандай анықтама берілген: Жергілікті өзін-өзі басқару деп - Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аймақтық құрылымдар халық қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны ұғынылады. Заңның ұтымды жағдайларының бірі өзін-өзі басқарудағы өзекті мәселелердің жергілікті қаржыландыруы туралы. Жергілікті қауымдастықтың кірістері келесідей: жергілікті бюджеттен бөлінетін қаражаттан жергілікті қауымдастық құрған коммерциялық ұйымдардан және оларға тиесілі мүлікті жалға тапсырудан алынға жергілікті қауымдастық кірістерінен; жергілікті қауымдастық халқының өз еркімен салық төлеуі нәтижесінде алынған кірістерден; зақды және жеке тұлғалардың ерікті қайырымдылық қорларынан; заңмен тыйым салынбаған өзге де көздерден, қалыптасады.
2.2 Мемлекеттік басқарудағы стиль мен жауапкершіліктің байланысы
Қандай да бір стильді дұрыс таңдау басқарушылардың оларға тән қасиеттері мен жеке ерекшеліктері, бағыныштылардың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері сияқты көптеген факторларға байланысты. Ғалымдардың зерттеулерінің нәтижесінде басқарушының әр түрлі бағыныштылармен өзара ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Басқару қызметінің стилі: түсінігі, мазмұны, түрлері, және жетілдіру қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51.1 Басқару қызметінің стилі түсінігі мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Басқару қызметінің стилі түрлері және оларға сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ..6
1.3 Басқару ісіндегі стильдерді жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару қызметінің стилі мен жауапкершіліктің өзара байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 5
2.1 Қазақстан Республикасында кәсіпорындардағы басқару стилі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 Мемлекеттік басқарудағы стиль мен жауапкершіліктің байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
3 Мемлекеттік басқару жүйесін жаңарту - еліміздің басым бағыты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
3.1 Мемлекеттік басқарудың жетілдіру кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...18
3.2 Мемлекетк басқару жүйесін дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Кіріспе
Басшылық - бұл басшының мақсатқа жету бағытында және жеке мақсаттары жалпы мақсатпен ұйымдастыру жолында өзіне бағыныштыларын нақты іс-қызметтерге итермелейтін, сезімдерін оятатын шараларының жиынтығын білдіру болып табылады. Еліміз ары қарай қарқынды және нәтижелі дамуы үшін басшылық, яғни басқару өнерін дамыта білуі керек.
Курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі - еліміздің басқарушылық қабілетін, басқару стильдерін жетілдіру және дамыту, қазіргі дүниежүзілік шаруашылықта елдің басшылық қабілетін қамтамасыз ету барысында басқару жолдарын жетілдіру, елдегі басшылық қызметті жетілдіруге жауапты органдардың қызметінің тиімділігінің артуы және де нарықтық экономикадан Қазақстанның белгілі бір орын алуы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан - 2030 Стратегиясы Жолдауында: Біздің босаң тұстарымыздың қатарына осал жағымызды -- жете даярланбаған және нашар ұйымдастырылған мемлекеттік басқаруды жатқызған жөн. Мұның өзі де таза қазақстандық проблема емес. Бұл құбылыспен түгелдей барлық колониализм дәуірінен кейінгі дамушы және коммунистік кезеңнен кейінгі елдер бетпе-бет келді. Бүгінгі танда көптеген проблемалардың шешімі осы факторға келіп тіреледі және оны тез еңсеру де мүмкін емес. Әзірше бізде стратегиялық міндеттерді жоғары кәсіби деңгейде, отансүйгіштікпен және адал шешуге қабілетті адамдар мүлде аз- деп атап көрсетті. [1, 195]
Қазақстан Республикасының демократиялық өзгертулер шеңберіндегі саяси жүйенің модернизациясы мен әкімшілік реформалар, мемлекеттік билік институттарының тиімді функционалдануы, қазіргі заман талаптарына жауап беретін, мемлекет пен қоғам мүдделерін іске асыратын, құзыреттер көлемі мен функцияларды жаңарту мәселелері бойынша сұрақты туындатты. Мемлекет мақсаттары мен функцияларын жүзеге асырудағы тәжірибелік және кәсібилік қатысу, мемлекеттік органдар құзыреттерін іске асуын қамтамасыз етудегі кәсіби лауазым ретінде мемлекеттік құрылыстың ен маңызды басымдықтарының бірі болып табылады. Бүгінгі күнде мемлекетіміздегі саяси, әлеуметтік-экономикалық, құқықтық алғышарттар мемлекеттік қызметтің нормативті-құқықтық негізін жанартуға, оның функционалдануының тиімді формаларын жасақтауға мүмкіндік береді.
Әлемнің бәсекеге қабілетті елу мемлекеттің қатарына кіру контексіндегі мемлекеттік билік дамуының қазіргі концепциясының талаптарына жауап беруші, саяси-әкімшілік және конституциялық реформаларды жүзеге асыру қажеттілігін, Қазақстан дамуындағы негізгі басымдылықтарының бірі ретінде, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев атап өтті. Қазақстан халқына жыл сайындық Жолдаудын, халықаралық тәжірибені ескере отырып, әкімшіліктік реформаны қарқынды жүргізу, тоғызыншы мәселесінде 2007 жылы біз жүйелік демократиялық реформаларды жүзеге асыруға кірісеміз. Біз корпоративтік басқару, нәтижелік, айқындық пен қоғамға бақылауда болу қағидаларына негізделген мемлекеттік басқарудың сапалы жаңа нұсқасын құрудамыз. Біздін мақсатымыз -- Үкіметтің модернизациясы, жоғары кәсібилік мемлекеттік қызмет пен басқарудың тиімді құрылымын қалыптастыру болып табылады. Бір үлкен және жауапкершілікті жұмыс. Ең басты құқықтық -мемлекеттің тұрақтылығы мен халықтың әл-аукаттылығы болып табылатын, мемлекетіміздің тұрақтылығын қамтамасыз ететін заңдар мұқият қаралуы қажет. Қазақстандағы демократиялық процестер мемлекет ерекшеліктері мен азаматтардың менталитетін ескеру арқылы өз даму жолына бағдарлануы керек, дегенмен, таңдалған бағыттағы әр қадам мұқият тексерілуі қажет.[2,23 ]
Курстық жұмысымның негізгі мақсаты - басқару стильдерін дамыту, олардың қолайлы және қолайсыз белгілерін талдау және кемшіліктерін жоюдың оптималды нұсқаларын табу; Басқару стильдерін мемлекеттік деңгейде қолданылуын қамтамасыз ету жолдарын анықтау және мемлекеттік басқару қызметін жетілдіру, дамыту және жаңарту жолдарын ұсыну, елімізде мемлекеттік басқару қандай дәрежеде екендігін анықтай отырып, мемлекетіміздің сол бағытта ұсынып отырған ұсыныстарын талдау және іс жүзінде оның қалай дамып жатырғанын анықтау.
Курстық жұмыстың міндеті - басқару стильдерін зерттей отырып, келешек менеджер басшылардың өзіндік стильдерін таңдай білулеріне үндету, қамтамасыз ету және көмек беру.
Менің курстық жұмысымның негізгі зерттеу объектісі - басшылық стильдері, мемлекеттік басқарудағы жауапкершілік, мемлекеттік қызметті басқару органдарының жұмысының тиімділігі және нәтижелілігі болып табылады.
Қазіргі ұлттық экономиканың қуаттылығы өндіргіш күштердің даму деңгейімен ғана анықталмай, бірінші кезекте мемлекеттің сол өндіргіш күштердің немесе ұлттық экономиканың белсенді дамуына жағдай жасап, ұлттық мүдделерді анықтап, оларды қорғау мүмкіндігімен көрінді. Жаһандану үрдісінің ұлттық экономикаға тигізетін оң ықпалын барынша тиімді пайдалану мен оның теріс әсеріне тойтарыс беру мемлекеттің белсенді іс-әрекетімен жүзеге асады. Басқару стильдерін, қызметін жетілдіру, дамыту үшін көптеген жолдар мен тәсілдер қолданылады. Олар: иелік жасау- басшы өзінің қызметкерлеріне, бағыныштыларына нені жасау, нені жасамау және қандай жағдайда не істеу керек екендігін көрсетеді, тапсырады; түсіндіріп тарату - ауыртпашылық ортасы (нүктесі) тікелей кестеден адамдармен өз еріктеріне, ынталарына ауады. Мұнда басшы үлкен белсенділік көрсетеді; түсіндіріп беру, ақыл айту (беру) - бұл адамдар, ұжымдар, өз еріктерімен жұмыс жасап, өзін-өзі бақылай алу деңгейіне жетуі.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен және де қорытындыдан тұрады. Негізгі бөлім үш тарауға бөлінген: бірінші тарауда басқару қызметінің стилі: түсінігі, мазмұны, түрлері және жетілдіре беру қажеттілігі жайлы айтылса, екінші бөлімде мемлекеттік басқару қызметі мен жауапкершіліктің өзара байланысы талданады; үшінші бөлімде мемлекеттік басқару жүйесін жаңартуды үндету - еліміздің басым бағыты екендігі жайлы баяндалған.
Басқару стильдерінің кез келген елдерде маңызы аса күшті болып табылады. Сол мақсатта оны дамыту мен жетілдіру біздің мүддемізде.
1 Басқару қызметінің стилі: түсінігі, мазмұны, түрлері және жетілдіру қажеттілігі
1.1 Басқару қызметінің стилі түсінігі мен мазмұны
Стиль ұжымдағы әлеуметтік қатынастардың бүкіл біртұтас ықпалымен қалыптасқанымен, ол белгілі дәрежеде басшыға да байланысты болады. Өйткені шаруашылық пен тәрбие жұмысының табиғи байланысын практактикада жүзеге асыратын тек басшы ғана. Оның қызметінің жемісті болуы көптеген күрделі факторлар арқылы анықталады.
Басқару стилі - менеджердің, яғни басшының қарапайым өзін-өзі ұстауы мен мінез-құлық амалдары. Стильдер әр түрлі талаптар бойынша классификациялана алады.
Басқару қызметкерлерінің мәдениеті әр түрлі қасиеттері бойынша көрініс тапса да, олардың мәдениетінің толық және нақты бағасын жұмыс істеу стиліне қарап беруге болады. Басқарушылық қызмет стилі дегеніміз билік органдарының, қызметкерлерінің күнделікті қызметінде қолданатын әдіс -тәсілдер, құралдар жүйесі; бағынышты қызметкерлерге қатысты жүріс - тұрыс үлгісі. Оның қоғамның басқа салаларындағы қызмет стилінен ерекшеліктері мемлекеттік - биліктік өкілеттіктерге сүйеніп, оны қолданумен байланысты болатын, нақтылай және толықтай нормативтік реттеліп отыратын, басқару әсерін қалыптастыруды және іске асыруды мақсат тұтатын басқару қызметкерлерінің әлеуметтік белсенділігімен айқындалады.
Мемлекеттік басқару стилі келесі элементтерден тұрады:
1. мемлекеттік билік органдарының мақсаттық, функционалдық және ұйымдық сипаттамалары;
2. басқару органдары қызметтерінің заңды түрде бекітілген және жүзеге асырылатын әдістері, процедуралары, нысандары;
3. қызметкерлердің жалпы мәдени, кәсіби және жеке қабілет деңгейі.
Басшының дербес стилі алуан түрлі объективті факторлардың ықпалымен қалыптасады.
Жеке стиль төмендегідей факторлар ықпалымен қалыптасады:
1. Өндірістік қимыл-қызмет сипаты және өндірістегі экономикалық жағдай
2. Басшы мен бағынышты арасындағы өзара қарым-қатынас
3. Психологиялық қасиеттері
4. Атқару тәртібінің жағдайы
5. Ұжымның демократиялық және әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері (жыныс-жас құрамы ұжымның, мамандық және атқарушы, т.б.).
Басшы стилі үнемі жетілдіріліп отырылуы тиіс.Стильдің қалыптаспауы - бұл ұзаққа созылатын, күрделі мақсатты процесс.
5.1 Басқару қызметінің стилі түрлері және оларға сипаттама
Басқарушылық қызмет стилі саяси режимдерге байланысты және соған сәйкес қалыптасады. Осыған орай ғылыми әдебиеттерде бірнеше басқару стилдері қарастырылған, атап айтқанда, директивті (әкімшілік, автократиялық, авторитарлық), демократиялық (ұжымдық, кооперативтік) және либералдық.
Директивті стилге биліктің шектен тыс орталықтандырылуы, көпшілікпен және бағыныштылармен санаспаушылық тән, мұнда нені қалай істеу керектігін басшы өзі шешеді.
Демократиялық стилде бағыныштыларға еркіндік беру арқылы, олардың белсенді түрде араласуы нәтижесінде шешімдер әзірленіп, қабылданады. Жұмысты орындауға қажетті алғышарттар жасалып, оның нәтижесі әділ бағаланады. Адамдармен сыйласымды қатынастар орнатылады.
Либералдық стиль басшының бағыныштылардың іс-әрекеттеріне араласпауымен сипатталады. Ол жауапкершіліктен қашқақтап, тіпті ұжым қызметінің ең күрделі мәселелерін шешуге де қатыспайды.
Аталып өткен стильдерден басқа әркім нені және қалай істегісі келсе өз бетінше орындайтын анархиялық стиль; белгілі бір шараны орындау, атқару кезінде ғана аса белсенділік танытатын, келесі жағдайларға дейін салғыртсу, әрекетсіздік білдірілетін кампаниялық стиль (кампанейский), көбінесе бұйрыққа, қызметтік тәуелділікке негізделіп, дөрекі психологиялық қысым жасалатын еріктілік стиль түрлері белгілі. Сонымен қатар нормативтік, яғни көпшілік мойындаған, қоғам қолдайтын жалпы ортақ стильді, нақтылы басқару қызметінің жағдайларына, түрлеріне және қызметкерлердің қабілетіне байланысты қалыптасатын жеке стильдерді де атауға болады.
Басшының дербестігі істеген ісіне қарай емес, қалай істейтіндігіне де орай сипатталады. Олардың жұмысын бақылай отырып мынаны анықтауға болады: басшы бір мәселенің өзін алуан түрлі тәсілмен, өзінше шешеді.
Стиль дегеніміз әлеуметтік құбылыс, өйткені, біріншіден, онда басшының көзқарасы мен сенімі бейнеленеді, екіншіден, ол түптеп келгенде, жүйенің қалыпты жұмыс істеуінің ақырғы нәтижесін ойластырады. Басшы ұстанған стилі оның қарамағындағылардың ұдайы назарында болып, олар мұны өзінше бағалап, өзінше қабылдайды. Әдетте, басшы стилі бүкіл жүйеге таралады, өйткені, жұртшылық оның жүріс-тұрысына, ісіне зер салады, соған еліктейді, содан үлгі өнеге алуға, үйренуге талаптанады.
Басшыға ұжымның барлық мүшелерін қанағаттандыратын жұмыс стилін қалыптастыру оңайға түспейді. Бағыныштыларына ықпал етудің кейбір амалдары алуан түрлі бағалануы мүмкін. Егер бір басшы оларға сенім көрсету арқылы ықпал ететін болса, екіншісі тиістісің, міндеттісің секілді қағиданы басшылыққа алады. Кейбір басшылар бағыныштыларына қатаң тәртіп орнатып, оларды өзінен аулақ ұстайды да, ұсақ-түйек мәселеге дейін өзі шешеді. Енді бір басшылардың есігі әрқашанда ашық, оған кез келген мәселе туралы пікірлесуге, ұсыныс айтуға болады. Бір директор күн сайын бригадаларды аралап отырады, ал екінші біреуімұны қажет санамайды.
Басқару стилінің типі түбелікті қалыптаспаған, сондықтан да, отандық және шет елдік әдебиетерде оның өзі түрліше жіктеледі.
Мәселен, Х.Кох (Германия) басшы стилін былайша бөледі:
1. Бір жақты автократтық стиль;
2. Билікті біркелкі қолдана отырып басқару стилі;
3. Өндіріс процесіне немесе тұтастай жұмыс процесіне біркелкі қатыса отырып басқару стилі;
4. Парламенттік сипаттағы басқару стилі;
5. Бағыныштылар негізінен дербес, жоғары басшылардың тікелей қатысуынсыз-ақ әрекет ететін басқару стилі.
Автократтық және парламентаралық стильдер қолайсыз деп саналады, өйткені алғашқысында бағыныштылар тарапынан ешқандай дербестік болмайды, ал екіншісінде жұмыс жоспарсыз жүргізіліп, бағыныштылар мүлде дербес әрекет етеді.
Ең қолайлысы кооперативтік стиль - жақсы ынтымақтастық, ұйымдасып әрекет ету, қиын-қыстау жағдайда өзара бірлесе, ынтымақтаса отырып күш біріктіру. Басшы жұмыскерлерді мұқият тыңдайды, олардың ұсыныс пікірлерін ескереді, нақты міндеттер қойып, шешімді жоспарлайды және қабылдайды. Мұндай стильде қойылған міндеттер іскерлікпен орындалады, өйткені дәл осындай жағдайда қызметкерлер өзін іске қатыстымын деп есептейді.
АҚШ-та мынандай стильдер белгілі (басқару жүйесі деп аталады):
1. Қызметті беру стилі;
2. Міндетті бөлісіп басқару;
3. Ерекшелеу тәсілімен басқару;
4. Жүйені ретке келтіру арқылы басқару.
Қызметті беру стилі әрбір қызметкерге, өзі басқара алатын нақты істі тапсыруды көздейді. Бұл қызметкер өзіне бекітілген іске толық жауап береді, ал оның бастығы басқару жауапкершілігін саналы түрде шектейді.
Міндетті бөлісіп басқару жүйесінде басшы мен бағыныштылар одағы міндеттерді бірлесіп қарастырады да, әрбір адамның міндет аясы белгіленіп, нәтижесіне орай жауапкершілігі айқындалады.
Ерекшелеу тәсілмен басқару басшының міндеті өз қызметкерлерінің мүмкіндікті тиімді пайдалануына қолайлы жағдай туғызу болып саналады. Төменгі лауазымдағы қызметкерлер белгіленген еңбек нормасына және жұмыс нәтижесін бағалау межелеуіштеріне сәйкес көмек қажеттігін хабарлайды, ал көмек қажет бола қалса, қай уақытта екендігін мәлімдейді.
Жүйені ретке келтіру арқылы басқару белгіленген тәртіпті қатаң басшылыққа алу, жұмыс процестері мен еңбек тәсілдерінің шаруашылық-экономикалық қызметін жеңілдету көзделеді.
Демек, басқару стилінің жіктелуі алуан түрлі екендігін аңғарамыз, оның үстіне осы жіктеулердің қай-қайсысы болмасын басқарудың сан қырлы стилін толық қамтымайды. Бізде басқару стилінің ондаған түрі бар.
Басшы стилін жіктеу негізіне, әдетте, басшы мен бағынышты аралығындағы қарым-қатынас сипаты алынады. Басшының жеке-дара ерекшеліктеріне, оның саяси, ұйымдық, педагогикалық, моралдық-этикалық, кәсіптік сапалары жатады. Басшының стиль ерекшеліктері осы аталған компоненттердің (құрылым тармақтарының) қайсысы басым болатындығына байланысты. Практикада (күнделікті өмірде) басқару стилінің үш түрі жиі кездеседі: авторитарлық немесе автократиялық, демократиялық және либералдық.
Либералдық стиль: мұндай жұмыс стилінде басшы ерекше белсенділік танытпайды, іс-әрекетінде кездейсоқтық басым, жүйелілік болмайды. Мұндай типтегі басшылар принципсіз мәселелерінің өзінде, өзінен жоғары қызметтегілерге қарайлайды.
Мұндай стильдегі басшы тәртіп бұзушыға қатаң талап қоймайды, қарамағындағылардың білімінің төмендігіне, жұмысты орындауына және еңбек тәртібіне онша мән бермейді.
Мәселелерді немқұрайлы талқылайды, ашық пікірлесуге, сын-ескертпелерге бара бермейді. Мұндай басшы кез келген келіспеушілікті жағымсыз құбылыс ретінде қабылдайды. Ұжымда мұндай басшының беделі онша болмайды, әрі кәсіпорында тиімді жұмыс істей алмайды. Соның салдарынан жауапсыздық, берекесіздік, тәртіптің бетімен кетушілігі орын алады.
Авторитарлық стилдің негізі макиавеллизм деп аталады. Бұл стиль Николо Макиавеллидің құрметіне қойылған. 1532 жылы ол Принц кітабында билеушіге ақырғы нәтижеге жету үшін амал таңдаудың қажеті жоқ, өйткені мақсат тәсілді өтейді деген идея ұсынады.
Авторитарлық стильде (Батыста мұны тиімсіз деп есептейді және де мүлде дерлік кездеспейді) шешімді бір адам қабылдайды, ол жарлық, бұйрық түрінде келеді. (менің айтқаным бойынша істе). Бұйрық талқыланбайды, күдіктенуге хақын жоқ.
Автократ бағыныштыларының іс-әрекетін өз жауапкершілігіне алады. Тек қажетті мәліметтер жөнінде ғана пікір алысып, өз жоспары туралы әңгіме қозғамайды. Мәліметті тым көп жинайтындықтан жұмыс басты болады.
Автократ басшылар сырттай бұйрығы, үнемі жұмысты ойлайтын адам сияқты көрінеді, олардың жүзінде жұмыс бастылық, іске үлкен жауапкершілік сезіледі. Д.Браунның сипаттауынша, ...автократ, ескірген жылу жүйесі секілді, қоршаған орта климатына, дәл мағынасында эмоционалдық климатқа көңіл бөлмейді.
Мәжілісті көбінесе бағыныштыларына нұсқау беру түрінде өткізеді. Өзінің қарамағындағыларды жиі-жиі қатты сынайды. Ол ұжымдағы кез келген бейресми топтарды қатаң айыптайды. Мұндай стиль тиімсіз, творчестволық белсенділік туғызбайды. Дегенмен, мұндай стиль өміршең келеді. Оның өзі басшының жеке басының сапасына немесе ол басқарып отырған ұжымның құрылымына байланысты болады. Егер басшы өз ісін жетік білмесе, әрі кәсіби білім дәрежесі өзі басқарып отырған адамдардан төмен болса, онда ол авторитарлық стильді пайдалануға мәжбүр болады. Алайда автократтардың барлығы бірдей біліксіз, білімсіз емес. Кейде ұжымға кәсіби білімі өте төмен адамдар жинақталады. Мұндай жағдайда тәжірибелі басшылардың өзі де авторитарлық стиль элементерін қолдануына тура келеді.
Авторитарлық стильдің алдуан түрлі нышаны болады:
oo патриархалдық: барлық жанұя мүшелері басшыға бағынуы тиіс, ал басшы бағыныштыларын әлі жетілмеген деп есептейді;
oo харизматикалық (харизм - Құдай шапағаты): Лидерді ең көрнекті, дана деп есептейді, ал оның өзі бағыныштыларына өте қатал, аяусыз, әрі оларға қамқорлық жасауды қажет деп санамайды;
oo автократтық: жеке адамдардан гөрі институтқа (мемлекетке, кәсіпорынға) тән. Басшылық аппараттағы бағынышты инстанциялар арқылы жүзеге асырып жанама түрде автократтық шешімді жүзеге асырады;
oo бюрократтық (төрешілдік) - бұл туралы төменде толығырақ баяндалады.
Демократтық стильде (Батыста кооперативтік стиль деп аталады) мәселенің көпшілігі ұжымда талқыланып, сонда шешіледі, бұйрықтар осындай талқылаудан кейін беріледі. Проблеманың көпшілігі ұжымда шешіліп, содан кейін бекітіледі (мадақтау және жазалау, қоғамдық өмір мәселелері, жұмысқа қабылдау және жұмыстан шығару т.б.).
Жұмыс барысында басшының беделі қалыртасады. Бедел тек лауазымдық жағдайымен ғана емес, сонымен бірге нақты біліммен, еңбекпен және адамдарға ұқыпты қатынаспен, түсінікпен келеді.
Бедел (авторитет) - бұл белгілі әлеуметтік роль, онымен қоршағандарының белгілі үміттенулері байланысты.
Басшы беделінің шарттары:
oo Жаналық пен прогрессивтіктің және оларды өндіріске енгізу ынтасының болуы.
oo Жұмыскерлік, дербестік және қайсарлық.
oo Әділдік және принциптік
oo Тапсырылған жұмысқа жауапкершілігі
oo Сыйлау мен адамдарға деген әділдікті және талапты үйлестіру.
oo Байсалдылық, шыдамдылық, өзін-өзі сынауы.
oo Мәдениеттілік пен дұрыс басқару стилін меңгеру.
oo Адамдарға сену, сенім арту.
oo Беделділік шын болуы мүмкін, сонымен бірге өтірік те болуы мүмкін.
Өтірік беделдің қалыптасу жолдары:
oo Ағайыншылық (тумалық, жерлестік) бедел. Мұндай бедел ұжымда өзіміздікі болуға, сенімге енуге ұмтылыс нәтижесінде қалыптасады. Ол (мұндай бедел) ұжымды түгелдей бағындыруға бағытталмайды.
oo Әкімшілік бедел (коммуналдық бедел) - ол басшының жеке сапалық ерекшеліктеріне негізделген және құр әкімшілік стильді білдіреді.
oo Сатып алу беделі - басшы өзін жақтайтын, тыңдайтын қызметкерлермен қоршауының нәтижесі.
oo Қорқыту беделі - сын көзқарастарды, ойларды басу айтылғанды ешқандай ойсыз орындату жағдайын қалыптастыру.
oo Басшыдан қорғану беделі - өзінің кәсіптік, мамандық деңгейінің нашарлығы байқалып қалатын жағдайлардан қашу, әр уақытта өзінің қимылдарын алдын-ала қорғау, барлығын жоғары басшылыққа аудару.
Басшы жұмысының стилі - оның басқару процесінде қолданатын сипаттық әдіс, тәсіл, амалдар жиынтығын білдіреді.
Басшы стилі басқару әдістерімен белгілі бір қатынаста және байланыста болады. Басшы стилі - бұл шешім қабылдау және қызметкерлерге тапсырма беру әдісі.
Бұл ұғымның ең әділ, дұрыс мағынасы мынандай: Тәсіл мен стильді салыстыруға болады. Нота барлығына бірдей, алайда әрбір орындаушы шығарманы өзінше бейнелейді.
Кей жағдайларда басшы стилін пайдалана отырып кеңес беру, бақылау жүргізу, нақты бұйрық беруден бас тартады, сөйтіп белгілі шешімдерді қабылдауда, шешуде өзінің қызметтеріне өкілеттілік беріп, оларға проблеманы (мәселені) шешуде белгілі дәрежедегі жауапкершілік жүктейді.
Басшы не болмаса менеджер - іс-қызметтің жасалуын басқа біреулер арқылы қамтамасыз етеді. Олардың жұмыстағы жетістіктері олардың нақты іс-қызметтерімен емес, керісінше адамдарда сезім, ынта жігер көзін оята алатын қабілеттермен бағаланады.
Басшының мақсаты адамдарға олар жұмыстарды (тапсырылған) орындайтындай ықпал жасау. Бұл қызметі орындау үшін басшыға ресми өкілеттік пен бірге билік қажет болады.
Билік - бұл басшыларға (олардың іс-қимылдарына) ықпал жасау мүмкіндігі.
Ұжымға басшылық ету процесінде, әлеуметтік-экономикалық қарым-қатынастардан басқа, әлеуметтік-псхологиялық қатынас та қалыптасады. Бұл ең алдымен ұйымның әр түрлі статустары, иерархиялық құрылымдары (бір жұмыскердің екіншісіне бағынуы арқылы көрінетін) және жеке адамдар арасындағы қарым-қатынас, олардың әлеуметтік-психологиялық мазмұны, бірін-бірі мойындау, ықпал ету, стиль, мүдделік т.б. болып саналады. Басқарудың дұрыс стилін таңдай білу әлеуметтік-психологиялық проблеманың ең өзектісі. Басқармадағы жұмыскерлердің шынайы мәдениетіне неғұрлым толық, әрі түбегейлі баға басшы жұмысының стилі бойынша жүзеге асады.
Басқару стилі - бұл басқару процесінде жетекшімен (басқарушымен) қолданылатын билік, жұмысшылармен қарым-қатынас жасау, оларға ықпал ету.
Басқару стилінде жетекшінің ішкі мәдениеті, білімі, тәжірибесі көрініс табады. Басқару стилі ұжымның психологиялық климатына елеулі әсер етеді. Стиль жетекшінің жеке тұлғасымен тығыз байланыста. Осының бәрі басқару стилін көрсетіп, аталған лидерді сипаттайды.
Басқарудағы автократиялық лидер авторитарлы. Автократиялық басқарушы өзінің айтқанын орындаушыларға істету үшін жеткілікті билікке ие болып, керек кезінде құбылмай осыған жүгіну немесе сүйенуі керек. Автократ өзінің өте төменгі деңгейдегі бағынушыларының қажеттілігін әрқашанда өтеуге тырысады.
Стильдерге қойылатын талаптар:
А. Атқарушылардың басқаруға қатысу талаптары.
Мұнда айқын үш стильді бөлед:
- авторитарлық (басшы жеке өзі ғана шешім қабылдайды және бұйырады - халық оның бұйрығына бағынады және орындайды);
- жартылай қатысушылық (халық аз да, көп те шешім қабылдауға қатысады);
- автономды (мұнда басшы мазмұнды роль атқарады - халық көпшілік шешімімен өзбетінше шешім қабылдайды). (№1 сурет)
Авторитарлық стильдің өзіндік түрлері бар:
oo диктаторлық стиль (басшы барлығын өзі шешеді, халық санкция қауіпімен барлығын атқарады);
oo автократиялық стиль (басшы өз иелігінде биліктің үлкен аппаратымен ұйғара алады);
oo бюрократиялық стиль (басшының беделі формальді иерархиялық жүйенің арасында болады);
oo патриархалдық стиль (басшы үй егесі беделіне ие, ал халық оған шексіз сенеді);
oo үлгілілік стиль (басшы өзінің қайталанбас жеке артықшылықтарын пайдалана отырып, үлкен беделге ие болады, ал халық сол үшін оның шешімдерін бұлжытпай орындайды).
Жартылай қатысушылық стильде де нұсқалары бар:
oo коммуникациялық стиль (басшы шешім қабылдауда қиналады, сондықтан халқын ақпараттандырады, халық сұрақтар қояды, өз ойларын айтады, алайда нәтижесінде басшының нұсқауларына еруі тиіс болады);
oo басқарудың консультативті стилі (дәл алдындағы сияқты, алайда шешімдер ақылдаса біріге қабылданады);
oo ортақ шешім стилі (басшы мәселені шығарады, шектеулерін айтады, ал халық болса, шешімді өзі қабылдайды, басшы вето құқығын сақтайды).
Б. Басқару стильдерін артықшылық басқару функциялары талаптары бойынша классификациялау:
- инновация бойынша басқару (басқару ұйымы ретінде инновациялық орындаулар);
- мақсаттар қою арқылы басқару (әрбір иерархиялық деңгейде мақсаттар қояды, және де сол мақсаттарға жетуде еркіндік беріледі, ол тек қана смета және бақылаумен шектеледі);
Артықшылықтары: жүзеге асыру еркіндігі, жеке мақсаттарын жүзеге асыру, нәтиже үшін жауапкершілік.
Кемшіліктері: жоспарлаудың қатаң жүйесі, күрделі бақылау, халықтың шешімге қатысуының жоқтығы, бақылауға шығындар.
Мақсаттарды келісе отырып басқару (Бұл мақсаттарды белгілеу арқылы және халықтың қатысуы арқылы жүзеге асатын аралас басқару формасы. Халық мақсатты белгілеуде қатысады).
Артықшылықтары: мақсаттарды келісе отырып шығару - оны жүзеге асырудың ең қолайлы шарттары, жүзеге асыруда еркіндік, орындау тәсілдеріне емес, мақсатқа бағытталу, жеке мақсаттарды жұмыста жүзеге асыру, жалпы бақылау, жауапкершілік, ортақ қатысушылық мүмкіндіктері.
Кемшіліктері: жоспарлаудың қатаң жүйесі, ортақ шешім қабылдауға кететін уақыт шығыны, иерархиялық жүйемен қарама-қайшылығы, күрделі бақылау.
- Шешім ережесі бойынша басқару;
- Мотивация арқылы басқару;
- Координация арқылы басқару;
- Ерекше жағдайларда ғана басқару (басшы мәселелерді жүзеге асыруға байланысты шешімдерді халықтың мойнына жүктейді. Басшы шешім қабылдауға ерекше жағдайларда ғана араласады - төтенше жағдайлар болғанда, шешім мүмкіндігін есепке алмау кезінде, белгіленген мақсаттардан ауытқулар болған жағдайда).
Халықтың немесе мәселелерді орындауда мінез-құлық талаптары.
№2 суретте бес қарапайым стильдер көрсетілген
1.1 Стиль (әлсіз басқару) - халыққа ешқандай қысым көрсетілмейді, оларға деген қам шекпейді, сонымен қоса басшылық мәселелерін шешуді қамтамасыз ету әлсіз болып келеді. Пайдалы берілушілік аз.
9.1 Стиль (мәселелер бойынша басқару) - халықты атқарушы механизм ретінде қарайды, жоғарғы нәтижелілікке жетуге болады, алайда адами қарым-қатынастар азап шегеді.
1.9 Стиль (клубтық басқару) - достық қарым-қатынастар бірінші орында болады, бірақ мәселелерді шешуге көңіл бөлінбейді.
5.5 Стиль (орташа жол арқылы басқару) - мемлекеттегі талаптар мен халық арасында ортақ шешім орнайды, еңбек өнімділігі орташа деңгейде болады.
9.9 Стиль (стильдік басқару) - идеалды стиль болып табылады.
4.1 Басқару ісіндегі стильдерді жетілдіру
Американдық психолог Курт Левин (1890-1947 ж.ж.) директивті басқарудағы қызметті ең өнімді деп санаған. Демократиялық басқару ең көп тараған және өнімділік пен сапа көрсеткіштеріне қол жеткізуге мүмкіндік туғызады. Басқарудың либералды стилі барлық жағынан нашар болып шықты. Левин мінез-құлықтық бағыттың өкілі болып табылады, себебі оған дейін басқару тиімділігін басқарушының жеке қасиеттерімен емес, бағынышты қызметкерлерге қатысты жүріс-тұрыс үлгісімен анықтайтын тұлғалық және жағдайлық теориялар орын алған болатын. Осыған байланысты стилдер автократиялық және демократиялық болып жіктеледі. Авторлар сәйкесінше оларды барлық күш-жігерін жұмысқа жұмылдырған және барлық күш-жігерін адамдарға бағыттаған деп бөледі.
Барлық күш-жігерін жұмысқа жұмылдырған басшы үнемі мәселенің дұрыс қойылуы мен еңбек өнімділігін арттыру жайлы ойлайды. Ал барлық күш-жігерін адамдарға бағыттаған басшы еңбек өнімділігінің өсуін тек адами қатынастарды жетілдіру жолдары арқылы ғана өз мақсаты етіп қояды.
Бірақ басшы тек жұмысқа ғана өз назарын аударып, қызметкерлеріне мүлдем көңіл бөлмеуге болмайтындығы кейіннен белгілі болды. Ол қандай да бір дәрежеде адами қатынастарды ынталандыруға, қарамағындағылардың қажеттілігін қанағаттандыруға мәжбүрлі. Авторитарлық бағыттың да, адами қатынастар позициясын ұстанушылардың да жақтаушылары бар. Екі бағытта тәжірибе жүзінде оң қолдауға ие болды және олар жұмыспен қанағаттанушылық, жоғары еңбек өнімділігінің болуымен бағаланады. Алайда, тәжірибе жүзінде бұл көрсеткіштердің өсуін қандай да бір стилмен байланыстыруға болмайды. Жұмыспен қанағаттанушылық пен еңбек өнімділігінің жоғары болуы авторитарлық басқарудың нәтижесінде және керісінше, қарама-қарсы нәтижелер демократиялық басқару стилінде де болуы мүмкін.
Нақты өмірде аталмыш басқару стильдерінің ешбірі де таза күйінде көрініс таппайды. Әрбір басшының мінез-құлқынан (жүріс-тұрысынан) аталған үш стильдің барлығына тән жалпы ерекшеліктерді кездестіруге болады. Әр түрлі адамдар мен ұжымдарды басқаруға сәйкес келе беретін әмбебап басқару стилі жоқ. Көбіне олар ұштасып, сабақтасып, қандай да бір стильдің басымдыққа ие болуымен сипатталады. Дегенмен мемлекеттік басқарудың демократиялық стилінің мақсатқа сай, нәтижелі және перспективалы екендігін тарихи тәжірибе көрсетіп отыр. Бұл стиль басқарушылық процестерді тұрақтандыруға және сол арқылы ұтымды әрі тиімді қоғамдық дамуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
2 Мемелекеттік басқару қызметі мен жауапкершіліктің өзара байланысы
2.1 Қазақстан Республикасында кәсіпорындардағы басқару стилі
Басқару стилі - мемлекетік және қоғамдық ұйымдарда, қоғамдық құрылыстың барлық саласында қолданылып, аз шығындармен барынша тиімділікке қол жеткізуді көздейді. Сондықтан да басқару теориясы мен тәжірибесі барлық деңгейлерге тән. Басқару - процесс ретінде жалпылама сипатқа ие болып, табиғаттың барлық құбылыстарында, яғни өлі табиғатта (өндірістік құралдар мен еңбек заттарын басқаруда), тірі табиғатта (биологиялық жүйелерді) және қоғамдағы әлеуметтік жүйені басқару процестерінде орындалады. Осыған байланысты басқару ісі барлық бірдей территориялық бөліктерде, әлеуметтік-экономикалық жүйелерде объективті түрде жүзеге асырылады.
Сонымен қатар менеджмент басқару процесіне объективті түрде қатыса отырып, өзінің қалыптасуы мен қызмет барысында қолайлы жағдай жасауды талап етеді. Осының есебінде басқару әрекетінде әрбір территорияның ерекшелігін барынша ескеру, жергілікті экономиканың дамуы мен қызмет жасауын реттеуді қалыпты орынға қою талап етіледі.
Қазақстан экономикасын басқарудың саяси-экономикалық негіздеріне тоқталатын болсақ, Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы дербестілік саяси алғышарттарының қажеттілігін ескертеді. 80-жылдардың екінші жартысынан бастап бұрынғы Кеңес Одағында, сондай-ақ Қазақстанда қоғамдық-саяси ахуал қарама-қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық тұрақсыздықты көрсетті.
Орталықтың Республика мен оның аймақтарының мүдделерін ескермеуі, қоғамдық және территориялық еңбек бөлінісінде орын алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделердің қарама-қайшылығын үдете түсіп, табиғи ресурстардың бей-берекет пайдалануына мүмкіндік береді, мұның ақыры экономикалық ахуалдың шиелене түсуіне әкеліп соқтырады. Тұрақсыздықтың ең басты себебі жоғарыда аталынғандай жүйенің ішкі тоқырауында болды. Кеңестік жүйенің күйреу алдындағы айқын дәлел ауқымды кезекке тұру, талондық жүйенің үдей түсуі, ақшаның құнсыздануы болып табылады. Тіпті 1993 жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады. Сонымен қатар көптеген мемлекеттердің тәжірибесі айқын дәлелдегендей, барлық шаруашылық жүргізу жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық экономика табылады. Ол еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім өндірушілердің экономикалық дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілердің монополиясына жол бермейді және өндірісті тұтынушы сұранысына бағыттайды.
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы алғышарттар қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда Қазақстанның мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы және 1993 жылдың 28 қаңтарында Республиканың Ата Заңының (Конституциясының) қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы жаңа сәт болып табылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конституциялық заң еліміздің әлеуметгік-экономикалық дамуында айрықша орын алады.
Аталып өткен құжаттардың Республикадағы саяси - экономикалық процестерді басқаруда маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің негіздері, нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың маңыздылығы көрсетілген. Бұл жәйт республика дербестігінің экономикалық алғышарты мен өмір тіршілігін басқарудың барлық сферасын анықтайды. Атап айтқанда, олар Қазакстанның экономикалық тәуелсіздігінің негізі: жерге, оның койма байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен жан-жануарлар әлеміне, тарихи, мәдени кұндылықтарына, материалдық, қаржылық ресурстарына, өндірістік және өндірістік емес объектілігіне деген төтенше меншігі.
Қазақстан экономикасы мемлекеттік реттеудің субъектісі болып табылады. Бұған басқару функциясы ретіндегі мемлекеттік реттеуде аса маңызды өзіндік қаржы-несие жүйесі, дербес мемлекеттік бюджет қалыптасуы, салык және кеден жүйесін ұйымдастыру жатады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының құрамында экономиканы басқаруды ұйымдастырудын әдістемелік қағидалары бар. Біріншіден, Қазақстан экономикасы меншіктің әр түрлі нысандарына негізделеді. Мемлекет заң алдында меншіктің барлық субъектілерінің теңдігін қамтамасыз етеді. Екіншіден, жеке меншікке қол сұғуға болмайды. Үшіншіден, мемлекет жеке кәсіпкерлік қызметтің еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді. Төртіншіден, монополистік қызмет пен бәсекелестің кез келген шектеуіне жол берілмейді. Бесіншіден, әкімшілік аймақтың бірліктері дербес болып табылады.
Бұл кағидалар Қазақстан экономикасын басқарудың қазіргі жүйесінің негізін құрайды және республиканың халық шаруашылығының әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономикаға орнықты етуін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл қағидалар тек саяси-әлеуметтік мәнге ие болып қана қоймай, Қазақстандағы менеджменттің ұйымдастырушылық бастамасына да тікелей қатысты. Басқарудағы ұйымдастырушылық фактордың рөлі кәсіпкерлік ортада әрдайым жоғары бағаланған. Көпшілікке әйгілі, американдық миллиардер Карнеги Біздегі барлық завод, фабрика, байланыс құралдары мен ақшаны алып қойып, тек біздегі ұйымдастыруды қалдырсаңыз, төрт жылда бәрі де қайта қалпына келеді, деп айтқан. Нашар ұйымдастырған компанияны ешқандайда нарықтық тетіктер құтқара алмайды.8,77 б.
Өзін-өзі басқару мен өзін-өзі қаржыландыру тұжырымдамасы Республика экономикасын басқару жүйесінің әдістемелік негіздерінің бірі болып - осы тұжырымдамасы берілген, өзін-өзі басқаруға көшудің теориялық алғышарттарының жүйесі саналады. Құрылымы бойынша ол он бес бөлімнен тұрады, оларда стратегиялық мақсаттар, меншікке қатынас, қаржылық база, баға белгілеу, әлеуметтік саясат, аймақтық саясат, микродеңгейде жоспарлау, ғылыми-техникалық прогресті басқару, инвестициялар, табиғатты пайдалану және басқалары берілген. Жергілікті ресурстарды қолдануда аймақтардың құқығын кеңейту негізінде және осы арқылы халықтың өмір сүру сапасын қамтамасыз ете отырып көздеген мақсаттарға жетуге рұқсат етілген. Тұжырымдаманың теориялық қана емес, сондай-ақ тәжірибелік мәні де бар.
Тұжырымдамада анықталғандай Республиканың өзін-өзі басқару қағидасына өтудің басты мақсаты ретінде экономикалық дамуды жеделдету және аймақтардың ресурстарды қолданудағы құқықтарын дамыту болып табылады. Сондай-ак тұжырымдама басқарудың стратегиялық мақсаты, халықтың өмірлік деңгейін қамтамасыз етуді анықтаған.
Ұғыну барысында екі Заңның айырмашылығын білу өте қажет. Бірінші, Заң жергілікті мемлекеттік басқару туралы болса, екіншісі, жергілікті өзін-өзі басқару туралы. Соңғысы, жергілікті басқару органдарына емін-еркін бостандық беру негізі. Әрине заңдылық шеңберінде.
Қазақстан Республикасы Жергілікті өзін-өзі басқару туралы Заңында мынандай анықтама берілген: Жергілікті өзін-өзі басқару деп - Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аймақтық құрылымдар халық қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны ұғынылады. Заңның ұтымды жағдайларының бірі өзін-өзі басқарудағы өзекті мәселелердің жергілікті қаржыландыруы туралы. Жергілікті қауымдастықтың кірістері келесідей: жергілікті бюджеттен бөлінетін қаражаттан жергілікті қауымдастық құрған коммерциялық ұйымдардан және оларға тиесілі мүлікті жалға тапсырудан алынға жергілікті қауымдастық кірістерінен; жергілікті қауымдастық халқының өз еркімен салық төлеуі нәтижесінде алынған кірістерден; зақды және жеке тұлғалардың ерікті қайырымдылық қорларынан; заңмен тыйым салынбаған өзге де көздерден, қалыптасады.
2.2 Мемлекеттік басқарудағы стиль мен жауапкершіліктің байланысы
Қандай да бір стильді дұрыс таңдау басқарушылардың оларға тән қасиеттері мен жеке ерекшеліктері, бағыныштылардың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері сияқты көптеген факторларға байланысты. Ғалымдардың зерттеулерінің нәтижесінде басқарушының әр түрлі бағыныштылармен өзара ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz