Орта мектептердегі радиоэлектроника үйірме жұмыстарын жүргізу жолдары
Нормативтік сілтемелер 3
Анықтамалар 4
Белгілеулер мен қысқартулар 5
Кіріспе 6
1 Орта мектептерде радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын 8 ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.1 Сыныптан және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру 8
формалары
1.2 Техникалық үйірмелерді ұйымдастыру негіздері 12
1.3 Радиоэлектроникадан өткізілетін сыныптан тыс жұмыстардың 21
мазмұны
2 Радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын орта мектепте 25
ұйымдастыру әдістемесі
2.1 Орта мектепте радиоэлектрониканы оқыту мазмұны 25
2.2 Орта мектептегі радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын оқыту 30 мазмұны
2.3 Радиоэлектроника үйірме жұмыстарындағы оқыту әдістері 41
3 Радиоэлектроника үйірмесінде қарастырылатын радио 53 бөлшектер
3.1 Радио бөлшектер 53
3.2 Радиоқабылдағыш 57
Қорытынды 68
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 69
Қосымша 71
Анықтамалар 4
Белгілеулер мен қысқартулар 5
Кіріспе 6
1 Орта мектептерде радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын 8 ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.1 Сыныптан және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру 8
формалары
1.2 Техникалық үйірмелерді ұйымдастыру негіздері 12
1.3 Радиоэлектроникадан өткізілетін сыныптан тыс жұмыстардың 21
мазмұны
2 Радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын орта мектепте 25
ұйымдастыру әдістемесі
2.1 Орта мектепте радиоэлектрониканы оқыту мазмұны 25
2.2 Орта мектептегі радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын оқыту 30 мазмұны
2.3 Радиоэлектроника үйірме жұмыстарындағы оқыту әдістері 41
3 Радиоэлектроника үйірмесінде қарастырылатын радио 53 бөлшектер
3.1 Радио бөлшектер 53
3.2 Радиоқабылдағыш 57
Қорытынды 68
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 69
Қосымша 71
Халық шаруашылығында тиімді пайдаланылатын энергия түрлеріндегі табиғи ресурстардың потенциалдық энергиясын қайта өзгерту мәселерімен, энергияны қайта өзгертудің жаңа құралдарын жасаумен және қолданылып жүрген құралдарын жетілдірумен энергетикалық білім алған білікті маман шұғылданады. Ал, мамандыққа қажетті білім негіздері мектеп қабырғасында білім беру ісінен басталады.
Қазіргі уақытта аудандарда, қалаларда және ауыл шаруашылығының электр-энергетикалық жүйелері мен желілерінің қуат жабдықтарын, қорғау және автоматика қондырғыларын іске қосу, монтаждау, ретке келтіру және сынау жұмыстарымен айналысуды қажет ететін мамандықтарды қоғам өмірі талап етуде. Ғылым мен техниканың энергияны өзгерту, заттың химиялық құрамын алу мен өзгерту, материалдар өндіру мен өңдеу, хабар беру үшін электр және магнит құбылыстарының қолданылуын зерттейтін қызметінде пайдалану мәселелерін қамтитын саласы - электр энергиясын алу, өзгерту және адамның практикалық қызметінде пайдаланудың мәселелерін қамтитын - электр-техникасының дамытылуымен тікелей немесе жанама байланысты қызметпен шүғылданатын маман иелері керек. Электр техникасының дамуы бірінші кезеңде өнеркәсіп өндірісінің, ауыл шаруашылығының және транспорттың қалыптасуы мен дамуына орасан зор ықпал еткен электр машинасының жасалуына қол жеткізді. Космос кеңістігін және мұхит тұңғиығын бүгінгі алғашқы игерушілер қарапайым да сенімді электр машиналарын осы күнге дейін пайдалануда [1,2].
Ғылым мен техниканың дамуына сәйкес автоматтандырылған электр жетегімен транспорт құралдарын, сондай-ақ оларды электр энергиясымен жабдықтау құрылғыларын зерттеу, конструкциялау, жасау және пайдалану үшін қажетті кешенді даярлықты қоғам жастардан талап ететіні белгілі. Оның үстіне ғылым мен техниканың барлық салаларындағы ғылыми-техникалық прогресті қазіргі кезде электронды техниканың приборлары мен бұйымдары айқындайды. Олар іргелі және қолданбалы физикалық зерттеулер жүргізу кезіндегі негізгі аспап, осы заманғы есептеу техникасын, радиоэлектрониканы, байланыс құралдарын, автоматика мен техникалық кибернетиканы дамытудың негізі болып табылады, халық шаруашылығының көптеген салаларында кеңінен пайдаланылады.
Қазіргі уақытта аудандарда, қалаларда және ауыл шаруашылығының электр-энергетикалық жүйелері мен желілерінің қуат жабдықтарын, қорғау және автоматика қондырғыларын іске қосу, монтаждау, ретке келтіру және сынау жұмыстарымен айналысуды қажет ететін мамандықтарды қоғам өмірі талап етуде. Ғылым мен техниканың энергияны өзгерту, заттың химиялық құрамын алу мен өзгерту, материалдар өндіру мен өңдеу, хабар беру үшін электр және магнит құбылыстарының қолданылуын зерттейтін қызметінде пайдалану мәселелерін қамтитын саласы - электр энергиясын алу, өзгерту және адамның практикалық қызметінде пайдаланудың мәселелерін қамтитын - электр-техникасының дамытылуымен тікелей немесе жанама байланысты қызметпен шүғылданатын маман иелері керек. Электр техникасының дамуы бірінші кезеңде өнеркәсіп өндірісінің, ауыл шаруашылығының және транспорттың қалыптасуы мен дамуына орасан зор ықпал еткен электр машинасының жасалуына қол жеткізді. Космос кеңістігін және мұхит тұңғиығын бүгінгі алғашқы игерушілер қарапайым да сенімді электр машиналарын осы күнге дейін пайдалануда [1,2].
Ғылым мен техниканың дамуына сәйкес автоматтандырылған электр жетегімен транспорт құралдарын, сондай-ақ оларды электр энергиясымен жабдықтау құрылғыларын зерттеу, конструкциялау, жасау және пайдалану үшін қажетті кешенді даярлықты қоғам жастардан талап ететіні белгілі. Оның үстіне ғылым мен техниканың барлық салаларындағы ғылыми-техникалық прогресті қазіргі кезде электронды техниканың приборлары мен бұйымдары айқындайды. Олар іргелі және қолданбалы физикалық зерттеулер жүргізу кезіндегі негізгі аспап, осы заманғы есептеу техникасын, радиоэлектрониканы, байланыс құралдарын, автоматика мен техникалық кибернетиканы дамытудың негізі болып табылады, халық шаруашылығының көптеген салаларында кеңінен пайдаланылады.
1. Электротехниканың теориялық негіздері: оқулық./ Ы. Т. Туғанбаев. -Алматы: 2012. 500 б.
2. Мектепте физика курсын оқытудың теориясы мен әдістемесі: Оқу құралы. /Жүсіпқалиева Ғ.Қ., Джумашева А.А., Құбаева Б.С./- Орал: 2012.-195 б.
3. Сыздықов О., Пошаев Д., Ортаев Б. Технология пәнін оқыту әдістемесі: 5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығына арналған. Оқу құралы. -Алматы: Нұрлы әлем, 2010. -394 б.
4 Пошаев Д.Қ., Саипов А., Адырбеков Г. Арнайы пәндерді оқыту әдістемесі. Оқу құралы. -Астанаб 2012. - 160б.
5. Кәсіптік оқыту әдістемесі. К Өстеміров. Алматы 2006ж.
6. Ортаев Б.Т., Камалов Ю.Н., Маханов Т.Ш. Ағаш өңдеу практикумы: Оқу құралы. -Шымкент: М.О.Әуезов атындағы. ОҚМУ, 2008. -106 б.
7. Құдайқұлов М., Жаңабергенов Қ., Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.-Алматы., 1998.
8. Касаткин А.С., Немиров М.В. Электротехника. -М.: Высшая школа. 2000.
9. Малафеев Р.И. Проблемное обучение физике в средней школе.-М.,1991.
10. Кәсіптік педагогика. К.Өстеміров, Н.Шәметов, И.Васильев. Алматы 2006ж.
11. Ортаев Б.Т. «Технология» пәнін оқытудың жалпы мәселелері. -Түркістан. 2008. -124
12. Күнпейіс Ж. Педагогика (Тәлім-тәрбие негіздері). Оқу-әдістемелік кешен. - Түркістан: ХҚТУ «Тұран» баспаханасы. - 2013. - 340 бет.
13. Тшанов А., Мейірбеков Е., Қозыбақов М., Пошаев Д., Дүйсенбаев К. Автоматика, электротехника және электроника терминдерінің түсіндірме сөздігі: Жоғары және арнаулы орта оқу орындарына арналған анықтамалық оқу құралы. - Тараз. 1998. - 316б.
14. Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. - Алматы - 2004.- 436б.
15. Қоянбаев Р.М., Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. -А. 1998. -245 б.
16. Қаңтарбай С.Е.,Жүсіпова Ж.А. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі.- Алматы., 2011.
17. Педагогика. Харламов И.Ф. М.: 1999. - 520 с.
18. Кәсіптік педагогика. К.Өстеміров, Н.Шәметов, И.Васильев. Алматы 2006ж.
19. Кәсіптік оқыту әдістемесі. К Өстеміров. Алматы 2006ж.
20. Жалпы педагогика. Байжанова З. Т. Алматы : Таймас, 2008.
21. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары. К Өстеміров. Алматы 2007.
22. Мамандыққа кіріспе. Пошаев Д.Қ. Шымкент 2004ж.
23. Айғараева Ғ. Радиоэлектроника: Оқулық. - Астана: Фолиант, 2010. - 216 б.
24. Нәдіров Е.Ғ. Электротехника және электроника негіздері: Оқу құралы/- Алматы: «Бастау» баспасы. -2012. - 588б.
25. Шаронова Н.В. Методика формирования научного мировозрения учащихся при обучении физике. -М.,1994.
26. Оқытудың теориялық негіздері. Г. Еркибаева. Алматы : ГиГаТРЭЙД, 2012. - 188 с.
27. Күнпейіс Ж Еңбекке баулу. - Алматы : Дарын, 2005.
28. Башарұлы Р., Г. Байжасарова, У. Тоқбергенова. Физика 11 сынып. - Алматы : Мектеп, 2007. - 208 с
29. Внеурочная работа по физике. - М. : Просвещение, 1983. - 222 с.
30. Башарұлы Р.. Физика 10 сынып - Алматы : Мектеп, 2006. - 176 с.
31. Шакманев Н. Физика. 9 сынып - Алматы : Мектеп, 2002. - 240 с.
32. Методика преподавания физики в средней школе: частное вопросы.-М. : Просвещение, 1987
33. Методика занятий в школьных мастерских. - М. : Просвещение, 1966.-376 с.
34. Электротехника и электроника в экспериментах и упражнениях: Практикум на Еіесігошсз ^огкһепсһ. В 2-х томах. /Под ред. Д.И.Панфилова ДОДЭКА. 1999. Электротехника. -304с.
35. Нұрбатырова Г. С. Электрлік құбылыстарды оқытудың экспериметтік жүйесі - Алматы : Дәнекер, 2004. - 44 с.
36. Ермуратский П.В. Электротехника и электроника. -М. ДМК Пресс. 2011. - 416 с.
37. Иванов И.И., Соловьев Г.И., Фролов В.Я. Электротехника и основы электроники. -М. Алфавит-классика. 2012. -736с.
38. Поляков В.А. Практикум по электротехнике. Учебное пособие. - М. Просвещение. 1989. -191 с.
39. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары. К Өстеміров. Алматы 2007.
40. Жалпы педагогика. Байжанова З. Т. Алматы : Таймас, 2008.
41. Педагогика. Жаздықбаева М.Б. Шымкент 2006
42. Педагогика. Құрманалина Ш. Астана : Фолиант, 2010. - 656 с.
43. Кабинет физики средней школы/ Под ред.А.А.Покровского. -М.,1982. Кривошаповской.-М., 1982.
44. Ланина И.Я. Не урокам единым: Развитие интереса к физике.-М.,1982.
45. Поляков В.Т. Посвящение в радиоэлектронику. -М.: Радио и связь. 1988
46. Лосев А.Н. Введение в специальность “Радиотехника”
47. Гершензон Е.М. и др. Радиотехника. -М.: Просвещение. 1970
48. Колонтаевский Ю.Ф. Радиоэлектроника. -М.: Высшая школа. 1988.
49. Справочник по элементам радиоэлектронных устройств. Под общей ред. А.А.Куликовского. -М.: Энергия, 1977.
50. Атаев Д.И. и др. Аналоговые интегральные микросхемы для бытовой радиоаппаратуры. Спр-к. -М.: Изд-во. МЭИ. 1991.
51. Горшков Б.И. Элементы радиоэлектронных устройств. Справочник. -М.: Радио и связь, 1988.
52. Радиоежегодник. -81-91 /Сост. А.В.Гороховский. -М.: ДОСААФ. 1-982-1992 гг.
2. Мектепте физика курсын оқытудың теориясы мен әдістемесі: Оқу құралы. /Жүсіпқалиева Ғ.Қ., Джумашева А.А., Құбаева Б.С./- Орал: 2012.-195 б.
3. Сыздықов О., Пошаев Д., Ортаев Б. Технология пәнін оқыту әдістемесі: 5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығына арналған. Оқу құралы. -Алматы: Нұрлы әлем, 2010. -394 б.
4 Пошаев Д.Қ., Саипов А., Адырбеков Г. Арнайы пәндерді оқыту әдістемесі. Оқу құралы. -Астанаб 2012. - 160б.
5. Кәсіптік оқыту әдістемесі. К Өстеміров. Алматы 2006ж.
6. Ортаев Б.Т., Камалов Ю.Н., Маханов Т.Ш. Ағаш өңдеу практикумы: Оқу құралы. -Шымкент: М.О.Әуезов атындағы. ОҚМУ, 2008. -106 б.
7. Құдайқұлов М., Жаңабергенов Қ., Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.-Алматы., 1998.
8. Касаткин А.С., Немиров М.В. Электротехника. -М.: Высшая школа. 2000.
9. Малафеев Р.И. Проблемное обучение физике в средней школе.-М.,1991.
10. Кәсіптік педагогика. К.Өстеміров, Н.Шәметов, И.Васильев. Алматы 2006ж.
11. Ортаев Б.Т. «Технология» пәнін оқытудың жалпы мәселелері. -Түркістан. 2008. -124
12. Күнпейіс Ж. Педагогика (Тәлім-тәрбие негіздері). Оқу-әдістемелік кешен. - Түркістан: ХҚТУ «Тұран» баспаханасы. - 2013. - 340 бет.
13. Тшанов А., Мейірбеков Е., Қозыбақов М., Пошаев Д., Дүйсенбаев К. Автоматика, электротехника және электроника терминдерінің түсіндірме сөздігі: Жоғары және арнаулы орта оқу орындарына арналған анықтамалық оқу құралы. - Тараз. 1998. - 316б.
14. Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. - Алматы - 2004.- 436б.
15. Қоянбаев Р.М., Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. -А. 1998. -245 б.
16. Қаңтарбай С.Е.,Жүсіпова Ж.А. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі.- Алматы., 2011.
17. Педагогика. Харламов И.Ф. М.: 1999. - 520 с.
18. Кәсіптік педагогика. К.Өстеміров, Н.Шәметов, И.Васильев. Алматы 2006ж.
19. Кәсіптік оқыту әдістемесі. К Өстеміров. Алматы 2006ж.
20. Жалпы педагогика. Байжанова З. Т. Алматы : Таймас, 2008.
21. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары. К Өстеміров. Алматы 2007.
22. Мамандыққа кіріспе. Пошаев Д.Қ. Шымкент 2004ж.
23. Айғараева Ғ. Радиоэлектроника: Оқулық. - Астана: Фолиант, 2010. - 216 б.
