Бизнес этикасындағы негізгі тұжрымдамалар

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Бизнес этикасындағы негізгі тұжрымдамалар

Жоспар:

Бизнес этикасының құрылымы.
Дін және бизнес
Утилитаризм теорисы
Диантистика этикасы
Әділдік этикасы

6. 1. Бизнес этикасының құрылымы

Бизнес этикасы - ғылыми пән және ол іскерлік жағдайларында этикалық принциптерді қолдануды зерттейді. Бизнес этикасында мына мәселелерді жетілдіру: Корпаративтік және әмбебап этика арасындағы өзара қатынастар, әлеуметтік жауапкершілік проблемасы, шешімдер қабылдаудың нақты ситуацияларына этиканың жалпы принциптерін қосу мәселесі, этика деңгейін көтеру тәсілдері, экономикалық тәртіпке т. с. с. діни және мәдени құндылықтардың тигізер әсерлері көбірек қарастырылады.

Мораль теориясы

Психология бизнес этикасы Маркетинг Экономика

1-сурет. Бизнес этикасы мен білімнің басқа салалары арасындағы өзара қатынастар

Бизнес этикасын макроэтика және микроэтика деп екіге бөлу дәстүрге айналған. Макроэтика- бизнес этикасының бір бөлігі, ол қоғамның әлеуметтік және экономикалық құрылымдарының макросубъектілері: корпорациялар, мемлекет пен қоғам, олардың бөлімдері арасындағы моральдық катынастардың ерекшеліктерін қарастырады.

Микроэтика - корпорация ішіндегі моральдық қатынастар, корпорация қызметкерлері, сондай-ақ, акция ұстаушылар арасындағы ерекшеліктерді зерттейді.

Мамандар макросубъетілер арасындағы моральдық қатынастар жүйесінде: горизонтальді және вертикальды деңгейлерді айрықша бөліп көрсетеді. Горизонтальды деңгейде сипаттамасы бірдей субъектілер мен әртүрлі корпорациялар арасындағы моральдық қатынастар қарастырылады. Ал вертикальды сипаттамасы мен қасиеттері әртүрлі субъектілер арасындағы моральдық қатынастар сөз етіледі. Осы деңгейдің қарауына корпорция мен мемлекет арасындағы бүтіндей корпорациялармен қоғам (немесе бөліктері) арасындағы және корпорациялар мен қоршаған орта арасындағы қатынастарда жатады.

Адамдардың көпшілігі шешімдерін микродеңгейде, өз тәртібіне жауап берер шақта қабылдайды. Бұл шешімдер жеке адамға, жақындары мен әріптестерінің немесе шағын ынымақтастардың әл ауқатына қатысты болып келеді. Ертелі - кеш кейбір адамдар макродеңгейде, мәселен, мемлекеттік ұлттық саясатты қалыптастыруға қатысуға шешім қабылдай бастайды.

Бизнес этикасының экономикалық институттарды қалыптастыруға және де, бизнес білгірлерінің жұмыс істеуіне қатысы бар. Қоғамның экономикалық институттары мораль саласына енбей қоймайды. Сондықтан да бизнес этикасының макродеңгейінің мән маңызына баға жеткізсіз.

Бизнесте макродеңгей тұрғысынан іске келу өтпелі кезеңдегі экономика үшін аса маңызды. Мәселен, Қазақстанда негізгі экономикалық институттарды трансформациялау болып жатыр. Егер институттардың жақсы ойластырылған құрылымдары мәдени және әлеуметтік жағдайларға бейімделсе, олар макродеңгейдегі этикалық жауапты тәртіпке келтіруге мүмкіндік туғызады. Егер институттар жалған түрде құрылып, нақты әлеуметтік жағдайлар ескерілмесе, еңбек ұжымы деңгейінде этикалық жеке проблемаларға күш жігер жұмсаудың қажеті жоқ. Өйткені адамдардың экономикалық шалғай институттарымен және қате саяси бағытпен ұдайы күрес жүргізуіне тура келеді.

Бизнес этикасының қай жерде аяқталып, экономикалық теорияның қашан басталарын макродеңгейде айту қиын. Сайып келгенде, макродеңгейдегі бизнес этикасы экономикалық институттар мен олардың саясаттарына этика теориясын қолданумен байланысты десек, онда экономика туралы ұмытып, бизнестің этикалық проблемалары хақында пікір айтудың қажеті жоқ.

Екі бағыттың өзара әрекеттесуін сараптау қиын болғанымен, мұны ескермесе болмайды. Егер, бір жағынан, саясатты анықтайтын адамдарға пайдалы кеңестер беріліп жатса, онда бизнес этикасына арналған экономикалық теорияны білу керек. Екінші жағынан әлеуметтік және моральдық құндылықтар қатыстырылмайынша экономикалық сараптау толық болып шықпайды. Кейде этиканы білетін адам экономист ретінде, ал экономист болса этикашы сияқты пікірлер айтады. Ендеше бұл іскер адамдар алдында тұрған проблемаларды шешу кезіндегі екі жақтың өзара әрекеттестігінің көрінісі болып табылады.

Бизнес этикасы - ғылыми пән және ол іскерлік жағдайларында этикалық принциптерді қолдануды зерттейді. Бизнес этикасында мына мәселелерді жетілдіру: Корпаративтік және әмбебап этика арасындағы өзара қатынастар, әлеуметтік жауапкершілік проблемасы, шешімдер қабылдаудың нақты ситуацияларына этиканың жалпы принциптерін қосу мәселесі, этика деңгейін көтеру тәсілдері, экономикалық тәртіпке т. с. с. діни және мәдени құндылықтардың тигізер әсерлері көбірек қарастырылады.

Мораль теориясы

Психология бизнес этикасы Маркетинг Экономика

1-сурет. Бизнес этикасы мен білімнің басқа салалары арасындағы өзара қатынастар

Бизнес этикасын макроэтика және микроэтика деп екіге бөлу дәстүрге айналған. Макроэтика- бизнес этикасының бір бөлігі, ол қоғамның әлеуметтік және экономикалық құрылымдарының макросубъектілері: корпорациялар, мемлекет пен қоғам, олардың бөлімдері арасындағы моральдық катынастардың ерекшеліктерін қарастырады.

Микроэтика - корпорация ішіндегі моральдық қатынастар, корпорация қызметкерлері, сондай-ақ, акция ұстаушылар арасындағы ерекшеліктерді зерттейді.

Мамандар макросубъетілер арасындағы моральдық қатынастар жүйесінде: горизонтальді және вертикальды деңгейлерді айрықша бөліп көрсетеді. Горизонтальды деңгейде сипаттамасы бірдей субъектілер мен әртүрлі корпорациялар арасындағы моральдық қатынастар қарастырылады. Ал вертикальды сипаттамасы мен қасиеттері әртүрлі субъектілер арасындағы моральдық қатынастар сөз етіледі. Осы деңгейдің қарауына корпорция мен мемлекет арасындағы бүтіндей корпорациялармен қоғам (немесе бөліктері) арасындағы және корпорациялар мен қоршаған орта арасындағы қатынастарда жатады.

Адамдардың көпшілігі шешімдерін микродеңгейде, өз тәртібіне жауап берер шақта қабылдайды. Бұл шешімдер жеке адамға, жақындары мен әріптестерінің немесе шағын ынымақтастардың әл ауқатына қатысты болып келеді. Ертелі - кеш кейбір адамдар макродеңгейде, мәселен, мемлекеттік ұлттық саясатты қалыптастыруға қатысуға шешім қабылдай бастайды.

Бизнес этикасының экономикалық институттарды қалыптастыруға және де, бизнес білгірлерінің жұмыс істеуіне қатысы бар. Қоғамның экономикалық институттары мораль саласына енбей қоймайды. Сондықтан да бизнес этикасының макродеңгейінің мән маңызына баға жеткізсіз.

Бизнесте макродеңгей тұрғысынан іске келу өтпелі кезеңдегі экономика үшін аса маңызды. Мәселен, Қазақстанда негізгі экономикалық институттарды трансформациялау болып жатыр. Егер институттардың жақсы ойластырылған құрылымдары мәдени және әлеуметтік жағдайларға бейімделсе, олар макродеңгейдегі этикалық жауапты тәртіпке келтіруге мүмкіндік туғызады. Егер институттар жалған түрде құрылып, нақты әлеуметтік жағдайлар ескерілмесе, еңбек ұжымы деңгейінде этикалық жеке проблемаларға күш жігер жұмсаудың қажеті жоқ. Өйткені адамдардың экономикалық шалғай институттарымен және қате саяси бағытпен ұдайы күрес жүргізуіне тура келеді.

Бизнес этикасының қай жерде аяқталып, экономикалық теорияның қашан басталарын макродеңгейде айту қиын. Сайып келгенде, макродеңгейдегі бизнес этикасы экономикалық институттар мен олардың саясаттарына этика теориясын қолданумен байланысты десек, онда экономика туралы ұмытып, бизнестің этикалық проблемалары хақында пікір айтудың қажеті жоқ.

Екі бағыттың өзара әрекеттесуін сараптау қиын болғанымен, мұны ескермесе болмайды. Егер, бір жағынан, саясатты анықтайтын адамдарға пайдалы кеңестер беріліп жатса, онда бизнес этикасына арналған экономикалық теорияны білу керек. Екінші жағынан әлеуметтік және моральдық құндылықтар қатыстырылмайынша экономикалық сараптау толық болып шықпайды. Кейде этиканы білетін адам экономист ретінде, ал экономист болса этикашы сияқты пікірлер айтады. Ендеше бұл іскер адамдар алдында тұрған проблемаларды шешу кезіндегі екі жақтың өзара әрекеттестігінің көрінісі болып табылады.

Бизнес этикасы - ғылыми пән және ол іскерлік жағдайларында этикалық принциптерді қолдануды зерттейді. Бизнес этикасында мына мәселелерді жетілдіру: Корпаративтік және әмбебап этика арасындағы өзара қатынастар, әлеуметтік жауапкершілік проблемасы, шешімдер қабылдаудың нақты ситуацияларына этиканың жалпы принциптерін қосу мәселесі, этика деңгейін көтеру тәсілдері, экономикалық тәртіпке т. с. с. діни және мәдени құндылықтардың тигізер әсерлері көбірек қарастырылады.

Мораль теориясы

Психология бизнес этикасы Маркетинг Экономика

1-сурет. Бизнес этикасы мен білімнің басқа салалары арасындағы өзара қатынастар

Бизнес этикасын макроэтика және микроэтика деп екіге бөлу дәстүрге айналған. Макроэтика- бизнес этикасының бір бөлігі, ол қоғамның әлеуметтік және экономикалық құрылымдарының макросубъектілері: корпорациялар, мемлекет пен қоғам, олардың бөлімдері арасындағы моральдық катынастардың ерекшеліктерін қарастырады.

Микроэтика - корпорация ішіндегі моральдық қатынастар, корпорация қызметкерлері, сондай-ақ, акция ұстаушылар арасындағы ерекшеліктерді зерттейді.

Мамандар макросубъетілер арасындағы моральдық қатынастар жүйесінде: горизонтальді және вертикальды деңгейлерді айрықша бөліп көрсетеді. Горизонтальды деңгейде сипаттамасы бірдей субъектілер мен әртүрлі корпорациялар арасындағы моральдық қатынастар қарастырылады. Ал вертикальды сипаттамасы мен қасиеттері әртүрлі субъектілер арасындағы моральдық қатынастар сөз етіледі. Осы деңгейдің қарауына корпорция мен мемлекет арасындағы бүтіндей корпорациялармен қоғам (немесе бөліктері) арасындағы және корпорациялар мен қоршаған орта арасындағы қатынастарда жатады.

Адамдардың көпшілігі шешімдерін микродеңгейде, өз тәртібіне жауап берер шақта қабылдайды. Бұл шешімдер жеке адамға, жақындары мен әріптестерінің немесе шағын ынымақтастардың әл ауқатына қатысты болып келеді. Ертелі - кеш кейбір адамдар макродеңгейде, мәселен, мемлекеттік ұлттық саясатты қалыптастыруға қатысуға шешім қабылдай бастайды.

Бизнес этикасының экономикалық институттарды қалыптастыруға және де, бизнес білгірлерінің жұмыс істеуіне қатысы бар. Қоғамның экономикалық институттары мораль саласына енбей қоймайды. Сондықтан да бизнес этикасының макродеңгейінің мән маңызына баға жеткізсіз.

Бизнесте макродеңгей тұрғысынан іске келу өтпелі кезеңдегі экономика үшін аса маңызды. Мәселен, Қазақстанда негізгі экономикалық институттарды трансформациялау болып жатыр. Егер институттардың жақсы ойластырылған құрылымдары мәдени және әлеуметтік жағдайларға бейімделсе, олар макродеңгейдегі этикалық жауапты тәртіпке келтіруге мүмкіндік туғызады. Егер институттар жалған түрде құрылып, нақты әлеуметтік жағдайлар ескерілмесе, еңбек ұжымы деңгейінде этикалық жеке проблемаларға күш жігер жұмсаудың қажеті жоқ. Өйткені адамдардың экономикалық шалғай институттарымен және қате саяси бағытпен ұдайы күрес жүргізуіне тура келеді.

Бизнес этикасының қай жерде аяқталып, экономикалық теорияның қашан басталарын макродеңгейде айту қиын. Сайып келгенде, макродеңгейдегі бизнес этикасы экономикалық институттар мен олардың саясаттарына этика теориясын қолданумен байланысты десек, онда экономика туралы ұмытып, бизнестің этикалық проблемалары хақында пікір айтудың қажеті жоқ.

Екі бағыттың өзара әрекеттесуін сараптау қиын болғанымен, мұны ескермесе болмайды. Егер, бір жағынан, саясатты анықтайтын адамдарға пайдалы кеңестер беріліп жатса, онда бизнес этикасына арналған экономикалық теорияны білу керек. Екінші жағынан әлеуметтік және моральдық құндылықтар қатыстырылмайынша экономикалық сараптау толық болып шықпайды. Кейде этиканы білетін адам экономист ретінде, ал экономист болса этикашы сияқты пікірлер айтады. Ендеше бұл іскер адамдар алдында тұрған проблемаларды шешу кезіндегі екі жақтың өзара әрекеттестігінің көрінісі болып табылады.

Бизнес этикасы - ғылыми пән және ол іскерлік жағдайларында этикалық принциптерді қолдануды зерттейді. Бизнес этикасында мына мәселелерді жетілдіру: Корпаративтік және әмбебап этика арасындағы өзара қатынастар, әлеуметтік жауапкершілік проблемасы, шешімдер қабылдаудың нақты ситуацияларына этиканың жалпы принциптерін қосу мәселесі, этика деңгейін көтеру тәсілдері, экономикалық тәртіпке т. с. с. діни және мәдени құндылықтардың тигізер әсерлері көбірек қарастырылады.

Мораль теориясы

Психология бизнес этикасы Маркетинг Экономика

1-сурет. Бизнес этикасы мен білімнің басқа салалары арасындағы өзара қатынастар

Бизнес этикасын макроэтика және микроэтика деп екіге бөлу дәстүрге айналған. Макроэтика- бизнес этикасының бір бөлігі, ол қоғамның әлеуметтік және экономикалық құрылымдарының макросубъектілері: корпорациялар, мемлекет пен қоғам, олардың бөлімдері арасындағы моральдық катынастардың ерекшеліктерін қарастырады.

Микроэтика - корпорация ішіндегі моральдық қатынастар, корпорация қызметкерлері, сондай-ақ, акция ұстаушылар арасындағы ерекшеліктерді зерттейді.

Мамандар макросубъетілер арасындағы моральдық қатынастар жүйесінде: горизонтальді және вертикальды деңгейлерді айрықша бөліп көрсетеді. Горизонтальды деңгейде сипаттамасы бірдей субъектілер мен әртүрлі корпорациялар арасындағы моральдық қатынастар қарастырылады. Ал вертикальды сипаттамасы мен қасиеттері әртүрлі субъектілер арасындағы моральдық қатынастар сөз етіледі. Осы деңгейдің қарауына корпорция мен мемлекет арасындағы бүтіндей корпорациялармен қоғам (немесе бөліктері) арасындағы және корпорациялар мен қоршаған орта арасындағы қатынастарда жатады.

Адамдардың көпшілігі шешімдерін микродеңгейде, өз тәртібіне жауап берер шақта қабылдайды. Бұл шешімдер жеке адамға, жақындары мен әріптестерінің немесе шағын ынымақтастардың әл ауқатына қатысты болып келеді. Ертелі - кеш кейбір адамдар макродеңгейде, мәселен, мемлекеттік ұлттық саясатты қалыптастыруға қатысуға шешім қабылдай бастайды.

Бизнес этикасының экономикалық институттарды қалыптастыруға және де, бизнес білгірлерінің жұмыс істеуіне қатысы бар. Қоғамның экономикалық институттары мораль саласына енбей қоймайды. Сондықтан да бизнес этикасының макродеңгейінің мән маңызына баға жеткізсіз.

Бизнесте макродеңгей тұрғысынан іске келу өтпелі кезеңдегі экономика үшін аса маңызды. Мәселен, Қазақстанда негізгі экономикалық институттарды трансформациялау болып жатыр. Егер институттардың жақсы ойластырылған құрылымдары мәдени және әлеуметтік жағдайларға бейімделсе, олар макродеңгейдегі этикалық жауапты тәртіпке келтіруге мүмкіндік туғызады. Егер институттар жалған түрде құрылып, нақты әлеуметтік жағдайлар ескерілмесе, еңбек ұжымы деңгейінде этикалық жеке проблемаларға күш жігер жұмсаудың қажеті жоқ. Өйткені адамдардың экономикалық шалғай институттарымен және қате саяси бағытпен ұдайы күрес жүргізуіне тура келеді.

Бизнес этикасының қай жерде аяқталып, экономикалық теорияның қашан басталарын макродеңгейде айту қиын. Сайып келгенде, макродеңгейдегі бизнес этикасы экономикалық институттар мен олардың саясаттарына этика теориясын қолданумен байланысты десек, онда экономика туралы ұмытып, бизнестің этикалық проблемалары хақында пікір айтудың қажеті жоқ.

Екі бағыттың өзара әрекеттесуін сараптау қиын болғанымен, мұны ескермесе болмайды. Егер, бір жағынан, саясатты анықтайтын адамдарға пайдалы кеңестер беріліп жатса, онда бизнес этикасына арналған экономикалық теорияны білу керек. Екінші жағынан әлеуметтік және моральдық құндылықтар қатыстырылмайынша экономикалық сараптау толық болып шықпайды. Кейде этиканы білетін адам экономист ретінде, ал экономист болса этикашы сияқты пікірлер айтады. Ендеше бұл іскер адамдар алдында тұрған проблемаларды шешу кезіндегі екі жақтың өзара әрекеттестігінің көрінісі болып табылады.

6. 2. Дін және бизнес

Бизнес этикасына оның моральдық проблемаларына келудің негізгі төрт амалы бар. Олардың біріншісі - діни этиканы арқау етеді. Оның негізіне иудеокристиан дінінің « алдама», «ұрлама», « жақыныңа бола қарсы жалған куә болма» деген т. б. дәстүрінен бастау алған өте жоғары адамгершілік құндылықтар кіреді. Баршаға мәлім, алғашқы кәсіпкерлер мейлінше діншіл болған. В. Вебердің айтқанындай, протестантизмнің діни ерекшеліктері жаңа кезеңде капиталистік қатынастардың қарқынды дамуына жеткізілген.

Адам кез - келген моральдық проблемаларды шешкен кезде аса жоғары адамгершілік құндылықтардың кейбіреулеріне қажеттілігі тұрғысында сүйенуге тиіс. Десе де, бизнесте діни этиканы тікелей пайдалануда белгілі шектеулері болады. Біріншіден, бүгінгі бизнестің жандануы мынаған әкеледі: діни алуан дәстүрлерді - христиандықты, иудаизмді, исламды, буддизмді, конфуцианствоны және басқаларын ұстанатын адамдар іскерлік қатынастардың агенттеріне айналады.

Екіншіден нақты адамгершілік таңдау жасаған шақтарда жоғары құндылықтар да адамға пайда келтіре алмайды. Бұл үшін діни адамгершілік құндылықтарға арқа сүйейтін бизнесмен осы заманғы кәсіпкерлердің күрделі проблемаларын сараптап, шешуде өзіне көмектесе алатын бірқатар этикалық құралдарға мұқтаж болады. Бизнес этикасының басқа үш амалы үш түрлі этикалық дәстүрлерді утилитаризмді, деонитикалық этиканы

( борыштылық этикасы) және әділдік этикасын тірек етеді.

Әрине, экономикалық тәртіпке тигізетін діни сананың ықпалын кемітуге болмайды. Адам мінез құлқының, оның ішінде бизнестің діни негіздері мәдени дәстүрге айналғаны шықты да, адам өзінің артықшылықпен құштарлықтың тамырлары туралы ойланып жатпаса да, көрінетін болады. Сондықтан да казіргі уақытта әртүрлі елдердегі мәдени ерекшіліктерді зерттейтін менеджмент саласы дамып келеді. Осыған байланысты авторлар Ресейдегі экономикалық осы тектегі тәртіпті жеке сараптау қажет деп тапты.

Төменде америкалық ғалымдар М. Валакестің, Дж. Ролзаның, Л. Нэштің және басқаларының еңбектерінде келтірілген бизнес этикасы туралы таластардың негізгі сәттері қысқаша баяндап беріп отыр.

7. 3. Утилитаризм теориясы

Бизнес этикасында ең бір ықпалды дәстүрдің бірі- утилитаризм теориясы. Дәстүрлі утилитаризм теориясының негізін қалаған Иеремия Бентам ( 1748-1832) санайды. Бентам өзінің еңбектерінде құндылықтарды өлшеудің объективті белгілерін іздестірудің әдістемесін жасады. Экономикалық көзқарас тұрғысынан қарағанда, әдістеме әлеуметтік саясатпен қоғамдық заңнаманың боламалылығын анықтайтын қарапайым әрі қанағаттануға болатын мүмкіндікті қамтамасыз етуге тиіс. Автордың пікіріне қарағанда, әрекет салтымен қолданыстағы заңдардың сәйкес деңгейі және әрекеттердің пайдалы және зиянды деңгейлері тиімді белгілер бола алар еді ( оның салдарын бағалау мәліметтері бойынша) .

Сөйтіп, утилитаризм принциптері іс қимылмен жасалатын игіліктерді сандық жағынан өлшеу мүмкіндігінің болуын, оларды жинақтауға, сондай-ақ, игілік сандарымен теріс нәтижелер сандары арасындағы айырманы есептеп шығаруға, демек әрекеттердің қайсысы барынша таза кіріс беретінін немесе өте аз шығын жасайтынын анықтауға мүмкіндік барын топшылайды. . Сонымен, осы принциптің негізінде кіріс пен шығыстың барлық түрлерін сандық жағынан өлшеп, сан шкаласы дейтімен ізделіп отырған көрсеткіштердің белгілі маңызын қосуды немесе шығарып тастауды іске асыруға болады. Мәселен, еңбек үрдісі жүзеге асырылатын ортадағы жағдайға жұмысшылардың қанағатанған деңгейінің пайдалылығы 500 бірлікке тең ( жоғалмауы) шамамен бағалануы мүмкін, онда тиісінше қолайсыз салдар (келесі айда банк жіберген шот) 700 бірлікке ( жағымсыз) тең болады. Сонымен жұмысшылар еңбек атқаратын ортадағы жағдайды жақсартуға бағытталған акцияның жалпы қорытындысы пайдалылықтың 200 бірлігін ( жағымсыз құрайды) Егер утилитаризм принципі кез келген басқа актіден нақты іс - әрекетті заңды дейтін болса, онда барынша пайда түсірген іс әрекет оны жасаған адам үшін заңды болады деуге келмейді. Ең дұрысы мынадай пікірді: акциялар саласында болған адамдардың бәріне пайда келтірген іс әрекетті ( оның ішінде акцияны өткізген адамда да) заңды деп тапқан жөн. Утилитаризм принципін, жағымсызға қарағанда жағымдының басымдылығы ( шығынынан кірісінің көптігі) көзделеді деген мағынада түсіндіруге болмайды. Сайып келгенде, осы принцип бойынша, басқа варианттарға қарағанда, көп таза кіріс келтіретін акция заңды деп есептелгені дұрыс. Ақырында, утилитаризм принципі бідің іс әрекеттеріміздің тек тікелей және әп сәттік нәтижелерді есепке алу қажеттігін көздейді деп ойлау қате болар еді. Керісінше, нәтижелердің барлық варианттарын сараптағанда шығыстар мен кірістер түріндегі ағымдық жағымды және жағымсыз әсерлер ( эффекты) қалай ескерілсе, солай олардың салдарын, оның ішінде жанама нәтижелерін де ескеру керек.

Утилитаризм теориясының тартымды жақтары көп. Оның ережелері тәртіптің моральдық жағынан интуитивтік ( іштей) баға беру үшін пайдаланылатын белгілермен үйлесіп тұрады. Мәселен, адам акция өткізуге неге моральдық жағынан міндетті екенін түсіндірмек болған жағдайында оның іс әрекеті басқа адамдарға пайда немесе залал келуі туралы ойларын басшылыққа алады.

Мораль жайында ойластырғанда айналасыңдағылардың мүддесін өзіңдігімен теңдей көруді ескеру. Мұндай мінез толықтай утилитаризм теориясымен сіңісе алады. Өйткені соңғысының қағидаты акцияларға қатысқан барлық адамдар жөнінде іс әрекеттің нәтижесін анықтауды талап етеді.

Утилитаризм принципін пайдаланып, кейбір жөнсіздіктердің (өтіріктің, зинянқорлықтың, кісі өлтірудің) неге моральға жатпайтынын, ал басқалары, керісінше моральдық жағынан ақтауға ( әділ пікірлерді, адамдықты міндеттемеден айнымауды) тұратынын түсіндіруге болады. Утилитаризм теориясын жақтаушылар өтірік жұртшылықтың әл-ауқатының төмендеуіне соқтыратынын, оның жақсы еместігін дәлелдеп бере алады. Адамдар бір-бірін алдағанда олардың сенсуі мен ынтымақтасуға ықыласы азаяды. Осыдан жалпы әл ауқаттың деңгейі төмендейді. Ара қатынасындағы ақиқат жағымды фактор, сенімді нығайтып, ынтымақты күшейтеді, сол арқылы әл-ауқатты көтеруге жәрдем тигізуге болады. Ең жақсысы шындықты айту, өтіріктен бас тарту. Әйткенімен утилитаризмді жақтаушылар іс әрекеттің әдепсіздікке сөзсіз ұшырайтынын жоққа шығарады. Мәселен, олар арамдық немесе ұрлық әрдайым жаман дегенге келісе бермес еді. Адамдардың жасаған өзге акциясына қарағанда олардың енді бір ситуациядағы арамдықтары қолайлы салдарларға қол жеткізсе, онда, егер дәстүрлі утилитаризм теориясына жүгінсек арамдық моральдық жағынан ( жеке жағдайда) анықталатын болады.

Утилитаризм идеялары экономика ғылымдарын өркендетуге зор ықпалын тигізеді. Х1Х ғасырдың көптеген экономистері шаруашылық механизмі негіздеріне, адамдардың өздерінің тұрмыстық жағдайларын барынша жақсартуға табиғи ұмтылысы жататынын нықтап айтқан