Қылмыстық құқықтағы отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстар мәселелерін қарастыру

КІРІСПЕ ... ... ... ... .3
1 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН АДАМДЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР ЖАСАУҒА ТАРТУ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖҮЙЕСІНДЕ ... ... ... ... ... ..6
1.1 Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ...6
1.2 Кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері мен жүйесі ... ... ..9

2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ ҚЫЛМЫСҚА ТАРТУДЫҢ ҚҰРАМЫН ТАЛДАУ ... ... ... 20
2.1 Объектісі және объективтік жағы ... ...20
2.2 Субъектісі және субъективтік жағы ... ... .22
2.3 Қылмыстың ауырлатылған құрамы ... ... 24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... 27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Құқықтық тәрбие алдымен тұлғаның адамгершілік – құқықтық қасиеттерінің дамуымен бекітілуне, ал кейбір қажетті жағдайларда негативті құбылыстарды болдырмауға немесе жоюға бағытталады. Құқықтық тәрбие үрдісінде көптеген жан-жақты мәселелер қарастырылады. Соның бірі құқық бұзушылықты алдын алу шаралары.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықты алдын алу шараларын дамыту мәселелері қазіргі заманның өзекті мәселесі болып табылады. Жас тұлғаны жалпылама тәрбиелеу арқылы оның жүріс-тұрыс ережелері мен нормаларды біліп сақтауын; заңға сенімділігін тудыру арқылы сана-сезімін дамыту бағыттарында жүргізілген кешенді іс-шаралар әсерінен тұлғаның заңды әрекеті тәртіптілігі қалыптасады.
Қоғамымызға, мемлекетімізге қауіпті заңға қайшы әрекеттерді болдырмау шаралары тек мектеп қана емес сонымен бірге құқық қорғау органдарының көмегімен жүзеге асады. Жасөспірімнің теріс қылық жасауына негізгі себеп, оның құқықтық білімі мен тәрбменің төмендігі. Сондықтан жасөспірімге бастапқы кезден дұрыс тәрбие беру мәселесінің өзектілігі белгілі. Құқықтық тәрбиелеу практикасы – адамзаттың өркендеу кезеңінде қалыптасқан үрдіс. Оған дәлел ежелгі мемлекеттердегі заңдардың болуы, халықтың жаппай заң нормаларына бағынуы және осы заңдар негізінде адамдардың тәрбиеленуі.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы 2007 ж.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2016.- 208б.
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлік: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2015.- 608б.
4. Оңғарбаев Е.Ә. Смағұлова А.А Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Қарағанды: Болашақ баспа, 2005 ж. – 405б.
5. Құлжақаева Р.Б Қылмыстың құрамы: Оқу құралы - Қарағанды, 2000 ж.
6. Ағыбаев А.Н. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсіндірме. Жалпы және Ерекше бөліктер.- Алматы: Жеті жарғы, 2015. -768 б.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН АДАМДЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР ЖАСАУҒА ТАРТУ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖҮЙЕСІНДЕ ... ... ... ... ... ..6
1.1 Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері мен жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9

2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ ҚЫЛМЫСҚА ТАРТУДЫҢ ҚҰРАМЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.1 Объектісі және объективтік жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.2 Субъектісі және субъективтік жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.3 Қылмыстың ауырлатылған құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..28

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Құқықтық тәрбие алдымен тұлғаның адамгершілік - құқықтық қасиеттерінің дамуымен бекітілуне, ал кейбір қажетті жағдайларда негативті құбылыстарды болдырмауға немесе жоюға бағытталады. Құқықтық тәрбие үрдісінде көптеген жан-жақты мәселелер қарастырылады. Соның бірі құқық бұзушылықты алдын алу шаралары.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықты алдын алу шараларын дамыту мәселелері қазіргі заманның өзекті мәселесі болып табылады. Жас тұлғаны жалпылама тәрбиелеу арқылы оның жүріс-тұрыс ережелері мен нормаларды біліп сақтауын; заңға сенімділігін тудыру арқылы сана-сезімін дамыту бағыттарында жүргізілген кешенді іс-шаралар әсерінен тұлғаның заңды әрекеті тәртіптілігі қалыптасады.
Қоғамымызға, мемлекетімізге қауіпті заңға қайшы әрекеттерді болдырмау шаралары тек мектеп қана емес сонымен бірге құқық қорғау органдарының көмегімен жүзеге асады. Жасөспірімнің теріс қылық жасауына негізгі себеп, оның құқықтық білімі мен тәрбменің төмендігі. Сондықтан жасөспірімге бастапқы кезден дұрыс тәрбие беру мәселесінің өзектілігі белгілі. Құқықтық тәрбиелеу практикасы - адамзаттың өркендеу кезеңінде қалыптасқан үрдіс. Оған дәлел ежелгі мемлекеттердегі заңдардың болуы, халықтың жаппай заң нормаларына бағынуы және осы заңдар негізінде адамдардың тәрбиеленуі.
Тақырыптың өзектілігі. Дұрыс берілген тәрбие тәрбиеленушінің жан-жақты білімін, санасы мен мәдениетін тәрбиелей отырып, өз Отанын сүйетін, заң нормаларын сыйлайтын, қолданатын; өз құқықтары мен бостандықтарын білетін; заңды міндеттерді бұлжытпай орындайтын құқықтың демократиялық мемлекеттің үлгілі азаматтың тұлғасында қалыптастырып, дамытады. Тұлғаның құқықтық даму мәселелері құқықтық тәрбиенің мақсатын құрайды. Құқықтық дамыған адам - құқықтық білімді өзін тұлға ретінде ұстай білетін; заң нормалары мен құқыққа оң көзқарастағы адам болып табылады. Құқықтық білімді азамат кез келген тәртіп бұзушылыққа немесе қылмыстарға бармайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 27-бабында Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады, деп көрсетілген. Қоғамымыздың жаңа мүшелерінің денсаулығын және өмірін қорғау жолдары әртүрлі, солардың қатарында құқықтық тұрғыдан белгілі орын алады. Осындай қорғаудың бір құралы отбасы және кәмелетке толмағандарды қылмыстық құқықтық қорғау болып табылады. Мұндайда мемлекет қылмыстық құқықтық құралдар арқылы кәмелетке толмағандардың және отбасы мүшелерінің өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін қоғамдық қауіпті әрекеттермен ымырасыз күрес жүргізеді.
Қылмыстық құқықта отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыс мәселелерін ашу және олардың құрамдарын қарастыру басты мақсат болып табылады. Себебі кәмелетке толмаған балаларға және ата-аналарға зорлық зомбылық, қамқорсыз қалдыру және басқа да ауыр қылмыстардан соң әрқашанда жасалған әрекеттер мен әрекетсіздіктер қылмыс болып табылады.
Берілген міндеттерді шешудің тек қылмыстық, азаматтық құқықтық ғана емес, сонымен қатар криминологиялық маңызы да жоғары. Жоғарыда айтылғандар, курстық жұмыс тақырыбы өзектілігінің ешқандай күмән туғызбайтындығының дәлелі деп санаймыз.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Қарастырылып отырған тақырыпта Қазақстан ғалымдарының бірқатар зерттеулері арналған. Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі Ерекше бөлімінің 2-тарауында қарастырылған кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға тарту, яғни кәмелетке толмағандарды қылмыстық заңға қайшы іс-әрекетттерге тарту бойынша қылмыстардың шеңберінде қарастырылып отыр.
Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың жекелеген мәселелерінің зерттелуіне профессор Б.С. Никифоров, М.М. Бабаев, И.Ш.Борчашвили, С.Ф. Бычкова, У.С. Жекебаев, Е.І. Қайыржанов, Профессор Е. А. Фролов, Б.Х. Төлеубекова және басқа да бірқатар ғалымдар өз үлестерін қосқан. Заң және Заман журналдарындағы көптеген жазушылардың мақалаларына сүйене отырып, отбасы және балалардың азаматтық және саяси-әлеуметтік құқықтарын конституциялық қорғау ерекшеліктерін, отбасы және кәмелетке толмағандардың бірқалыпты дамуы және оларға дұрыс тәрбие беру шарттары жайлы қарастырылды. Біз өз жұмысымызда аталған жәйттерге баса көңіл аударуға тырыстық.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Қылмыстық құқықтағы отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстар мәселелерін қарастыру. Кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері мен жүйесі туралы түсінік беру.
Кәмелетке толмағандарды қылмысқа тартудың құрамын талдау және құрамын бөліп қарастыру. Кәмелетке толмағандарды қылмысқа тартудың объектісі мен объективтік жағын анықтап, сол туралы мәліметтерді қарастыру. Оның субъектісі мен субъективтік жағы туралы да қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеттері. Қылмыстық құқықтағы отбасы мен кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстың мәселелерін ашу барысында мынадай міндеттерге тоқталдым. Олар:
отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстың жалпы сипаттамасы;
кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері мен жүйесі туралы;
кәмелетке толмағандарды қылмысқа тартудың құрамын талдау;
кәмелетке толмағандарды қылмысқа тартудың объектісі мен объективтік жағы туралы;
кәмелетке толмағандарды қылмысқа тартудың субъектісі мен субъективтік жағы туралы;
кәмелетке толмағандарды қылмысқа тарту туралы заңдар мен өзге де нормативтік актілерді қарастыру.
Жұмыстың нормативтік базасын қазіргі қолданыстағы қылмыстық және қылмыстық-атқару заңнамасының және басқа да құқық салаларының нормалары құрайды.
Курстық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс өзінің құрылымы мен көлеміне қатысты осындай зерттеу жұмыстарына қойылатын талаптарға толықтай жауап береді. Курстық жұмыс құрылымы бойынша кіріспеден, екі бөлімнен, жеті бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН АДАМДЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР ЖАСАУҒА ТАРТУ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ЖҮЙЕСІНДЕ

1. 1 Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы

Қазақстан Республикасы Конституциясының 27-бабында: Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттiң қорғауында болады (1); Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу -- ата-ананың табиғи құқығы әрi парызы (2); Кәмелетке толған еңбекке қабiлеттi балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға мiндеттi (3) -- делiнген. Бұл көрсетiлген қағидалар халықаралық құқықтың осы мәселелер жөнiндегi негiзгi ережелерiне сәйкестендiрiлген. Адам құқығы жөнiндегi 1948 жылғы Жалпыға бiрдей Декларацияда, Азаматтық және саяси құқықтар туралы 1966 жылғы Халықаралық пактiде отбасы қоғамның табиғи негiзгi ұясы және ол мемлекет пен қоғам тарапынан қорғау құқығына ие деп белгiленген. 1989 жылы 20 қарашада қабылданған Бала құқықтары жөнiндегi Конвенцияда да балалардың азаматтық және саяси-әлеуметтiк құқықтарының қорғалуына ерекше мән берiлген. Қазақстан Республикасы да отбасы және кәмелетке толмағандар жөнiндегi халықаралық құқық нормаларын қастерлей отырып, осы мәселелерге байланысты пайда болатын қоғамдық қатынастарды қылмыстық-құқықтық жолмен қорғауға ерекше мән бередi.
2014 жылы 3 шілдедегі қабылданған жаңа Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң 2-тарауы отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар берілген. Бұл тарауда осы тұрғыдағы қылмыстарға арналған нақты қылмыстардың мынадай түрлерi көрсетiлген: кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға тарту (132-бап); кәмелетке толмаған адамды қоғамға жат әрекеттер жасауға тарту (133-бап); кәмелетке толмаған адамды жезөкшелiкпен айналысуға тарту (134-бап); кәмелетке толмағандар саудасы (135-бап); баланы ауыстыру (136-бап); баланы асырап алу жөніндегі заңсыз әрекет (137-бап); бала асырап алу құпиясын жария ету (138-бап); балаларын күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеу жөніндегі міндеттерді орындамау, қабілетсіз ата-аналарын, еңбекке қабілетсіз жұбайын (зайыбын) күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеуден жалтару (139-бап); кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттердi орындамау (140-бап); балалардың өмiрi мен денсаулығының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi тиiсiнше орындамау (141-бап); қорғаншы немесе қамқоршы құқықтарын терiс пайдалану (142-бап); кәмелетке толмаған адамды Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге заңсыз әкету (143-бап); кәмелетке толмағандарды эротикалық мазмұндағы өнімдерді жасауға тарту (144-бап). Осы топқа жататын қылмыстардың объектiсi ата-аналар мен балалардың арасындағы отбасылық қатынастар, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың дене бiтiмi, интеллектуалдық, рухани, адамгершiлiк тұрғысынан дұрыс дамып, қалыптасу жағдайлары болып табылады. Ендi осы топқа енген қылмыс құрамдарының әрқайсысына жеке-жеке талдау жасап өтейiк.
Криминологиялық зерттеудiң нәтижесi көрсеткендей соңғы жылдары елiмiзде кәмелетке толмағандарды iшiмдiкке, нашақорлыққа, темекi тартуға және басқа да қоғамға қарсы iс-әрекеттер жасауға тарту фактiлерi өрiс ала бастаған. Нәтижесiнде жеткiншектердiң арасында әр түрлi жұқпалы аурулар меңдей түскен, бұл, әрине, ертеңгi болашағымыз үшiн аса қауiптi құбылыс.
Кәмелетке толмаған адамды бiр мекенжайдан екiншi бiр мекенжайға орын ауыстыруға, тұрғылықты орнының болмауына, кездейсоқ табыстармен, ұсақ ұрлықпен, қайыр тiлеумен, басқадай еңбексiз табыстармен күн көруге көндiрiп тарту қаңғыбастыққа тарту деп танылады. Бөтен адамдардан ақша, азық-түлiк, киiм-кешек немесе басқадай материалдық құндылықтарды сұрап алып табыс табуға әр түрлi тәсiлдермен кәмелетке толмағандарды көндiру, оны қаңғыбастықпен айналысуға тарту деп танылады.
Көрiнеу кәмелетке толмаған баланы жезөкшелiкпен айналысуға тарту - өте қауiптi қылмыс.
Кәмелетке толмаған адамды саудасы үшiн жауаптылық бұрын Қазақстан Республикасының аумағында қолданылған қылмыстық заңдарда мүлдем көрсетiлмеген едi. Қазақ жерiнде мұндай құбылыс Кеңес өкiметi орныққанға дейiн мүлдем болмаған. Қазiргi жағдайда кейбiр жерлерде кәмелетке толмағандар зат, товар ретiнде пайдаланылып, қылмыскерлерге пайда табудың көзiне айналды. Дүние жүзiнде орын алып отырған осындай келеңсiз құбылыстарға сәйкес Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнiң 135-бабында осы тұрғыдағы iс-әрекетке қылмыстық жауаптылық белгiленген.
Қылмыстық кодекстiң 136-бабында баланы қасақана ауыстырғаны үшiн қылмыстық жауаптылық белгiленген. Бұл қылмыстың қоғамға қауiптiлiгi сол, баланы ауыстыру арқылы ата-анамен баланың туыстық қатынасы зорлықпен бұзылып, адамгершiлiк принциптерiне жатпайтын әрекеттер жүзеге асырылады.
Бала асырап алушының еркiне қайшы қызметтiк немесе кәсiптiк құпия ретiнде бала асырап алу фактiсiн сақтауға мiндеттi адамның не өзге адамның пайдакүнемдiк немесе өзге жамандық ниетпен жасаған бала асырап алу құпиясын жария еткенi үшiн жауаптылық Қылмыстық кодекстiң 138-бабында көзделген. Бұл қылмыстың қоғамға қауiптiлiгi сол кiнәлi адам асырап алған балаға немесе үшiншi жаққа бала асырап алу құпиясын заңсыз бұзып, оны жария ету арқылы балаға немесе оны асырап алған ата-аналарына орны толмас моральдық зиян келтiредi.
Қылмыстық жауаптылық бала асырап алу құпиясын жария ету, оны асырап алушының еркiне қайшы түрде жүзеге асырылғанда ғана пайда болады. Бала асырап алушының еркi деген ұғымға -- оны асырап алған жұбайлардың екеуiнiң де еркi жатады. Осыған орай ерлi-зайыпты жұбайдың бiреуiнiң екiншiсiнiң еркiнен тысқары жағдайда бала асырап алу құпиясын жария етуде қылмыс қатарына жатады.
Ата-ананың кәмелетке толмаған балаларын, сол сияқты он сегіз жасқа толған еңбекке қабілетсіз балаларын күтіп бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеу жөніндегі міндеттерін үш айдан астам орындамауы не кәмелетке толған еңбекке қабілетті адамның өзінің еңбекке қабілетсіз ата-анасын күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден үш айдан астам жалтаруы не еңбекке қабілетті адамның еңбекке қабілетсіз және материалдық көмекке мұқтаж жұбайын (зайыбын) күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден алты айдан астам жалтаруы үшін жеке дара жауаптылық көзделген.
Кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді ата-анасының немесе өзіне осы міндеттер жүктелген өзге адамның, сол сияқты педагогтің немесе оқу, тәрбиелеу, емдеу мекемесінің немесе кәмелетке толмаған адамды қадағалауды жүзеге асыруға міндетті өзге мекеменің басқа да жұмыскерінің кәмелетке толмаған адамның алкогольдік ішімдіктерді, есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді тұтуына не қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуына не оның қылмыс, қасақана қылмыстық теріс қылық немесе қасақана әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар іс-әрекеттер жасауына әкеп соққан, дәлелсіз себептермен орындамауы немесе тиісінше орындамауымен балаға қатал қараумен ұштасса - жауаптылық Қылмыстық кодекстің 140-бабы бойынша белгіленеді.
Балалардың өмiрi мен денсаулығының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi қызметi бойынша өзiне осындай мiндеттер жүктелген адамның не осы мiндеттердi арнайы тапсырма бойынша орындаушы немесе мiндеттердi ерiктi түрде өзiне алған адамның тиiсiнше орындамауы, егер бұл жас баланың денсаулығына абайсызда ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтiруге әкеп соқса -- жауаптылық ҚК-тiң 141-бабы бойынша шешiледi. Қылмыстық құқықтағы бұл бап мүлдем жаңа құрам болып табылады.
Қорғаншы немесе қамқоршы құқықтарын терiс пайдалану (142-бап). Қорғаншылығындағы (қамқорлығындағы) баланың құқықтары мен заңды мүдделерiне елеулі түрде қысым жасауға әкеп соққан, қорғаншылықты немесе қамқоршылықты пайдакүнемдiк немесе қорғаншылығындағы (қамқорлығындағы) балаға зиян келтiріп өзге де ұждансыз пиғылмен пайдалану немесе қорғаншылығындағы (қамқорлығындағы) баланы қадағалаусыз немесе қажеттi көмексiз қасақана қалдырғаны үшін жауаптылық көзделген. Мысалы, қамқоршылықты немесе қорғаншылықты пайда табу мақсатымен -- яғни балаға тиiстi меншiктi талан-таражға салу үшiн пайдалану немесе балаларға тиiмсiз келiсiмдер жасау; балаларды көмексiз, қадағалаусыз қалдырып қаңғытып жiберу, оларды ұрып-сабау, қорлық көрсету, аш ұстау, оқытпау сияқты заңды құқықтары мен мүдделерiне нұқсан келтiру. Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасына қатысты баптардың мазмұны болып табылады.

2. 1 Кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері мен жүйесі

Кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері мен осы қылмыс құрамдарының әрқайсысына жеке-жеке талдау жасап өтейiк. Кәмелетке толмаған адамды қоғамға жат әрекеттер жасауға тарту (ҚК-тің 133-бабы). Қылмыстың тiкелей объектiсi кәмелетке толмаған адамдардың дене және адамгершiлiк тұрғысынан дұрыс дамып, тәрбиеленуi болып табылады.
Объективтiк жағынан қылмыс кәмелетке толмаған адамды есеңгiрететiн заттарды тұтынуға не уытқұмарлыққа не спирттiк iшiмдiктердi ұдайы тұтынуға, не қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуға тарту арқылы сипатталады.
Заң бойынша есеңгiрететiн затқа жататын, арнаулы тiзiм бойынша белгiленген осындай заттарды екi немесе одан көп медициналық емес тұрғыда тұтынуға тарту кәмелетке толмаған адамды көрсетiлген әрекеттерге ұдайы тарту деп танылады. Есеңгiрететiн не уыткқұмарлыққа жататын заттарды анықтау арнаулы сарапшылық қорытынды бойынша анықталады.
Екi немесе одан көп реттерде кәмелетке толмағандарды үнемi спирт iшiмдiктерiн (арақ-шарап) iшуге тартуды осы қылмыстың объективтiк жағының бiр белгiсiн жүзеге асырғандық болып табылады. Арақ-шарапқа барлық iшiмдiктер, оның iшiнде қолдан жасалған осындай заттар да жатады. Кәмелетке толмағандармен бiрге бiр мәрте бiрлесiп спирт iшiмдiктерiн iшу, оны мас күйге жеткiзу қылмыс болып табылмайды, мұндай әрекет әкiмшiлiк құқықтық жолмен жауаптылыққа тартылады.
Кәмелетке толмаған адамды бiр мекенжайдан екiншi бiр мекенжайға орын ауыстыруға, тұрғылықты орнының болмауына, кездейсоқ табыстармен, ұсақ ұрлықпен, қайыр тiлеумен, басқадай еңбексiз табыстармен күн көруге көндiрiп тарту қаңғыбастыққа тарту деп танылады. Бөтен адамдардан ақша, азық-түлiк, киiм-кешек немесе басқадай материалдық құндылықтарды сұрап алып табыс табуға әр түрлi тәсiлдермен кәмелетке толмағандарды көндiру, оны қаңғыбастықпен айналысуға тарту деп танылады.
Кәмелетке толмаған адамды қоғамға қарсы iс-әрекеттер жасауға тарту формальдық қылмыс құрамына жатады және ол заңда (ҚК-тің 133-бап) көрсетiлген әрекеттердiң бiреуiн жасаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтiк жағынан тiкелей қасақаналықпен iстеледi. Кiнәлi адам кәмелетке толмаған адамды есiрткiлiк немесе басқа да есеңгiрететiн заттарды медициналық емес тұрғыда тұтынуға не спирт iшiмдiктерiн ұдайы тұтынуға, не жезөкшелiкпен, қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуға (ұдайы болмаса) тартқанын сезедi және осы әрекеттердi iстеудi тiлейдi. Қылмыстың субъектiсi 18-ге толған есi дұрыс адам, Қылмыстық кодекстiң 133-бабының 2-тармағында: ата-анасы, педагог не кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттер ҚР-ның заңмен жүктелген өзге адам жасаған нақ сол әрекет, ал осы баптың 3-тармағында, осы баптың бiрiншi немесе екiншi тармақтарында қарастырылған бiрнеше рет не күш қолданып немесе оны қолдану қатерін төндіріп жасалған әрекеттер үшiн қылмыстық жауаптылық көзделген. Осы бапта көзделген екi немесе одан да көп әрекеттi жасау бiрнеше рет жасалған әрекеттер деп танылады (ҚК-тiң 12-бабы).
Қылмыстық кодекстiң 133-бабының 2 және 3-тармақтарында көрсетiлген ауырлататын және аса ауырлататын белгiлердiң түсiнiктерi тиiсiнше Қылмыстық кодекстiң 132-бабының 2 және 3-тармақтарында көрсетiлген белгiлермен бiрдей, сондықтанда бұл ұғымдарға арнайы тоқталып жатпаймыз.
Кәмелетке толмаған адамды жезөкшелiкпен айналысуға тарту (ҚК-тің 134-бабы) Көрiнеу кәмелетке толмаған баланы жезөкшелiкпен айналысуға тарту - өте қауiптi қылмыс. Қылмыстың тiкелей объектiсi кәмелетке толмағандардың жыныстық бостандығы адамгершiлiгi. Қылмыс объективтiк жағынан белсендi iс-әрекеттермен жүзеге асырылады.
Қылмыс субъективтiк жөнiнен тiкелей қасақаналықпен, пайдакүнемдiк ниетпен жүзеге асырылады. Қылмыстың субъетiсi - кәмелетке толмағанды жезөкшелiкке тартқан 18-ге толған, есi дұрыс адам. Қылмыстық кодекстiң ҚК-тің 134-бабының екiншi тармағында күш қолдану немесе қолдану қатерін төндіру тәуелді жағдайын пайдалану, бопсалау, мүлкін жою немесе бүлдіру арқылы не алдау жолымен кәмелетке толмаған адамды жезөкшелікпен айналысуға тарту, ал осы баптың үшiншi тармағында: 1) адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен; 2) бірнеше рет жасалған іс-әрекеттер үшін, ал осы баптың бірінші, екінші және үшінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттерді:1) қылмыстық топ; 2) ата-анасы, педагог не кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөніндегі міндеттер Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген өзге адам жасағаны үшін жауаптылық белгіленген (ҚК-тің 134-баптың 3,4-тармақтары).
Кәмелетке толмағандар саудасы (ҚК-тің 135-бап). Қылмыстың тiкелей объектiсi -- кәмелетке толмағандардың мүддесi, олардың дұрыс даму, жетiлу, бiлiм алу, тәрбиелену жағдайлары.
Қылмыс объективтiк жағынан кәмелетке толмаған адамды сатып алу - сату немесе оған қатысты өзге де мәмiлелер жасау, сол сияқты оны пайдалану не азғырып-көндiру, тасу, беру, жасыру, сондай-ақ пайдалану мақсатында өзге де әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Кәмелетке толмаған адамды белгiлi келiсiмдi ақы алып (ақшалай, заттай, қозғалатын немесе қозғалмайтын мүлiк) басқаға беру, сату немесе сатып алу деп танылады.
Кәмелетке толмаған адамды айырбастау (үйге, көлiкке, басқа тауарларға), сыйға беру (мысалы шетелге тұрақты өтiп кетуге байланысты көрсеткен көмегi үшiн немесе шын достықтың белгiсi ретiнде тегiн беру); қарызын немесе басқадай мiндеттемелерiн өтеу үшiн беру; басқа бiреуге уақытша пайдалануға жалға беру өзге мәмiлелер жасау деп танылады. Кәмелетке толмағандарды пайдалану, азғырып-көндiру, тасу, беру, жасыру, пайдалану мақсатындағы өзге де әрекеттер ҚК-тiң 128 бабында көрсетiлген осындай iс-әрекеттермен бiрдей. Қылмыс жәбiрленушiнi саудаға салу жөнiндегi мәмiлеге қол жеткiзiлген және кәмелетке толмаған адамды басқа бiреуге берген немесе ҚК-тiң 135-бабының 1-бөлiгiнде көрсетiлген басқа да кез келген iс-әрекеттердi жасаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Субъективтiк жағынан қылмыс -- кәмелетке толмағандарды саудаға салу тек қана тiкелей қасақаналықпен iстеледi. Бұл жерде осы қылмысты iстеуге кiнәлi болып адамды сатқан және сатып алған жақтар, сондай-ақ осындай әрекеттерге бағытталған өзге де мәмiлелер жасауға қатысқандар (жәбiрленушiнi заңсыз бiреуге берген немесе оны иемденген адамдар) табылады. Өйткенi олар өздерiнiң iс-әрекеттерiнiң қоғамға қауiптiлiгiн, заңға қайшылығын сезедi және осы әрекеттердi iстеудi тiлейдi.
Қылмыстың субъектiсi -- 16-ға толған кез келген есi дұрыс, кәмелетке толмағандарды саудаға салуға қатысқан адамдар. Қылмыстық кодекстiң 135-бабының 1-тармағында көрсетiлген әрекеттердi:
1) адамдар тобының алдын-ала сөз байласуымен;
2) бiрнеше рет;
3) өмiр мен денсаулыққа қауiптi күш қолданып немесе қолдану қатерін төндіріп;
4) қаруды немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолданып;
5) екi немесе одан да көп адамға қатысты;
6) трансплаттау немесе өзге де пайдалану үшін жәбірленушінің ағзаларын немесе тіндерін алып қою мақсатында;
7) алдау немесе сенiмді теріс пайдалану жолымен;
8) адам өзiнiң қызмет бабын пайдалана отырып;
9) кәмелетке томаған адамды қылмыс жасауға немесе қоғамға жат өзге де әрекеттер жасауға тарту мақсатында;
10) жәбiрленушiнiң материалдық немесе өзге де тәуелдiлiгiн пайдаланып;
11) кінәлі адамға жүктілік жағдайда екені көрінеу белгілі кәмелетке толмаған адамға қатысты;
12) кінәлі адамға психикасының бұзылуынан зардап шегетіні немесе дәрменсіз күйде екені көрінеу белгілі кәмелетке толмаған адамға қатысты;
13) жәбірленушінің жеке басын куәландыратын құжаттарды алып қойып, жасырып не жоя отырып жасалған дәл сол іс-әрекеттер - осы қылмыс құрамының ауырлатылған түрі болып табылады..
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, кәмелетке толмаған адамды Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге әкету, Қазақстан Республикасына әкелу немесе бір шет мемлекеттен екіншісіне Қазақстан Республикасының аумағы арқылы тасымалдау мақсатында жасалған іс-әрекеттер, сол сияқты мұндай іс-әрекеттерді жасау мақсатында кәмелетке толмаған адамды Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге әкету, Қазақстан Республикасына әкелу немесе бір шет мемлекеттен екінші мемлекетке Қазақстан Республикасының аумағы арқылы тасымалдау - көрсетiлген қылмыс құрамының аса ауырлататын түрiне жатады (Қылмыстық кодекстiң 135-бабының 3-тармағы).
Осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттер, егер оларды:
1) қылмыстық топ жасаса;
2) олар абайсызда жәбірленушінің өліміне не өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқса iс-әрекет ҚК-тiң 135-бабаның 4-тармағы бойынша сараланады. Өзге де ауыр зардаптарға -- жәбiрленушiге орта, ауыр дене жарақатын келтiру, кәмелетке толмаған адамның кiнәлiнiң заңсыз әрекетiне байланысты өзiн-өзi өлтiруi, олардың жұқпалы аурумен зақымдануы, мүгедек болып қалуы сияқтылар жатады. Қылмыстық кодекстiң 135-бабының 4-тармағында көрсетiлген қылмыс құрамының субъективтiк жағынан әрекетi қасақаналық, ал одан болатын зардап абайсыздықпен жүзеге асырылады.
Баланы ауыстыру (ҚК-тің 134-бабы). Заң (ҚК-тiң 134-бабы) баланы қасақана ауыстырғаны үшiн қылмыстық жауаптылық белгiлеген. Бұл қылмыстың қоғамға қауiптiлiгi сол, баланы ауыстыру арқылы ата-анамен баланың туыстық қатынасы зорлықпен бұзылып, адамгершiлiк принциптерiне жатпайтын әрекеттер жүзеге асырылады. Қылмыстың тiкелей объектiсi баланың бiрқалыпты дамып, жетiлу және қалыптасу жағдайлары, олардың және отбасының мүдделерi.
Қылмыс объективтiк жағынан баланы ауыстыру әрекетi арқылы жүзеге асырылады. Баланы ауыстыру деп бiр баланы басқа бiр баламен ауыстыруды айтамыз. Мысалы қыз баланы ер балаға, қара түстi баланы сары түстi балаға, iштен мүгедек болып туған баланы денi сау балаға ауыстыру т.с.с. Баланы ауыстыру жаңа туған балалар жөнiнде -- босану үйлерiнде немесе балалар үйлерiнде, немесе уақытша бақылаусыз далада қалған баланы ауыстырып алу арқылы жүзеге асырылады. Өз баласын басқа баланың ата-анасының келiсiмiнсiз оның баласымен ауыстыруда осы қылмыстың құрамын құрайды. Жаңа туған нәрестелердi екi жақтың да ата-аналарының өзара келiсiмi бойынша ауыстыру -- қылмыс құрамын түзбейдi.
Қылмыс формальдық құрамға жатады және ол бiр баланы екiншi бiр баламен заңсыз ауыстырған сәттен бастап аяқталған деп табылады. Егер осындай ауыстыру сәтiнде кiнәлi адамның қылмысы әшкереленiп қалып, ол қылмысты ниетiн ақырына дейiн жеткiзе алмаса, онда кiнәлiнiң әрекетi осы қылмысқа оқталғандық болып табылады. Қылмыс субъективтiк жағынан тек қана тiкелей қасақаналықпен iстеледi. Ол туралы заңның өзiнде тура көрсетiлген. Кiнәлi адам баланы қасақана оның ата-анасының немесе заңды өкiлiнiң келiсiмiнсiз ауыстыратынын сезедi және осы әрекеттердi iстеудi тiлейдi. Егер баланы ауыстыру абайсыздықпен жүзеге асырылса, онда адамның әрекетi қылмыс болып табылмайды.
Қылмыстың субъектiсi -- 16-ға толған есi дұрыс баланы нақты ауыстырған адам (босану немесе балалар үйiнiң медицина қызметкерлерi, жаңа туған баланың анасы) т.с.с.
Қылмыстық кодекстiң 136-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрi -- пайдакүнемдiк немесе өзге де ұждансыз пиғылмен жасалған бала ауыстыру әрекеттерi үшiн жауаптылық көзделген. Пайдакүнемдiк ниетке -- баланы ауыстырып материалдық олжа, пайда табу әрекеттерi, ал ұждансыз пиғылға -- кек алу, қызғаныш, ұлттық, нәсiлдiк пиғылда жасалған әрекеттер жатады.
Бала асырап алу жөніндегі заңсыз іс-әрекет (ҚК-тің 137-бап). Бала асырап алу, оны қорғаншалаққа (қамқоршылыққа), патронаттық тәрбиешіге беру жөніндегі заңсыз әрекеттер.
Қылмыстың объектісі - асырап алынған баланың құқықтары мен заңды мүдделері. Объективтік жағынан бала асырап алу, оны қамқоршылыққа, қорғаншылыққа патронаттық тәрбиешіге беру белсенді түрде заңсыз іс-әрекеттерді жүзеге асыру арқылы жүзеге асырылады. Неке және отбасы туралы кодексінде бала асырап алудың заңдылық тәртібі белгіленген. Осы заңды тәртіптің талабын бұза отырып бала асырап алу, қорғаншылық патронаттық тәрбиеге беру қылмысты іс-әрекет болып табылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен, пайдакүнемдік ниетпен жасалады.
Қылмыстың субъектісі - осы іс-әрекетті жасаған 16-ға толған, кез келген есі дұрыс адам. Пайдакүнемдік ниетпен жасалған немесе лауазымды адам өзінің қызмет бабын пайдаланып отырып жасаған дәл сол іс-әрекеттер (ҚК-тің 137-бабының, 2-бөлігі) осы қылмыс құрамының ауырлатылатын түрі болып табылады. Заңсыз әрекеттер арқылы бала асырап алудан материалдық олжа табатындар пайдакүнемдік мақсатпен қылмысты іске барады. Қызмет бабын пайдаланатын адамдар тізбегіне Қылмыстық кодекстің 3-бабының 26, 27, 28-тармақтарында түсінік берілген.
Бала асырап алу құпиясын жария ету (ҚК-тің 138-бап). Бала асырап алушының еркiне қайшы қызметтiк немесе кәсiптiк құпия ретiнде бала асырап алу фактiсiн сақтауға мiндеттi адамның не өзге адамның пайдакүнемдiк немесе өзге жамандық ниетпен жасаған бала асырап алу құпиясын жария еткенi үшiн жауаптылық Қылмыстық кодекстiң 138-бабында көзделген. Бұл қылмыстың қоғамға қауiптiлiгi сол кiнәлi адам асырап алған балаға немесе үшiншi жаққа бала асырап алу құпиясын заңсыз бұзып, оны жария ету арқылы балаға немесе оны асырап алған ата-аналарына орны толмас моральдық зиян келтiредi. Қылмыстың тiкелей объектiсi -- бала асырап алу туралы заңда белгiленген қоғамдық қатынастар, сол бала асырап алушылар мен асыранып алынғандардың мүдделерi.
Қылмыс объективтiк жағынан бала асырап алу туралы заңда белгiленген қоғамдық қатынастар, сол бала асырап алушылар мен асыранып алынғандардың мүдделерi. Қылмыс объективтiк жағынан бала асырап алу құпиясын жария ету арқылы жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы Заңына сәйкес бала асырап алуды жүзеге асыратын лауазымды адамдар және бала асырап алу жөнiндегi фактiнi бiлетiн өзге де адамдар бала асырап алу құпиясын сақтауға мiндеттi. Аталған адамдар бала асырап алушының немесе асырап алынған баланың еркiне қайшы қызметтiк немесе кәсiптiк құпияны не пайдакүнемдiк немесе өзге жамандық ниетпен жасаған бала асырап алу құпиясын жария етуi қылмыс болып табылады. Бала асырап алу құпиясын жария ету деп ол туралы кез келген адамға, оның iшiнде туыстарына, таныстарына, асырап алынған адамның өзiне ауызша, жазбаша, басқадай байланыс немесе ақпарат құралдарын пайдаланып отырып жасаған әрекеттерiн айтамыз.
Қылмыстық жауаптылық бала асырап алу құпиясын жария ету, оны асырап алушының еркiне қайшы түрде жүзеге асырылғанда ғана пайда болады. Бала асырап алушының еркi деген ұғымға -- оны асырап алған жұбайлардың екеуiнiң де еркi жатады. Осыған орай ерлi-зайыпты жұбайдың бiреуiнiң екiншiсiнiң еркiнен тысқары жағдайда бала асырап алу құпиясын жария етуде қылмыс қатарына жатады.
Қылмыс бала асырап алу құпиясын жария еткен уақыттан бастап, қандайда бiр зардаптың орын алған немесе алмағанына қарамастан аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтiк жағынан тiкелей қасақаналықпен iстеледi. Кiнәлi адам бала асырап алу құпиясын жария етудiң қоғамға қауiптiлiгiн сезедi және де осы құпияны жариялауды тiлейдi. Бала асырап алушының еркiне қайшы қызметтiк немесе кәсiптiк құпияны бала асырап алу фактiсiн сақтауға мiндеттi адамның жария етуi кез келген ниеттi басшылыққа ала отырылып жүзеге асырылады. Ал бала асырап алу құпиясын өзге адамдардың жария етуi пайдакүнемдiк немесе өзге жамандық ниетпен ғана жүзеге асырылады. Бұл тұрғыдағы субъектiлердiң осындай ниеттермен iстеген әрекеттерi қылмыс құрамын құрайды. Пайдакүнемдiк немесе өзге де жамандық (зұлымдық) ниеттердiң түсiнiгi Қылмыстық кодекстiң 138-бабында зерделенген.
Қылмыстың субъектiсi екi топқа бөлiнедi. Бiрiншi топқа: бала асырап алу құпиясы қызметтiк немесе кәсiбiне байланысты белгiлi болған адамдар. Оларға -- жергiлiктi өкiмет органдары қызметкерлерi, бала асырап алуға кеңес берген адвокаттар, жатады. Екiншi топқа бала асырап алу фактiсiнен хабардар болған өзге де адамдар. Олар: жұбайлардың бiреуi, жақын туыстары, таныстары. Қылмыс субъектiсiнiң жас мөлшерi 16-ға толған адам. Лауазымды адамдардың бала асырап алу құпиясын жария етуi ауыр зардаптарға әкелiп соқса (жәбiрленушiнiң өзiн-өзi өлтiруi, психикалық науқасқа ұшырауы т.с.с.) олардың әрекетi Қылмыстық кодекстiң 305-бабымен саралануға жатады.
Балаларын күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеу жөніндегі міндеттерді орындамау, еңбекке қабілетсіз ата-аналарын, еңбекке қабілетсіз жұбайын (зайыбын) күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеуден жалтару (ҚК-тің 139-бап). Ата-ананың кәмелетке толмаған балаларын, сол сияқты он сегiз жасқа толған еңбекке қабілетсіз балаларын күтіп-бағуға сот шешiмi бойынша қаражат төлеу жөніндегі міндеттерін үш айдан астам орындамауы не кәмелетке толған еңбекке қабілетті адамның өзінің еңбекке қабілетсіз ата-анасын күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден үш айдан астам жалтаруы не еңбекке қабілетті адамның еңбекке қабілетсіз және материалдық көмекке мұқтаж жұбайын (зайыбын) күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден алты айдан астам жалтаруы үшін жеке дара жауаптылық көзделген. (ҚК-тің 139-бабының 1-тармағы);
Қылмыстың тiкелей объектiсi кәмелетке толмаған, сондай-ақ кәмелетке жасы толған еңбекке жарамсыз балалардың, еңбекке қабiлетсiз ата-ананың лайықты өмiр сүруiн қамтамасыз ететiн материалдық мүдделерi. Қылмыстық жәбiрленушiлерi -- 18-ге толмаған балалар, 18-ге толған еңбекке жарамсыз балалар (ҚК-тiң 136-бабының 1-тармағы); еңбекке қабiлетсiз ата-аналар (соның iшiнде бала асырап алғандар да).
Объективтiк жағынан Қылмыстық кодекстiң 136-бабының 1-тармағында көрсетiлген қылмыс ата-ананың сот шешiмi бойынша кәмелетке толмаған, сондай-ақ 18-ге толған, бiрақ еңбекке жарамсыз балаларын асырауға арналған қаражатты әдейi төлеуден жалтаруы арқылы жүзеге асырылады.
Қылмыстық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.