24. Нәдіров Е.Ғ. Электротехника және электроника негіздері: Оқу құралы/- Алматы: «Бастау» баспасы. -2012. - 588б.
25. Шаронова Н.В. Методика формирования научного мировозрения учащихся при обучении физике. -М.,1994.
26. Оқытудың теориялық негіздері. Г. Еркибаева. Алматы : ГиГаТРЭЙД, 2012. - 188 с.
27. Күнпейіс Ж Еңбекке баулу. - Алматы : Дарын, 2005.
28. Башарұлы Р., Г. Байжасарова, У. Тоқбергенова. Физика 11 сынып. - Алматы : Мектеп, 2007. - 208 с
29. Внеурочная работа по физике. - М. : Просвещение, 1983. - 222 с.
30. Башарұлы Р.. Физика 10 сынып - Алматы : Мектеп, 2006. - 176 с.
31. Шакманев Н. Физика. 9 сынып - Алматы : Мектеп, 2002. - 240 с.
32. Методика преподавания физики в средней школе: частное вопросы.-М. : Просвещение, 1987
33. Методика занятий в школьных мастерских. - М. : Просвещение, 1966.-376 с.
34. Электротехника и электроника в экспериментах и упражнениях: Практикум на Еіесігошсз ^огкһепсһ. В 2-х томах. /Под ред. Д.И.Панфилова ДОДЭКА. 1999. Электротехника. -304с.
35. Нұрбатырова Г. С. Электрлік құбылыстарды оқытудың экспериметтік жүйесі - Алматы : Дәнекер, 2004. - 44 с.
36. Ермуратский П.В. Электротехника и электроника. -М. ДМК Пресс. 2011. - 416 с.
37. Иванов И.И., Соловьев Г.И., Фролов В.Я. Электротехника и основы электроники. -М. Алфавит-классика. 2012. -736с.
38. Поляков В.А. Практикум по электротехнике. Учебное пособие. - М. Просвещение. 1989. -191 с.
39. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары. К Өстеміров. Алматы 2007.
40. Жалпы педагогика. Байжанова З. Т. Алматы : Таймас, 2008.
41. Педагогика. Жаздықбаева М.Б. Шымкент 2006
42. Педагогика. Құрманалина Ш. Астана : Фолиант, 2010. - 656 с.
43. Кабинет физики средней школы/ Под ред.А.А.Покровского. -М.,1982. Кривошаповской.-М., 1982.
44. Ланина И.Я. Не урокам единым: Развитие интереса к физике.-М.,1982.
45. Поляков В.Т. Посвящение в радиоэлектронику. -М.: Радио и связь. 1988
46. Лосев А.Н. Введение в специальность “Радиотехника”
47. Гершензон Е.М. и др. Радиотехника. -М.: Просвещение. 1970
48. Колонтаевский Ю.Ф. Радиоэлектроника. -М.: Высшая школа. 1988.
49. Справочник по элементам радиоэлектронных устройств. Под общей ред. А.А.Куликовского. -М.: Энергия, 1977.
50. Атаев Д.И. и др. Аналоговые интегральные микросхемы для бытовой радиоаппаратуры. Спр-к. -М.: Изд-во. МЭИ. 1991.
51. Горшков Б.И. Элементы радиоэлектронных устройств. Справочник. -М.: Радио и связь, 1988.
52. Радиоежегодник. -81-91 /Сост. А.В.Гороховский. -М.: ДОСААФ. 1-982-1992 гг.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Орта мектептердегі радиоэлектроника үйірме жұмыстарын жүргізу
жолдары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді кафедра меңгерушісі
п.ғ.к., доцент м.а.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Орта мектептердегі радиоэлектроника үйірме жұмыстарын
жүргізу жолдары
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Орындаған
Ғылыми жетекшісі, магистр-оқытушы
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер 3
Анықтамалар 4
Белгілеулер мен қысқартулар 5
Кіріспе 6
Орта мектептерде радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын 8 ұйымдастырудың теориялық негіздері
Сыныптан және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру 8
формалары
Техникалық үйірмелерді ұйымдастыру негіздері 12
Радиоэлектроникадан өткізілетін сыныптан тыс жұмыстардың 21
мазмұны
Радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын орта мектепте 25
ұйымдастыру әдістемесі
Орта мектепте радиоэлектрониканы оқыту мазмұны 25
Орта мектептегі радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын оқыту 30 мазмұны
Радиоэлектроника үйірме жұмыстарындағы оқыту әдістері 41
Радиоэлектроника үйірмесінде қарастырылатын радио 53 бөлшектер
Радио бөлшектер 53
Радиоқабылдағыш 57
Қорытынды 68
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 69
Қосымша 71
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтеме жасалған:
Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы ғ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар;
УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) - тиісті саланың нақты мамандығының өзекті проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып табылатын бітіру жұмысы;
Әңгімелеу - оқу материалын тыңдарманға сипаттама не баян формасында монологты, бірізді сөйлеп жеткізу.
Түсіндіру - бұл игеруге қажет обьект, құбылыс, кейбір ұғымдар заңдылықтары мен мәнді қасиеттерін талқы, талдау, мысал келтіру жолымен дәлелдеп, оқушы санасына енгізу.
Әдістеме - педагогика ғылымының жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен мазмұнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін бір саласы.
Оқу әдісі - білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқушының бірлікті іс -әрекеттік қимыл - тәсілдері.
Оқу тәсілдері - оқу әдісінің құрамды бөлігі немесе бір қыры, яғни жалпы әдіс түсінігіне байланысты жалқы ұғым.
Проблемді оқу әдісі - оқу процесіндегі орындаушылық қызметтен шығармашыл іс-әрекетке өту құралы ретінде танылады.
Оқу ережелері (дидактикалық ережелер) - оқу процесінің қалыпты педагогикалық жағдайларында қандай және қайтіп әрекет жасау қажеттігін көрсететін нақты ұсыныс.
Радиоэлектроника -- ғылым мен техниканың ақпарат тарату, қабылдау және түрлендіру үшін электрмагниттік өріс энергиясын пайдалану мәселелерін қарастыратын саласы.
Электроника - ғылым мен техниканың вакуумда, газда, сұйықта, қатты дене мен плазмада, сондай-ақ олардың бір-бірімен жанасу шекарасында байқалатын электрондық және иондық құбылыстарды зерттеуге және оларды қолдануға арналған саласы.
Резистор - электр тізбегінің әр түрлі тармақтарындағы ток күшін, не кернеуді шектеу немесе реттеу үшін қолданылатын радиотехникалық немесе электртехникалық бөлшек.
Шығар қуат дегеніміз - дыбыс күшейткіштің дауыс зорайтқышқа мүлтіксіз жеткізетін қуаты, ол қабылдағыштың күшею және қабылданған сигнал шамасына тәуелді; бұл қуат дыбыс қаттылығын реттеуіш арқылы өзгертіледі және күшейтуді автоматты реттеу құрылысымен қажетті деңгейде бір қалыпты ұсталады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Технология мұғалімі - мектеп технология пәнін оқытатын мұғалім; ЭЕМ - Электронды есептегіш машина ОҒҚ - Оқушылардың ғылыми қоғамы ТОҚ - техникалық оқыту құралдары
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Халық шаруашылығында тиімді пайдаланылатын энергия түрлеріндегі табиғи ресурстардың потенциалдық энергиясын қайта өзгерту мәселерімен, энергияны қайта өзгертудің жаңа құралдарын жасаумен және қолданылып жүрген құралдарын жетілдірумен энергетикалық білім алған білікті маман шұғылданады. Ал, мамандыққа қажетті білім негіздері мектеп қабырғасында білім беру ісінен басталады.
Қазіргі уақытта аудандарда, қалаларда және ауыл шаруашылығының электр-энергетикалық жүйелері мен желілерінің қуат жабдықтарын, қорғау және автоматика қондырғыларын іске қосу, монтаждау, ретке келтіру және сынау жұмыстарымен айналысуды қажет ететін мамандықтарды қоғам өмірі талап етуде. Ғылым мен техниканың энергияны өзгерту, заттың химиялық құрамын алу мен өзгерту, материалдар өндіру мен өңдеу, хабар беру үшін электр және магнит құбылыстарының қолданылуын зерттейтін қызметінде пайдалану мәселелерін қамтитын саласы - электр энергиясын алу, өзгерту және адамның практикалық қызметінде пайдаланудың мәселелерін қамтитын - электр-техникасының дамытылуымен тікелей немесе жанама байланысты қызметпен шүғылданатын маман иелері керек. Электр техникасының дамуы бірінші кезеңде өнеркәсіп өндірісінің, ауыл шаруашылығының және транспорттың қалыптасуы мен дамуына орасан зор ықпал еткен электр машинасының жасалуына қол жеткізді. Космос кеңістігін және мұхит тұңғиығын бүгінгі алғашқы игерушілер қарапайым да сенімді электр машиналарын осы күнге дейін пайдалануда [1,2].
Ғылым мен техниканың дамуына сәйкес автоматтандырылған электр жетегімен транспорт құралдарын, сондай-ақ оларды электр энергиясымен жабдықтау құрылғыларын зерттеу, конструкциялау, жасау және пайдалану үшін қажетті кешенді даярлықты қоғам жастардан талап ететіні белгілі. Оның үстіне ғылым мен техниканың барлық салаларындағы ғылыми-техникалық прогресті қазіргі кезде электронды техниканың приборлары мен бұйымдары айқындайды. Олар іргелі және қолданбалы физикалық зерттеулер жүргізу кезіндегі негізгі аспап, осы заманғы есептеу техникасын, радиоэлектрониканы, байланыс құралдарын, автоматика мен техникалық кибернетиканы дамытудың негізі болып табылады, халық шаруашылығының көптеген салаларында кеңінен пайдаланылады.
Электронды техникалардың, құрылғылардың бәрі, хабарды немесе энергияны өзгертуге арналғанына, техниканың қандай салаларында қолданылатынына қарамастан, электронды приборлар негізінде жасалған. Мүнын өзі оқуды бітірушілерден жартылай өткізгіш приборлар физикасы, электронды схемалар мен микропроцессорлы құрылғылар қолдану әдістері және басқа пәндер саласында білімінің терең болуын қажет етеді.
Радиотехника - хабарлар алу, өңдеу, сақтау және беру үшін қолданылатын электр-магнитті толқындар, электр және электрон қүрылғылары туралы ғылым. Электр энергиясы мен магнетизм туралы ілім дүниеге осыдан төрт жүз жыл бұрын, У. Гильберттің Магнит, магнитті денелер және үлкен магнит - Жер туралы деген іргелі еңбегі жарық көрген (1600) кезде келген болатын. 1895 жылы А.С.Попов электр магнитті толқындардың көмегімен байланыс жасауды тарихта тұңғыш асырды. Радиобайланыстың ашылуы техникадағы терең өзгерістердің бастамасы болды. Радиотехникалық әдістер мен құрылғылар космос жүйелерінде, автоматикада, радиолокация мен радионавигацияда, астрономияда, геологиялық барлауда, биологияда, медицинада және тағы басқа салаларда қолданылады.
Халық шаруашылығының бүгінде біздің елімізде түрлі хабарлар беру мен қабылдауды қамтамасыз ететін саласында ондаған мың байланыс кәсіпорындары бар. Өткен ғасырдың 60-шы жылдардың орта тұсынан бастап бірыңғай автоматтандырылған байланыс жүйесі жасалып, енгізілуде. Байланыс кәсіпорындары мен мекемелеріне жыл сайын ең жаңа аппаратура берілуде, оларды радиотехника мен байланыс саласында арнаулы әзірлігі бар инженерлер әзірлейді, конструкциялайды және пайдаланады [3- 9].
Жоғарыда айтылған мәселелерді, оның ішінде электротехника, радиотехниканың негіздерін мектепте оқыту мәселесі қазіргі уақыттарда төмен деңгейде деп айтылып жүргені белгілі. Оның себептеріне бірнеше факторларды жатқызады, олар бағдарламаның практикалық мәнінің болмауы, яғни оқу процесінде толық пайдалану мүмкіндігінің жоқтығы; оқулықтардың қазақ тілінде жеткілікті мөлшерде болмауы; мұғалімдердің арнайы даярлығының төмендігі; әсіресе, оқу-материалдық базаның жабдықталуының төмен болуы. Осыған байланысты біздер зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Орта мектептердегі радиоэлектроника үйірме жұмыстарын жүргізу жолдары деп алдық.
Зерттеу мақсаты: Орта мектептерде радиоэлектроника бойынша үйірме жұмыстарын ұйымдастыруды анықтау және әдістемелік ұсыныс әзірлеу.
Зерттеу нысаны: жоғары сыныптардағы технология пән сабақтары.
Зерттеу пәні: технология оқу пәні бойынша радиоэлектроника бағытынан үйірме жұмыстарын ұйымдастыру барысы.
Зерттеу міндеттері:
зерттеу тақыбыры бойынша әдебиеттерді, ғылыми зерттеу жұмыстарын зерделеу және талдау;
орта сынып оқушыларына радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздерін анықтау;
радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын орта мектепте ұйымдастыру әдістемесін мазмұндау;
радиоэлектроника бағыты бойынша орта мектепте үйірме жұмыстарында қарастырылатын радио бөлшектер мен бұйымдарды сипаттау.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады.
Орта мектептерде радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері
Сыныптан және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру формалары
Сыныптан тыс уақытта техника саласы бойынша мектеп оқушыларының техникалық қызығушылығын және техникалық шығармашылығын ұйымдастырудың негізгі формасы техникалық үйірме болып табылады. Ол техниканың нақты саласына жалпы қызығушылықты тудыратын және осы салада практикалық іс-әрекетпен шұғылдануға ұмтылатын ерікті оқушыларды біріктіреді. Бұндай жұмыстың негізін техника, техникалық объектілер және технология, моделдерді, құралдарды және басқа да құрылғыларды конструкциялау мен тұрғызу, ұтымды іс-әрекеттер, эксперимент жасау, ғылыми және техникалық ізденіс мәселелерін бірге зерделеу құрады.
Техникалық үйірме - бұл тек қана оқушылардың күштерін және шығармашылық ойлауды дамыту, бейімділік пен қабілеттілікті сынау орны ғана емес, болашақ өндіріс жаңашылдарын, ұсынысшылары мен өнертабысшыларын, ғалымдарды және инженерлерді ұжымда ұтымды тәрбиелейтін орын. Әрбір үйірмедегі сабақтарда реттілік, ұзақтық мерзімі және белгілі сала жұмыстары сипатталады.
Мектеп және мектептен тыс балалар мекемелерінде іс-әрекетінің практикасында қазіргі уақытқа дейін оқушылардың төмендегідей техникалық шығармашылығы үйірмелерінің түрлері қалыптасқан:
Дайындық техникалық үйірмесі (бұл бастауыш мектептің оқушылары үшін). Мұндай үйірмелер оқушылардың тұрғын орны бойынша мектептерде (ұзартылған күн тәртібі топтарында) және көптеген мектептен тыс балалар мекемелерінде құрылады. Мүнда. мектептің бастауыш сынып оқушылары шамасы келетін формада техника элементтерімен және қарапайым технологиялық процестермен танысады, қағаздармен, қаңылтырмен жүмыс жасайды, еңбек сабақтарында алған алғашқы ептіліктерін ағашты, пластмассаларды, металды және т.б. материалдарды өңдеу бойынша дамытады. Оқушылар техникалық ойыншықтарды, машиналар мен механизмдерді күрделі емес моделдері, қарапайым автоматты қүрылғыларды, оқу-көрнекі қүралдарды, мектеп және үйге керекті заттарды дайындайды. Бүл типтегі үйірменің іс - әрекетіндегі мәнді орынды қарапайым ойыншықтар мен моделдерден түрғызылған ойын және жарыстар алады. Соңғы уақыттарда осындай үйірмелердің жетекшілері оқушыларды қарапайым электротехника және электроника саласындағы жүмыстарға тартуда. Дайындық техникалық үйірме жүмыстарында сабақтардың тәжірибелері болашақтағы барлық формалар үшін мектеп оқушыларының орта және жоғары сыныптарын-дағы жас техниктеріне бастама болуда. Бастауыш мектеп оқушылары үшін бәрінен бүрын бастауыш техникалық модельдеу үйірмелері, механикалық ойыншықтар үйірмелері, көркем конструкциялау элементтері мен бастауыш техникалық модельдеу үйірмелері үйымдастырылады.
Заттық (ғылыми-техникалық) үйірме. Бұл үйірмелер мектептерде, кәсіптік-техникалық мектептерде, оқу-өндірістік комбинаттардың мектеп оқушыларының орта және жоғары жастағылары үшін оқу кабинеттері мен шеберханаларының базасында құрылады. Мектептерде физика-техникалық, химия-технологиялық, агрохимиялық, астрономиялық үйірмелер, ауылшаруашылық машиналары үйірмелері; кәсіптік-техникалық мектептерде (училищелерде) - электро- және радиотехникалық, автоматика, электроника және есептеу техникасы, токарлық және құрылыс нысандары және т.б. үйірмелер. Мұндай үйірмелердің мақсаттары - оқу жоспарындағы әртүрлі пәндер бойынша оқушылардың білімдерін кеңейту және тереңдету, практикалық ептіліктерін бекіту. Үйірмеде шұғылданумен оның мүшелері ғылым мен техниканың тарихы және қол жеткен жаңа жетістіктері бойына баяндамалар және рефераттар дайындайды, ғылыми-техникалық бюллетендер шығарады, тәжірибелер жүргізеді, міндетті оқу бағдарламаларынан тыс есептер шығарады. Осымен қатар көрнекі құралдарды, приборларды және т.б. жөндеу, конструкциялау және дайындау бойынша практикалық жұмыстарға үлкен мән бөлінеді.
Спорттық-техникалық үйірмелер. Бұл үйірмелер әртүрлі мектептен тыс мекемелерде, сондай-ақ кәсіптік-техникалық мектептерде құрылады. Оларды көбіне "жалпытехникалық" немесе "қызығушылық" деп те атайды. Бұл үйірмеге жататындар: авиамоделдеу, ракеталық-космостық модельдеу, авто- және кемемоделистер, теміржол моделдеу, радиобасқару, сумоторлы спорт және т.б. Оларда спорттық модельдеуге, спорттық техникалық түріне қызығатын ІУ-ХІ сыныптың оқушылары шұғылданады. Спорттық-техникалық үйірмелерде оқушылар арнайы технологияны оқып-үйренеді, ұшатын аппараттардың, автомобильдің, кеме, локоматив және т.б. спорттық жарыстарға немесе көрмелерде демонстрациялайтын көлік құралдарының қабырғалық және функциональдық моделдерін конструкциялайды және дайындайды. Бұл жұмыстар ерекшелігі жарыс үшін дайындалатын модельдер. Бірыңғай таптастыру талаптарына сәйкестікте болып табылады. Екінші-үшінші оқу жылындағы сабақтарда оқушылардың белгілі спорттық нәтижелерге жеткені, модельдің жеке бөлшектері үшін жаңа конструкциялық материалдарды таңдаумен байланысты экспериментті-іздеу жұмыстарына, оларды дайындау үшін жабдықтарды жетілдіруге қатыстырылады. Моделмен жұмыс кезінде, олардың жүрістерін дайындауда және жарысқа қатынасуда мектеп оқушылары техниканың сәйкес саласының тарихымен, жетістіктерімен және олардың одан әрі даму перспективасының жоспарымен танысады.
Өндірістік-техникалық үйірмелер қажетті материалдық құралдары бар кәсіптік-техникалық мектептерде, оқу-өндірістік комбинаттарда және мәдени - ағарту мекемелерінде, мектептің оқу шеберханаларында құрылады, әрі нәтижелі жұмыс жасайды. Бұл үйірмелер техниканың және өндірістің белігілі саласына қызығатын мектептің орта және жоғары сынып оқушыларын біріктіреді. Кеңінен таралған үйірмелерге жас дизаинерлер, столяр конструкторлар, металлистер, технологтар-рационализаторлар, электрондық автоматика, техникалық кибернетика, құлтемір техника, кіші өлшемді ауылшаруашылық техникаларын конструкциялау, аспап құрылысы және өлшеу техникалары үйірмелері болады. Ірі өнеркәсіп базаларында өнеркәсіптің саласының профилі бойынша мамандандырылған үйірмелер жұмыс жасауы мүмкін болды. Өндірістік-техникалық үйірмелердің жұмыстарының басты сипаты - бұл машиналарды, агрегаттарды, өнеркәсіптік қондырғаларды модельдеу, сондай-ақ таңдаған ғылым, техника және өндіріс саласындағы шығармашылық конструкторлық және тиімді ұсыныстар іс-әрекеттері.
Өндірістік-техникалық үйірмелердің ерекше категориясын мектеп оқушыларының төмендегідей бірлестіктері түзеді, олар кеңінен қолданатын машиналар, аппаратттар, немесе басқа да техникалық объектілердің (автомобильдер, мотоциклдер, комбайндар, және т.с.с.). Оқушылар мұнда олардың құрылысымен және жұмысымен танысады, оларды басқарудағы, күтім жасаудағы және қызмет көрсетудегі ептіліктерді игереді. Мұндай үйірмелер кейде оқу-техникалық деп аталады және жеке топтарға бөлінеді. Олар негізінен оқу сипатында болып табылып, тікелей шығармашылық конструкторлық және ұтымды ұсыныс жұмыстарымен байланыста болмайды. Оқушылар осындай үйірмеде оқу курсынан өтіп оның арнайы бағдарламасын орындайды, шын мәнінде нақты кәсіпті: жүргізуші, комбайнер, киномеханик, т.с.с игеруге оңай белгілі білімдер мен ептіліктерді (және соған сәйкес арнайы құжат - куәлік) алады. Мұндай үйірмелердегі сабақтар мамандар дайындауға жауапты ведомостволар бекіткен бағдарламалар бойынша жұмыс жүргізіледі.
Көркем-қолданбалы шығармашылық үйірмесі. Бұл үйірмелер мектептерде, кәсіптік-техникалық мектептерде (үйірмелерде), оқушылардың барлық жастары үшін әртүрлі мектептен тыс балалар мекемелерінде құрылуы мүмкін. Бұлар ағашты (ағашты ою бойынша), металды (шекімелеу) көркем өңдеу, инкрустация, макраме, ілмекпен тоқу, мозаика және т.б. Оларда мектеп оқушыларының эстетикалық талғамы қалыптасады, көркем-қолданбалы шығармашылыққа жеке-дара қызығушылығы дамиды.
Мектептегі, кәсіптік-техникалық мектептердегі, оқу-өндірістік комбинаттардағы немесе мектептен тыс балалар мекемелеріндегі техникалық үйірмелер жүйесінде даму, олардың белсенділігінің өсуі ғылыми және техникалық шығармашылық үшін үйірмелерді оқушыларға беруі мүмкін. Өнертабыстар мен тиімді ұсынысшылардың алғашқы ұйымы, оқушылардың шығармашылық бірлестіктері: конструкторлық бюро, топтар және бригадалар, жастардың тиімді ұсынысшылар мектебі, оқушылардың ғылыми қоғамы пайда болуы туындайды.
Оқушылардық конструкторлық бюросы оқу орнының, базалық мекеменің өндірістік тақырыбы бойынша шығармашылық іс-әрекеттерде белсенді қатынасу немесе қандайда бір техникалық проблеманы шешу мақсатында оқушылардың жоғары сыныптарынан түзіледі. Мұнда оқушылармен біргелікте: мекеменің инженерлері, ғалымдар, техника және басқа да саланың мамандары жұмыс жасай алады. Конструкторлық бюро жұмысының негізгі бағыты: тәжірибелі үлгілерді және оқу орындарында өнім шығару үшін технологиялық жабдықтарды түзу, өндірістің ұтымды ұсынысшылары сияқты еңбек құралдарында күрделі емес конструкторлық өзгертулерді енгізу, өндірістік технологиялық процестерді жеңілдету және жақсарту үшін құралдардың даярламасын жасау және оны дайындау, көлік құралдарын конструкциялау және дайындау.
Оқушылар конструкторлық бюрода тапсырманың және жобаның даярламасын түзу кезінде мектепте, кәсіптік-техникалық мектептерде, оқу- өндірістік комбинаттарда таныса қоймаған әртүрлі есептеулерді, графикалық тұрғызуларды орындауына тура келеді. Сондықтаң да мұнда оқу жас конструкторларға сәйкес ұйымдастырылады: көптеген сұрақтарды
оқушылардың өздері арнайы әдебиеттердің көмегімен өзбетінше жинақтайды, мамандармен кеңеседі.
Оқушылардың ғылыми қоғамын (ОҒҚ) мектептің, кәсіптік-техникалық мектептің, оқу-өндірістік комбинаттың кабинетінің базасында, т.б. ұйымдастыруға болады.
ОҒҚ-дағы жұмыстың міндеті, мазмұны және ұйымдастырылуы, сондай-ақ олардың мүшелерінің міндеттері оқушылардың ғылыми қоғамы туралы ережесі бойынша анықталады.
ОҒҚ негізі болып алғашқы бірлестіктер табылады, олар: мектепте, ОӨК, КТМ, мектептен тыс мекемелерде, жоғары оқу орындарында, ғылыми зерттеу институттарында құрылатын үйірмелер, конструкторлық бюролар, клубтар және т.б. Мектептік ОҒҚ математика, физика, химия, геология, техника бөлімдері болады. Техникалық секция әртүрлі техникалық үйірмелердің жұмыстарын біріктіреді. ОҒҚ алғашқы ұйымдары ғылымның, техниканың әртүрлі салалары бойынша аудандарда, қалаларда, облыстарда және республикаларда біріктіріледі.
Елімізде оқушылардың техникалық шығармашылығы бойынша кеңес үкіметі орнағаннан бері көптеген тәжірибелер жинақталды. Қазіргі кездегі халыққа білім беру саласының әртүрлі құрылымдық деңгейлерінің алдында, тарихи кезеңдердегі оқушылардың техникалық шығармашығының даму тарихын ескере отырып, оны қайта жаңғырту мәселесі тұр.
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруга қойылатын негізгі талаптар.
Сыныптан тыс сабақтардың тәрбиелік құндылығы, олардың тиімділігі көбіне бірқатар талаптарды сақтауға байланысты.
Ең алдымен олардың қазіргі заман нысаналылығы мен саяси бағыттылығын қамтамасыз етудің маңызы зор. Бұл талапты сыныптан тыс жұмыстың формалары мен әдістерін таңдаған кезде, оны жоспарлау және ұйымдастыру процесінде, қорытынды шығарған кезде сақтау қажет.
Сыныптан тыс жұмысқа қойылатын талаптардың ең маңыз-дыларының бірі - оның өмірмен тығыз байланыстылығы. Кез келген үйірменің, ғылыми қоғамның жұмысы айнала қоршаған өмірмен танысуға және оны гүлдендіруге белсене қатысуға себепші болуы тиіс.
Сыныптан тыс сабақтардың мазмұны мен ұйымдаетырылуын мектептің оқу-тәрбие міндеттеріне бағындыру қажет. Үйірмелік және бұқаралық сыныптан тыс жұмыс үшін жалпы білімді және политехникалық дүниетанымды кеңейтуге, адамгершілік және еңбек тәрбиесін беруге, саяси сананы, эстетикалық талғамды және дене қуатын дамытуға септігін тигізетін материалдар іріктеудің маңызы үлкен.
Сыныптан тыс сабақтардың тиімділігі, егер олар анда-санда емес, жүйелі, үнемі өткізілетін жағдайда едәуір артады. Бұған тыңғылықты жоспарлаудың және нәтижелерді есепке алудың көмегімен қол жетеді. Мектептерде оқылатын ғана емес, сыныптан тыс сабақтардың кестесі де болуы пайдалы. Онда үйірмелік және басқа сабақтан тыс жұмыстың кұндері және сағаттары көрсетіледі.
Сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға қойылатын маңызды талап - олардың қолдан келерліктей, шама жетерліктей болуы. Шама жетпейтін сабақтар қажетті нәтиже бере алмайды. Олар оқушылар ұшін қызықты емес, оларды еліктірмейді. Олардың жоғары сыныптарда қолдан келерліктей болуын қамтамасыз ету ерекше қажет. Бұл сыныптардағы үйірмелік және бұқаралық жұмыстарда әр түрлі ойындар мен ермектер, романтика элементтері үлкен орын алады. Мұнда қарапайым қол жұмысымен айналысу, сыныппен немесе оқушылардың топтарымен жүргізілетін жалпылама жұмыс формалары басым болады. Сыныптан тыс жұмыс мазмұнының, формалары мен әдістерінің оқушылардың даму деңгейіне сәйкес келуі - педагогикалық талаптардың бірі.
Ақырында, сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға қойылатын талаптардың бірі - олардың алуан түрлі және жаңа болуы. Оқушылардың бір сарынды, біркелкілік пен іш пыстыратын іске төзбейтіні белгілі. Олар бірсарынды сабақтарға ынта көрсетпейді, оларға қатыспайды, оларды өткізген кезде тәртіп бұзады. Оқушылар үйірме сабақтарына, ертеңгіліктерге, оқушылар конференциясына ықыласпен барулары үшін онда тартымдылық, алуан түрлілік, жаңалық маңызы зор [10-13].
Техникалық үйірмелерді ұйымдастыру негіздері
Үйірме жұмыстары педагогикалық жүйеде ұйымдастырылады және жүзеге асырылады. Педагогикалық жүйе құрылымы келесі өзара байланысты элементтер жиынтығынан тұрады ұсынылады: оқушы, тәрбие мақсаттары (жалпы және жеке), тәрбиенің мазмұны; тәрбие процестері (жеке тәрбие мен оқытудың), мұғалім (немесе ТОҚ - техникалық оқыту құралдары), тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру формалары, нәтижелері, оқу-тәрбие процестерін басқаруды, педагогикалық технология.
Техникалық шығармашылық сипаттағы үйірмені ұйымдастыруда, төмендегілер оның негізі болып табылады.
Бірінші, үйірме жұмысы үшін оған қызығатын оқушылардың болуы; екінші, үйірме жұмыстарының оқу мақсатымен қоса тәрбие мақсаттары алға тартуы; үшінші, осы тәрбие мазмұнының қоғамдық мәнді сипатының, мазмұнының болуы; төртінші, әрбір оқушыға тәрбие процестерінің ықпал етуі; бесінші, үйірме жұмыстарын ұйымдастыруға байланысты мұғалімнің және техникалық оқыту құралдарының болуы; алтыншы, үйірмедегі тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру формаларын таңдауға мүмкіндіктің болуы; жетінші, әрбір үйірме жұмысының, оған қатынасушы оқушылардың алға қойған белгілі нәтижелерге жетуі; сегізінші, үйірме жұмыстарының бүкіл оқу-тәрбие процестерінің құраушысы болуымен қатар, оның бір орталықтан басқарылуы.
Үйірме жұмыстары, оның ішінде техникалық шығарашылықты жүзеге асырудағы үйірме жұмыстары, оқу процесіне тікелей қатысты болып табылады, сондықтан да техникалық үйірме жұмыстарын ұйымдастыру бойынша мұғалім немесе сала бойынша маман оқу процесінің құрылымы мен жүзеге асырылуын білуі тиіс.
Оқыту процесі: оқытудың мақсаты мен міндеттерінен ^ оқыту
мазмұнынан ^ оқыту әдістерінен ^ оқытуды ұйымдастыру формаларынан ^ оқыту нәтижесі сияқты компоненттерден тұрады деп қарастырсақ, онда бұл компоненттерді бір-бірінен бөліп қарастыруға болмайды. Осыдан оқытуды ұйымдастыру формалары мен мен әдістері - оқу процесінің негізгі элементтері екендігін көруге болады. Техникалық үйірмедегі еңбекке баулудың мақсаты мен міндеттерін оқытудың тиімді формалары мен әдістерін пайдаланбастан жүзеге асыру мүмкін емес.
Үйірме жұмыстары технология пән сабақтарының міндеттері мен мазмүны бойынша: жаңа білімдерді зерделеу; ептіліктер мен дағдыны қалыптастыру; практикада білімдерді қолдану; білімдерді жүйелеу және талдап қорыту; білімді, еңбектік ептіліктіліктер мен дағдыларды тексеру; шығармашылық сипатта жүмыс жасау болуы мүмкін.
Үйірме сабақтарында сабақтың түрлеріне сәйкес қүрылымдары әртүрлі болатынын мүғалімнің білгені дүрыс және оны өзінің үйірме жүмыстары бойынша іс-әрекетінде жүзеге асыруы мүмкін.
ХХғ. 80-90-жылдарды мектептер мен техникумдардың, жоғары оқу орындары арасындағы байланыс мейлінше күшейе түскен. Көптеген институттар және бірінші кезекте университеттер жоғары сынып оқушыларымен үлкен жүмыстар жүргізе білген. Олар үшін лекциялар оқылды, арнаулы мектептер үйымдастырылды, конкурстар мен олимпиадалар өткізді. Педагогикалық жоғары оқу орындарының да мектеппен байланысы күшейе түскендігін көруге болады.
Көптеген жоғары сынып оқушылары ашық лекторийлар мен клубтарда оқылатын жалпы білім беретін және ғылыми-көпшілік лекцияларға қатысқан, қазіргі уақытта олар көп жерлерде тоқтаған.
Әдістеме - педагогика ғылымының жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен мазмүнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін бір саласы. Түтасынан алғандағы жас үрпақты тәрбиелеу мен оқыту процесінің заңдылықтарын дидактика зерттейді. Ол заңдылықтардың жеке пәндерді оқытудағы көрінісін және әр пәнді оқытудың өзіне ғана тән заңдылықтарын пәндік дидактика қарастырады. Бұлардың әрқайсысына тән өзіндік ерекшеліктеріне байланысты оқыту әдістемелері бар [14-16].
Қазақ халқында балалардың тілін сындыру, сауат ашу, шешен сөйлеуге баулу әдістемелерінің ұлттық дәстүрлері ежелден болған. Алайда ғалымдар ғылымы әдістеме тарихын Ыбырай Алтынсарин еңбектерінен бастап жүр. Оның Орыс тілін қазақтарға үйретудің бастауыш құралы деп аталатын еңбегі қазақ топырағында туған тұңғыш әдістемелік еңбек болып табылады. ХХ ғасырдың басында Ахмет Байтұрсынов осы дәстүрді тереңдетіп, Баяншы, Тіл жұмсартар деп аталатын әдістемелік кітаптар жазды.
Осы кезеңнен бастап, қазақ әдістеме ғылымы жан-жақты дамып, сан салалы зерттеулерге ұласты. Жеке пәндерді оқытудың әрбір кезеңдегі (бастауыш кластар, орта мектеп, жоғары оқу орындары т.б.) әдістемелері жасалып, олардың жеке бөлімдері бойынша берілетін білім мен дағдыларды меңгертудің тиімді жолдары зерттеле бастады.
Әдістеме ғылымы тек тәрбие туралы ілім-дилактикаға ғана негізделіп қоймайды. Ол психология, педагогика, физиология, т.б. ғылымдардың жетістіктеріне сүйеніп, білім беру жүйесіндегі озат тәжірибелер мен мәселелерді жедел ғылым талдаудан өткізіп отырады. Осы заманғы педагогикалық процесте қолданылатын әдістер саны, түрі орасан көп. Осыдан, оларды ғылыми топтастыру қажеттігі туындайды. Бұл оқу әдістеріндегі жалпылық пен жалқылықты мәнділік пен кездейсоқтықты анықтауға жәрдемдеседі, оларды мақсатқа орай әрі тиімді пайдалануға себін тигізеді [3].
Білімдену процесінің табысты болуы көбіне қолданылатын оқу әдістеріне тәуелді.
Оқу әдісі - білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқутттының бірлікті іс -әрекеттік қимыл - тәсілдері. Оқу мақсаты жолындағы ұстаздың оқыту жұмысы мен шәкірттің оқып - үйрену әрекеттерінің өзара байланыстылығы және анайылығы осы оқу әдісінен көрінеді.
Дидактикада кең қолданым тауып жүрген және бір түсініктер легі -бұл "оқу тәсілі" және "оқу ережелері".
Оқу тәсілдері - оқу әдісінің құрамды бөлігі немесе бір қыры, яғни жалпы әдіс түсінігіне байланысты жалқы ұғым. Бұл екі ұғымды өз алдына шектеп болмайды, олардың ара қатынасы ауыспалы, өзгермелі. Кей жағдайларда әдіс педагогикалық міндетті шешудің дербес жолы есептелсе және бір ықшам оқу - тәрбие мәселесіне орай-тәсіл болуы мүмкін. Мысалы, егер мұғалім жаңа білімдерді сөздік, ауызша әдіспен (түсіндіру, әңгімелеу, сұхбат) ұсыну барысында көрнекі құралдарды пайдаланса, онда бұл көрнекілік - тәсіл ретінде қабылданады. Егер де көрнекіліктер білім игертудің негізгі құралы болып, солар негізінде оқушылар жаңа білім ақпараттарын қабылдаса, онда көрнекілік - әдіс, ал мұғалімнің қалған оқу іс-әрекеттерінің бәрі тәсіл болып есептеледі.
Сонымен, әдіс көптеген тәсілдерден құралады, бірақ олардың жәй жиынтығын білдірмейді. Тәсілдер арқылы оқытушы мен оқушының
оқу жұмыстарын орындаудағы өзіндік ерекшелігі көрініп, оқу субъекттері іс- әрекеттеріне даралық сипат береді.
Оқу ережелері (дидактикалық ережелер) - оқу процесінің қалыпты педагогикалық жағдайларында қандай және қайтіп әрекет жасау қажеттігін көрсететін нақты ұсыныс.
Ереже әрқандай тәсілдің сипаттамасы, норматив моделі есебінде қолданылады. Нақты міндет шешіміне пайдаланатын ережелер жүйесі - әдістің норматив-сипаттама моделін қурайды.
Оқу әдістері -тарихи категория. Өндіріс күштерінің деңгейі мен өндірістік қатынастар сипаты педагогикалық процестің мақсаттарына, мазмұнына, құрал жабдықтарына өз ықпалын тигізеді. Олардың ауысуымен оқу әдістері де өзгеріске келеді.
Қоғамдық дамудың алғашқы кезеңдерінде өскелең әулетке тәжірибе өткізу ересектер мен балалардың бірлікті іс-әркеттік процесінде орындалып жатты. Бұл дәуірлердегі басты оқу әдісі еліктіру, еліктеу жолымен іске асты. Ересектер қалай әрекетке келсе, балалар соны қайталап, қорек табу, от жағу, киім-кешек дайындау ж.т.б. үйренді. Негізгі оқуды өзгертпей, қайта жасау (репродуктив), (мендей етіп істе) әдісі алынды. Кейінгі замандардағы барша әдістер осы қайталай жасау әдісінен өз бастауларын алды.
Мектептердің ресми формаларының ұйымдастырылуы заманынан оқудың сөздік (ауызша) әдістері пайда болды. Мұғалім дайын ақпаратты сөзбен жеткізіп отырды, оқушылар оны есіте отырып, игерумен болады. Қоғамға жазудың келуі, кітап баспасының өркендеуі, білімді жария етуде, жинақтауда және әулеттен әулетке жеткізуде (код) таңбаны пайдалануға мүмкіндік берді. Енді сөз негізгі ақпарат ұсыну құралына айналып, ал кітап бойынша оқыту мұғалім мен оқушының ең көп тараған өзара ықпал жасау әдісі болды.
Кітап әрқилы қолданылды. Ортағасыр мектебінде оқушылар негізінен діни мазмұндағы мәтіндерді қарадүрсін жаттаумен шектелді. Осыдан жалаң, жаттанды оқу (догматикалық) әдісі үрдіске айналды. Бұл әдістің сәл жетілген түрі сұрақ қою, дайын жауаптар берумен (софистика) байланыстырылды.
Ұлы жаңалықтар ашу және ойлап табу дәуірінде бұрын оқытудың жалғыз- ақ жолы болған сөздік әдіс өз маңызын жоғалта бастады. Өркендеудегі қоғам қажетіне орай оқу процесіне бақылау, эксперимент, өзіндік жұмыс, жаттығу, яғни оқушыда белсенділік, саналылық, ынталылық оятуға бағытталған әдістер ене бастады. Көрнекі оқу әдісі де кең тарады.
ХІХ-ХХ ғ.ғ. шектерінде сөздік әдіске балама ретінде бала қажеттері мен қызығуларын біршама толық ескеретін, оның өзіндік әрекеттерінің дамуына жол ашатын эвристикалық (шығармашылдық) әдіс маңызды орын иелей бастады. Кітаби әдістердің орнына табиғи әдістер келді. Яғни оқу шынайы болмыс, қоршаған дүниемен байланыстырылатын болды. Ұстаз бен оқутттыны енді оқудың практикалық әдістерін қажет ететін іс-әрекет арқылы оқып- үйрену әдісі қызықтыра бастады. Мұндай оқуда қол еңбегіне, еңбекпен байланысты іс-әрекеттерге, сонымен бірге оқушылардың кітаппен жұмыс істеуіне көп мән беріліп, балалардың өз тәжірибесі негізінде дербестік қабілетін дамыту басты назарға алынды. Шамалап ізденіс, зерттеу әдістері қалыптасты.
Дегенмен, білім дамуының әр кезеңдерінде қолданымға келген әдістердің қай-қайсысы да өз бетінше жеке қажетті педагогикалық нәтижені қамтамасыз ете алмайды. Оқу әдістерінің әрбірі өз алдына әмбебап қызмет атқармайды. Оқу барысында әрқилы әдістерді өзара байланыстыра қолдану, пайдалану ғана тиімді өнімін береді.
Мектептің өз базасында бар кинотеатрлар балаларға тәрбиелік үлкен ықпал жасайды. Бұл кинотеатрлар мектептердің тапсырысы бойынша кинофильмдер көрсетеді, репертуар таңдау, диспуттар мен талқылаулар ұйымдастыру үшін оқушыларды кеңінен тарта білген. Бұл кинотеатрларда оқушыларға ақысыз көрсету үшін кинопрокат өте көп мөлшерде фильмдер бөлініп келген. Сыныптан тыс жұмыста мейлінше әр түрлі оқу және мәдени - ағарту тақырыптарына шығарылатын диафильмдер де қолданылған.
Оқушылар мен жастарды тәрбиелеуге радио мен теледидар үлкен үлес қосып келген. Олар балалар мен жасөспірімдердің ой-өрісін кеңейту үшін арнаулы хабарлар және радиотелехабарлар серияларын өткізгендігін көруге болады [17, 18].
Біздің елімізде мектеп, мектептен тыс арнаулы тәрбие мекемелері жүргізетін тәрбие жұмысына елеулі көмек көрсетіп келген, өсіп келе жатқан ұрпаққа жан-жақты тәрбиелік ықпал жасайтын біртұтас жүйені пайдаланған және соны қазіргі уақытта қолға алу жағы қарастырылуда.
Осыған сәйкес техникалық үйірме сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік дидактикалық ерекшеліктері болады. Олар:
үйірме жұмыстарының түріне сәйкес оқыту, дамыту міндеттерімен ерекшелінуі;
үйірме сабақтарының үйірменің түріне байланысты оқу
материалдарының жиынтығының, оқыту мазмұнының болуы және оларды таңдауда педагогика ғылымының дидактика әдістерін басшылыққа алу;
үйірменің түріне сәйкес техникалық еңбекке, іс-әрекетке оқушыларды қатыстыруда оқытудың принциптерін олардың (оқушылардың) жас ерекшеліктеріне сәйкестігін ұмытпау;
тиімді оқытудың әдістерін үйірме жұмыстарында пайдалану;
әрбір оқутттының таңдаған моделіне, техникалық объектісіне және олардың күрделілігіне, көлемділігіне байланысты оқытуды ұйымдастырудың формаларын қолдану;
үйірменің түріне байланысты әрбір сабақта оқушының жеткен нәтижелерін мұғалімнің есепке тіркеуі;
үйірменің өзі ерікті оқушыларды жинағандықтан, сабақта мұғалім мен оқушылардың арасындағы өзара қатынасты эмоциональды сәтті ету, оқыту процесіне қатысушылардың эмоциональды жабдықталғандығын қамтамасыз ету;
үйірменің түріне байланысты оқытудың құралдарының, оның ішінде оқулықтардың, таңдаған еңбек объектілерінің қазіргі заманғы болуын қамтамасы ету.
Үйірме сабақтарының өзі оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес ұйымдастырылатыны белгілі. Сондықтан да сабақта тек жоғарыда қарастырылған ерекшеліктерді теориялық тұрғыда біліп қана қоймай, нақты іс - әрекеттерді сабақтың барысында орындау қажет. Олар әрбір жас техникке жұмыстың түрін таңдауда көмектесі. Әрбір сабақтың нәтижелі болуы үшін өткен жылы, өткен сабақтағы жеткен жетістіктер мен кемшіліктерді атап өту, талдау қажет. Сондай-ақ төмендегілерді басшылыққа алу керек:
Әрбір болашақ техниканың немесе бар техниканың кішірейтілген үлгісін моделдеуде оқушыларға сол жұмыс объектісінің үлгісін көрсету керек.
Әрбір сабақтың мақсаты оқутттының өзінің ойына сәйкес таңдалуы мен негізделуі тиіс.
Таңдаған дайындайтын еңбек объектісіне сәйкес оқушы материалдармен таныс болуы тиіс. Кітаптардан, диафильмдерден т.б. ақпарат алуы қажет.
Жоғары сыныптың оқушылары шығармашылық тұрғыда жұмыс жасайтын болғандықтан, олардың шығармашылық процестерінің бір жылдық сабақ схемасы төмендегідей болуы тиіс:
объектіні таңдау;
объектінің сипатын талдау, қоғамдық қажеттілік тұрғысынан оны мақсатты тұрғыда дайындауды түсіну;
міндеттерді тұжырымды, жетістікке жететіндей етіп қою;
идеяны (жобаны) негіздеу;
жобаның конструкторлық-технологиялық құжаттар даярламасын түзу;
үлгіні дайындау, сынақ жүргізу, объектіге баға беру.
үйірмедегі сабақтарда жоғары сынып оқушыларының техникалық шығармашылығы бойынша өз бетінше жұмыстардың элементтері төмендегідей болып келуі тиіс:
жұмысты жобалау үшін ұсынылатын жұмыстарды тізбегімен танысу;
мектептің экспозициясын, техникалық оқыту құралдарын қарап шығу;
қарап шыққан еңбек объектілерін талдау;
жобалау жұмыстары үшін ұсынғандарды ойлану;
жұмыстың объектілерін, болжамды таңдау, міндеттер қою;
міндеттерді шешу (жоба бойынша шамамен алынған жұмыстарды орындау);
қысқаша сипаттамасын түзу (жұмыс түріне, объектіге сәйкес);
таңдалған жұмысты негіздеу (оны ұжым болып талқылау).
Үйірмедегі сабақтарда, іс-әрекеттерде оқушылардың бос уақытын тиімді
ұйымдастыруға мүмкіндік туады, олардың қабілетін анықтауға және дамытуға, әр техникаға қызығушылығы артады, техниканы білуге құштарлығын оятуға көмектеседі.
Іс-әрекеттің бұл түрі көбіне орта және ересек жастағы оқушыларды қамтиды. Ал, төменгі сынып оқушылары "шебер қолдар" үйірмелеріне қатысып, ұшақ, кеме, автомобиль модельдерін жасаумен айналысады. Бастауыш сынып оқушылары ауыл шаруашылығы өсімдіктерін өсіру жөнінде қарапайым тәжірибелер жасайды және үй жануарларын күтіп баптайды.
Алайда, техникалық шығармашылық және тәжірибе жұмыстарының ең күрделі түрлерімен тек жеткіншектер мен жоғары сынып оқушылары ғана айналысады.
Техникалық шығармашылық процесінде олар түрлі техникалық объектілер мен қондырғыларды зерттейді, ал кейде оларды құрастырады, әр түрлі техникалық объектілер мен құрал-жабдықтарды жасайды, түрлі машиналарды басқаруды игереді, рационализаторлық және өнертапқыштық қабілеттерін дамытады. Соңғы жылдарда оқушыларды, әсіресе жоғары сынып оқушыларын техникалық үйірмелерге тарту ісіне көп көңіл бөлінуде. Бұлар жұмысшы мамандығын игеруге көмектеседі. Мұның әсіресе ауыл оқушылары үшін зор мәні бар. Олар автомобиль, трактор, комбайн жүргізуге үйретіледі, ауыл шаруашылығы машиналарымен жұмыс істеу дағдысын үйренеді.
Техниканың жекелеген саласына шығармашылық ынта-ықылас білдірген неғұрлым дайындығы мол оқушылар үшін автоматика мен телемеханика, радиоэлектроника, есептеу техникасы, кибернетика және басқа да өресі жоғары үйірмелер құрылады. Жоғары сынып оқушылары модельден нақтылы объектілерді жасауға жиі ауысады (істеп тұрған шағын жылу және су қысымы электростанцияларын, шағын метражды спорт автомобильдерін, аэрошаналарды, планерлерді және т.б. конструкциялау).
Техникалық және ауыл шаруашылығы үйірмелері өз іс-әрекетін мектеп шеңберімен шектей алмайды: олар кәсіпорындармен, ауылдармен байланыс орнатады. Мәселен, техникалық үйірме мүшелері ауылдарға сорттау, сынау жұмысын жүргізуге, жаңа техникалық дағдыларды өсіруге көмектеседі. Практикалық қызметтің қоғамдық пайдалы бағыттылығы оның тиімділігін едәуір арттыра түседі. Сонымен бірге бұл құнды қасиеттерді қалыптастыруға игі ықпал жасайды. Еңбектің қоғамдық құндылығы неғұрлым жоғары болса, оның тәрбиелік мәні де жоғары болады. Муны көптеген мектептердің практикасы көрсетіп, дәлелдеп отыр.
Соңғы жылдарда техникалық және ауыл шаруашылығы үйірмелерінің жұмысындағы орындаушылық, үлкендердің тапсырмаларын жай орындай салу тенденциясы тәрізді кемшіліктер жойылып келеді. Оқушылар барған сайын шығармашылыққа араласа түсуде. Көптеген үйірмелерде ізденіс, өнерпаздық ахуал орнаған. Оқушылар өз идеялары мен жоспарларын жүзеге асыруға ұмтылады. Мұның өзі оларды өз бетімен еңбек етуге дайындауға, болашақ мамандықты саналы, әрі ойлап таңдауға көмектеседі.
Озық тәжірибе өндірістік арнайы үйірмелерін ұйымдастырудың орынды екенін көрсетіп отыр. Оқушылар мұндай үйірмелерде балташы, слесарь және токарь жұмысын игерумен ынталы түрде айналысады. Оларды радиоәуесқойлар, киномеханиктер үйірмелері де қызықтырады. Мұнда қажетті білім алып қана қоймай, сонымен бірге түрлі мамандықты да алып тттығады.
Жоғары сынып оқушыларына арналған машинатану, радиоэлектроника, автомобильдер мен ауыл шаруашылығы машиналарын зерделеу, жеміс, көкөніс, гүл өсіру жөніндегі факультативтер ұйымдастыру техникалық шығармашылықты және тәжірибе жұмысын дамытуға жағдай жасайды. Бұған деген ынта-ықылас техникалық және ауыл шаруашылығы үйірмелерінде туады.
Бұған ғылыми техникалық ертеңгіліктер мен кештерге қатысу, ғалымдармен және өндіріс озаттарымен кездесу де көмектеседі [19,20].
Оқушылардың техникалық және ауыл шаруашылығы үйірмелеріне белсене қатысуы - кәсіптік бағдар берудің пәрменді құралы. Мұндай үйірмелер мен ғылыми қоғамдарда кәсіптік ынта мен қабілеттер мейлінше ойдағыдай дамиды, кәсіптік бағыттылық қалыптасады. Еңбек мамандығын игеруге қажетті дағдылар мен шеберлік жетіледі.
Педагогика ғылымы озат мектептердің тәжірибесі ұжымдық еңбекті ұйымдастыру әдістемесінде мыналардың аса маңызды екенін көрсетеді:
Еңбекке байыппен әзірлену (оқушыларды пайдалы істерді "барлауға" қатыстыру, алдағы әрекеттің мақсаты мен маңызын түсіндіру, жұмыс жоспарын талқылау, алға қойылған мақсатқа жету тәсілін белгілеу, жұмысқа жауапты адамдарды бөлу):
жұмысты ұйымшылдықпен бастау (міндеттерді бөлу және күштерді орналастыру, еңбек әрекетіне қатысушыларға нұсқау беру);
оқушылар еңбегін көтермелеу (жарысты ұйымдастыру, таңдаулыларды көтермелеу, еңбек әрекетіне ойын элементтерін енгізу);
еңбекті дұрыс ұйымдастыру (жұмысты негізгі кезеңдерге бөлу, еңбек пен демалысты алмастырып отыру, өзара көмекті ұйымдастыру, жұмыстың ұжымдық формасына бағдар ұстау, еңбектің ең тиімді тәсілдерін енгізу, оны ғылыми ұйымдастыру);
еңбек әрекетінің нәтижелерін объективті түрде, әділ бағалау (атқарылған жұмыстың нәтижесін есептеу, оның қоғамдық мәнін бағалау, тәрбиелік тиімділігін анықтау).
Осы талаптарды қадағалау тәрбие процесін зор табыспен ұйымдастыруға және жаңа қоғамның белсенді, әрі саналы құрылысшыларын дайындау жолында елеулі табыстарға жетуге мүмкіндік береді.
Техника моделін жасауга байлынысты оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау
Техника моделін жасауды үйрететін үйірме жұмысының оқу жоспарын жетекші үйірме сабағы басталмас бұрын бағдарламаға сүйене отырып жасайды. Алайда үйірменің жұмыс жоспарын оқушылардың қандай мәселеге ерекше ынталы екенін ескере отырып, өздерімен ақылдасып отырып шешкен жөн. Осыған байланысты тұтас оқу жылының жұмыс жоспарына өзгерістер енуі мүмкін, бұл әсіресе оқушылардың тілегіне, әуесқойлығына байланысты болады.
Үйірменің жұмыс жоспарын жасауда нақты жұмыс жағдайын есте ұстау керек (материал мен құрал-жабдықтардың болуы, мақсатты экскурсиялар жасау мүмкіндігі, фильмдер, диафильмдер көрсету, көпшілік шаралар өткізу, т.б.).
Практикалық жұмыстардың тізбесін белгілеуде олардың тақырыбы оқушылардың бұрын оқып өткен тәсілдерді меңгеруіне және өздеріне таныс құрал-саймандарды қолдана білуіне мүмкіндік бергенде ғана іскерліктер мен дағдылар жақсы қалыптасатынын ескеру маңызды
Танымдық, сюжетті-рольді ойындар өткізуге мүмкіндік беретін, қоршаған орта құбылыстарын белсенді түрде қабылдауға ұмтылдыратын модельдер мен макеттерді жасауға ерекше көңіл бөлу керек.
Техника моделін жасауды үйрету оқу жоспарының жасалуы мен пішініне деген белгілі бір талап жоқ. Тіпті қатар жұмыс жүргізетін бірнеше техникалық үйірменің жұмыс жоспары әр бәлек болуы мүмкін. Үйірме жұмысының табысты болуы оны дұрыс ұйымдастыруға, жоспарлауға және жетекшілердің бастамасына байланысты.
Сағатты тақырыптар бойынша шамалап бөлген дәстүрлі тақырыптық жоспар әрбір нақты үйірменің жетекшісі қандай тақырыптарды көздеп отырғанына, оқу жылы бойында сыныптан тыс техникалық сабақтарға қанша сағат бөлінетініне қарай жасалады. Әрбір айға жоспарлау күнтізбектік жоспар демалыс, мереке күндерімен үйлестіріледі. Алдыңғы қатарлы мұғалімдер мен техникалық үйірмелер жетекшілерінің тәжірибесі, жұмысты айларға бөліп жоспарлауға ай сайын белгілі бір папкаларға жүйелі түрде жинақталып отырған әдістемелік материал көп көмек беретінін кәрсетіп отыр. Папканың мұқабасын жыл мерзімдері бойынша, демалыс күндерін есепке ала отырып әдемі безендіреді. Сол ай ішінде жасалуға тиісті заттың шаблондарынан, суреттерінен, сызбалары мен сипаттамаларынан басқа, папкада оқушылармен өткізілетін әңгіме материалдары, біздің елімізде болған ұлы өзгерістерді, оқиғаларды бейнелейтін картинкалар мен фотосуреттер, тамаша адамдар әмірінен мәліметтер, ғылым мен техниканың жетістіктері туралы жазылған газет, журнал қиындылары, т.б болады.
Бағдарлама тақырыптары бойынша күнтізбелердің қызыл күндерімен сәйкес жүретін жұмыс үйірменің жасампаз тірлігіне әсер етеді, мұнда жоғары сынып оқушылары еліміздің тіршілік тынысын, өз еңбегінің қажеттігін сезінеді. Мерекелерге орай мұғалімдерге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Орта мектептердегі радиоэлектроника үйірме жұмыстарын жүргізу
жолдары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді кафедра меңгерушісі
п.ғ.к., доцент м.а.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Орта мектептердегі радиоэлектроника үйірме жұмыстарын
жүргізу жолдары
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Орындаған
Ғылыми жетекшісі, магистр-оқытушы
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер 3
Анықтамалар 4
Белгілеулер мен қысқартулар 5
Кіріспе 6
Орта мектептерде радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын 8 ұйымдастырудың теориялық негіздері
Сыныптан және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру 8
формалары
Техникалық үйірмелерді ұйымдастыру негіздері 12
Радиоэлектроникадан өткізілетін сыныптан тыс жұмыстардың 21
мазмұны
Радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын орта мектепте 25
ұйымдастыру әдістемесі
Орта мектепте радиоэлектрониканы оқыту мазмұны 25
Орта мектептегі радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын оқыту 30 мазмұны
Радиоэлектроника үйірме жұмыстарындағы оқыту әдістері 41
Радиоэлектроника үйірмесінде қарастырылатын радио 53 бөлшектер
Радио бөлшектер 53
Радиоқабылдағыш 57
Қорытынды 68
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 69
Қосымша 71
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтеме жасалған:
Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы ғ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар;
УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) - тиісті саланың нақты мамандығының өзекті проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып табылатын бітіру жұмысы;
Әңгімелеу - оқу материалын тыңдарманға сипаттама не баян формасында монологты, бірізді сөйлеп жеткізу.
Түсіндіру - бұл игеруге қажет обьект, құбылыс, кейбір ұғымдар заңдылықтары мен мәнді қасиеттерін талқы, талдау, мысал келтіру жолымен дәлелдеп, оқушы санасына енгізу.
Әдістеме - педагогика ғылымының жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен мазмұнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін бір саласы.
Оқу әдісі - білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқушының бірлікті іс -әрекеттік қимыл - тәсілдері.
Оқу тәсілдері - оқу әдісінің құрамды бөлігі немесе бір қыры, яғни жалпы әдіс түсінігіне байланысты жалқы ұғым.
Проблемді оқу әдісі - оқу процесіндегі орындаушылық қызметтен шығармашыл іс-әрекетке өту құралы ретінде танылады.
Оқу ережелері (дидактикалық ережелер) - оқу процесінің қалыпты педагогикалық жағдайларында қандай және қайтіп әрекет жасау қажеттігін көрсететін нақты ұсыныс.
Радиоэлектроника -- ғылым мен техниканың ақпарат тарату, қабылдау және түрлендіру үшін электрмагниттік өріс энергиясын пайдалану мәселелерін қарастыратын саласы.
Электроника - ғылым мен техниканың вакуумда, газда, сұйықта, қатты дене мен плазмада, сондай-ақ олардың бір-бірімен жанасу шекарасында байқалатын электрондық және иондық құбылыстарды зерттеуге және оларды қолдануға арналған саласы.
Резистор - электр тізбегінің әр түрлі тармақтарындағы ток күшін, не кернеуді шектеу немесе реттеу үшін қолданылатын радиотехникалық немесе электртехникалық бөлшек.
Шығар қуат дегеніміз - дыбыс күшейткіштің дауыс зорайтқышқа мүлтіксіз жеткізетін қуаты, ол қабылдағыштың күшею және қабылданған сигнал шамасына тәуелді; бұл қуат дыбыс қаттылығын реттеуіш арқылы өзгертіледі және күшейтуді автоматты реттеу құрылысымен қажетті деңгейде бір қалыпты ұсталады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Технология мұғалімі - мектеп технология пәнін оқытатын мұғалім; ЭЕМ - Электронды есептегіш машина ОҒҚ - Оқушылардың ғылыми қоғамы ТОҚ - техникалық оқыту құралдары
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Халық шаруашылығында тиімді пайдаланылатын энергия түрлеріндегі табиғи ресурстардың потенциалдық энергиясын қайта өзгерту мәселерімен, энергияны қайта өзгертудің жаңа құралдарын жасаумен және қолданылып жүрген құралдарын жетілдірумен энергетикалық білім алған білікті маман шұғылданады. Ал, мамандыққа қажетті білім негіздері мектеп қабырғасында білім беру ісінен басталады.
Қазіргі уақытта аудандарда, қалаларда және ауыл шаруашылығының электр-энергетикалық жүйелері мен желілерінің қуат жабдықтарын, қорғау және автоматика қондырғыларын іске қосу, монтаждау, ретке келтіру және сынау жұмыстарымен айналысуды қажет ететін мамандықтарды қоғам өмірі талап етуде. Ғылым мен техниканың энергияны өзгерту, заттың химиялық құрамын алу мен өзгерту, материалдар өндіру мен өңдеу, хабар беру үшін электр және магнит құбылыстарының қолданылуын зерттейтін қызметінде пайдалану мәселелерін қамтитын саласы - электр энергиясын алу, өзгерту және адамның практикалық қызметінде пайдаланудың мәселелерін қамтитын - электр-техникасының дамытылуымен тікелей немесе жанама байланысты қызметпен шүғылданатын маман иелері керек. Электр техникасының дамуы бірінші кезеңде өнеркәсіп өндірісінің, ауыл шаруашылығының және транспорттың қалыптасуы мен дамуына орасан зор ықпал еткен электр машинасының жасалуына қол жеткізді. Космос кеңістігін және мұхит тұңғиығын бүгінгі алғашқы игерушілер қарапайым да сенімді электр машиналарын осы күнге дейін пайдалануда [1,2].
Ғылым мен техниканың дамуына сәйкес автоматтандырылған электр жетегімен транспорт құралдарын, сондай-ақ оларды электр энергиясымен жабдықтау құрылғыларын зерттеу, конструкциялау, жасау және пайдалану үшін қажетті кешенді даярлықты қоғам жастардан талап ететіні белгілі. Оның үстіне ғылым мен техниканың барлық салаларындағы ғылыми-техникалық прогресті қазіргі кезде электронды техниканың приборлары мен бұйымдары айқындайды. Олар іргелі және қолданбалы физикалық зерттеулер жүргізу кезіндегі негізгі аспап, осы заманғы есептеу техникасын, радиоэлектрониканы, байланыс құралдарын, автоматика мен техникалық кибернетиканы дамытудың негізі болып табылады, халық шаруашылығының көптеген салаларында кеңінен пайдаланылады.
Электронды техникалардың, құрылғылардың бәрі, хабарды немесе энергияны өзгертуге арналғанына, техниканың қандай салаларында қолданылатынына қарамастан, электронды приборлар негізінде жасалған. Мүнын өзі оқуды бітірушілерден жартылай өткізгіш приборлар физикасы, электронды схемалар мен микропроцессорлы құрылғылар қолдану әдістері және басқа пәндер саласында білімінің терең болуын қажет етеді.
Радиотехника - хабарлар алу, өңдеу, сақтау және беру үшін қолданылатын электр-магнитті толқындар, электр және электрон қүрылғылары туралы ғылым. Электр энергиясы мен магнетизм туралы ілім дүниеге осыдан төрт жүз жыл бұрын, У. Гильберттің Магнит, магнитті денелер және үлкен магнит - Жер туралы деген іргелі еңбегі жарық көрген (1600) кезде келген болатын. 1895 жылы А.С.Попов электр магнитті толқындардың көмегімен байланыс жасауды тарихта тұңғыш асырды. Радиобайланыстың ашылуы техникадағы терең өзгерістердің бастамасы болды. Радиотехникалық әдістер мен құрылғылар космос жүйелерінде, автоматикада, радиолокация мен радионавигацияда, астрономияда, геологиялық барлауда, биологияда, медицинада және тағы басқа салаларда қолданылады.
Халық шаруашылығының бүгінде біздің елімізде түрлі хабарлар беру мен қабылдауды қамтамасыз ететін саласында ондаған мың байланыс кәсіпорындары бар. Өткен ғасырдың 60-шы жылдардың орта тұсынан бастап бірыңғай автоматтандырылған байланыс жүйесі жасалып, енгізілуде. Байланыс кәсіпорындары мен мекемелеріне жыл сайын ең жаңа аппаратура берілуде, оларды радиотехника мен байланыс саласында арнаулы әзірлігі бар инженерлер әзірлейді, конструкциялайды және пайдаланады [3- 9].
Жоғарыда айтылған мәселелерді, оның ішінде электротехника, радиотехниканың негіздерін мектепте оқыту мәселесі қазіргі уақыттарда төмен деңгейде деп айтылып жүргені белгілі. Оның себептеріне бірнеше факторларды жатқызады, олар бағдарламаның практикалық мәнінің болмауы, яғни оқу процесінде толық пайдалану мүмкіндігінің жоқтығы; оқулықтардың қазақ тілінде жеткілікті мөлшерде болмауы; мұғалімдердің арнайы даярлығының төмендігі; әсіресе, оқу-материалдық базаның жабдықталуының төмен болуы. Осыған байланысты біздер зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Орта мектептердегі радиоэлектроника үйірме жұмыстарын жүргізу жолдары деп алдық.
Зерттеу мақсаты: Орта мектептерде радиоэлектроника бойынша үйірме жұмыстарын ұйымдастыруды анықтау және әдістемелік ұсыныс әзірлеу.
Зерттеу нысаны: жоғары сыныптардағы технология пән сабақтары.
Зерттеу пәні: технология оқу пәні бойынша радиоэлектроника бағытынан үйірме жұмыстарын ұйымдастыру барысы.
Зерттеу міндеттері:
зерттеу тақыбыры бойынша әдебиеттерді, ғылыми зерттеу жұмыстарын зерделеу және талдау;
орта сынып оқушыларына радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздерін анықтау;
радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын орта мектепте ұйымдастыру әдістемесін мазмұндау;
радиоэлектроника бағыты бойынша орта мектепте үйірме жұмыстарында қарастырылатын радио бөлшектер мен бұйымдарды сипаттау.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады.
Орта мектептерде радиоэлектроникадан үйірме жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері
Сыныптан және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру формалары
Сыныптан тыс уақытта техника саласы бойынша мектеп оқушыларының техникалық қызығушылығын және техникалық шығармашылығын ұйымдастырудың негізгі формасы техникалық үйірме болып табылады. Ол техниканың нақты саласына жалпы қызығушылықты тудыратын және осы салада практикалық іс-әрекетпен шұғылдануға ұмтылатын ерікті оқушыларды біріктіреді. Бұндай жұмыстың негізін техника, техникалық объектілер және технология, моделдерді, құралдарды және басқа да құрылғыларды конструкциялау мен тұрғызу, ұтымды іс-әрекеттер, эксперимент жасау, ғылыми және техникалық ізденіс мәселелерін бірге зерделеу құрады.
Техникалық үйірме - бұл тек қана оқушылардың күштерін және шығармашылық ойлауды дамыту, бейімділік пен қабілеттілікті сынау орны ғана емес, болашақ өндіріс жаңашылдарын, ұсынысшылары мен өнертабысшыларын, ғалымдарды және инженерлерді ұжымда ұтымды тәрбиелейтін орын. Әрбір үйірмедегі сабақтарда реттілік, ұзақтық мерзімі және белгілі сала жұмыстары сипатталады.
Мектеп және мектептен тыс балалар мекемелерінде іс-әрекетінің практикасында қазіргі уақытқа дейін оқушылардың төмендегідей техникалық шығармашылығы үйірмелерінің түрлері қалыптасқан:
Дайындық техникалық үйірмесі (бұл бастауыш мектептің оқушылары үшін). Мұндай үйірмелер оқушылардың тұрғын орны бойынша мектептерде (ұзартылған күн тәртібі топтарында) және көптеген мектептен тыс балалар мекемелерінде құрылады. Мүнда. мектептің бастауыш сынып оқушылары шамасы келетін формада техника элементтерімен және қарапайым технологиялық процестермен танысады, қағаздармен, қаңылтырмен жүмыс жасайды, еңбек сабақтарында алған алғашқы ептіліктерін ағашты, пластмассаларды, металды және т.б. материалдарды өңдеу бойынша дамытады. Оқушылар техникалық ойыншықтарды, машиналар мен механизмдерді күрделі емес моделдері, қарапайым автоматты қүрылғыларды, оқу-көрнекі қүралдарды, мектеп және үйге керекті заттарды дайындайды. Бүл типтегі үйірменің іс - әрекетіндегі мәнді орынды қарапайым ойыншықтар мен моделдерден түрғызылған ойын және жарыстар алады. Соңғы уақыттарда осындай үйірмелердің жетекшілері оқушыларды қарапайым электротехника және электроника саласындағы жүмыстарға тартуда. Дайындық техникалық үйірме жүмыстарында сабақтардың тәжірибелері болашақтағы барлық формалар үшін мектеп оқушыларының орта және жоғары сыныптарын-дағы жас техниктеріне бастама болуда. Бастауыш мектеп оқушылары үшін бәрінен бүрын бастауыш техникалық модельдеу үйірмелері, механикалық ойыншықтар үйірмелері, көркем конструкциялау элементтері мен бастауыш техникалық модельдеу үйірмелері үйымдастырылады.
Заттық (ғылыми-техникалық) үйірме. Бұл үйірмелер мектептерде, кәсіптік-техникалық мектептерде, оқу-өндірістік комбинаттардың мектеп оқушыларының орта және жоғары жастағылары үшін оқу кабинеттері мен шеберханаларының базасында құрылады. Мектептерде физика-техникалық, химия-технологиялық, агрохимиялық, астрономиялық үйірмелер, ауылшаруашылық машиналары үйірмелері; кәсіптік-техникалық мектептерде (училищелерде) - электро- және радиотехникалық, автоматика, электроника және есептеу техникасы, токарлық және құрылыс нысандары және т.б. үйірмелер. Мұндай үйірмелердің мақсаттары - оқу жоспарындағы әртүрлі пәндер бойынша оқушылардың білімдерін кеңейту және тереңдету, практикалық ептіліктерін бекіту. Үйірмеде шұғылданумен оның мүшелері ғылым мен техниканың тарихы және қол жеткен жаңа жетістіктері бойына баяндамалар және рефераттар дайындайды, ғылыми-техникалық бюллетендер шығарады, тәжірибелер жүргізеді, міндетті оқу бағдарламаларынан тыс есептер шығарады. Осымен қатар көрнекі құралдарды, приборларды және т.б. жөндеу, конструкциялау және дайындау бойынша практикалық жұмыстарға үлкен мән бөлінеді.
Спорттық-техникалық үйірмелер. Бұл үйірмелер әртүрлі мектептен тыс мекемелерде, сондай-ақ кәсіптік-техникалық мектептерде құрылады. Оларды көбіне "жалпытехникалық" немесе "қызығушылық" деп те атайды. Бұл үйірмеге жататындар: авиамоделдеу, ракеталық-космостық модельдеу, авто- және кемемоделистер, теміржол моделдеу, радиобасқару, сумоторлы спорт және т.б. Оларда спорттық модельдеуге, спорттық техникалық түріне қызығатын ІУ-ХІ сыныптың оқушылары шұғылданады. Спорттық-техникалық үйірмелерде оқушылар арнайы технологияны оқып-үйренеді, ұшатын аппараттардың, автомобильдің, кеме, локоматив және т.б. спорттық жарыстарға немесе көрмелерде демонстрациялайтын көлік құралдарының қабырғалық және функциональдық моделдерін конструкциялайды және дайындайды. Бұл жұмыстар ерекшелігі жарыс үшін дайындалатын модельдер. Бірыңғай таптастыру талаптарына сәйкестікте болып табылады. Екінші-үшінші оқу жылындағы сабақтарда оқушылардың белгілі спорттық нәтижелерге жеткені, модельдің жеке бөлшектері үшін жаңа конструкциялық материалдарды таңдаумен байланысты экспериментті-іздеу жұмыстарына, оларды дайындау үшін жабдықтарды жетілдіруге қатыстырылады. Моделмен жұмыс кезінде, олардың жүрістерін дайындауда және жарысқа қатынасуда мектеп оқушылары техниканың сәйкес саласының тарихымен, жетістіктерімен және олардың одан әрі даму перспективасының жоспарымен танысады.
Өндірістік-техникалық үйірмелер қажетті материалдық құралдары бар кәсіптік-техникалық мектептерде, оқу-өндірістік комбинаттарда және мәдени - ағарту мекемелерінде, мектептің оқу шеберханаларында құрылады, әрі нәтижелі жұмыс жасайды. Бұл үйірмелер техниканың және өндірістің белігілі саласына қызығатын мектептің орта және жоғары сынып оқушыларын біріктіреді. Кеңінен таралған үйірмелерге жас дизаинерлер, столяр конструкторлар, металлистер, технологтар-рационализаторлар, электрондық автоматика, техникалық кибернетика, құлтемір техника, кіші өлшемді ауылшаруашылық техникаларын конструкциялау, аспап құрылысы және өлшеу техникалары үйірмелері болады. Ірі өнеркәсіп базаларында өнеркәсіптің саласының профилі бойынша мамандандырылған үйірмелер жұмыс жасауы мүмкін болды. Өндірістік-техникалық үйірмелердің жұмыстарының басты сипаты - бұл машиналарды, агрегаттарды, өнеркәсіптік қондырғаларды модельдеу, сондай-ақ таңдаған ғылым, техника және өндіріс саласындағы шығармашылық конструкторлық және тиімді ұсыныстар іс-әрекеттері.
Өндірістік-техникалық үйірмелердің ерекше категориясын мектеп оқушыларының төмендегідей бірлестіктері түзеді, олар кеңінен қолданатын машиналар, аппаратттар, немесе басқа да техникалық объектілердің (автомобильдер, мотоциклдер, комбайндар, және т.с.с.). Оқушылар мұнда олардың құрылысымен және жұмысымен танысады, оларды басқарудағы, күтім жасаудағы және қызмет көрсетудегі ептіліктерді игереді. Мұндай үйірмелер кейде оқу-техникалық деп аталады және жеке топтарға бөлінеді. Олар негізінен оқу сипатында болып табылып, тікелей шығармашылық конструкторлық және ұтымды ұсыныс жұмыстарымен байланыста болмайды. Оқушылар осындай үйірмеде оқу курсынан өтіп оның арнайы бағдарламасын орындайды, шын мәнінде нақты кәсіпті: жүргізуші, комбайнер, киномеханик, т.с.с игеруге оңай белгілі білімдер мен ептіліктерді (және соған сәйкес арнайы құжат - куәлік) алады. Мұндай үйірмелердегі сабақтар мамандар дайындауға жауапты ведомостволар бекіткен бағдарламалар бойынша жұмыс жүргізіледі.
Көркем-қолданбалы шығармашылық үйірмесі. Бұл үйірмелер мектептерде, кәсіптік-техникалық мектептерде (үйірмелерде), оқушылардың барлық жастары үшін әртүрлі мектептен тыс балалар мекемелерінде құрылуы мүмкін. Бұлар ағашты (ағашты ою бойынша), металды (шекімелеу) көркем өңдеу, инкрустация, макраме, ілмекпен тоқу, мозаика және т.б. Оларда мектеп оқушыларының эстетикалық талғамы қалыптасады, көркем-қолданбалы шығармашылыққа жеке-дара қызығушылығы дамиды.
Мектептегі, кәсіптік-техникалық мектептердегі, оқу-өндірістік комбинаттардағы немесе мектептен тыс балалар мекемелеріндегі техникалық үйірмелер жүйесінде даму, олардың белсенділігінің өсуі ғылыми және техникалық шығармашылық үшін үйірмелерді оқушыларға беруі мүмкін. Өнертабыстар мен тиімді ұсынысшылардың алғашқы ұйымы, оқушылардың шығармашылық бірлестіктері: конструкторлық бюро, топтар және бригадалар, жастардың тиімді ұсынысшылар мектебі, оқушылардың ғылыми қоғамы пайда болуы туындайды.
Оқушылардық конструкторлық бюросы оқу орнының, базалық мекеменің өндірістік тақырыбы бойынша шығармашылық іс-әрекеттерде белсенді қатынасу немесе қандайда бір техникалық проблеманы шешу мақсатында оқушылардың жоғары сыныптарынан түзіледі. Мұнда оқушылармен біргелікте: мекеменің инженерлері, ғалымдар, техника және басқа да саланың мамандары жұмыс жасай алады. Конструкторлық бюро жұмысының негізгі бағыты: тәжірибелі үлгілерді және оқу орындарында өнім шығару үшін технологиялық жабдықтарды түзу, өндірістің ұтымды ұсынысшылары сияқты еңбек құралдарында күрделі емес конструкторлық өзгертулерді енгізу, өндірістік технологиялық процестерді жеңілдету және жақсарту үшін құралдардың даярламасын жасау және оны дайындау, көлік құралдарын конструкциялау және дайындау.
Оқушылар конструкторлық бюрода тапсырманың және жобаның даярламасын түзу кезінде мектепте, кәсіптік-техникалық мектептерде, оқу- өндірістік комбинаттарда таныса қоймаған әртүрлі есептеулерді, графикалық тұрғызуларды орындауына тура келеді. Сондықтаң да мұнда оқу жас конструкторларға сәйкес ұйымдастырылады: көптеген сұрақтарды
оқушылардың өздері арнайы әдебиеттердің көмегімен өзбетінше жинақтайды, мамандармен кеңеседі.
Оқушылардың ғылыми қоғамын (ОҒҚ) мектептің, кәсіптік-техникалық мектептің, оқу-өндірістік комбинаттың кабинетінің базасында, т.б. ұйымдастыруға болады.
ОҒҚ-дағы жұмыстың міндеті, мазмұны және ұйымдастырылуы, сондай-ақ олардың мүшелерінің міндеттері оқушылардың ғылыми қоғамы туралы ережесі бойынша анықталады.
ОҒҚ негізі болып алғашқы бірлестіктер табылады, олар: мектепте, ОӨК, КТМ, мектептен тыс мекемелерде, жоғары оқу орындарында, ғылыми зерттеу институттарында құрылатын үйірмелер, конструкторлық бюролар, клубтар және т.б. Мектептік ОҒҚ математика, физика, химия, геология, техника бөлімдері болады. Техникалық секция әртүрлі техникалық үйірмелердің жұмыстарын біріктіреді. ОҒҚ алғашқы ұйымдары ғылымның, техниканың әртүрлі салалары бойынша аудандарда, қалаларда, облыстарда және республикаларда біріктіріледі.
Елімізде оқушылардың техникалық шығармашылығы бойынша кеңес үкіметі орнағаннан бері көптеген тәжірибелер жинақталды. Қазіргі кездегі халыққа білім беру саласының әртүрлі құрылымдық деңгейлерінің алдында, тарихи кезеңдердегі оқушылардың техникалық шығармашығының даму тарихын ескере отырып, оны қайта жаңғырту мәселесі тұр.
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруга қойылатын негізгі талаптар.
Сыныптан тыс сабақтардың тәрбиелік құндылығы, олардың тиімділігі көбіне бірқатар талаптарды сақтауға байланысты.
Ең алдымен олардың қазіргі заман нысаналылығы мен саяси бағыттылығын қамтамасыз етудің маңызы зор. Бұл талапты сыныптан тыс жұмыстың формалары мен әдістерін таңдаған кезде, оны жоспарлау және ұйымдастыру процесінде, қорытынды шығарған кезде сақтау қажет.
Сыныптан тыс жұмысқа қойылатын талаптардың ең маңыз-дыларының бірі - оның өмірмен тығыз байланыстылығы. Кез келген үйірменің, ғылыми қоғамның жұмысы айнала қоршаған өмірмен танысуға және оны гүлдендіруге белсене қатысуға себепші болуы тиіс.
Сыныптан тыс сабақтардың мазмұны мен ұйымдаетырылуын мектептің оқу-тәрбие міндеттеріне бағындыру қажет. Үйірмелік және бұқаралық сыныптан тыс жұмыс үшін жалпы білімді және политехникалық дүниетанымды кеңейтуге, адамгершілік және еңбек тәрбиесін беруге, саяси сананы, эстетикалық талғамды және дене қуатын дамытуға септігін тигізетін материалдар іріктеудің маңызы үлкен.
Сыныптан тыс сабақтардың тиімділігі, егер олар анда-санда емес, жүйелі, үнемі өткізілетін жағдайда едәуір артады. Бұған тыңғылықты жоспарлаудың және нәтижелерді есепке алудың көмегімен қол жетеді. Мектептерде оқылатын ғана емес, сыныптан тыс сабақтардың кестесі де болуы пайдалы. Онда үйірмелік және басқа сабақтан тыс жұмыстың кұндері және сағаттары көрсетіледі.
Сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға қойылатын маңызды талап - олардың қолдан келерліктей, шама жетерліктей болуы. Шама жетпейтін сабақтар қажетті нәтиже бере алмайды. Олар оқушылар ұшін қызықты емес, оларды еліктірмейді. Олардың жоғары сыныптарда қолдан келерліктей болуын қамтамасыз ету ерекше қажет. Бұл сыныптардағы үйірмелік және бұқаралық жұмыстарда әр түрлі ойындар мен ермектер, романтика элементтері үлкен орын алады. Мұнда қарапайым қол жұмысымен айналысу, сыныппен немесе оқушылардың топтарымен жүргізілетін жалпылама жұмыс формалары басым болады. Сыныптан тыс жұмыс мазмұнының, формалары мен әдістерінің оқушылардың даму деңгейіне сәйкес келуі - педагогикалық талаптардың бірі.
Ақырында, сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға қойылатын талаптардың бірі - олардың алуан түрлі және жаңа болуы. Оқушылардың бір сарынды, біркелкілік пен іш пыстыратын іске төзбейтіні белгілі. Олар бірсарынды сабақтарға ынта көрсетпейді, оларға қатыспайды, оларды өткізген кезде тәртіп бұзады. Оқушылар үйірме сабақтарына, ертеңгіліктерге, оқушылар конференциясына ықыласпен барулары үшін онда тартымдылық, алуан түрлілік, жаңалық маңызы зор [10-13].
Техникалық үйірмелерді ұйымдастыру негіздері
Үйірме жұмыстары педагогикалық жүйеде ұйымдастырылады және жүзеге асырылады. Педагогикалық жүйе құрылымы келесі өзара байланысты элементтер жиынтығынан тұрады ұсынылады: оқушы, тәрбие мақсаттары (жалпы және жеке), тәрбиенің мазмұны; тәрбие процестері (жеке тәрбие мен оқытудың), мұғалім (немесе ТОҚ - техникалық оқыту құралдары), тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру формалары, нәтижелері, оқу-тәрбие процестерін басқаруды, педагогикалық технология.
Техникалық шығармашылық сипаттағы үйірмені ұйымдастыруда, төмендегілер оның негізі болып табылады.
Бірінші, үйірме жұмысы үшін оған қызығатын оқушылардың болуы; екінші, үйірме жұмыстарының оқу мақсатымен қоса тәрбие мақсаттары алға тартуы; үшінші, осы тәрбие мазмұнының қоғамдық мәнді сипатының, мазмұнының болуы; төртінші, әрбір оқушыға тәрбие процестерінің ықпал етуі; бесінші, үйірме жұмыстарын ұйымдастыруға байланысты мұғалімнің және техникалық оқыту құралдарының болуы; алтыншы, үйірмедегі тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру формаларын таңдауға мүмкіндіктің болуы; жетінші, әрбір үйірме жұмысының, оған қатынасушы оқушылардың алға қойған белгілі нәтижелерге жетуі; сегізінші, үйірме жұмыстарының бүкіл оқу-тәрбие процестерінің құраушысы болуымен қатар, оның бір орталықтан басқарылуы.
Үйірме жұмыстары, оның ішінде техникалық шығарашылықты жүзеге асырудағы үйірме жұмыстары, оқу процесіне тікелей қатысты болып табылады, сондықтан да техникалық үйірме жұмыстарын ұйымдастыру бойынша мұғалім немесе сала бойынша маман оқу процесінің құрылымы мен жүзеге асырылуын білуі тиіс.
Оқыту процесі: оқытудың мақсаты мен міндеттерінен ^ оқыту
мазмұнынан ^ оқыту әдістерінен ^ оқытуды ұйымдастыру формаларынан ^ оқыту нәтижесі сияқты компоненттерден тұрады деп қарастырсақ, онда бұл компоненттерді бір-бірінен бөліп қарастыруға болмайды. Осыдан оқытуды ұйымдастыру формалары мен мен әдістері - оқу процесінің негізгі элементтері екендігін көруге болады. Техникалық үйірмедегі еңбекке баулудың мақсаты мен міндеттерін оқытудың тиімді формалары мен әдістерін пайдаланбастан жүзеге асыру мүмкін емес.
Үйірме жұмыстары технология пән сабақтарының міндеттері мен мазмүны бойынша: жаңа білімдерді зерделеу; ептіліктер мен дағдыны қалыптастыру; практикада білімдерді қолдану; білімдерді жүйелеу және талдап қорыту; білімді, еңбектік ептіліктіліктер мен дағдыларды тексеру; шығармашылық сипатта жүмыс жасау болуы мүмкін.
Үйірме сабақтарында сабақтың түрлеріне сәйкес қүрылымдары әртүрлі болатынын мүғалімнің білгені дүрыс және оны өзінің үйірме жүмыстары бойынша іс-әрекетінде жүзеге асыруы мүмкін.
ХХғ. 80-90-жылдарды мектептер мен техникумдардың, жоғары оқу орындары арасындағы байланыс мейлінше күшейе түскен. Көптеген институттар және бірінші кезекте университеттер жоғары сынып оқушыларымен үлкен жүмыстар жүргізе білген. Олар үшін лекциялар оқылды, арнаулы мектептер үйымдастырылды, конкурстар мен олимпиадалар өткізді. Педагогикалық жоғары оқу орындарының да мектеппен байланысы күшейе түскендігін көруге болады.
Көптеген жоғары сынып оқушылары ашық лекторийлар мен клубтарда оқылатын жалпы білім беретін және ғылыми-көпшілік лекцияларға қатысқан, қазіргі уақытта олар көп жерлерде тоқтаған.
Әдістеме - педагогика ғылымының жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен мазмүнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін бір саласы. Түтасынан алғандағы жас үрпақты тәрбиелеу мен оқыту процесінің заңдылықтарын дидактика зерттейді. Ол заңдылықтардың жеке пәндерді оқытудағы көрінісін және әр пәнді оқытудың өзіне ғана тән заңдылықтарын пәндік дидактика қарастырады. Бұлардың әрқайсысына тән өзіндік ерекшеліктеріне байланысты оқыту әдістемелері бар [14-16].
Қазақ халқында балалардың тілін сындыру, сауат ашу, шешен сөйлеуге баулу әдістемелерінің ұлттық дәстүрлері ежелден болған. Алайда ғалымдар ғылымы әдістеме тарихын Ыбырай Алтынсарин еңбектерінен бастап жүр. Оның Орыс тілін қазақтарға үйретудің бастауыш құралы деп аталатын еңбегі қазақ топырағында туған тұңғыш әдістемелік еңбек болып табылады. ХХ ғасырдың басында Ахмет Байтұрсынов осы дәстүрді тереңдетіп, Баяншы, Тіл жұмсартар деп аталатын әдістемелік кітаптар жазды.
Осы кезеңнен бастап, қазақ әдістеме ғылымы жан-жақты дамып, сан салалы зерттеулерге ұласты. Жеке пәндерді оқытудың әрбір кезеңдегі (бастауыш кластар, орта мектеп, жоғары оқу орындары т.б.) әдістемелері жасалып, олардың жеке бөлімдері бойынша берілетін білім мен дағдыларды меңгертудің тиімді жолдары зерттеле бастады.
Әдістеме ғылымы тек тәрбие туралы ілім-дилактикаға ғана негізделіп қоймайды. Ол психология, педагогика, физиология, т.б. ғылымдардың жетістіктеріне сүйеніп, білім беру жүйесіндегі озат тәжірибелер мен мәселелерді жедел ғылым талдаудан өткізіп отырады. Осы заманғы педагогикалық процесте қолданылатын әдістер саны, түрі орасан көп. Осыдан, оларды ғылыми топтастыру қажеттігі туындайды. Бұл оқу әдістеріндегі жалпылық пен жалқылықты мәнділік пен кездейсоқтықты анықтауға жәрдемдеседі, оларды мақсатқа орай әрі тиімді пайдалануға себін тигізеді [3].
Білімдену процесінің табысты болуы көбіне қолданылатын оқу әдістеріне тәуелді.
Оқу әдісі - білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқутттының бірлікті іс -әрекеттік қимыл - тәсілдері. Оқу мақсаты жолындағы ұстаздың оқыту жұмысы мен шәкірттің оқып - үйрену әрекеттерінің өзара байланыстылығы және анайылығы осы оқу әдісінен көрінеді.
Дидактикада кең қолданым тауып жүрген және бір түсініктер легі -бұл "оқу тәсілі" және "оқу ережелері".
Оқу тәсілдері - оқу әдісінің құрамды бөлігі немесе бір қыры, яғни жалпы әдіс түсінігіне байланысты жалқы ұғым. Бұл екі ұғымды өз алдына шектеп болмайды, олардың ара қатынасы ауыспалы, өзгермелі. Кей жағдайларда әдіс педагогикалық міндетті шешудің дербес жолы есептелсе және бір ықшам оқу - тәрбие мәселесіне орай-тәсіл болуы мүмкін. Мысалы, егер мұғалім жаңа білімдерді сөздік, ауызша әдіспен (түсіндіру, әңгімелеу, сұхбат) ұсыну барысында көрнекі құралдарды пайдаланса, онда бұл көрнекілік - тәсіл ретінде қабылданады. Егер де көрнекіліктер білім игертудің негізгі құралы болып, солар негізінде оқушылар жаңа білім ақпараттарын қабылдаса, онда көрнекілік - әдіс, ал мұғалімнің қалған оқу іс-әрекеттерінің бәрі тәсіл болып есептеледі.
Сонымен, әдіс көптеген тәсілдерден құралады, бірақ олардың жәй жиынтығын білдірмейді. Тәсілдер арқылы оқытушы мен оқушының
оқу жұмыстарын орындаудағы өзіндік ерекшелігі көрініп, оқу субъекттері іс- әрекеттеріне даралық сипат береді.
Оқу ережелері (дидактикалық ережелер) - оқу процесінің қалыпты педагогикалық жағдайларында қандай және қайтіп әрекет жасау қажеттігін көрсететін нақты ұсыныс.
Ереже әрқандай тәсілдің сипаттамасы, норматив моделі есебінде қолданылады. Нақты міндет шешіміне пайдаланатын ережелер жүйесі - әдістің норматив-сипаттама моделін қурайды.
Оқу әдістері -тарихи категория. Өндіріс күштерінің деңгейі мен өндірістік қатынастар сипаты педагогикалық процестің мақсаттарына, мазмұнына, құрал жабдықтарына өз ықпалын тигізеді. Олардың ауысуымен оқу әдістері де өзгеріске келеді.
Қоғамдық дамудың алғашқы кезеңдерінде өскелең әулетке тәжірибе өткізу ересектер мен балалардың бірлікті іс-әркеттік процесінде орындалып жатты. Бұл дәуірлердегі басты оқу әдісі еліктіру, еліктеу жолымен іске асты. Ересектер қалай әрекетке келсе, балалар соны қайталап, қорек табу, от жағу, киім-кешек дайындау ж.т.б. үйренді. Негізгі оқуды өзгертпей, қайта жасау (репродуктив), (мендей етіп істе) әдісі алынды. Кейінгі замандардағы барша әдістер осы қайталай жасау әдісінен өз бастауларын алды.
Мектептердің ресми формаларының ұйымдастырылуы заманынан оқудың сөздік (ауызша) әдістері пайда болды. Мұғалім дайын ақпаратты сөзбен жеткізіп отырды, оқушылар оны есіте отырып, игерумен болады. Қоғамға жазудың келуі, кітап баспасының өркендеуі, білімді жария етуде, жинақтауда және әулеттен әулетке жеткізуде (код) таңбаны пайдалануға мүмкіндік берді. Енді сөз негізгі ақпарат ұсыну құралына айналып, ал кітап бойынша оқыту мұғалім мен оқушының ең көп тараған өзара ықпал жасау әдісі болды.
Кітап әрқилы қолданылды. Ортағасыр мектебінде оқушылар негізінен діни мазмұндағы мәтіндерді қарадүрсін жаттаумен шектелді. Осыдан жалаң, жаттанды оқу (догматикалық) әдісі үрдіске айналды. Бұл әдістің сәл жетілген түрі сұрақ қою, дайын жауаптар берумен (софистика) байланыстырылды.
Ұлы жаңалықтар ашу және ойлап табу дәуірінде бұрын оқытудың жалғыз- ақ жолы болған сөздік әдіс өз маңызын жоғалта бастады. Өркендеудегі қоғам қажетіне орай оқу процесіне бақылау, эксперимент, өзіндік жұмыс, жаттығу, яғни оқушыда белсенділік, саналылық, ынталылық оятуға бағытталған әдістер ене бастады. Көрнекі оқу әдісі де кең тарады.
ХІХ-ХХ ғ.ғ. шектерінде сөздік әдіске балама ретінде бала қажеттері мен қызығуларын біршама толық ескеретін, оның өзіндік әрекеттерінің дамуына жол ашатын эвристикалық (шығармашылдық) әдіс маңызды орын иелей бастады. Кітаби әдістердің орнына табиғи әдістер келді. Яғни оқу шынайы болмыс, қоршаған дүниемен байланыстырылатын болды. Ұстаз бен оқутттыны енді оқудың практикалық әдістерін қажет ететін іс-әрекет арқылы оқып- үйрену әдісі қызықтыра бастады. Мұндай оқуда қол еңбегіне, еңбекпен байланысты іс-әрекеттерге, сонымен бірге оқушылардың кітаппен жұмыс істеуіне көп мән беріліп, балалардың өз тәжірибесі негізінде дербестік қабілетін дамыту басты назарға алынды. Шамалап ізденіс, зерттеу әдістері қалыптасты.
Дегенмен, білім дамуының әр кезеңдерінде қолданымға келген әдістердің қай-қайсысы да өз бетінше жеке қажетті педагогикалық нәтижені қамтамасыз ете алмайды. Оқу әдістерінің әрбірі өз алдына әмбебап қызмет атқармайды. Оқу барысында әрқилы әдістерді өзара байланыстыра қолдану, пайдалану ғана тиімді өнімін береді.
Мектептің өз базасында бар кинотеатрлар балаларға тәрбиелік үлкен ықпал жасайды. Бұл кинотеатрлар мектептердің тапсырысы бойынша кинофильмдер көрсетеді, репертуар таңдау, диспуттар мен талқылаулар ұйымдастыру үшін оқушыларды кеңінен тарта білген. Бұл кинотеатрларда оқушыларға ақысыз көрсету үшін кинопрокат өте көп мөлшерде фильмдер бөлініп келген. Сыныптан тыс жұмыста мейлінше әр түрлі оқу және мәдени - ағарту тақырыптарына шығарылатын диафильмдер де қолданылған.
Оқушылар мен жастарды тәрбиелеуге радио мен теледидар үлкен үлес қосып келген. Олар балалар мен жасөспірімдердің ой-өрісін кеңейту үшін арнаулы хабарлар және радиотелехабарлар серияларын өткізгендігін көруге болады [17, 18].
Біздің елімізде мектеп, мектептен тыс арнаулы тәрбие мекемелері жүргізетін тәрбие жұмысына елеулі көмек көрсетіп келген, өсіп келе жатқан ұрпаққа жан-жақты тәрбиелік ықпал жасайтын біртұтас жүйені пайдаланған және соны қазіргі уақытта қолға алу жағы қарастырылуда.
Осыған сәйкес техникалық үйірме сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік дидактикалық ерекшеліктері болады. Олар:
үйірме жұмыстарының түріне сәйкес оқыту, дамыту міндеттерімен ерекшелінуі;
үйірме сабақтарының үйірменің түріне байланысты оқу
материалдарының жиынтығының, оқыту мазмұнының болуы және оларды таңдауда педагогика ғылымының дидактика әдістерін басшылыққа алу;
үйірменің түріне сәйкес техникалық еңбекке, іс-әрекетке оқушыларды қатыстыруда оқытудың принциптерін олардың (оқушылардың) жас ерекшеліктеріне сәйкестігін ұмытпау;
тиімді оқытудың әдістерін үйірме жұмыстарында пайдалану;
әрбір оқутттының таңдаған моделіне, техникалық объектісіне және олардың күрделілігіне, көлемділігіне байланысты оқытуды ұйымдастырудың формаларын қолдану;
үйірменің түріне байланысты әрбір сабақта оқушының жеткен нәтижелерін мұғалімнің есепке тіркеуі;
үйірменің өзі ерікті оқушыларды жинағандықтан, сабақта мұғалім мен оқушылардың арасындағы өзара қатынасты эмоциональды сәтті ету, оқыту процесіне қатысушылардың эмоциональды жабдықталғандығын қамтамасыз ету;
үйірменің түріне байланысты оқытудың құралдарының, оның ішінде оқулықтардың, таңдаған еңбек объектілерінің қазіргі заманғы болуын қамтамасы ету.
Үйірме сабақтарының өзі оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес ұйымдастырылатыны белгілі. Сондықтан да сабақта тек жоғарыда қарастырылған ерекшеліктерді теориялық тұрғыда біліп қана қоймай, нақты іс - әрекеттерді сабақтың барысында орындау қажет. Олар әрбір жас техникке жұмыстың түрін таңдауда көмектесі. Әрбір сабақтың нәтижелі болуы үшін өткен жылы, өткен сабақтағы жеткен жетістіктер мен кемшіліктерді атап өту, талдау қажет. Сондай-ақ төмендегілерді басшылыққа алу керек:
Әрбір болашақ техниканың немесе бар техниканың кішірейтілген үлгісін моделдеуде оқушыларға сол жұмыс объектісінің үлгісін көрсету керек.
Әрбір сабақтың мақсаты оқутттының өзінің ойына сәйкес таңдалуы мен негізделуі тиіс.
Таңдаған дайындайтын еңбек объектісіне сәйкес оқушы материалдармен таныс болуы тиіс. Кітаптардан, диафильмдерден т.б. ақпарат алуы қажет.
Жоғары сыныптың оқушылары шығармашылық тұрғыда жұмыс жасайтын болғандықтан, олардың шығармашылық процестерінің бір жылдық сабақ схемасы төмендегідей болуы тиіс:
объектіні таңдау;
объектінің сипатын талдау, қоғамдық қажеттілік тұрғысынан оны мақсатты тұрғыда дайындауды түсіну;
міндеттерді тұжырымды, жетістікке жететіндей етіп қою;
идеяны (жобаны) негіздеу;
жобаның конструкторлық-технологиялық құжаттар даярламасын түзу;
үлгіні дайындау, сынақ жүргізу, объектіге баға беру.
үйірмедегі сабақтарда жоғары сынып оқушыларының техникалық шығармашылығы бойынша өз бетінше жұмыстардың элементтері төмендегідей болып келуі тиіс:
жұмысты жобалау үшін ұсынылатын жұмыстарды тізбегімен танысу;
мектептің экспозициясын, техникалық оқыту құралдарын қарап шығу;
қарап шыққан еңбек объектілерін талдау;
жобалау жұмыстары үшін ұсынғандарды ойлану;
жұмыстың объектілерін, болжамды таңдау, міндеттер қою;
міндеттерді шешу (жоба бойынша шамамен алынған жұмыстарды орындау);
қысқаша сипаттамасын түзу (жұмыс түріне, объектіге сәйкес);
таңдалған жұмысты негіздеу (оны ұжым болып талқылау).
Үйірмедегі сабақтарда, іс-әрекеттерде оқушылардың бос уақытын тиімді
ұйымдастыруға мүмкіндік туады, олардың қабілетін анықтауға және дамытуға, әр техникаға қызығушылығы артады, техниканы білуге құштарлығын оятуға көмектеседі.
Іс-әрекеттің бұл түрі көбіне орта және ересек жастағы оқушыларды қамтиды. Ал, төменгі сынып оқушылары "шебер қолдар" үйірмелеріне қатысып, ұшақ, кеме, автомобиль модельдерін жасаумен айналысады. Бастауыш сынып оқушылары ауыл шаруашылығы өсімдіктерін өсіру жөнінде қарапайым тәжірибелер жасайды және үй жануарларын күтіп баптайды.
Алайда, техникалық шығармашылық және тәжірибе жұмыстарының ең күрделі түрлерімен тек жеткіншектер мен жоғары сынып оқушылары ғана айналысады.
Техникалық шығармашылық процесінде олар түрлі техникалық объектілер мен қондырғыларды зерттейді, ал кейде оларды құрастырады, әр түрлі техникалық объектілер мен құрал-жабдықтарды жасайды, түрлі машиналарды басқаруды игереді, рационализаторлық және өнертапқыштық қабілеттерін дамытады. Соңғы жылдарда оқушыларды, әсіресе жоғары сынып оқушыларын техникалық үйірмелерге тарту ісіне көп көңіл бөлінуде. Бұлар жұмысшы мамандығын игеруге көмектеседі. Мұның әсіресе ауыл оқушылары үшін зор мәні бар. Олар автомобиль, трактор, комбайн жүргізуге үйретіледі, ауыл шаруашылығы машиналарымен жұмыс істеу дағдысын үйренеді.
Техниканың жекелеген саласына шығармашылық ынта-ықылас білдірген неғұрлым дайындығы мол оқушылар үшін автоматика мен телемеханика, радиоэлектроника, есептеу техникасы, кибернетика және басқа да өресі жоғары үйірмелер құрылады. Жоғары сынып оқушылары модельден нақтылы объектілерді жасауға жиі ауысады (істеп тұрған шағын жылу және су қысымы электростанцияларын, шағын метражды спорт автомобильдерін, аэрошаналарды, планерлерді және т.б. конструкциялау).
Техникалық және ауыл шаруашылығы үйірмелері өз іс-әрекетін мектеп шеңберімен шектей алмайды: олар кәсіпорындармен, ауылдармен байланыс орнатады. Мәселен, техникалық үйірме мүшелері ауылдарға сорттау, сынау жұмысын жүргізуге, жаңа техникалық дағдыларды өсіруге көмектеседі. Практикалық қызметтің қоғамдық пайдалы бағыттылығы оның тиімділігін едәуір арттыра түседі. Сонымен бірге бұл құнды қасиеттерді қалыптастыруға игі ықпал жасайды. Еңбектің қоғамдық құндылығы неғұрлым жоғары болса, оның тәрбиелік мәні де жоғары болады. Муны көптеген мектептердің практикасы көрсетіп, дәлелдеп отыр.
Соңғы жылдарда техникалық және ауыл шаруашылығы үйірмелерінің жұмысындағы орындаушылық, үлкендердің тапсырмаларын жай орындай салу тенденциясы тәрізді кемшіліктер жойылып келеді. Оқушылар барған сайын шығармашылыққа араласа түсуде. Көптеген үйірмелерде ізденіс, өнерпаздық ахуал орнаған. Оқушылар өз идеялары мен жоспарларын жүзеге асыруға ұмтылады. Мұның өзі оларды өз бетімен еңбек етуге дайындауға, болашақ мамандықты саналы, әрі ойлап таңдауға көмектеседі.
Озық тәжірибе өндірістік арнайы үйірмелерін ұйымдастырудың орынды екенін көрсетіп отыр. Оқушылар мұндай үйірмелерде балташы, слесарь және токарь жұмысын игерумен ынталы түрде айналысады. Оларды радиоәуесқойлар, киномеханиктер үйірмелері де қызықтырады. Мұнда қажетті білім алып қана қоймай, сонымен бірге түрлі мамандықты да алып тттығады.
Жоғары сынып оқушыларына арналған машинатану, радиоэлектроника, автомобильдер мен ауыл шаруашылығы машиналарын зерделеу, жеміс, көкөніс, гүл өсіру жөніндегі факультативтер ұйымдастыру техникалық шығармашылықты және тәжірибе жұмысын дамытуға жағдай жасайды. Бұған деген ынта-ықылас техникалық және ауыл шаруашылығы үйірмелерінде туады.
Бұған ғылыми техникалық ертеңгіліктер мен кештерге қатысу, ғалымдармен және өндіріс озаттарымен кездесу де көмектеседі [19,20].
Оқушылардың техникалық және ауыл шаруашылығы үйірмелеріне белсене қатысуы - кәсіптік бағдар берудің пәрменді құралы. Мұндай үйірмелер мен ғылыми қоғамдарда кәсіптік ынта мен қабілеттер мейлінше ойдағыдай дамиды, кәсіптік бағыттылық қалыптасады. Еңбек мамандығын игеруге қажетті дағдылар мен шеберлік жетіледі.
Педагогика ғылымы озат мектептердің тәжірибесі ұжымдық еңбекті ұйымдастыру әдістемесінде мыналардың аса маңызды екенін көрсетеді:
Еңбекке байыппен әзірлену (оқушыларды пайдалы істерді "барлауға" қатыстыру, алдағы әрекеттің мақсаты мен маңызын түсіндіру, жұмыс жоспарын талқылау, алға қойылған мақсатқа жету тәсілін белгілеу, жұмысқа жауапты адамдарды бөлу):
жұмысты ұйымшылдықпен бастау (міндеттерді бөлу және күштерді орналастыру, еңбек әрекетіне қатысушыларға нұсқау беру);
оқушылар еңбегін көтермелеу (жарысты ұйымдастыру, таңдаулыларды көтермелеу, еңбек әрекетіне ойын элементтерін енгізу);
еңбекті дұрыс ұйымдастыру (жұмысты негізгі кезеңдерге бөлу, еңбек пен демалысты алмастырып отыру, өзара көмекті ұйымдастыру, жұмыстың ұжымдық формасына бағдар ұстау, еңбектің ең тиімді тәсілдерін енгізу, оны ғылыми ұйымдастыру);
еңбек әрекетінің нәтижелерін объективті түрде, әділ бағалау (атқарылған жұмыстың нәтижесін есептеу, оның қоғамдық мәнін бағалау, тәрбиелік тиімділігін анықтау).
Осы талаптарды қадағалау тәрбие процесін зор табыспен ұйымдастыруға және жаңа қоғамның белсенді, әрі саналы құрылысшыларын дайындау жолында елеулі табыстарға жетуге мүмкіндік береді.
Техника моделін жасауга байлынысты оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау
Техника моделін жасауды үйрететін үйірме жұмысының оқу жоспарын жетекші үйірме сабағы басталмас бұрын бағдарламаға сүйене отырып жасайды. Алайда үйірменің жұмыс жоспарын оқушылардың қандай мәселеге ерекше ынталы екенін ескере отырып, өздерімен ақылдасып отырып шешкен жөн. Осыған байланысты тұтас оқу жылының жұмыс жоспарына өзгерістер енуі мүмкін, бұл әсіресе оқушылардың тілегіне, әуесқойлығына байланысты болады.
Үйірменің жұмыс жоспарын жасауда нақты жұмыс жағдайын есте ұстау керек (материал мен құрал-жабдықтардың болуы, мақсатты экскурсиялар жасау мүмкіндігі, фильмдер, диафильмдер көрсету, көпшілік шаралар өткізу, т.б.).
Практикалық жұмыстардың тізбесін белгілеуде олардың тақырыбы оқушылардың бұрын оқып өткен тәсілдерді меңгеруіне және өздеріне таныс құрал-саймандарды қолдана білуіне мүмкіндік бергенде ғана іскерліктер мен дағдылар жақсы қалыптасатынын ескеру маңызды
Танымдық, сюжетті-рольді ойындар өткізуге мүмкіндік беретін, қоршаған орта құбылыстарын белсенді түрде қабылдауға ұмтылдыратын модельдер мен макеттерді жасауға ерекше көңіл бөлу керек.
Техника моделін жасауды үйрету оқу жоспарының жасалуы мен пішініне деген белгілі бір талап жоқ. Тіпті қатар жұмыс жүргізетін бірнеше техникалық үйірменің жұмыс жоспары әр бәлек болуы мүмкін. Үйірме жұмысының табысты болуы оны дұрыс ұйымдастыруға, жоспарлауға және жетекшілердің бастамасына байланысты.
Сағатты тақырыптар бойынша шамалап бөлген дәстүрлі тақырыптық жоспар әрбір нақты үйірменің жетекшісі қандай тақырыптарды көздеп отырғанына, оқу жылы бойында сыныптан тыс техникалық сабақтарға қанша сағат бөлінетініне қарай жасалады. Әрбір айға жоспарлау күнтізбектік жоспар демалыс, мереке күндерімен үйлестіріледі. Алдыңғы қатарлы мұғалімдер мен техникалық үйірмелер жетекшілерінің тәжірибесі, жұмысты айларға бөліп жоспарлауға ай сайын белгілі бір папкаларға жүйелі түрде жинақталып отырған әдістемелік материал көп көмек беретінін кәрсетіп отыр. Папканың мұқабасын жыл мерзімдері бойынша, демалыс күндерін есепке ала отырып әдемі безендіреді. Сол ай ішінде жасалуға тиісті заттың шаблондарынан, суреттерінен, сызбалары мен сипаттамаларынан басқа, папкада оқушылармен өткізілетін әңгіме материалдары, біздің елімізде болған ұлы өзгерістерді, оқиғаларды бейнелейтін картинкалар мен фотосуреттер, тамаша адамдар әмірінен мәліметтер, ғылым мен техниканың жетістіктері туралы жазылған газет, журнал қиындылары, т.б болады.
Бағдарлама тақырыптары бойынша күнтізбелердің қызыл күндерімен сәйкес жүретін жұмыс үйірменің жасампаз тірлігіне әсер етеді, мұнда жоғары сынып оқушылары еліміздің тіршілік тынысын, өз еңбегінің қажеттігін сезінеді. Мерекелерге орай мұғалімдерге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz