Меншікке қарсы қылмыстар және талан-тараж
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ...3
1 МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ТАЛАН.ТАРАЖ ... ... ... ... .6
1.1 Меншікке қарсы қылмыстар түсінігі, қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Талан.тараж түсінігі ... ... ... .9
2 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ САРАЛАНҒАН ҚҰРАМДАРЫНА СИПАТТАМА ... .12
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып жасаған алаяқтығы ... ... ... ... ...12
2.2 Бірнеше рет жасалған алаяқтық ... ... ... 16
2.3 Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ...24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ТАЛАН.ТАРАЖ ... ... ... ... .6
1.1 Меншікке қарсы қылмыстар түсінігі, қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Талан.тараж түсінігі ... ... ... .9
2 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ САРАЛАНҒАН ҚҰРАМДАРЫНА СИПАТТАМА ... .12
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып жасаған алаяқтығы ... ... ... ... ...12
2.2 Бірнеше рет жасалған алаяқтық ... ... ... 16
2.3 Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ...24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Еліміз тәуелсіздік алғалы бері, осы тәуелсіздіктің алуына куә болған азаматтар өмірінде көптеген өзгерістер болды. Өмір, идеялар, құндылықтар, формация – барлығы аяқ астынан аударылып түсті. Жеке меншік, азаматтық қоғам, жеке кәсіпкерлікті реттейтін азаматтық құқық “басын көтеріп”, терең тыныс алуға мүмкіншілік алды.
Қылмыстық құқықта да қылмыстық заң қорғайтын құндылықтардың жаңа иерархиясы бекітілді. Ол иерархия адамның ажырамас табиғи құқықтары мен бостандықтарына негізделген болатын.
Нарықтық экономикалық қатынастарға өту жағдайларында, меншіктің жаңа түрлері пайда болу кезеңінде, меншіктің барлық нысандарын берік қорғауға қажеттілік туындады. Бұл міндет, әрине, жас мемлекетімізге жүктелді.
Еліміздегі салыстырмалы тұрақсыздық және меншікке қарсы қылмыстардың кең таралуы – олармен күресудің қылмыстық-құқықтық әдістерін тұрақты түрде жетілдіруді қажет етеді. Ең алдымен қылмыстық заңнамадағы “ақ дақтарға” көңіл бөлу керек. Себебі, егер қылмыстық жауаптылық тек қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттер үшін туындайтынын ескерсек, онда бірқатар әрекеттер тиісті жазалаусыз қалатынына қауіп бар. Сондай-ақ осы “ақ дақтардың” болуы салдарынан, бір әрекетті өзге қылмыс құрамымен саралау жағдайлары болуда.
Сол сияқты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларын жетілдіру қажет екендігі рас. Себебі, Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары Қазақстан Республикасындағы қолданылатын құқыққа жатады.
Заң ғылымының әдебиеттерінде, ғалымдар меншікке қарсы қылмыстардың ішінен “алаяқтық” қылмысын ерекше атап өтеді. Алаяқтықтың қоғамдық қауіптілігі – бұл алдау немесе сенімге қиянат жасау нәтижесінде азаматтарға, ұйымдарға, мемлекетке зиян келтірілуінде.
Қылмыстық құқықта да қылмыстық заң қорғайтын құндылықтардың жаңа иерархиясы бекітілді. Ол иерархия адамның ажырамас табиғи құқықтары мен бостандықтарына негізделген болатын.
Нарықтық экономикалық қатынастарға өту жағдайларында, меншіктің жаңа түрлері пайда болу кезеңінде, меншіктің барлық нысандарын берік қорғауға қажеттілік туындады. Бұл міндет, әрине, жас мемлекетімізге жүктелді.
Еліміздегі салыстырмалы тұрақсыздық және меншікке қарсы қылмыстардың кең таралуы – олармен күресудің қылмыстық-құқықтық әдістерін тұрақты түрде жетілдіруді қажет етеді. Ең алдымен қылмыстық заңнамадағы “ақ дақтарға” көңіл бөлу керек. Себебі, егер қылмыстық жауаптылық тек қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттер үшін туындайтынын ескерсек, онда бірқатар әрекеттер тиісті жазалаусыз қалатынына қауіп бар. Сондай-ақ осы “ақ дақтардың” болуы салдарынан, бір әрекетті өзге қылмыс құрамымен саралау жағдайлары болуда.
Сол сияқты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларын жетілдіру қажет екендігі рас. Себебі, Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары Қазақстан Республикасындағы қолданылатын құқыққа жатады.
Заң ғылымының әдебиеттерінде, ғалымдар меншікке қарсы қылмыстардың ішінен “алаяқтық” қылмысын ерекше атап өтеді. Алаяқтықтың қоғамдық қауіптілігі – бұл алдау немесе сенімге қиянат жасау нәтижесінде азаматтарға, ұйымдарға, мемлекетке зиян келтірілуінде.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 30 тамыз 1995 ж. //www.adilet.zan.kz.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі, 16 шілде 1997 ж., Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат концепциясы. Қазақстан Республикасы Президенітінің № 949 Жарлығымен бекітілген.
3. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылдың 11 шілдесіндегі “Ұрлау істері бойынша сот тәжірибесі туралы” № 8 Нормативтік қаулысы.
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2016.- 208 б.
5. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлік: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2015.- 608 б.
6. Оңғарбаев Е.Ә. Смағұлова А.А Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Қарағанды: Болашақ баспа, 2005 ж. – 405 б.
7. Құлжақаева Р.Б Қылмыстың құрамы: Оқу құралы - Қарағанды, 2000 ж.
8. Ағыбаев А.Н. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсіндірме. Жалпы және Ерекше бөліктер.- Алматы: Жеті жарғы, 2015. -768 б.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі, 16 шілде 1997 ж., Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат концепциясы. Қазақстан Республикасы Президенітінің № 949 Жарлығымен бекітілген.
3. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылдың 11 шілдесіндегі “Ұрлау істері бойынша сот тәжірибесі туралы” № 8 Нормативтік қаулысы.
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2016.- 208 б.
5. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлік: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2015.- 608 б.
6. Оңғарбаев Е.Ә. Смағұлова А.А Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Қарағанды: Болашақ баспа, 2005 ж. – 405 б.
7. Құлжақаева Р.Б Қылмыстың құрамы: Оқу құралы - Қарағанды, 2000 ж.
8. Ағыбаев А.Н. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсіндірме. Жалпы және Ерекше бөліктер.- Алматы: Жеті жарғы, 2015. -768 б.
ТАҚЫРЫБЫ: МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ТАЛАН-ТАРАЖ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ТАЛАН-ТАРАЖ ... ... ... ... .6
1.1 Меншікке қарсы қылмыстар түсінігі, қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Талан-тараж түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ САРАЛАНҒАН ҚҰРАМДАРЫНА СИПАТТАМА ... .12
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып жасаған алаяқтығы ... ... ... ... ...12
2.2 Бірнеше рет жасалған алаяқтық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3 Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..26
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Еліміз тәуелсіздік алғалы бері, осы тәуелсіздіктің алуына куә болған азаматтар өмірінде көптеген өзгерістер болды. Өмір, идеялар, құндылықтар, формация - барлығы аяқ астынан аударылып түсті. Жеке меншік, азаматтық қоғам, жеке кәсіпкерлікті реттейтін азаматтық құқық "басын көтеріп", терең тыныс алуға мүмкіншілік алды.
Қылмыстық құқықта да қылмыстық заң қорғайтын құндылықтардың жаңа иерархиясы бекітілді. Ол иерархия адамның ажырамас табиғи құқықтары мен бостандықтарына негізделген болатын.
Нарықтық экономикалық қатынастарға өту жағдайларында, меншіктің жаңа түрлері пайда болу кезеңінде, меншіктің барлық нысандарын берік қорғауға қажеттілік туындады. Бұл міндет, әрине, жас мемлекетімізге жүктелді.
Еліміздегі салыстырмалы тұрақсыздық және меншікке қарсы қылмыстардың кең таралуы - олармен күресудің қылмыстық-құқықтық әдістерін тұрақты түрде жетілдіруді қажет етеді. Ең алдымен қылмыстық заңнамадағы "ақ дақтарға" көңіл бөлу керек. Себебі, егер қылмыстық жауаптылық тек қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттер үшін туындайтынын ескерсек, онда бірқатар әрекеттер тиісті жазалаусыз қалатынына қауіп бар. Сондай-ақ осы "ақ дақтардың" болуы салдарынан, бір әрекетті өзге қылмыс құрамымен саралау жағдайлары болуда.
Сол сияқты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларын жетілдіру қажет екендігі рас. Себебі, Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары Қазақстан Республикасындағы қолданылатын құқыққа жатады.
Заң ғылымының әдебиеттерінде, ғалымдар меншікке қарсы қылмыстардың ішінен "алаяқтық" қылмысын ерекше атап өтеді. Алаяқтықтың қоғамдық қауіптілігі - бұл алдау немесе сенімге қиянат жасау нәтижесінде азаматтарға, ұйымдарға, мемлекетке зиян келтірілуінде.
Алаяқтық қылмысы мүліктік қылмыстар арасындағы салыстырмалы түрде аз тараған, 5,5% қана, бірақ оның үлесі күннен күнге өсуде. Алаяқтық әрекеттерді еркек те, әйел де, ересек те, кәмелетке толмаған да жасауы мүмкін. Себебі, пайдакүнемдік қасиеттер адамдар арасында кең тараған, ал алдау мен жалған мәлімет айту - қазіргі күні қиынға соқпайтын әрекетке айналды.
Тақырыптың өзектілігі Бұл қылмысқа Ежелгі Рим заңгерлері нақты анықтама беріп, оны түр-түрлерге жіктеген. Олардың ойынша, алаяқтық - бұл жәбірленушіні алдап, кінәлі үшін пайда алу тәсілі. Олар алаяқтықты ауыр қылмыстар қатарына жатқызған. Сондықтан жаза ретінде кінәлі алыс аралдарға ашаршылықтан өлуге жіберілетін.
Алаяқтық деп, бөтен мүлікті алдау жолы арқылы алып қою мақсатымен жасалатын тұлғаның қасақана әрекеттерін түсінеміз. Алдау ретінде бұл жерде біз, өтірік, жалған мәліметтер, әрекеттер, ақиқатты бұрмалауды түсінеміз.
Алдаудың түрлі тәсілдері айқындалған. Мысалы, тұлға нысанында алдау - бұл дегеніміз қылмыстық әрекеттер жасау барысында тұлғаның өзін басқа адам ретінде таныттыру. Немесе, зат нысанында алдау - алаяқ бір зат ретінде басқа бір затты сатып жібереді. Мұндай кездерде алаяқ, жәбірленушіге жалған мәліметті немесе өзге заттарды ұсынып, оны алдап отыр. Алдауға бұл жерде, міндетті түрде, қылмыстық қасақаналық тән болады.
Алаяқтық қылмыстық ортада "элиталық" болып саналады. Себебі ол әркімнің қолынан келе бермейді. Алаяқтық жасау үшін белгілі бір деңгейде ақыл-ой, қабілеттіктер, жеке қасиеттер болу керек. Сонымен қатар, алаяқтар, осындай ерекше қасиеттерге ие бола отырып, бас бостандығын айыру орындарына сирек түсетін.
Аталған қылмыс тәжірибеде саралау кезінде белгілі бір қиындықтарды туғызады.Сонымен қатар, алаяқтықтың жаңа түрлерін саралау проблема деңгейіне жеткен десе де болады. Себебі, заң шығарушыға қарсы қылмыскердің интеллекті, ақыл-ойы, айласы қарсы тұрады.
Алаяқтық қол сұғушылықтың заты - бөтен мүлік немесе мүлікке құқық болғандықтан, осы қылмыстың аяқталу сәтін анықтауда да қиыншылықтар болуы мүмкін. Алаяқтықты саралаудың осы сұрақтарын қарастыру - осы бітіру жұмысының негізгі міндеті болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Меншікке қарсы қылмыстар мәселелерін қарастыру. Меншікке қарсы қылмыстардың түрлері мен жүйесі туралы түсінік беру.
Меншікке қарсы қылмыстардың құрамын талдау және құрамын бөліп қарастыру. Алаяқтықтың объектісі мен объективтік жағын анықтап, сол туралы мәліметтерді қарастыру. Оның субъектісі мен субъективтік жағы туралы да қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеттері. Қылмыстық құқықтағы меншікке қарсы қылмыстың мәселелерін ашу барысында мынадай міндеттерге тоқталдым. Олар:
меншікке қарсы қылмыстар түсінігі, қысқаша сипаттамасы;
талан-тараж түсінігі
алаяқтықтың сараланған құрамдарына сипаттама;
адамдар тобының алдын ала сөз байласып жасаған алаяқтығы;
Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату туралы;
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Курстық жұмыстың тақырыбында Қазақстан ғалымдарының бірқатар зерттеулері арналған. Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі Ерекше бөлімінің 6-тарауында қарастырылған алаяқтық туралы қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша қылмыстардың шеңберінде қарастырылып отыр.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы Г.А.Кригер, В.А.Владимиров, И.И.Рогов, М.А.Сарсембаев, Г.Н.Борзенков, Д. Свифт және бірқатар ғалымдар өз үлестерін қосқан.
Жұмыстың нормативтік базасын қазіргі қолданыстағы қылмыстық және қылмыстық-атқару заңнамасының және басқа да құқық салаларының нормалары құрайды.
Курстық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс өзінің құрылымы мен көлеміне қатысты осындай зерттеу жұмыстарына қойылатын талаптарға толықтай жауап береді. Курстық жұмыс құрылымы бойынша кіріспеден, екі бөлімнен, жеті бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ТАЛАН-ТАРАЖ
1.1 Меншікке қарсы қылмыстар түсінігі, қысқаша сипаттамасы
Меншiкке қарсы қылмыс деп мүлiктiң меншiк иесiне немесе өзге иеленушiсiне залал келтiре отырып немесе залал келтiру қаупiн тудырумен байланысты Қылмыстық кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе абайсыздық iс-әрекеттердi айтамыз.
Меншiкке қарсы қылмыстардың топтық объектiсi меншiк иесiнiң иелену, пайдалану немесе оған билiк ету құқығын құрайтын меншiкке байланысты қоғамдық қатынастар болып табылады.
Осы топқа кiретiн қылмыстардың тiкелей объектiсi -- мен-шiктiң нақты бiр нысаны -- мемлекеттiң, қоғамдық ұйымдардың, бiрлестiктердiң немесе басқа ұйымдардың, жеке тұлғалардың меншiгiне қол сұғу болып табылады.
Меншiкке қарсы қылмыстардың заты болып -- азаматтық құқық бойынша меншiк объектiсi деп танылған кез келген бұйымдар мен мүлiктер танылады.
Меншiкке қарсы қылмыстардың затына адам еңбегi арқылы жасалған кез келген материалдық дүниелер, заттар жатады. Осыған байланысты адамның ақыл-ойы, идеясы, заттық белгiсi болмағандықтан осы қылмыстардың заты болып табылмайды. Сондай-ақ заттық белгiсi жоқ болғандықтан электр немесе жылу энергиясы да меншiк затына жатпайды. Меншiкке қарсы қылмыстардың затына -- ақша, бағалы қағаздар, сондай-ақ азаматтық айналымнан алынбаған басқа да қозғалмалы немесе қозғалмайтын мүлiктер жатады. Жер қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар, республикалық бюджет қаражаты, мемлекеттiк қазына, алтын, алмас, валюта қоры, мәдениет және табиғат ескерткiштерi меншiк затына жатпайды.
Меншiкке қарсы қылмыстардың объективтiк жағы кiнәлi адамның бөтеннiң мүлкiн өзiнiң немесе басқа адамның пайдасына заңсыз, тегiн айналдыру үшiн құқыққа қайшы түрде алып қоюы арқылы сипатталады.
Меншiк иесiне немесе өзге де иеленушiден кiнәлi адамның бөтеннiң мүлкiн өз иелiгiне заңсыз алуын алып қою деп бiлемiз.
Меншiкке қарсы қылмыстардың объективтiк жағы негiзiнен белсендi әрекеттер арқылы жүзеге асырылады, тек қана бөтеннiң мүлкiн абайсызда жою немесе бүлдiру құрамының кейбiр тәсiлдерi ғана әрекетсiздiк арқылы жүзеге асырылады.
Меншiкке қарсы қылмыстардың көпшiлiгi материалдық қылмыс құрамын құрайды, олардың объективтiк жағы заңда көрсе-тiлген үш элементтен: құқыққа қайшы iс-әрекеттерден; қылмыстық құқықтық норма диспозициясында көрсетiлген мүлiктiк зиян ретiндегi зардаптан; сондай-ақ құқыққа қайшы әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себептi байланыстан тұрады.
Қарақшылық (192-бап), қорқытып алушылық (194-бап), авто-мобильдi немесе өзге де көлiк құралдарын жымқыру (200-бап) формальдық қылмыс құрамы болып табылатындықтан олардың аяқталу сәтi заңда көрсетiлген құқыққа қайшы iс-әрекеттердi iстеген уақыттан бастап, қылмыстың зардабының болуына қарамастан-ақ аяқталған деп танылады.
Меншiкке қарсы қылмыстар субъективтiк жағынан негiзiнен кiнәлiнiң тiкелей қасақаналық түрi арқылы жүзеге асырылады, тек бөтен адамның мүлкiн абайсызда жою немесе бүлдiру (188-бап) кiнәнiң абайсыздық нысаны арқылы iстеледi.
Меншiкке қарсы қылмыстардың субъективтiк жағының мiндеттi белгiлерiне -- пайдакүнемдiк ниет және мақсат жатады.
Меншiкке қарсы қылмыстардың субъектiсi болып 14-ке толған адамдар танылады. Бұған жататындар: ұрлық (188-бап 2,3-бө-лiктерi), тонау (191-бап 2, 3-бөлiктерi), қарақшылық (192-бап), қорқытып алушылық (194-бап 2, 3-бөлiктерi), ауырлататын мән-жайлар кезiнде автомобильдi немесе өзге де көлiк құралдарын жымқыру (200-баптың 2, 3, 4-тармақтары), ауырлататын мән-жайлар кезiнде мүлiктi қасақана жойғаны немесе бүлдiргенi (202-баптың 2, 3-тармақтары) үшiн қылмыстарды iстеу.
Ал 16-ға толған адамдар сенiп тапсырылған бөтен мүлiктi иемденіп алу немесе талан-таражға салу (189-бап); алаяқтық (190-бап), ерекше құнды заттарды жымқыру (193-бап), алдау немесе сенiмге қиянат жасау жолымен мүлiктiк залал келтiргенi (195-бап); авторлық және сабақтас құқықтарды бұзғаны (198-бап), өнертабыстарға, пайдалы модельдерге, өнеркәсiптiк үлгiлерге, селекциялық жетiстiктерге немесе интегралдық микросхемалар топологияларына құқықтарды бұзу (199-бап), автомобильдi немесе өзге де көлiк құралдарын жымқыру (200-баптың 1-тармағы), жерге заттай құқықтарды бұзғаны (201-бап); ауырлатпайтын жағдайда бөтен адамның мүлкiн қасақана жойғаны немесе бүлдiргенi (202-баптың 1-тармағы); бөтен адамның мүлкiн абайсызда жойғаны немесе бүлдiргенi (204-бап); қылмыс құрамдарын iстегенi үшiн қылмыс субъектiсi болып танылады.
Меншiкке қарсы қылмыстар iс-әрекеттiң iстелу тәсiлiне және қылмыстық ниетке қарай бiрнеше түрге бөлiнедi.
Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң 6-тарауындағы қылмыстар пайдакүнемдiк ниеттiң орын алғанына немесе жоқ болуы-на байланысты пайдакүнемдiк немесе пайдакүнемдiк емес болып бөлiнедi. Өз кезегiнде пайдакүнемдiк қылмыстар талан-тараждар және меншiкке қарсы басқа да пайдакүнемдiк қылмыстар болып екi топқа бөлiнедi:талан-таражға -- ұрлық (188-бап); тонау (191-бап); қарақшылық (192-бап); алаяқтық (190-бап); сенiп тапсырылған бөтен мүлiктi иемденіп алу (189-бап) жатады.
Меншiкке қарсы басқадай пайдакүнемдiк қылмыстарға ерекше құнды заттарды жымқыру(193-бап); қорқытып алу (194-бап); автомобильдi немесе көлiк құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (200-бап); алдау немесе сенiмді теріс пайдалану жолымен мүлiктiк залал келтiру (195-бап); мұнайдың және мұнай өнiмдерiнiң шығарылуының заңдылығын растайтын құжаттарсыз оларды тасымалдау, иелену, өткiзу, сақтау, сондай-ақ мұнайда өңдеу (197-1-бап) жерге заттай құқықтарды бұзу (201-бап) жатады.
Меншiкке қарсы пайдакүнемдiк емес қылмыстарға бөтен адамның мүлкiн қасақана жою немесе бүлдiру (202-бап); бөтен адамның мүлкiн абайсызда жою немесе бүлдiру (204-бап) құрамдары жатады. Меншікке қарсы қылмыстар - бұл меншік қатынастарына қол сұғатын және меншік иесіне залал келтіретін қылмыстық әрекеттер.
Меншік қатынастары мемлекет экономикасының негізін құрайды. Меншік - бұл әлеуметтік құндылықтардың арасындағы маңыздылардың бірі. Меншіктің түрлі нысындарын бекіту - қоғамның экономикалық гүлденуі мен жекелеген азаматтардың хал-жағдайын арттыруға әкеледі. Ал меншік қатынастарының қылмыс арқылы бұзылуы қоғамға елеулі қауіп туғызады.
Ел тарихымыздың әр түрлі кезеңінде меншік қатынастарын құқықтық реттеу әр түрлі еді. Кейбір меншік түрлері қорғалып, кейбіреулеріне тыйым салынған болатын. Мысалы, кеңестік заманда социалистік деп танылатын, тек мемлекеттік және қоғамдық меншік заңды еді, ал жеке меншік социалистік меншік туындысы ретінде қарастырылған.
Меншікке қарсы қылмыстардың тектік объектісі - меншік иесінің өз мүлкіне ие болу, пайдалану және билік ету құқығымен айқындалған меншік қатынастары.
Меншікке қарсы қылмыстардың тікелей объектісі - қылмыстық әрекет нәтижесінде бұзылатын белгілі бір меншік нысаны - дейді бірқатар авторлар. Г.А.Кригер дұрыс айтқандай: "Талан-тараж кезінде қол сұғушылық объкетісі жеке бір мүлік емес, меншік болып табылады".
Біз қылмысты қоғамға қауіпті әрекет деп түсінеміз. Демек, мұндай қауіп қоғамда орнатылған, құқықпен бекітілген және қылмыстық-құқықтық нормалармен қорғалатын қоғамдық қатынастардың бұзылуымен пайда болады. Сондықтан қылмыс объектісі ретінде, әрқашан, қоғамға қауіпті әрекетпен бұзылатын қоғамдық қатынастар болады.
Меншікке қарсы қылмыстардың объектісінен бұл қылмыстардың затын ажырата білу керек. Меншікке қарсы қылмыстардың заты ретінде біз мүлікті, мүлікті алуға құқық беретін заттар, яғни нақты заттар, материалдық дүниенің заттары, флора, фауна, үй жануарлары және т.б. танимыз.
Мүлік дегеніміз, бұл қылмыстың бағытталатын нәрсесі, яғни мүлікке байланысты меншікке қарсы қылмыс жасалады. Бұл жерде мүліктің құқықтық табиғатын анықтаған жөн. Мүлік ретінде азаматтық айналымнан алынбаған және құны бар заттар танылады. Мысалы, ақша, бағалы бұйымдар, құнды қағаздар. Егер заттардың құны болмаса, немесе ол тек жеке бір адам үшін құны бар болса, ол заттар мүлік болып табылмайды. Мысалы, танысыңның фотосуреті, қолжазба кітапшасы және т.б. Бірақ бұл жерде де ескерту бар, әйгілі адамдардың суреттері, әсіресе, қолжазу белгісімен болса, бұл суреттер мүлік ретінде танылуы тиіс. Себебі бұл заттар сату-сатып алу шартының пәні болуда.
Жоғарыда атап өткендей, меншікке қарсы қылмыстар пәні (заты) ретінде еркін айналысқа түсе алатын мүлік бола алады. Сондықтан айналыстан алынған заттарды (қару, жарылыс, радиоактивті, есірткі заттары) талан-тараждау арнайы баптармен сараланады (ҚР ҚК 187-192 баптары).
.
1.2 Талан-тараж түсінігі
Заңға сәйкес талан-тараж деп пайдакүнемдiк мақсатта айыптының бөтен мүлiктi осы мүлiктiң меншiк иесiне немесе өзге иеленушiсiне залал келтiре отырып өзiнiң немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз, тегiн алып қоюын және айналдыруын айтамыз. Осындай заңдылық түсiнiк Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнiң 175-бабының ескер-туiнде арнайы көрсетiлген.
Терминдерді қолдану арнайы зерттеу тақырыбы болса керек, сондықтан біз бұл сөз мазмұнына көңіл бөлмейік. Жоғарыда аталған ескертуге сәйкес, "ұрлық" (талан-тараж) деп пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне кемесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып айыптының немесе басқа да адамдардың пайдасына заңсыз қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру танылады".
Айта кететін жайт - талан-тараж анықтамасы Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында алғашқы рет беріліп отыр. Бұрын талан-тараждың түрлі нысаны үшін жауапкершілік көзделген еді, бірақ жалпы түсінігі қылмыстық-құқықтық доктринада беріліп жүрген. Сонымен қатар, "талан-тараж" термині сот тәжірибесінде де, әдебиеттерде де социалистік меншікке қол сұғушылық ретінде түсінілетін. Мысалы, профессор Г.А.Кригердің айтуы бойынша, "талан-тараж - мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар қорларында шоғырланған социалистік мүлікті пайдакүнемдік мақсатпен қылмысты алып қою немесе үшінші тұлғаларға беру".
Талан-тараждың объективтік жағы белгілері ретінде бөтен мүлікті өз пайдасына немесе басқа да адамдардың пайдасына заңсыз, ақысыз, қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру танылады. Сонымен бірге міндетті түрде меншік иесіне немесе өзге де заңды иеленушісіне нақты материалдық шығын келтірілу керек. Алынбай қалған пайда түріндегі материалдық залал талан-тараж ретінде танылмауы тиіс. Талан-тараж кезінде жәбірленушінің мүліктік массасының азаюы - кінәлі немесе өзге тұлғалардың мүлкінің ұлғаюына әкеледі. Демек, кінәлі жою үшін мүлікті алдын-ала алып қойса да, мүлкін жою арқылы меншік иесіне нақты шығын келтіру де талан-тараж ретінде танылмайды.
Алып қоюға келетін болсақ, бұл белгіні анықтау үшін, бірнеше мән-жайдың жиынтығы қажет. Біріншіден, мүлік меншік иесінің қорларында шоғырлануы керек: заңды тұлғаның балансында, жеке тұлғаның иелігінде, немесе кәсіпорынның қорларына құқықтық жағынан түскен болу керек. Егер мүлік кәсіпорын қорына түспеген болса, онда алып қою және талан-тараж туралы айтуға болмайды.
Екіншіден, мүлік меншік иесінің қорларынан алынуы керек. Бүгінгі күні қалыптасқан қылмыстық тәжірибеден көретініміз бұл алып қоюдың 2 тәсілі: физикалық және құқықтық.
Физикалық алыну кезінде, заттар меншік иесінің заңды иеленуі мен пайдалануынан бөтен құқыққа қарсы иелену мен пайдалануға кеңістікте өтеді. Оған мысал - қозғалатын мүлік.
Құқықтық алыну кезінде мүлікке меншік құқығы өтеді, меншік субъектісі ауысады. Көбінесе мұндай алынудың заты ретінде жылжымайтын мүлік болады. Бірақ кейбір жағдайларда жылжитын мүлік те болуы мүмкін. Мысалы: авмобильге құқық.
Сонымен қатар, құқықтық пен физикалық әдістің аралас нысаны кездесуі мүмкін. Мысалы, алаяқтар алдау жолымен пәтерге құқықты бекітіп, пәтер иесін мәжбүрлеп шығарып жібереді. Тағы да бір белгі ретінде талан-тараждың құқыққа қайшылығын айтамыз. Құқыққа қайшылық дегеніміз - тұлға біреудің мүлкін ала отырып, ол мүлікке не шынайы, не болжаулы құқыққа ие болмайды. Шынайы құқық дегеніміз, бұл жерде, заңға немесе өзге нормативті-құқықтық актілерге негізделген мүлікті алуға деген құқық. Мұндай кезде ол құқық заңға сәйкес рәсімделген бе, жоқ па, маңызы жоқ. Бізге керектісі бұл жерде ол құқық іс жүзінде бар болуы. Мұндай кезде кінәлілердің әрекеті өз бетінше билік ету болады.
Болжаулы құқық, алуды іске асырған тұлға, заңның ережелерін дұрыс бағаламағандықтан, түсіндегендіктен пайда болады. Мысалы, тұлға өзін заң бойынша мұрагер ретінде санап, қайтыс болған адамның пәтеріне кіріп алады, шын мәнісінде заң оны мұрагер ретінде танымайды. Бұл да өз бетінше билік ету болуы мүмкін. Бірақ құқыққа қайшылық атты талан-тараж белгісі болмайды.
Заңсыздық белгісін құқыққа қайшылықтың туындысы ретінде қарастыруға болады, жеке белгі ретінде де қарастыруға болады. Қалай қарасақ та, бұл белгі маңыздылығы мынада: талан-тараж кезінде алып қою қылмыстық заңда көрсетілген тәсілдердің біреуімен жасалу керек, яғни қылмыстық заңмен тыйым салыну керек. Ол тәсілдер мыналар: ұрлық, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе асырап алу, алаяқтық, тонау және қарақшылық.
Талан-тараждың объективтік жағы белгілеріне, сонымен қатар, ақысыздық жатады. Бұл дегеніміз, қылмыскер мүлікті алғанда, орнына тең эквивалентті қалдырмайды. Егер бұл заттар құны бойынша тең болса, онда талан-тараж болмайды. Егер зат құны бойынша төмен болса, онда алып қоюдың ақысыздқ белгісі орын алады. Талан-тараж істері бойынша елімізде қалыптасқан сот тәжірибесі бойынша, затты орнына құны төмен затты қалдыру арқылы алып қою - саралауға әсер етпей, алынған заттың құны көлемінде талан-тараж ретінде есептеледі.
Талан-тараждың субъективтік белгілеріне келсек, алдымен кінә нысанын айтқан жөн. Талан-тараж тек тікелей қасақаналықпен жасалады: тұлға өзінде мүлікке деген шынайы немесе болжаулы құқығы жоқтығын біле отырып, мүлікті заңсыз алып жатқанын біледі, меншік иесіне зардап туғызатынын сезінеді және осыны тілейді.
Сонымен қатар, талан-тараждың субъективтік жағының міндетті элементі ретінде - пайдакүнемдік мақсат айтылады. Пайдакүнемдік мақсат, біріншіден, материалдық немесе мүліктік пайда алуды көздейді. Екіншіден, бұл мақсат алынған мүлік арқылы қанағаттануы керек. Және үшіншіден, пайдакүнемдік алыну жасалу үшін, кінәлі талан-тараждалған мүлікті өз пайдасына немесе өзге тұлғалар пайдасына айналдыруды мақсат қоюы керек. Өзге тұлғалар дегенде, бұл жерде кінәлі олардың тағдырына материалдық жағнынан мүдделі болу керек.
2 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ САРАЛАНҒАН ҚҰРАМДАРЫНА СИПАТТАМА
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып жасаған алаяқтығы
Қылмыстық заңда Алаяқтық, яғни бөтен мүлiктi талан-таражға салу немесе бөтен мүлiкке құқықты алдау немесе сенiмге қиянат жасау арқылы алу, -- деп көрсетiлген (ҚК-тiң 190-бабы).
Алаяқтың заты бөтеннiң мүлкi немесе бөтен мүлiкке құқық алу болып табылады. Объективтiк жағынан алаяқтық бөтен мүлiктi талан-тараж-ға салу немесе бөтен мүлiкке құқықты алу заңда көрсетiлген екi тәсiл арқылы: алдау немесе сенiмге қиянат жасаумен жүзеге асырылады. Осы қылмысты жасағанда жәбiрленушi мүлiктi қылмыскерге оған сенiп өз қолымен тапсырады. Алданып немесе сенiп қалған меншiк иесi немесе өзге де заңды иеленушi қылмыскерге мүлкiн немесе мүлкiне құқықты өз еркiмен тапсырады.
Алаяқтық жолмен алдау дегенiмiз шындыққа жатпайтын фактiлердi көрiнеу бұрмалап, жалған хабар беру, мәлiмдеме жасау, жалған құжаттар көрсету арқылы өзiн құқық қорғау органының қызметкерi етiп көрсету, әр түрлi келiсiмдер бойынша бұйымның, заттың саны, сапасы, бағасы жөнiнде көрiнеу шатастыру, жалған сенiм хаттар көрсетiп, басқа бiреуге тиесiлi қаражатты немесе мүлiкке құқықты алу, осындай әдiспен бiреудiң үйiн, көлiгiн және басқа мүлкiн сатып, айырбастап жiберу, т.б. болып табылады. Алаяқтың жалған құжаттарды пайдалануы көп реттерде заңсыз зейнетақыны, жәрдемақыны, басқа да төлемдердi алуда жиi пайдаланылады. Кiнәлi адам осы құжаттарды пайдалану арқылы алаяқтықпен алдауда өзiнiң жасы, денсаулық жағдайы, еңбек стажы, орташа айлық, жылдық табысы туралы жалған мәлiметтер енгiзедi.
Алаяқтықтың екiншi бiр тәсiлi -- сенiмге қиянат жасау болып табылады. Сенiмге қиянат жасау деп кiнәлi адамның меншiк иесiмен немесе мүлiктiң өзге де заңды иеленушiсiмен пайда болған әр түрлi сенiмге негiз боларлық қатынастарды пайдалану арқылы олардың мүлкiн заңсыз иеленуi немесе иеленуге құқық алуы болып табылады. Мысалы, кiнәлi адамның әр түрлi азаматтық-құқықтық келiсiмдердi пайдалануы: тұрмыстық прокат шарты, сауда-саттыққа қарыз берушiлер, белгiлi бiр жұмысты iстеуге, бағып-қағуға мiндеттемелiк шарттар болып табылады. Осындай сенiмге ие болу арқылы олар жәбiрленушiге қарсы алаяқтық әрекеттер iстейдi.
Алаяқтың құрамы -- материалдық. Оның субъективтiк жағының мiндеттi белгiлерiнiң бiрi қылмыстың зардабы -- меншiк иесiне мүлiктiк залал келтiру болып табылады. Бұл қылмыс кiнәлi адамның иелiгiне мүлiктiң заңсыз өтуiне байланысты немесе кiнәлiнiң жәбiрленушiнiң мүлкiне заңсыз құқық алған уақытынан бастап аяқталған деп сараланады.
Субъективтiк жағынан алаяқтық тек қана тiкелей қасақаналықпен iстеледi және қылмыс пайдакүнемдiк ниет және мақсатпен орындалады. Бұл қылмыстың субъектiсi де ұрлық субъектiсiмен (188-бап) бiрдей:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бiрнеше рет;
в) қызмет бабын пайдаланып жасалған алаяқтық -- осы қылмыстың ауырлататын түрi болып табылады. Қылмыстық кодекстiң 190-бабы 2-тармағының 1 және 2 тармақшаларының мазмұны ұрлықтың (188-бабы) ауырлататын түрiнде көрсетiлген осыған ұқсас ұғымдармен бiрдей, қызмет бабын пайдаланып жасалған алаяқтық деп (190-бабы 2-тармағының 1 тармақшасы) мемлекеттiк қызметтiң немесе коммерциялық, өзге де ұйымдардың басқару функциясын атқарған адамдардың қызмет бабын терiс пайдаланып, бөтеннiң мүлкiн алдау немесе сенiмге қиянат, жасау жолымен иеленуi немесе соған иелiк етуге құқық алуы болып табылады.
Осы құрамның аса ауырлататын түрi мемлекеттiк функцияларды атқаруға уәкiлеттi адам не оған теңестiрiлген адам жасаған алаяқтық, егер ол өз қызмет бабын пайдаланумен ұштаса (ҚК-тiң 190-бабының 3-тармағы 4 тармақшасы).
Алаяқтықтың аса ауырлататын түрлерi де (ҚК-тiң 190-бабының 3-тармағы) ұрлықтың аса ауырлататын түрлерiмен (188-баптың 3-тармағы) бiрдей, мазмұны да ұқсас.
Қылмыстың объектісі мен затын дұрыс анықтау - кінәлі әрекеттерінің орындалуы үшін, оның қоғамдық қауіптілік дәрежесін анықтау және жасалғанның дұрыс саралануы үшін қажет. Қылмыстық құқық теориясында, объект ретінде әдетте қылмыстық заңнамамен қорғалатын қоғамдық қатынастар жиынтығы түсініледі.
Алаяқтықтың объектісі ретінде, қолданыстағы заңнамаға сүйенсек, меншік қатынастары болады. Әдебиетте меншік 3 нысанда қарастырылады: меншік - экономикалық категория ретінде, меншік - құқықтық категория ретінде және меншік - меншік құқығы ретінде.
Экономикалық әдебиеттерде қабылданған көзқарас бойынша, меншікке материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну қатынастары кіреді. Демек, бұл қылмыстың тектік объектісі, құқық нормаларының жүйесімен реттеліп бекітілген, жеке тұтынуға арналған материалдық игіліктерді өндіру, бөлу және айырбастау бойынша қоғамдық қатынастар. Міне, осындай меншік қатынастарына қол сұға отырып, кінәлі оларға кіретін қоғамдық қатынастарының әр тобына залал келтіреді.
Өмірлік күнделікті жағдайларда қылмыс объектісін анықтау қиынға соғуы мүмкін. Мысалы, азамат мемлекеттік ұйымға мүлікті сақтауға берген кезде, мүлік азаматтың жеке меншігінде қалады. Дегенмен де, осы мүлік талан-тараждалса, бұл мемлекеттік меншікке қол сұғушылық деп саралану керек. Себебі, ұйым оған сақтауға берген мүлік үшін материалық жауапкершілікті көтереді.
Қылмыс объектісін зерттей келе, біз, тікелей объект түсінігіне тап боламыз. Бұл түсінік бойынша ортақ пікір жоқ. Мысалы, В.А.Владимиров ойынша тікелей объект бір уақытта объект болады.
Өзге авторлар ойынша, біз қарастырып отырған қылмыстардың тікелей объектісі - мемлекеттік меншік, үшіншілері - қоғамдық меншік дейді. Жалпы, 1926 ж. мен 1995 жылдар аралығындағы қылмыстық құқық оқулықтарында, "қылмыстың тікелей объектісі - жеке бір қылмыс қол сұғатын нақты бір қоғамдық қатынас" түсіндірмесі классикалық болып саналған.
Менің ойымша, тікелей объектіні түсіндіруде И.И.Рогов пен М.А.Сарсембаевтың көзқарастары дұрыс. Олардың ойынша, қылмыс объектісін топтастыруда "мүдде" түсінігін қолдану керек. Мүдде де қоғамдық қатынас, бірақ ол қоғамдық қатынастың нақтырақ көрінісі. Субъектілердің және олардың мүдделерінің қатысуынсыз қоғамдық қатынас болмайды. Сонымен қатар әр мүддеде өз объектісі болады. Ол материалдық немесе идеалдық ігілік. Осы мүдде арқылы топтастыру жүргізіп, мысал келтірейік. Тұлға біреудің мүлкін талан-тараждағанда, біріншіден сол меншік иесінің мүддесіне нұқсан келтіреді, ол арқылы ол мемлекеттің маңызды әлеуметтік құндылығына нұқсан келтіреді, ол арқылы ол мемлекеттің экономикалық негізіне нұқсан келтіреді.
Ал тікелей объектіге келер болсақ, оны анықтағанда жеке белгілерге сүйену керек (кімнің және қандай мүддесі бұзылды). Мысалы, алдау арқылы біреудің пальтосы талан-тараждалса, бұл жерде тікелей объект ретінде жеке меншік емес, белгілі бір субъект - Омарбеков Талғаттың өз 48 размерлі қара түсті пальтосына деген құқық болады.
Қылмыстық құқықтағы қылмыс заты ретінде - қоғамдық қатынас белгіленетін материалдық объект танылады. Қылмыс затының болуы, яғни белгілі бір мүліктің болуы - алаяқтықтың міндетті белгісі болып табылады.
ҚР ҚК 190-бабы 1-бөлігінің диспозициясына көз жүгіртсек, алаяқтық бұл:
а) алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы бөтен мүлікті ұрлау (талан-тараждау), немесе,
ә) алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы бөтен мүлікке құқықты алу.
Өзге талан-тараж нысандарынан алаяқтықтың тағы да бір айырмашылығы - бұл қылмыс заты ретінде тек мүлік қана емес, сонымен қатар мүлікке құқық та болуында. Мүлікке құқық ретінде меншік құқығы өзінің толық көлемінде түсініледі. Демек, кінәлі мүлікке құқық алғанда, мүліктің өзін де иемденеді. Мысалы, алаяқ алдау нәтижесінде ірі жеңіс түскен лотореялық билетті иемденеді. Байқайтын болсақ, мүлікке құқық алу сәті мүліктің өзін алудан бұрын немесе бір уақытта пайда болады.
Мүлік, алаяқтықтың заты ретінде, белгілі бір белгілерге ие болу керек. Ең алдымен, оның құны болу керек. Ол, әдетте, баға арқылы белгіленеді. Ал бұл белгі тек заттарға ғана тән емес, сонымен бірге ақпараттық түрлі нысандарына тән. Мысалы, компьютерде сақталатын ақпарат.
Сонымен қатар, талан-тараждың заты ретінде әр түрлі мүліктік сипаттағы игіліктерді алуға болмайды: қоғамдық көлікте тегін жүру немесе қол жүгін өткізу т.б.
Мүлік дегеніміз - бұл зат. Оны жасауға еңбек жұмсалып, нәтижесінде оның құны пайда болады, қажеттіліктерді қанағаттандыру қабілеті пайда болды. Бірақ мүлікті жасауға еңбек міндетті түрде жұмсалу керек тезисі күннен күнге күмәнді туғызады. Мысалға, жер учаскесін алайық. Олар сату-сатып алу, кепіл, айырбас, сыйға тартудың пәні болады. Демек, қылмыстық қол сұғушылықтың да заты болуы ықтимал. Әсіресе алаяқтықта. Қалай десек те, тауарлы-материалдық құндылықтар және ақша алаяқтықтың заты ретінде болатынына күмән жоқ.
Аталған жағдайдың сараланған құрамға жатқызылғанының себебі бар. Бірігіп қылмыстық әрекеттер жасау туралы алдын ала келісім болған тұлғалардың, бірігіп алаяқтық жасау арқылы талан-тараждағанда, олардың әрекеттері мен еріктері белгілі бір нәтижеге қол жеткізу үшін бірігеді. Бұл нәтиже - алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүлікті (мүлікке құқықты) алу, меншік иесіне нақты материалдық шығын келтіру, өз материалдық қорларын заңсыз ұлғайту. Сандық белгі - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ТАЛАН-ТАРАЖ ... ... ... ... .6
1.1 Меншікке қарсы қылмыстар түсінігі, қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Талан-тараж түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ САРАЛАНҒАН ҚҰРАМДАРЫНА СИПАТТАМА ... .12
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып жасаған алаяқтығы ... ... ... ... ...12
2.2 Бірнеше рет жасалған алаяқтық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3 Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..26
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Еліміз тәуелсіздік алғалы бері, осы тәуелсіздіктің алуына куә болған азаматтар өмірінде көптеген өзгерістер болды. Өмір, идеялар, құндылықтар, формация - барлығы аяқ астынан аударылып түсті. Жеке меншік, азаматтық қоғам, жеке кәсіпкерлікті реттейтін азаматтық құқық "басын көтеріп", терең тыныс алуға мүмкіншілік алды.
Қылмыстық құқықта да қылмыстық заң қорғайтын құндылықтардың жаңа иерархиясы бекітілді. Ол иерархия адамның ажырамас табиғи құқықтары мен бостандықтарына негізделген болатын.
Нарықтық экономикалық қатынастарға өту жағдайларында, меншіктің жаңа түрлері пайда болу кезеңінде, меншіктің барлық нысандарын берік қорғауға қажеттілік туындады. Бұл міндет, әрине, жас мемлекетімізге жүктелді.
Еліміздегі салыстырмалы тұрақсыздық және меншікке қарсы қылмыстардың кең таралуы - олармен күресудің қылмыстық-құқықтық әдістерін тұрақты түрде жетілдіруді қажет етеді. Ең алдымен қылмыстық заңнамадағы "ақ дақтарға" көңіл бөлу керек. Себебі, егер қылмыстық жауаптылық тек қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттер үшін туындайтынын ескерсек, онда бірқатар әрекеттер тиісті жазалаусыз қалатынына қауіп бар. Сондай-ақ осы "ақ дақтардың" болуы салдарынан, бір әрекетті өзге қылмыс құрамымен саралау жағдайлары болуда.
Сол сияқты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларын жетілдіру қажет екендігі рас. Себебі, Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары Қазақстан Республикасындағы қолданылатын құқыққа жатады.
Заң ғылымының әдебиеттерінде, ғалымдар меншікке қарсы қылмыстардың ішінен "алаяқтық" қылмысын ерекше атап өтеді. Алаяқтықтың қоғамдық қауіптілігі - бұл алдау немесе сенімге қиянат жасау нәтижесінде азаматтарға, ұйымдарға, мемлекетке зиян келтірілуінде.
Алаяқтық қылмысы мүліктік қылмыстар арасындағы салыстырмалы түрде аз тараған, 5,5% қана, бірақ оның үлесі күннен күнге өсуде. Алаяқтық әрекеттерді еркек те, әйел де, ересек те, кәмелетке толмаған да жасауы мүмкін. Себебі, пайдакүнемдік қасиеттер адамдар арасында кең тараған, ал алдау мен жалған мәлімет айту - қазіргі күні қиынға соқпайтын әрекетке айналды.
Тақырыптың өзектілігі Бұл қылмысқа Ежелгі Рим заңгерлері нақты анықтама беріп, оны түр-түрлерге жіктеген. Олардың ойынша, алаяқтық - бұл жәбірленушіні алдап, кінәлі үшін пайда алу тәсілі. Олар алаяқтықты ауыр қылмыстар қатарына жатқызған. Сондықтан жаза ретінде кінәлі алыс аралдарға ашаршылықтан өлуге жіберілетін.
Алаяқтық деп, бөтен мүлікті алдау жолы арқылы алып қою мақсатымен жасалатын тұлғаның қасақана әрекеттерін түсінеміз. Алдау ретінде бұл жерде біз, өтірік, жалған мәліметтер, әрекеттер, ақиқатты бұрмалауды түсінеміз.
Алдаудың түрлі тәсілдері айқындалған. Мысалы, тұлға нысанында алдау - бұл дегеніміз қылмыстық әрекеттер жасау барысында тұлғаның өзін басқа адам ретінде таныттыру. Немесе, зат нысанында алдау - алаяқ бір зат ретінде басқа бір затты сатып жібереді. Мұндай кездерде алаяқ, жәбірленушіге жалған мәліметті немесе өзге заттарды ұсынып, оны алдап отыр. Алдауға бұл жерде, міндетті түрде, қылмыстық қасақаналық тән болады.
Алаяқтық қылмыстық ортада "элиталық" болып саналады. Себебі ол әркімнің қолынан келе бермейді. Алаяқтық жасау үшін белгілі бір деңгейде ақыл-ой, қабілеттіктер, жеке қасиеттер болу керек. Сонымен қатар, алаяқтар, осындай ерекше қасиеттерге ие бола отырып, бас бостандығын айыру орындарына сирек түсетін.
Аталған қылмыс тәжірибеде саралау кезінде белгілі бір қиындықтарды туғызады.Сонымен қатар, алаяқтықтың жаңа түрлерін саралау проблема деңгейіне жеткен десе де болады. Себебі, заң шығарушыға қарсы қылмыскердің интеллекті, ақыл-ойы, айласы қарсы тұрады.
Алаяқтық қол сұғушылықтың заты - бөтен мүлік немесе мүлікке құқық болғандықтан, осы қылмыстың аяқталу сәтін анықтауда да қиыншылықтар болуы мүмкін. Алаяқтықты саралаудың осы сұрақтарын қарастыру - осы бітіру жұмысының негізгі міндеті болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Меншікке қарсы қылмыстар мәселелерін қарастыру. Меншікке қарсы қылмыстардың түрлері мен жүйесі туралы түсінік беру.
Меншікке қарсы қылмыстардың құрамын талдау және құрамын бөліп қарастыру. Алаяқтықтың объектісі мен объективтік жағын анықтап, сол туралы мәліметтерді қарастыру. Оның субъектісі мен субъективтік жағы туралы да қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеттері. Қылмыстық құқықтағы меншікке қарсы қылмыстың мәселелерін ашу барысында мынадай міндеттерге тоқталдым. Олар:
меншікке қарсы қылмыстар түсінігі, қысқаша сипаттамасы;
талан-тараж түсінігі
алаяқтықтың сараланған құрамдарына сипаттама;
адамдар тобының алдын ала сөз байласып жасаған алаяқтығы;
Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату туралы;
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Курстық жұмыстың тақырыбында Қазақстан ғалымдарының бірқатар зерттеулері арналған. Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі Ерекше бөлімінің 6-тарауында қарастырылған алаяқтық туралы қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша қылмыстардың шеңберінде қарастырылып отыр.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы Г.А.Кригер, В.А.Владимиров, И.И.Рогов, М.А.Сарсембаев, Г.Н.Борзенков, Д. Свифт және бірқатар ғалымдар өз үлестерін қосқан.
Жұмыстың нормативтік базасын қазіргі қолданыстағы қылмыстық және қылмыстық-атқару заңнамасының және басқа да құқық салаларының нормалары құрайды.
Курстық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс өзінің құрылымы мен көлеміне қатысты осындай зерттеу жұмыстарына қойылатын талаптарға толықтай жауап береді. Курстық жұмыс құрылымы бойынша кіріспеден, екі бөлімнен, жеті бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ТАЛАН-ТАРАЖ
1.1 Меншікке қарсы қылмыстар түсінігі, қысқаша сипаттамасы
Меншiкке қарсы қылмыс деп мүлiктiң меншiк иесiне немесе өзге иеленушiсiне залал келтiре отырып немесе залал келтiру қаупiн тудырумен байланысты Қылмыстық кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе абайсыздық iс-әрекеттердi айтамыз.
Меншiкке қарсы қылмыстардың топтық объектiсi меншiк иесiнiң иелену, пайдалану немесе оған билiк ету құқығын құрайтын меншiкке байланысты қоғамдық қатынастар болып табылады.
Осы топқа кiретiн қылмыстардың тiкелей объектiсi -- мен-шiктiң нақты бiр нысаны -- мемлекеттiң, қоғамдық ұйымдардың, бiрлестiктердiң немесе басқа ұйымдардың, жеке тұлғалардың меншiгiне қол сұғу болып табылады.
Меншiкке қарсы қылмыстардың заты болып -- азаматтық құқық бойынша меншiк объектiсi деп танылған кез келген бұйымдар мен мүлiктер танылады.
Меншiкке қарсы қылмыстардың затына адам еңбегi арқылы жасалған кез келген материалдық дүниелер, заттар жатады. Осыған байланысты адамның ақыл-ойы, идеясы, заттық белгiсi болмағандықтан осы қылмыстардың заты болып табылмайды. Сондай-ақ заттық белгiсi жоқ болғандықтан электр немесе жылу энергиясы да меншiк затына жатпайды. Меншiкке қарсы қылмыстардың затына -- ақша, бағалы қағаздар, сондай-ақ азаматтық айналымнан алынбаған басқа да қозғалмалы немесе қозғалмайтын мүлiктер жатады. Жер қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар, республикалық бюджет қаражаты, мемлекеттiк қазына, алтын, алмас, валюта қоры, мәдениет және табиғат ескерткiштерi меншiк затына жатпайды.
Меншiкке қарсы қылмыстардың объективтiк жағы кiнәлi адамның бөтеннiң мүлкiн өзiнiң немесе басқа адамның пайдасына заңсыз, тегiн айналдыру үшiн құқыққа қайшы түрде алып қоюы арқылы сипатталады.
Меншiк иесiне немесе өзге де иеленушiден кiнәлi адамның бөтеннiң мүлкiн өз иелiгiне заңсыз алуын алып қою деп бiлемiз.
Меншiкке қарсы қылмыстардың объективтiк жағы негiзiнен белсендi әрекеттер арқылы жүзеге асырылады, тек қана бөтеннiң мүлкiн абайсызда жою немесе бүлдiру құрамының кейбiр тәсiлдерi ғана әрекетсiздiк арқылы жүзеге асырылады.
Меншiкке қарсы қылмыстардың көпшiлiгi материалдық қылмыс құрамын құрайды, олардың объективтiк жағы заңда көрсе-тiлген үш элементтен: құқыққа қайшы iс-әрекеттерден; қылмыстық құқықтық норма диспозициясында көрсетiлген мүлiктiк зиян ретiндегi зардаптан; сондай-ақ құқыққа қайшы әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себептi байланыстан тұрады.
Қарақшылық (192-бап), қорқытып алушылық (194-бап), авто-мобильдi немесе өзге де көлiк құралдарын жымқыру (200-бап) формальдық қылмыс құрамы болып табылатындықтан олардың аяқталу сәтi заңда көрсетiлген құқыққа қайшы iс-әрекеттердi iстеген уақыттан бастап, қылмыстың зардабының болуына қарамастан-ақ аяқталған деп танылады.
Меншiкке қарсы қылмыстар субъективтiк жағынан негiзiнен кiнәлiнiң тiкелей қасақаналық түрi арқылы жүзеге асырылады, тек бөтен адамның мүлкiн абайсызда жою немесе бүлдiру (188-бап) кiнәнiң абайсыздық нысаны арқылы iстеледi.
Меншiкке қарсы қылмыстардың субъективтiк жағының мiндеттi белгiлерiне -- пайдакүнемдiк ниет және мақсат жатады.
Меншiкке қарсы қылмыстардың субъектiсi болып 14-ке толған адамдар танылады. Бұған жататындар: ұрлық (188-бап 2,3-бө-лiктерi), тонау (191-бап 2, 3-бөлiктерi), қарақшылық (192-бап), қорқытып алушылық (194-бап 2, 3-бөлiктерi), ауырлататын мән-жайлар кезiнде автомобильдi немесе өзге де көлiк құралдарын жымқыру (200-баптың 2, 3, 4-тармақтары), ауырлататын мән-жайлар кезiнде мүлiктi қасақана жойғаны немесе бүлдiргенi (202-баптың 2, 3-тармақтары) үшiн қылмыстарды iстеу.
Ал 16-ға толған адамдар сенiп тапсырылған бөтен мүлiктi иемденіп алу немесе талан-таражға салу (189-бап); алаяқтық (190-бап), ерекше құнды заттарды жымқыру (193-бап), алдау немесе сенiмге қиянат жасау жолымен мүлiктiк залал келтiргенi (195-бап); авторлық және сабақтас құқықтарды бұзғаны (198-бап), өнертабыстарға, пайдалы модельдерге, өнеркәсiптiк үлгiлерге, селекциялық жетiстiктерге немесе интегралдық микросхемалар топологияларына құқықтарды бұзу (199-бап), автомобильдi немесе өзге де көлiк құралдарын жымқыру (200-баптың 1-тармағы), жерге заттай құқықтарды бұзғаны (201-бап); ауырлатпайтын жағдайда бөтен адамның мүлкiн қасақана жойғаны немесе бүлдiргенi (202-баптың 1-тармағы); бөтен адамның мүлкiн абайсызда жойғаны немесе бүлдiргенi (204-бап); қылмыс құрамдарын iстегенi үшiн қылмыс субъектiсi болып танылады.
Меншiкке қарсы қылмыстар iс-әрекеттiң iстелу тәсiлiне және қылмыстық ниетке қарай бiрнеше түрге бөлiнедi.
Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң 6-тарауындағы қылмыстар пайдакүнемдiк ниеттiң орын алғанына немесе жоқ болуы-на байланысты пайдакүнемдiк немесе пайдакүнемдiк емес болып бөлiнедi. Өз кезегiнде пайдакүнемдiк қылмыстар талан-тараждар және меншiкке қарсы басқа да пайдакүнемдiк қылмыстар болып екi топқа бөлiнедi:талан-таражға -- ұрлық (188-бап); тонау (191-бап); қарақшылық (192-бап); алаяқтық (190-бап); сенiп тапсырылған бөтен мүлiктi иемденіп алу (189-бап) жатады.
Меншiкке қарсы басқадай пайдакүнемдiк қылмыстарға ерекше құнды заттарды жымқыру(193-бап); қорқытып алу (194-бап); автомобильдi немесе көлiк құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (200-бап); алдау немесе сенiмді теріс пайдалану жолымен мүлiктiк залал келтiру (195-бап); мұнайдың және мұнай өнiмдерiнiң шығарылуының заңдылығын растайтын құжаттарсыз оларды тасымалдау, иелену, өткiзу, сақтау, сондай-ақ мұнайда өңдеу (197-1-бап) жерге заттай құқықтарды бұзу (201-бап) жатады.
Меншiкке қарсы пайдакүнемдiк емес қылмыстарға бөтен адамның мүлкiн қасақана жою немесе бүлдiру (202-бап); бөтен адамның мүлкiн абайсызда жою немесе бүлдiру (204-бап) құрамдары жатады. Меншікке қарсы қылмыстар - бұл меншік қатынастарына қол сұғатын және меншік иесіне залал келтіретін қылмыстық әрекеттер.
Меншік қатынастары мемлекет экономикасының негізін құрайды. Меншік - бұл әлеуметтік құндылықтардың арасындағы маңыздылардың бірі. Меншіктің түрлі нысындарын бекіту - қоғамның экономикалық гүлденуі мен жекелеген азаматтардың хал-жағдайын арттыруға әкеледі. Ал меншік қатынастарының қылмыс арқылы бұзылуы қоғамға елеулі қауіп туғызады.
Ел тарихымыздың әр түрлі кезеңінде меншік қатынастарын құқықтық реттеу әр түрлі еді. Кейбір меншік түрлері қорғалып, кейбіреулеріне тыйым салынған болатын. Мысалы, кеңестік заманда социалистік деп танылатын, тек мемлекеттік және қоғамдық меншік заңды еді, ал жеке меншік социалистік меншік туындысы ретінде қарастырылған.
Меншікке қарсы қылмыстардың тектік объектісі - меншік иесінің өз мүлкіне ие болу, пайдалану және билік ету құқығымен айқындалған меншік қатынастары.
Меншікке қарсы қылмыстардың тікелей объектісі - қылмыстық әрекет нәтижесінде бұзылатын белгілі бір меншік нысаны - дейді бірқатар авторлар. Г.А.Кригер дұрыс айтқандай: "Талан-тараж кезінде қол сұғушылық объкетісі жеке бір мүлік емес, меншік болып табылады".
Біз қылмысты қоғамға қауіпті әрекет деп түсінеміз. Демек, мұндай қауіп қоғамда орнатылған, құқықпен бекітілген және қылмыстық-құқықтық нормалармен қорғалатын қоғамдық қатынастардың бұзылуымен пайда болады. Сондықтан қылмыс объектісі ретінде, әрқашан, қоғамға қауіпті әрекетпен бұзылатын қоғамдық қатынастар болады.
Меншікке қарсы қылмыстардың объектісінен бұл қылмыстардың затын ажырата білу керек. Меншікке қарсы қылмыстардың заты ретінде біз мүлікті, мүлікті алуға құқық беретін заттар, яғни нақты заттар, материалдық дүниенің заттары, флора, фауна, үй жануарлары және т.б. танимыз.
Мүлік дегеніміз, бұл қылмыстың бағытталатын нәрсесі, яғни мүлікке байланысты меншікке қарсы қылмыс жасалады. Бұл жерде мүліктің құқықтық табиғатын анықтаған жөн. Мүлік ретінде азаматтық айналымнан алынбаған және құны бар заттар танылады. Мысалы, ақша, бағалы бұйымдар, құнды қағаздар. Егер заттардың құны болмаса, немесе ол тек жеке бір адам үшін құны бар болса, ол заттар мүлік болып табылмайды. Мысалы, танысыңның фотосуреті, қолжазба кітапшасы және т.б. Бірақ бұл жерде де ескерту бар, әйгілі адамдардың суреттері, әсіресе, қолжазу белгісімен болса, бұл суреттер мүлік ретінде танылуы тиіс. Себебі бұл заттар сату-сатып алу шартының пәні болуда.
Жоғарыда атап өткендей, меншікке қарсы қылмыстар пәні (заты) ретінде еркін айналысқа түсе алатын мүлік бола алады. Сондықтан айналыстан алынған заттарды (қару, жарылыс, радиоактивті, есірткі заттары) талан-тараждау арнайы баптармен сараланады (ҚР ҚК 187-192 баптары).
.
1.2 Талан-тараж түсінігі
Заңға сәйкес талан-тараж деп пайдакүнемдiк мақсатта айыптының бөтен мүлiктi осы мүлiктiң меншiк иесiне немесе өзге иеленушiсiне залал келтiре отырып өзiнiң немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз, тегiн алып қоюын және айналдыруын айтамыз. Осындай заңдылық түсiнiк Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнiң 175-бабының ескер-туiнде арнайы көрсетiлген.
Терминдерді қолдану арнайы зерттеу тақырыбы болса керек, сондықтан біз бұл сөз мазмұнына көңіл бөлмейік. Жоғарыда аталған ескертуге сәйкес, "ұрлық" (талан-тараж) деп пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне кемесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып айыптының немесе басқа да адамдардың пайдасына заңсыз қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру танылады".
Айта кететін жайт - талан-тараж анықтамасы Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында алғашқы рет беріліп отыр. Бұрын талан-тараждың түрлі нысаны үшін жауапкершілік көзделген еді, бірақ жалпы түсінігі қылмыстық-құқықтық доктринада беріліп жүрген. Сонымен қатар, "талан-тараж" термині сот тәжірибесінде де, әдебиеттерде де социалистік меншікке қол сұғушылық ретінде түсінілетін. Мысалы, профессор Г.А.Кригердің айтуы бойынша, "талан-тараж - мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар қорларында шоғырланған социалистік мүлікті пайдакүнемдік мақсатпен қылмысты алып қою немесе үшінші тұлғаларға беру".
Талан-тараждың объективтік жағы белгілері ретінде бөтен мүлікті өз пайдасына немесе басқа да адамдардың пайдасына заңсыз, ақысыз, қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру танылады. Сонымен бірге міндетті түрде меншік иесіне немесе өзге де заңды иеленушісіне нақты материалдық шығын келтірілу керек. Алынбай қалған пайда түріндегі материалдық залал талан-тараж ретінде танылмауы тиіс. Талан-тараж кезінде жәбірленушінің мүліктік массасының азаюы - кінәлі немесе өзге тұлғалардың мүлкінің ұлғаюына әкеледі. Демек, кінәлі жою үшін мүлікті алдын-ала алып қойса да, мүлкін жою арқылы меншік иесіне нақты шығын келтіру де талан-тараж ретінде танылмайды.
Алып қоюға келетін болсақ, бұл белгіні анықтау үшін, бірнеше мән-жайдың жиынтығы қажет. Біріншіден, мүлік меншік иесінің қорларында шоғырлануы керек: заңды тұлғаның балансында, жеке тұлғаның иелігінде, немесе кәсіпорынның қорларына құқықтық жағынан түскен болу керек. Егер мүлік кәсіпорын қорына түспеген болса, онда алып қою және талан-тараж туралы айтуға болмайды.
Екіншіден, мүлік меншік иесінің қорларынан алынуы керек. Бүгінгі күні қалыптасқан қылмыстық тәжірибеден көретініміз бұл алып қоюдың 2 тәсілі: физикалық және құқықтық.
Физикалық алыну кезінде, заттар меншік иесінің заңды иеленуі мен пайдалануынан бөтен құқыққа қарсы иелену мен пайдалануға кеңістікте өтеді. Оған мысал - қозғалатын мүлік.
Құқықтық алыну кезінде мүлікке меншік құқығы өтеді, меншік субъектісі ауысады. Көбінесе мұндай алынудың заты ретінде жылжымайтын мүлік болады. Бірақ кейбір жағдайларда жылжитын мүлік те болуы мүмкін. Мысалы: авмобильге құқық.
Сонымен қатар, құқықтық пен физикалық әдістің аралас нысаны кездесуі мүмкін. Мысалы, алаяқтар алдау жолымен пәтерге құқықты бекітіп, пәтер иесін мәжбүрлеп шығарып жібереді. Тағы да бір белгі ретінде талан-тараждың құқыққа қайшылығын айтамыз. Құқыққа қайшылық дегеніміз - тұлға біреудің мүлкін ала отырып, ол мүлікке не шынайы, не болжаулы құқыққа ие болмайды. Шынайы құқық дегеніміз, бұл жерде, заңға немесе өзге нормативті-құқықтық актілерге негізделген мүлікті алуға деген құқық. Мұндай кезде ол құқық заңға сәйкес рәсімделген бе, жоқ па, маңызы жоқ. Бізге керектісі бұл жерде ол құқық іс жүзінде бар болуы. Мұндай кезде кінәлілердің әрекеті өз бетінше билік ету болады.
Болжаулы құқық, алуды іске асырған тұлға, заңның ережелерін дұрыс бағаламағандықтан, түсіндегендіктен пайда болады. Мысалы, тұлға өзін заң бойынша мұрагер ретінде санап, қайтыс болған адамның пәтеріне кіріп алады, шын мәнісінде заң оны мұрагер ретінде танымайды. Бұл да өз бетінше билік ету болуы мүмкін. Бірақ құқыққа қайшылық атты талан-тараж белгісі болмайды.
Заңсыздық белгісін құқыққа қайшылықтың туындысы ретінде қарастыруға болады, жеке белгі ретінде де қарастыруға болады. Қалай қарасақ та, бұл белгі маңыздылығы мынада: талан-тараж кезінде алып қою қылмыстық заңда көрсетілген тәсілдердің біреуімен жасалу керек, яғни қылмыстық заңмен тыйым салыну керек. Ол тәсілдер мыналар: ұрлық, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе асырап алу, алаяқтық, тонау және қарақшылық.
Талан-тараждың объективтік жағы белгілеріне, сонымен қатар, ақысыздық жатады. Бұл дегеніміз, қылмыскер мүлікті алғанда, орнына тең эквивалентті қалдырмайды. Егер бұл заттар құны бойынша тең болса, онда талан-тараж болмайды. Егер зат құны бойынша төмен болса, онда алып қоюдың ақысыздқ белгісі орын алады. Талан-тараж істері бойынша елімізде қалыптасқан сот тәжірибесі бойынша, затты орнына құны төмен затты қалдыру арқылы алып қою - саралауға әсер етпей, алынған заттың құны көлемінде талан-тараж ретінде есептеледі.
Талан-тараждың субъективтік белгілеріне келсек, алдымен кінә нысанын айтқан жөн. Талан-тараж тек тікелей қасақаналықпен жасалады: тұлға өзінде мүлікке деген шынайы немесе болжаулы құқығы жоқтығын біле отырып, мүлікті заңсыз алып жатқанын біледі, меншік иесіне зардап туғызатынын сезінеді және осыны тілейді.
Сонымен қатар, талан-тараждың субъективтік жағының міндетті элементі ретінде - пайдакүнемдік мақсат айтылады. Пайдакүнемдік мақсат, біріншіден, материалдық немесе мүліктік пайда алуды көздейді. Екіншіден, бұл мақсат алынған мүлік арқылы қанағаттануы керек. Және үшіншіден, пайдакүнемдік алыну жасалу үшін, кінәлі талан-тараждалған мүлікті өз пайдасына немесе өзге тұлғалар пайдасына айналдыруды мақсат қоюы керек. Өзге тұлғалар дегенде, бұл жерде кінәлі олардың тағдырына материалдық жағнынан мүдделі болу керек.
2 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ САРАЛАНҒАН ҚҰРАМДАРЫНА СИПАТТАМА
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып жасаған алаяқтығы
Қылмыстық заңда Алаяқтық, яғни бөтен мүлiктi талан-таражға салу немесе бөтен мүлiкке құқықты алдау немесе сенiмге қиянат жасау арқылы алу, -- деп көрсетiлген (ҚК-тiң 190-бабы).
Алаяқтың заты бөтеннiң мүлкi немесе бөтен мүлiкке құқық алу болып табылады. Объективтiк жағынан алаяқтық бөтен мүлiктi талан-тараж-ға салу немесе бөтен мүлiкке құқықты алу заңда көрсетiлген екi тәсiл арқылы: алдау немесе сенiмге қиянат жасаумен жүзеге асырылады. Осы қылмысты жасағанда жәбiрленушi мүлiктi қылмыскерге оған сенiп өз қолымен тапсырады. Алданып немесе сенiп қалған меншiк иесi немесе өзге де заңды иеленушi қылмыскерге мүлкiн немесе мүлкiне құқықты өз еркiмен тапсырады.
Алаяқтық жолмен алдау дегенiмiз шындыққа жатпайтын фактiлердi көрiнеу бұрмалап, жалған хабар беру, мәлiмдеме жасау, жалған құжаттар көрсету арқылы өзiн құқық қорғау органының қызметкерi етiп көрсету, әр түрлi келiсiмдер бойынша бұйымның, заттың саны, сапасы, бағасы жөнiнде көрiнеу шатастыру, жалған сенiм хаттар көрсетiп, басқа бiреуге тиесiлi қаражатты немесе мүлiкке құқықты алу, осындай әдiспен бiреудiң үйiн, көлiгiн және басқа мүлкiн сатып, айырбастап жiберу, т.б. болып табылады. Алаяқтың жалған құжаттарды пайдалануы көп реттерде заңсыз зейнетақыны, жәрдемақыны, басқа да төлемдердi алуда жиi пайдаланылады. Кiнәлi адам осы құжаттарды пайдалану арқылы алаяқтықпен алдауда өзiнiң жасы, денсаулық жағдайы, еңбек стажы, орташа айлық, жылдық табысы туралы жалған мәлiметтер енгiзедi.
Алаяқтықтың екiншi бiр тәсiлi -- сенiмге қиянат жасау болып табылады. Сенiмге қиянат жасау деп кiнәлi адамның меншiк иесiмен немесе мүлiктiң өзге де заңды иеленушiсiмен пайда болған әр түрлi сенiмге негiз боларлық қатынастарды пайдалану арқылы олардың мүлкiн заңсыз иеленуi немесе иеленуге құқық алуы болып табылады. Мысалы, кiнәлi адамның әр түрлi азаматтық-құқықтық келiсiмдердi пайдалануы: тұрмыстық прокат шарты, сауда-саттыққа қарыз берушiлер, белгiлi бiр жұмысты iстеуге, бағып-қағуға мiндеттемелiк шарттар болып табылады. Осындай сенiмге ие болу арқылы олар жәбiрленушiге қарсы алаяқтық әрекеттер iстейдi.
Алаяқтың құрамы -- материалдық. Оның субъективтiк жағының мiндеттi белгiлерiнiң бiрi қылмыстың зардабы -- меншiк иесiне мүлiктiк залал келтiру болып табылады. Бұл қылмыс кiнәлi адамның иелiгiне мүлiктiң заңсыз өтуiне байланысты немесе кiнәлiнiң жәбiрленушiнiң мүлкiне заңсыз құқық алған уақытынан бастап аяқталған деп сараланады.
Субъективтiк жағынан алаяқтық тек қана тiкелей қасақаналықпен iстеледi және қылмыс пайдакүнемдiк ниет және мақсатпен орындалады. Бұл қылмыстың субъектiсi де ұрлық субъектiсiмен (188-бап) бiрдей:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бiрнеше рет;
в) қызмет бабын пайдаланып жасалған алаяқтық -- осы қылмыстың ауырлататын түрi болып табылады. Қылмыстық кодекстiң 190-бабы 2-тармағының 1 және 2 тармақшаларының мазмұны ұрлықтың (188-бабы) ауырлататын түрiнде көрсетiлген осыған ұқсас ұғымдармен бiрдей, қызмет бабын пайдаланып жасалған алаяқтық деп (190-бабы 2-тармағының 1 тармақшасы) мемлекеттiк қызметтiң немесе коммерциялық, өзге де ұйымдардың басқару функциясын атқарған адамдардың қызмет бабын терiс пайдаланып, бөтеннiң мүлкiн алдау немесе сенiмге қиянат, жасау жолымен иеленуi немесе соған иелiк етуге құқық алуы болып табылады.
Осы құрамның аса ауырлататын түрi мемлекеттiк функцияларды атқаруға уәкiлеттi адам не оған теңестiрiлген адам жасаған алаяқтық, егер ол өз қызмет бабын пайдаланумен ұштаса (ҚК-тiң 190-бабының 3-тармағы 4 тармақшасы).
Алаяқтықтың аса ауырлататын түрлерi де (ҚК-тiң 190-бабының 3-тармағы) ұрлықтың аса ауырлататын түрлерiмен (188-баптың 3-тармағы) бiрдей, мазмұны да ұқсас.
Қылмыстың объектісі мен затын дұрыс анықтау - кінәлі әрекеттерінің орындалуы үшін, оның қоғамдық қауіптілік дәрежесін анықтау және жасалғанның дұрыс саралануы үшін қажет. Қылмыстық құқық теориясында, объект ретінде әдетте қылмыстық заңнамамен қорғалатын қоғамдық қатынастар жиынтығы түсініледі.
Алаяқтықтың объектісі ретінде, қолданыстағы заңнамаға сүйенсек, меншік қатынастары болады. Әдебиетте меншік 3 нысанда қарастырылады: меншік - экономикалық категория ретінде, меншік - құқықтық категория ретінде және меншік - меншік құқығы ретінде.
Экономикалық әдебиеттерде қабылданған көзқарас бойынша, меншікке материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну қатынастары кіреді. Демек, бұл қылмыстың тектік объектісі, құқық нормаларының жүйесімен реттеліп бекітілген, жеке тұтынуға арналған материалдық игіліктерді өндіру, бөлу және айырбастау бойынша қоғамдық қатынастар. Міне, осындай меншік қатынастарына қол сұға отырып, кінәлі оларға кіретін қоғамдық қатынастарының әр тобына залал келтіреді.
Өмірлік күнделікті жағдайларда қылмыс объектісін анықтау қиынға соғуы мүмкін. Мысалы, азамат мемлекеттік ұйымға мүлікті сақтауға берген кезде, мүлік азаматтың жеке меншігінде қалады. Дегенмен де, осы мүлік талан-тараждалса, бұл мемлекеттік меншікке қол сұғушылық деп саралану керек. Себебі, ұйым оған сақтауға берген мүлік үшін материалық жауапкершілікті көтереді.
Қылмыс объектісін зерттей келе, біз, тікелей объект түсінігіне тап боламыз. Бұл түсінік бойынша ортақ пікір жоқ. Мысалы, В.А.Владимиров ойынша тікелей объект бір уақытта объект болады.
Өзге авторлар ойынша, біз қарастырып отырған қылмыстардың тікелей объектісі - мемлекеттік меншік, үшіншілері - қоғамдық меншік дейді. Жалпы, 1926 ж. мен 1995 жылдар аралығындағы қылмыстық құқық оқулықтарында, "қылмыстың тікелей объектісі - жеке бір қылмыс қол сұғатын нақты бір қоғамдық қатынас" түсіндірмесі классикалық болып саналған.
Менің ойымша, тікелей объектіні түсіндіруде И.И.Рогов пен М.А.Сарсембаевтың көзқарастары дұрыс. Олардың ойынша, қылмыс объектісін топтастыруда "мүдде" түсінігін қолдану керек. Мүдде де қоғамдық қатынас, бірақ ол қоғамдық қатынастың нақтырақ көрінісі. Субъектілердің және олардың мүдделерінің қатысуынсыз қоғамдық қатынас болмайды. Сонымен қатар әр мүддеде өз объектісі болады. Ол материалдық немесе идеалдық ігілік. Осы мүдде арқылы топтастыру жүргізіп, мысал келтірейік. Тұлға біреудің мүлкін талан-тараждағанда, біріншіден сол меншік иесінің мүддесіне нұқсан келтіреді, ол арқылы ол мемлекеттің маңызды әлеуметтік құндылығына нұқсан келтіреді, ол арқылы ол мемлекеттің экономикалық негізіне нұқсан келтіреді.
Ал тікелей объектіге келер болсақ, оны анықтағанда жеке белгілерге сүйену керек (кімнің және қандай мүддесі бұзылды). Мысалы, алдау арқылы біреудің пальтосы талан-тараждалса, бұл жерде тікелей объект ретінде жеке меншік емес, белгілі бір субъект - Омарбеков Талғаттың өз 48 размерлі қара түсті пальтосына деген құқық болады.
Қылмыстық құқықтағы қылмыс заты ретінде - қоғамдық қатынас белгіленетін материалдық объект танылады. Қылмыс затының болуы, яғни белгілі бір мүліктің болуы - алаяқтықтың міндетті белгісі болып табылады.
ҚР ҚК 190-бабы 1-бөлігінің диспозициясына көз жүгіртсек, алаяқтық бұл:
а) алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы бөтен мүлікті ұрлау (талан-тараждау), немесе,
ә) алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы бөтен мүлікке құқықты алу.
Өзге талан-тараж нысандарынан алаяқтықтың тағы да бір айырмашылығы - бұл қылмыс заты ретінде тек мүлік қана емес, сонымен қатар мүлікке құқық та болуында. Мүлікке құқық ретінде меншік құқығы өзінің толық көлемінде түсініледі. Демек, кінәлі мүлікке құқық алғанда, мүліктің өзін де иемденеді. Мысалы, алаяқ алдау нәтижесінде ірі жеңіс түскен лотореялық билетті иемденеді. Байқайтын болсақ, мүлікке құқық алу сәті мүліктің өзін алудан бұрын немесе бір уақытта пайда болады.
Мүлік, алаяқтықтың заты ретінде, белгілі бір белгілерге ие болу керек. Ең алдымен, оның құны болу керек. Ол, әдетте, баға арқылы белгіленеді. Ал бұл белгі тек заттарға ғана тән емес, сонымен бірге ақпараттық түрлі нысандарына тән. Мысалы, компьютерде сақталатын ақпарат.
Сонымен қатар, талан-тараждың заты ретінде әр түрлі мүліктік сипаттағы игіліктерді алуға болмайды: қоғамдық көлікте тегін жүру немесе қол жүгін өткізу т.б.
Мүлік дегеніміз - бұл зат. Оны жасауға еңбек жұмсалып, нәтижесінде оның құны пайда болады, қажеттіліктерді қанағаттандыру қабілеті пайда болды. Бірақ мүлікті жасауға еңбек міндетті түрде жұмсалу керек тезисі күннен күнге күмәнді туғызады. Мысалға, жер учаскесін алайық. Олар сату-сатып алу, кепіл, айырбас, сыйға тартудың пәні болады. Демек, қылмыстық қол сұғушылықтың да заты болуы ықтимал. Әсіресе алаяқтықта. Қалай десек те, тауарлы-материалдық құндылықтар және ақша алаяқтықтың заты ретінде болатынына күмән жоқ.
Аталған жағдайдың сараланған құрамға жатқызылғанының себебі бар. Бірігіп қылмыстық әрекеттер жасау туралы алдын ала келісім болған тұлғалардың, бірігіп алаяқтық жасау арқылы талан-тараждағанда, олардың әрекеттері мен еріктері белгілі бір нәтижеге қол жеткізу үшін бірігеді. Бұл нәтиже - алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүлікті (мүлікке құқықты) алу, меншік иесіне нақты материалдық шығын келтіру, өз материалдық қорларын заңсыз ұлғайту. Сандық белгі - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz