Қазақстан Республикасы мен ЕҚЫҰ ынтымақтастығын қарастыру
Кіріспе
1. ЕҚЫҰ . ЕУРОПАҒА АРНАЛҒАН ЖАҢА ҚАУІПСІЗДІК ЖОЛЫ
1.1. ЕҚЫҰ құрылу тарихы мен қызметінің негізгі бағыттары
1.2. ЕҚЫҰ.дың Астана Саммиттіне дейінгі жоғарғы денгейдегі бас қосулары
2. ЕҚЫҰ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ҚАРЫМ.ҚАТЫНАС
2.1. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы қатынастардың орнау мен кезеңдері
2.2. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы байланыстың негізгі бағыттары
3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕҚЫҰ.ҒЫ ТӨРАҒАЛЫҒЫ: БАРЫСЫ МЕН НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1 Төрағалық кезінде атқарылған іс.әрекеттер
3.2 Астана Саммитті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ЕҚЫҰ . ЕУРОПАҒА АРНАЛҒАН ЖАҢА ҚАУІПСІЗДІК ЖОЛЫ
1.1. ЕҚЫҰ құрылу тарихы мен қызметінің негізгі бағыттары
1.2. ЕҚЫҰ.дың Астана Саммиттіне дейінгі жоғарғы денгейдегі бас қосулары
2. ЕҚЫҰ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ҚАРЫМ.ҚАТЫНАС
2.1. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы қатынастардың орнау мен кезеңдері
2.2. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы байланыстың негізгі бағыттары
3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕҚЫҰ.ҒЫ ТӨРАҒАЛЫҒЫ: БАРЫСЫ МЕН НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1 Төрағалық кезінде атқарылған іс.әрекеттер
3.2 Астана Саммитті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының1 жаңа жеке халықаралық қатынастар субъектісі ретінде әлемдік аренаға шыққанына 10 жылдан астам уақыт өтті. Жас мемлекеттің құрылуы, әлемдегі өз орнын табуы үшін өткен жылдар маңызды және жемісті болды деп атап айтуға болады. Соғыстың аяқталғанына да біраз жыл өтті. Сол кездері мемлекеттер жаңа әлемді құра бастады, дәл сол жылдары БҰҰ, ЕҚЫҰ және басқалар секілді жаңа халықаралық ұйымдар құрылды. Бірақ та бітімгершілік күштерді толығымен іске асыруға екі жүйенің қарама-қарсылығы мен жауығуы кедергі болды. Енді міне әлемдік қоғамдастық алдында іс жүзінде сол, тек біраз жаңартылған және неғұрлым гуманды міндеттер тұр. Қарама-қарсы тұру кезеңінен кейін сенім мен қауіпсіздікті сақтау, дамыған, дамушы, мемлекет ретінде тұрақталған, не жас елдер арасындағы қаныққан қатынастар негізінде құрылған жаңа әлемдік тәртіп орнату мүмкіндігі туындады. Біз үшін осы процестердің соңғы жылдары Қазақстанның тікелей қатысуымен болып жатқаны өте маңызды.[1]
КСРО тарағаннан кейін оның құрамындағы одақтас республикалары,суверенді, тәуелсіз мемлекеттер бола отырып, Кеңестер Одағы қалаған жолдан тайқып, барлық адамзаттың жолымен жүруге бел буды. Қазақстан да, бұрынғы КСРО 15 одақтас республикасының бірі ретінде, шеттеп қалған жоқ, керісінше мемлекеттердің әлемдік қоғамдастығына кіруде бастамашылардың бірі болды. 1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан КСР Одағының тәуелсіз республикасынан суверенді, тәуелсіз мемлекет болды. Осы күннен бастап Қазақстан Республикасының жаңа мазмұнды, халықаралық құқықты субъектілігі басталады.
Интеграциялық процестер және интеграцияға ұстанымдар қазіргі кездегі әлем дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. “Бүкіл әлем интеграцияға, күштерді біріктіруге, қатынастарды дұрыс реттеуге ұмтылуда. Біздің алдымызда Еуропалық Қоғамдастық, араб мемлекеттерінің Лигасы, Австралиялық Одақ, оңтүстік америкалық мемлекеттер және тынық мұхиты аймағының бірлестіктері, басқа да көптеген қоғамдастықтар тәжірибесі тұр”- деп Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің “Қоғам трнасформациялы стратегиясы және еуроазиялық қоғамның өркендеуі” атты кітабында атап өткен.
КСРО тарағаннан кейін оның құрамындағы одақтас республикалары,суверенді, тәуелсіз мемлекеттер бола отырып, Кеңестер Одағы қалаған жолдан тайқып, барлық адамзаттың жолымен жүруге бел буды. Қазақстан да, бұрынғы КСРО 15 одақтас республикасының бірі ретінде, шеттеп қалған жоқ, керісінше мемлекеттердің әлемдік қоғамдастығына кіруде бастамашылардың бірі болды. 1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан КСР Одағының тәуелсіз республикасынан суверенді, тәуелсіз мемлекет болды. Осы күннен бастап Қазақстан Республикасының жаңа мазмұнды, халықаралық құқықты субъектілігі басталады.
Интеграциялық процестер және интеграцияға ұстанымдар қазіргі кездегі әлем дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. “Бүкіл әлем интеграцияға, күштерді біріктіруге, қатынастарды дұрыс реттеуге ұмтылуда. Біздің алдымызда Еуропалық Қоғамдастық, араб мемлекеттерінің Лигасы, Австралиялық Одақ, оңтүстік америкалық мемлекеттер және тынық мұхиты аймағының бірлестіктері, басқа да көптеген қоғамдастықтар тәжірибесі тұр”- деп Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің “Қоғам трнасформациялы стратегиясы және еуроазиялық қоғамның өркендеуі” атты кітабында атап өткен.
Заңнамалық актілер, саяси құжаттар
1. Заключительный акт Совещания по безопасности и сотрудничеству в Европе (СБСЕ) от 01.08.1975г. Хельсинки// Международное право в документах. Сост. Н.Т. Блатова. М., 1982.
2. Пражский документ о дальнейшем развитии институтов и структур СБСЕ // Московский журнал международного права. 1992. № 2.
3. Документ Копенгагенского совещания, 5-29 июня 1990 г.: Конференция по человеческому изменению СБСЕ. М., 1990.
4. Документ ООН. S/23280
5. Итоговый документ Венской встречи 1986 гола представителей государств участников Совещания по безопасности и сотрудничеству в Европе. М, 1989.
6. Общеевропейская встреча в верхах, Париж, 19-21 ноября 1990 г.: Документы и материалы. М.. 1991.
7. Результаты совещания СБСЕ по мирному урегулированию споров (Женева, 12-23 октября 1992 года) // Московский журнал международного права. 1993. № 3.
8. СБСЕ. Хельсинский документ 1992 года //Московский журнал международного права. 1992. № 4.
9. Договор о коллективной безопасности (ДКБ) 15 мая 1992 год // Сборник документов по международному праву. Т.1.- Алматы, 1998.
10. Соглашение об основных принципах военно-технического сотрудничества между государствами-участниками ДКБ. (г. Москва, главы правительств) 20 июня 2000 год//Законодательная база Юрист. www.zakon.kz
Сөздер, мәлімдемелер, мемлекеттік және саяси тұлғалармен сұхбаттар, конференция материалдары
1. Назарбаев Н.А. Нурсултан Назарбаев: Мы за многополюсный мир: (интервью вёл В.Третьяков) // Независимая газета. 24 февраля 2000 год.
2. Токаев К.К. Главное практические дела. //Каз.правда. 2000. 14 июля.
3. Основные направления внутренней и внешней политики на 2004 год Послание Президента народу Казахстана Астана, 4 апреля 2003 г.
4. Встреча глав государств и правительств стран - членов СБСЕ //Дипломатический вестник. 1995. № 1.
5. Заявление государств-участников ДКБ в связи с террористичекими актами в Соединенных Штатах Америки. (г. Ереван, СКБ) 12 сентября 2001 год//Законодательная база Юрист. www.zakon.kz
Ағымды басылымдар
1. Акимбеков С. Безопасность в коллективности? №9 (96) 7 - 20 мая 2003 г.
2. Алимжанова Б.Т. Перспективы Казахстана. //Независимая газета. 24 февраля 2000.
3. Алов О. Стокгольмская конференция по мерам укрепления доверия, безопасности и разоружения в Европе // Международный ежегодник: Политика и экономика. М., 1985.
4. Игнатенко Г. В. Заключительный акт общеевропейского совещания в Хельсинки // Правоведение. 1976. №3.
5. Казахстанская правда. 30 октября 2002.
6. Кофод М. Московское совещание по человеческому изменению // Московский журнал международного права. 1992. № 2.
7. Крайкемайер А. На пути к единой системе ценностей в рамках СБСЕ // Московский журнал международного права. 1993. № 3.
8. Лукашук И. И. Международные политические нормы к условиях разрядки напряженности // Советское государство и право. 1976. № 8.
1. Заключительный акт Совещания по безопасности и сотрудничеству в Европе (СБСЕ) от 01.08.1975г. Хельсинки// Международное право в документах. Сост. Н.Т. Блатова. М., 1982.
2. Пражский документ о дальнейшем развитии институтов и структур СБСЕ // Московский журнал международного права. 1992. № 2.
3. Документ Копенгагенского совещания, 5-29 июня 1990 г.: Конференция по человеческому изменению СБСЕ. М., 1990.
4. Документ ООН. S/23280
5. Итоговый документ Венской встречи 1986 гола представителей государств участников Совещания по безопасности и сотрудничеству в Европе. М, 1989.
6. Общеевропейская встреча в верхах, Париж, 19-21 ноября 1990 г.: Документы и материалы. М.. 1991.
7. Результаты совещания СБСЕ по мирному урегулированию споров (Женева, 12-23 октября 1992 года) // Московский журнал международного права. 1993. № 3.
8. СБСЕ. Хельсинский документ 1992 года //Московский журнал международного права. 1992. № 4.
9. Договор о коллективной безопасности (ДКБ) 15 мая 1992 год // Сборник документов по международному праву. Т.1.- Алматы, 1998.
10. Соглашение об основных принципах военно-технического сотрудничества между государствами-участниками ДКБ. (г. Москва, главы правительств) 20 июня 2000 год//Законодательная база Юрист. www.zakon.kz
Сөздер, мәлімдемелер, мемлекеттік және саяси тұлғалармен сұхбаттар, конференция материалдары
1. Назарбаев Н.А. Нурсултан Назарбаев: Мы за многополюсный мир: (интервью вёл В.Третьяков) // Независимая газета. 24 февраля 2000 год.
2. Токаев К.К. Главное практические дела. //Каз.правда. 2000. 14 июля.
3. Основные направления внутренней и внешней политики на 2004 год Послание Президента народу Казахстана Астана, 4 апреля 2003 г.
4. Встреча глав государств и правительств стран - членов СБСЕ //Дипломатический вестник. 1995. № 1.
5. Заявление государств-участников ДКБ в связи с террористичекими актами в Соединенных Штатах Америки. (г. Ереван, СКБ) 12 сентября 2001 год//Законодательная база Юрист. www.zakon.kz
Ағымды басылымдар
1. Акимбеков С. Безопасность в коллективности? №9 (96) 7 - 20 мая 2003 г.
2. Алимжанова Б.Т. Перспективы Казахстана. //Независимая газета. 24 февраля 2000.
3. Алов О. Стокгольмская конференция по мерам укрепления доверия, безопасности и разоружения в Европе // Международный ежегодник: Политика и экономика. М., 1985.
4. Игнатенко Г. В. Заключительный акт общеевропейского совещания в Хельсинки // Правоведение. 1976. №3.
5. Казахстанская правда. 30 октября 2002.
6. Кофод М. Московское совещание по человеческому изменению // Московский журнал международного права. 1992. № 2.
7. Крайкемайер А. На пути к единой системе ценностей в рамках СБСЕ // Московский журнал международного права. 1993. № 3.
8. Лукашук И. И. Международные политические нормы к условиях разрядки напряженности // Советское государство и право. 1976. № 8.
Мазмұны
Кіріспе
1. ЕҚЫҰ - ЕУРОПАҒА АРНАЛҒАН ЖАҢА ҚАУІПСІЗДІК ЖОЛЫ
1.1. ЕҚЫҰ құрылу тарихы мен қызметінің негізгі бағыттары
1.2. ЕҚЫҰ-дың Астана Саммиттіне дейінгі жоғарғы денгейдегі бас қосулары
2. ЕҚЫҰ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС
2.1. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы қатынастардың орнау мен кезеңдері
2.2. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы байланыстың негізгі бағыттары
3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕҚЫҰ-ҒЫ ТӨРАҒАЛЫҒЫ: БАРЫСЫ МЕН НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1 Төрағалық кезінде атқарылған іс-әрекеттер
3.2 Астана Саммитті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының1 жаңа жеке халықаралық қатынастар субъектісі ретінде әлемдік аренаға шыққанына 10 жылдан астам уақыт өтті. Жас мемлекеттің құрылуы, әлемдегі өз орнын табуы үшін өткен жылдар маңызды және жемісті болды деп атап айтуға болады. Соғыстың аяқталғанына да біраз жыл өтті. Сол кездері мемлекеттер жаңа әлемді құра бастады, дәл сол жылдары БҰҰ, ЕҚЫҰ және басқалар секілді жаңа халықаралық ұйымдар құрылды. Бірақ та бітімгершілік күштерді толығымен іске асыруға екі жүйенің қарама-қарсылығы мен жауығуы кедергі болды. Енді міне әлемдік қоғамдастық алдында іс жүзінде сол, тек біраз жаңартылған және неғұрлым гуманды міндеттер тұр. Қарама-қарсы тұру кезеңінен кейін сенім мен қауіпсіздікті сақтау, дамыған, дамушы, мемлекет ретінде тұрақталған, не жас елдер арасындағы қаныққан қатынастар негізінде құрылған жаңа әлемдік тәртіп орнату мүмкіндігі туындады. Біз үшін осы процестердің соңғы жылдары Қазақстанның тікелей қатысуымен болып жатқаны өте маңызды.[1]
КСРО тарағаннан кейін оның құрамындағы одақтас республикалары,суверенді, тәуелсіз мемлекеттер бола отырып, Кеңестер Одағы қалаған жолдан тайқып, барлық адамзаттың жолымен жүруге бел буды. Қазақстан да, бұрынғы КСРО 15 одақтас республикасының бірі ретінде, шеттеп қалған жоқ, керісінше мемлекеттердің әлемдік қоғамдастығына кіруде бастамашылардың бірі болды. 1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан КСР Одағының тәуелсіз республикасынан суверенді, тәуелсіз мемлекет болды. Осы күннен бастап Қазақстан Республикасының жаңа мазмұнды, халықаралық құқықты субъектілігі басталады.
Интеграциялық процестер және интеграцияға ұстанымдар қазіргі кездегі әлем дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. "Бүкіл әлем интеграцияға, күштерді біріктіруге, қатынастарды дұрыс реттеуге ұмтылуда. Біздің алдымызда Еуропалық Қоғамдастық, араб мемлекеттерінің Лигасы, Австралиялық Одақ, оңтүстік америкалық мемлекеттер және тынық мұхиты аймағының бірлестіктері, басқа да көптеген қоғамдастықтар тәжірибесі тұр"- деп Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің "Қоғам трнасформациялы стратегиясы және еуроазиялық қоғамның өркендеуі" атты кітабында атап өткен.
Осы жолға 50 жыл бұрын түсіп, еуропалық мемлекеттер күшті ұлттық бірлестіктерге айнала отырып, қалыптасқан "европеизм" идеологиясы құрылымымен экономикалық және саяси реттелетін жаңа түрге ие, тікелей әлеуметтік ... алшақтау мүмкіндігі бар өз дамуы бағытын анықтаған.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Ұйымымен (ЕҚЫҰ) ынтымақтастық Қазақстан үшін стратегиялық сыртқы саяси бағыт болып табылады.
ЕҚЫҰ - әрекет етуші ұйымдардың ішіндегі қауіпсіздікті қолдау бойынша ең ірісі, тұрақтылықты қолдау саласында үлкен әулетке ие ең жас ұйым болып табылады. ЕҚЫҰ - ресми түрде тек 1995 жылы ресімделген, бірақ өзінің құрылуын Хельсинки келісіміне қол қойылғаннан кейін 1975 жылы бастаған жаңа ұйым.
Қазіргі кезде, жаңа мыңжылдықтың табалдырығында тұрған әлемде қауіпсіздік мәселесі маңызды болып отыр. Ол, менің көзқарасым бойынша, экология, халықаралық қылмыспен күрес және экономикалық мәселелермен қатар алдағы жүзжылдықта өзекті болады. Әлемдік қоғамдастық қауіпсіздікті бірігіп сақтау үшін біртұтас механизм жасауға бірнеше рет талпынған. Бұл процесс өз бастамасын Ұлттар Лигасы құрылған кезден алады және қазіргі күнге дейін өзекті мәселенің бірі болып отыр. Әрине, мемлекеттер топтары арасындағы көптеген қарама-қайшылықтар, әлеуметтік және саяси айырмашылықтар, сыртқы саяси концепциялар аспектілері бәрі үшін біртұтас механизмді жасауда әрқашанда дестабилизациялаушы болып табылады. Құрылған құрылымдар жиі қабілетсіз немесе маңызды болып табылатын бейбітшілік пен тұрақтылықты қолдаумен байланысты шешімдерді қабылдауда жеткіліксіз беделді болып келеді. Қазіргі жағдай бұдан тыс емес. Тікелей себебі ЕҚЫҰ құру болып табылатын бәсеңдету процесі, белгісіз мерзімге дейін тоқтатылғанға ұқсайды, бұл жалпы бейбітшілшік пен ашықтылыққа көмектесуге шақырған халықаралық механизмдердің әрекеттілігіне сенімсіздік тудырады. Халықаралық қауіпсіздікті сақтау бойынша ең негізгі орган болып табылатын - БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі - әлемді "суық соғыс" уақытына қайта әкелу қаупі бар соғыстың алдын алуда жеткіліксіз беделді болып отырған жағдайда, ортасында ЕҚЫҰ бар басқа бейбітшілікті қолдайтын аймақтық ұйымдардың рөлі туралы айту қиын. Бірақ та бұл ұйымның әлеуеті өте үлкен, оны практикада өзінің мақсаты мен ұстанымдарын іске асыруда өзінің бар мүмкіншілігін пайдалану күтіп тұр. Міне осы себепті менің жұмысымның басты бағыты, ең алдымен, неғұрлым келешекті аймақтық қауіпсіздік ұйым ретінде ЕҚЫҰ әлеуетті мүмкіндіктерін ашу болып отыр. Югославиялық оқиғалар ЕҚЫҰ бітімгерлік әрекеттерінің тиімсіздігін көрсетсе де, ол Еуропа мен Азияның басқа аймақтарында конструктивті рөл ойнап келді және әлі де ойнауда. Жұмыста ұйыммен қабылданған шешімдерді іске асыруда нақты механизм ретіндегі ЕҚЫҰ арнайы уәкілдігі қызметін сипаттауға көп көңіл бөлінген.
1975 жылы Хельсинкиде қабылданған қорытынды акт, биоөрісті жүйе жағдайында социалистік және капиталистік блоктар мемлекеттерінің бейбіт қатар өмір сүруін ұйымдастыруға шақырған ЕҚЫҰ құрылуына жол ашты. Соғыстың аяқталуымен ескіні тарату мен әлемдік тәртіптің жаңа (көп-және бірөрісті) нұсқасын ресімдеу қажеттілігі, Орталық-Азия аймағы үшін жетекші мемлекеттер арасындағы тарихи қарсы тұрудың қалпына келуі ЕҚЫҰ қызметіне басқаша тұрғыдан қарауға мәжбүр етті. Бүгінгі күні ол көбіне адам құқығы, демократиялық даму мен ұлтаралық және діни қақтығыстардың алдын алумен шектеледі. Мұнда ЕҚЫҰ мемлекеттердің ішкі істеріне араласу кері беталысы күшеюде. Бұл Құрама Штаттар және басқалар ұйымды өзінің геосаяси мақсатына жету құралына айналдырғысы келетіндігімен түсіндіріледі: кез келген басқа күштер әсерін әлсірету және "геосаяси сұйқытық" бай қорларына ие аймақта басым болу.
Бұндай саясат, әрине, бұл жерде өздерінің қауіпсіздігіне қауіп төнуді көретін суверенді мемлекеттердің наразылығын, сонымен қатар жаңа мемлдекеттер мәртебесінен үміті бар мүдделі елдердің қарсылығын тудырады. Осылайша, Орталық Азия аумағы әлемнің ықпалды мемлекеттерінің қақтығысу алаңына айналып отыр, және ЕҚЫҰ құрлықтағы қазіргі кездегі өзгерістердің негізгі институтына айналуда. Жағымсызыдығы, бұл басынан бізге пассивті рөл берілгендігі, бізге ешкім де және ешнәрсе де тәуелді емес. АҚШ және Еуроодақ елдері Орталық Азиядағы жағдайды бақылауды күшейту үшін ЕҚЫҰ мүмкіндіктері мен институттарын жан-жақты жұмылдыру жолын жалғастыруда. 90-шы жылдардың басында ақ, Вашингтон мол көмірсутек және басқа стратегиялық ресурстары бар және тұрақсыздықтың жоғары әлуетін сақтаған аймақты Құрама Штаттар үшін өмірлік маңызы бар деп жариялаған. Ал, 1999 жылы Стамбул саммитінде қабылданған еуропалық қауіпсіздік Хартиясында ЕҚЫҰ үшін Орталық Азия жалпы үдеуші мәнге ие екендігі аталған.
Осы мүдде саласында, АҚШ мен ЕО елдерімен тығыз байланыста аймақтағы, бірінші кезекте Қазақстандағы, ұйымның қатысуын кеңейту қадам басқан ЕҚЫҰ төрағалығы қызметін қарастыруға болады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Тақырыптың зерттелу дәрежесі туралы сөз еткенде, ЕҚЫҰ тарихына арналған орыс тілінде тек бір фундаменталды зерттеуді атап өтуге болады: "Хельсинкиден Будапештке дейін. ЕҚЫМЕҚЫҰ тарихы құжаттарда. 1973-1994". РҒА Еуропа Институ мен Стокгольм әлем мәселелерін зерттеу халықаралық институтымен бірігіп дайындалған бұл жұмыс ЕҚЫҰ даму тарихын , және де оның қызметін қарастыруда зор көмегін тигізді.
Ресей тарихнамасы. Ұйымның жеке аспектілері төмендегі ресейлік халықаралық-заңгерлер еңбектерінде қарастырылған: Ю.М. Колосов, О.Н. Быков, И.И. Лукашук, Т.Пархалина, А.Н. Талалаев, М.Х. Фарукшин.
Кеңестік халықаралық-құқықтық әдебиеттерде бір бөлігі ұжымдық қауіпсіздік жүйесі болып табылатын халықаралық қауіпсіздік концепциясы жасалынған. Зерттеу жұмысын дайындауда автор В.И. Кузнецов, Н.А.Ушаков, Г.И. Тункин еңбектерінде жасалынған теориялық және практикалық қағидалар мен тұжырымдарға сүйенген.
Отандық тарихнама. Жұмысты жазуда Н.А.Назарбаев, К.К.Тоқаев, С.Д.Прімбетов, Ж.О. Құлжабаев секілді саяси қайраткерлердің еңбектері зор көмегін тигізді. Осы мәселені зерттеу процесінде зерттеуші үшін ресейлік және қазақстандық саясаттанушылар ұстанымдары қызығушылық туғызды, мысалы, А.Д. Богатуров, М.А. Хрусталев, М.М. Наринский, А.В. Мальгин, М.И. Рыхтих, В.Н. Матяш, К.С. Гаджиев, У.Т. Касенов, Д.Елеукенов, М. Лаумулин, Е.Карин, Д.А. Калиев еңбектері. Сонымен қатар, орыс тілінде жарияланған, Ся Ишань, Пан Гуан және Син Гуанчэн секілді қытай саясаттанушыларының мақалалары да қызығушылық тудыруда.
Батыстық тарихнама. Я. Броунли, Г.Кельзен, Р.Ульман, А.Уолферс, Г.Шварценьерг және т.б. секілді шетелдік заңгерлер мен саясаттанушылардың еңбектері да аса қызығушылықты тудырады.
Дереккөздері. Негізгі дерек көздер ретінде Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Ұйымының (ЕҚЫҰ) ресми құжаттары мен жарияланымдары алынды.
Тақырыпты зерттеуде маңызды алғашқы дереккөздері ретінде келесі саяси құжаттарды атап өтуге болады: Еуропадағы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Мәслихаты Қорытынды актісі 1975 ж.3; ЕҚЫҰ институттары мен құрылымдарының ары қарай дамуы туралы Париж құжаты4; 1986 жылғы Вена кездесуінің қорытынды құжаты5; 1990 ж. 5-29 маусымдағы Копенгаген маслихаты Құжаты6; 1992 ж. дауды бейбітшілік жолмен реттеу бойынша ЕҚЫҰ мәслихатының нәтижелері7; 1992 жылғы Хельсинки құжаты8.
Дереккөздердің екінші тобын саяси және мемлекет қайраткерлерінің сөздері, сұхбаттары, конференция материсладры құрайды: Н.Ә.Назарбаев9, Қ.Қ.Тоқаев10; ЕҚЫҰ мүше-елдері мемлекет және үкімет басшылары кездесулерінің материалдары11.
Зерттеу жұмысының мақсаты Қазақстан Республикасы мен ЕҚЫҰ ынтымақтастығын қарастыру. Қойылған мақсат келесі міндеттерді шешу жолымен іске асырылады:
- ЕҚЫҰ қызметінің негізгі бағыттары мен құрылу тарихын қарастыру;
- ЕҚЫҰ құрылымын зерттеу;
-ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы қатынастардың қалыптасуы мен даму кезеңдеріне және ынтымақтастығының негізгі бағыттарына талдау жасау;
- ұжымдық қауіпсіздік жүйесінде ЕҚЫҰ мен Қазақстан Республикасының ынтымақтастығын зерттеу;
- қатысушы-мемлекеттер талаптары контексінде ЕҚЫҰ реформалау мәселелерін анықтау.
Жұмыстың методологиялық негізі. Зерттеу жұмысын жазуда автор жалпығылыми зерттеу әдістерін пайдаланған: құрылымдық-логикалық, тарихи-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық, және де жүйелік талдау әдісі.
Зерттеудің методологиялық негізі кеңестік, ресейлік, отандық және шетелдік авторлар еңбектері болып табылады. Сонымен қатар жұмыс барысында белгілі саясаттанушылар, дипломаттар, философтар, саяси қайраткерлердің ғылыми еңбектері мен жарияланымдары зертелген.
Хронологиялық шектер. Зерттеу кең көлемді мәселелі-хронологиялық контексте ашылған, ЕҚЫҰ құрылуы 1973 жылдан бастап қазіргі күнге дейінгі кезеңді қамтиды. Мұнда ЕҚЫҰ мен Қазақстан Республикасының ынтымақтастығының даму беталысы мен қазіргі заманғы құбылысын талдау, осы шақты түсінуге және болашақты болжауға көмектесетін өткеннің мәнді саяси процестерін есепке ала отырып құрылған.
Зерттеу жұмысының құрылысы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ЕҚЫҰ - ЕУРОПАҒА АРНАЛҒАН ЖАҢА ҚАУІПСІЗДІК ЖОЛЫ
1.1. ЕҚЫҰ құрылу тарихы мен қызметінің негізгі бағыттары
Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы (ЕҚЫҰ) (ағылш. Organization for Security and Co-operation in Europe) -- саяси диалог үшін арналған халықаралық ұйым. Негізгі мақсаты -- жетілдірілген басқару мен демократиялық үрдіс негізіндегі аймақтық тыныштық пен қауіпсіздік. 3500 астам қызметкерлерінің басым бөлігі жерлердегі істермен айналысып, ал оның 10 %-ға жуығы бас пәтерде отырады.
ЕҚЫҰ, Біріккен Ұлттар Ұйымы астындағы ад хок (Ad hoc) ұйым (VIII тарау), алдын ала ескерту, шиеленістерді тоқтату, тоқырау-менеджментіне және пост-конфликттік реабилитация істеріне аса назар аударады. Ұйым Еуропа, Кавказ, Орталық Азия, Солтүстік Американың 56 мемлекеттерін, яғни солтүстік жарты шардың көп елін қамтиды. Ұйым қырғи-қабақ Соғыс кезінде Батыс -- Шығыс форумы ретінде құрылған.[2]
Қазақстан бұл ұйымға 1992 ж. қаңтардың 30-ы мүше болып Хелсинкидегі Соңғы Актіне шілденің 8-де қол қойды. 2009 жылы осы Ұйымды басқару үшін ниет еткен Қазақстан негізінен тек екі ел -- АҚШ пен Құрама Патшалық қарсылығына тап болды. Осы елдердің ойынша Қазақстан адам құқығын, демократиялық құндылықтарды қорғау жөнінде әлі де көп еңбек ету керектігі айтылған. Қазақстан кандидатурысын ТМД елдерімен қатар Батыс Еуропа елдерінің көбісі (Германия, Италия, Нидерланд және Франция) қолдауда. Қарашаның 29 -- 30 Мадридте ЕҚЫҰ мүше-елдердің сыртқы істер министрлері кеңесінің (СІМК) 15-ші отырысында компромисс ретінде Қазақстан ТМД елдерінің ішінде алғашқысы болып ЕҚЫҰ төрағалығына 2009-да емес, 2010 жылы ие болатындығы хақында шешім қабылданды.
20 ғасырдың 70-жылдары Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес негізінде құрылды. 1994 жылы Будапештте өткен мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының кездесуінде аталған кеңесті Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым деп атау жөнінде шешім қабылданды. Бұл -- Еуропа, Азия және Солтүстік Америка құрлығының 55 мемлекетімен консенсус (бір ауыздылық) негізінде келіссөздер, кеңесулер өткізіп, саяси шешімдер қабылдауға арналған көп тарапты құрылым. Мүше мемлекеттер басшыларының кездесулерінде ұйым қызметінің басты бағыттарын айқындайтын негізгі құжаттар қабылдайды. Мұндай кездесу 2 жылда 1 рет өткізіледі. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Министрлер кеңесі мән-маңызы жағынан екінші басшылық органы болып саналады. Оның мәжілісі мемлекеттер басшылары кездесуінің аралық кезеңінде жылына 1 рет өтеді. Басшылық кеңесі саяси және жалпы бюджеттік сипаттағы мәселелерді талқылап, нақтылайды, оның мәжілісі Прага қаласында өтеді. Сондай-ақ, ол Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның экономикалық форумы ретінде де шақырылады. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Тұрақты кеңесі -- ағымдағы саяси шешімдерді қабылдайтын негізгі жұмысшы орган. Мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдерінен құралады. Оның апталық мәжілістері Венада өтеді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым органы -- Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық форумы шеңберінде қарулану мен қарусыздануға бақылау орнату, өзара сенім мен қауіпсіздікті нығайту жөнінде келіссөздер жүргізеді. Ұйымның лауазымды басшысы -- бас хатшы, оны Министрлер Кеңесі 3 жыл мерзімге тағайындайды. Сондай-ақ, ұйымның құрамында Аз ұлттардың ісі жөніндегі 9 жоғарғы комиссар, Демократиялық институттар мен адам құқылары жөніндегі бюро және Парламенттік ассамблея бар.
1.2. ЕҚЫҰ-дың Астана Саммиттіне дейінгі жоғарғы денгейдегі бас қосулары
Бүгінгі таңда кәрі құрлық пен Орталық Азия өңірлерінде пайда болған территориялық, аймақтық шиеленіс ошақтарының аумағы ке-ңіп, оның басқа өңірлерге тарамауына тосқауыл қойып, мәселені күш қолданусыз, үстел басында өткізілген бейбіт келіссөздер арқылы ше-шуде халықаралық ықпалды ұйым -- ЕҚЫҰ-ның атқарар рөлі ұшан-теңіз.
Қазіргі күні бұл ұйымға ТМД елдерінің ішінде алғашқы болып Қазақстан төрағалық етіп отыр. Десе де, Қазақстанның төрағалығын жалпақ жұрт біліп болса да, осы ықпалды ұйымның қалай құрылғандығы жайлы қалың бұқара онша біле бермейді.
Аталған ұйымның бір кездері КСРО мен басқа социалистік мемлекеттердің белсенділігі арқасында құрылғанын біреу білсе, екінші біреудің біле бермесі анық. Шынында да, күллі әлем социализм және капитализм атты қос саяси лагерьге бөлініп алып, олардың арасында төрткүл әлемге билік ету үшін үздіксіз жүрген қырғиқабақ соғыс кезінің ызғары басылмай тұрған дәуірде мұндай белсенділік көрсету өте қызық оқиға болғаны кәміл. Осы белсенділікке сәйкес, халықаралық деңгейдегі жаңа ұйым құруды ұсынушылар 33 Еуропа мемлекеттері мен АҚШ және Канада өкілдерін қамтып, Еуропадағы әскери қарсы тұрушылықты азайту мен кәрі құрлықтағы қауіпсіздікті бекемдеу жөніндегі шараларды қолға алу үшін тұрақты түрде жұмыс істейтін халықаралық форум құруға шешім қабылдады. Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейін базбір аймақтық ұйымдар көзден ғайып болса, бас-қаларына өз өміршеңдіктерін сақтап қалу үшін төл тактикасы мен стратегияларын 180 градусқа кері бұрып, айтарлықтай өзгертуге тура келді. Бұл шараның ЕҚЫҰ-ға да қатысы бар. Аталған ұйым үшін алғаш құрылған кезден бергі ең басты өзекті мәселе -- оның құрамына елдік мүддесі әркелкі мемлекеттердің кіретіндігімен айқындалатын-ды. Өйткені, біріншіден, олардың арасында демократия-лық мемлекет ретінде қалыптасқан елдер де, оған үш қайнаса сорпасы қосылмайтын, тек бүгінгі күнгі мүддесімен өмір сүретін транзиттік мемлекеттер де бар болса, екінші жағынан, әлемде мұндай ықпалды ұйымдар көп те емес-тін. Есесіне, әлемдегі аймақтық, дүниежүзілік дең-гейдегі өзекті мәселелердің саны күн өткен сайын арта түспесе, азайған емес еді. Мұндай жедел түрде шешімін күткен қиын мәселелер бүгінгі күні де жетерлік. Мысалы, жуықта АҚШ-тың барлау қызметі істері жөніндегі Ұлттық Кеңесінің баяндама жасап, сол құжаттарында алдағы 10-15 жылда әлемдегі әлеуметтік-саяси, экономикалық жағдайдың қай бағытқа өзгеретіндігі туралы болжамдарын ортаға салғаны бар. Сол құжат дерегіне жүгінсек, күллі әлемге қатер төндіріп отырған жылыну процесі әрі қарай жедел қарқынмен жүре бастаса, соған орай әлем елдері арасында азық-түлік пен ауызсу және энергоресурстарға қол жеткізу үшін жүргізілген күрестердің қазіргіден сан есе артық ушығып, домбыра шегіндей қатты ширыға түсетініне байланыс-ты, 2025 жылдарға қарай әлемдегі жағдайдың ыстығы қатты көтеріліп, ол бөшкеге салынған оқдәрідей өте жарылғыш сипатқа ие болады деген тұжырым жасалады. Болжам жасаушылар: Сол кезде агрессивті ұлттық режимдер мен террористік ұйымдардың белсенділігі артып, олардың ядролық қаруға қолжетімділігі артады, ал, американдық доллар әлемдік валюта рөлінен айырылады, -- деген қорытынды жасайды. Егер әлемдік қаржылық және экономикалық дағда-рыстар халықаралық сахнадағы экономикалық және саяси бөліністі ай-тарлықтай өзгертетін болса, ЕҚЫҰ-ға бұл жәйтті қатты ескеруге тура келеді. Қазақстанға келсек, біздің елдің посткеңестік республикалар ішінде алғашқы болып аталған ықпалды халықаралық ұйымға төрағалық етуі халықаралық қауымдастық елдерінің назарын Астанаға аударуға ықпал еткені анық. Бұрындары қазақ елі күллі әлем жұртшылығына тек мұнай мен газ, Семей полигоны, арнасы тартылған Арал теңізі мен экологиялық қаупі зор аймақтар сынды брендтерімен ғана белгілі болса, енді әлем жұртшылығы Қазақстанды басқа қырынан тани бастады. Қалай десек те, аталған төрағалық қызмет Қазақстанның халықаралық мәртебесін көтеріп, аймақтық ірі ойыншы ретінде басқа елдерді онымен санасуға мәжбүр еткені кәміл. ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен бір жыл ішінде Қазақстанның арқасында халықаралық қауымдастық елдерінің қатысуымен Орталық Азия аймағындағы түйткілді мәселелер мен территориялық шиеленістер, ұлттық қауіпсіздік мәселелері анағұрлым белсенді түрде талқыланғанын ешкім де жоққа шығара алмайды. Соның жалғыз мысалы -- Қырғызстанда орын алған саяси жағдай десек, артық айтқандық болмайды. Дегенмен, өмірлік ақиқатқа ашық көзбен қарап, аталған қызметтің бағасын заңғар көкке көтерудің артық екенін түсінгеніміз жөн. Себебі, ЕҚЫҰ тө-рағалары келеді де кетеді. Төрағалық еткен мемлекет бұл лауазымды қызмет орынтағын тек 1 жыл ғана иемденеді. Ал, осыншама аз уақыт ішінде ойға алған барлық істі жүзеге асыру мүмкін емес екені өз-өзінен түсінікті болса керек. Десе де, ресми Астананың ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен бір жылды босқа кетпеген, аса маңызды құрлықтық, аймақтық мәселелер шешілген, мемлекет ретінде халықаралық қауымдастық елдері арасында мәртебесі көтеріліп, өзін басқаларға сыйлата білген жемісті мерзімді бастан өткердім деп есептеуге толық қақысы бар. ҚР Сыртқы істер министрінің орынбасары, қазіргі ЕҚЫҰ төрағасының арнаулы өкілі Константин Жигалов ресейлік Новости ақпарат агенттігіне берген сұхбатында Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен 1 жыл ішінде атқарған жұмыстарының алдын ала қорытындысы жайлы әңгімелеп: Біз әу бастан-ақ ұйымның барлық үш өлшемін (әскери-саяси, экономикалық-экологиялық және гуманитарлық) тең толықтыруға ықпал ететіндігімізді еш бүкпесіз айтқан болатынбыз. Сондай-ақ, біз Қазақстанның бірқатар саяси блоктар мен ұйымдарға қатысы бар екендігіне қарамастан, әділдікті ғана жақтайтындығын да анық айтқанбыз. Қазіргі күні бізді бірде-бір ел не ұйым әділ емес иә әділетті үкім шығармады деп кінәлай алмайды. Биылғы жылдың желтоқсан айында ЕҚЫҰ саммитін өткізу -- Қазақстан қол жеткізген үлкен жетістік. Мұндай халықаралық деңгейдегі форумның бақандай 11 жыл бойы өткізілмегенін ескерсек, Қазақстан осындай ауқымды шараны өткізу мүмкіндігіне қол жеткізді. Мұндай жетістікке Қазақстан алдында ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен бірде-бір мемлекет қол жеткізе алмаған болатын. Өз басым, биылғы саммиттегі басқосуды кәрі құрлық пен Орталық Азия аймаңындағы қауіпсіздікті сақтау мен территориялық, аймақтық шиеленіс-терді болдырмауға бағытталған жаңа тетіктерді іске қосуға түрткі болатын кездесу болады деп санаймын, -- деді. Астананың ЕҚЫҰ-ға төрағалығының қорытындысына бұдан артық қандай баға беруге болады?
Халықаралық деңгейдегі жаңа ұйым құруды ұсынушылар 33 Еуропа мемлекеттері мен АҚШ жəне Канада өкілдерін қамтып, Еуропадағы əскери қарсы тұрушылықты азайту мен кəрі құрлықтағы қауіпсіздікті бекемдеу жөніндегі шараларды қолға алу үшін тұрақты түрде жұмыс істейтін халықаралық форум құруға шешім қабылдады.
2. ЕҚЫҰ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС
2.1. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы қатынастардың орнау мен кезеңдері
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің тәжірибелерін бөлісу мақсатымен, оның негізгі принциптерін басшылыққа алуға міндеттеме қабылдап, екі жақты тығыз байланыс орнатты. Хельсинкиде өткен Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымға қатысушы елдердің жоғары дәрежедегі кездесуінде бұл ұйымға жаңадан қосылған елдерге жан-жақты көмек көрсетуге арналған бағдарлама қабылданды. Бағдарламада Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдердің бай тәжірибесін жаңадан қосылған елдерге тарату жоспарланған. Осы бағдарлама аясында Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшылығының өкілдері Қазақстанға бірнеше рет (1992 -- 99) іссапармен келді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшыларының Қазақстанға алғашқы ресми сапары 1993 жылы болды. Делегацияны ұйымның сол кездегі төрағасы, Швеция сыртқы істер министрі Маргарет Аф Углас бастап келді. Сапар нәтижесінде ұйымның Орталық Азиядағы ықпалы кеңейе түсті. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдер мемлекет және үкімет басшыларының жоғары дәрежедегі басқосуларына (1994 жылы Будапештте, 1996 жылы Лиссабонда өткен) Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, Лиссабон саммитінің пленарлық мәжілісіне төрағалық етті. Қазақстан сыртқы істер министрі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым сыртқы істер министрлер Кеңесінің мәжілісіне (1995 жылы Будапештте, 1997 жылы Копенгагенде, 1998 жылы Ослода) қатысып, онда Еуропадағы қауіпсіздік мәселелері мен Қазақстан ішкі саясатындағы реформалар барысы туралы сөз етілді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының Венада өткен (1999) Тұрақты кеңесінің мәжілісінде Қазақстан Сыртқы істер министрі баяндама жасады. Қазақстанның Венадағы тұрақты өкілдігі (1995) Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының түрлі құрылымдарымен тығыз байланыс орнатқан. Алматыда Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының өкілдігі ашылған. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Аз ұлттар жөніндегі бас комиссары Макс Ван Дер Стул Қазақстанға өзінің алғашқы сапарын 1994 жылы бастады. 1995 жылы екі рет болып, Қазақстанның барлық аймақтарын аралады. Іс жүзінде елдегі этносаралық қатынастардың қандай дәрежеде екенін көрді. Соның нәтижесінде, Локарнода (Швейцария, 1996) Макс Ван Дер Стулдың ұйымдастыруымен "Қазақстан: ХХI ғасыр табалдырығында біртұтас көпэтносты қоғам орнату" деген тақырыпта дөңгелек үстел; Алматыда "Жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттерде этникалық қатынастарды жан-жақты жетілдіру" деген тақырыпта конференция өтті. Мәжілістің аяқталуына арналған сөзінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас комиссары Қазақстан басшылығының елдегі этносаралық келісімді сақтау мен нығайтудағы табыстарын жоғары бағалады. Орталық Азиядағы адам құқығының қорғалуы жөнінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Демократилық институттар мен адам құқығы жөніндегі бюросының (Алматыда, 1994) семинары өтті. 1997 жылдың соңы, 1998 жылдың бас кезінде Алматыға Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас хатшысы Джонкарло Арагон, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қазіргі төрағасы, Польшаның сыртқы істер министрі Б.Горемек келді. Сапар барысында олар Қазақстан Президентімен, Премьер-Министрмен, Парламенттің палата Төрағаларымен, Қорғаныс және Сыртқы істер министрімен кездесулер өткізді. Әскери қауіпсіздік -- Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қызметіндегі маңызды сала. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым шеңберінде Еуропадағы әскери күштер туралы келісім 1990 жылы жасалған. Оған Қазақстан 1992 жылы қосылды. Бұл Келісім Атлантикадан Оралға дейінгі ядролық емес құрлықтағы әскер және әуе күштерін халықаралық заңдармен шектеп отыруға арналған. Қазақстан Парламенті мүшелері 1996 жылдан бастап Стокгольмдегі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Парламенттік ассамблеясының жұмыстарына араласып, ұйымға қатысушы елдер парламенттерімен тұрақты байланыс орнатқан.[3]
2.2. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы байланыстың
негізгі бағыттары
Өткен жылы Қазақстан 2010 жылы еліміздің ЕҚЫҰ-на төраға ретінде тағайындалуына байланысты бүкіл елдің назарын өзіне аударды. Республикамыздың кандидатурасын ұйымның барлық 56 мүше-мемлекеті бір ауыздан қолдады, онымен қоса олар Қазақстанның демократиялық қоғам және либералды сауда экономикасын құру саласындағы жетістіктерін мойындады. Бұл жерде ерекше атап өтетін жайт, ЕҚЫҰ-на төрағалық ету - бұл Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың биік беделінің нәтижесінде қол жеткен дүние. Онымен қоса, жаңа халықаралық бедел бүкіл халықаралық қоғам үшін қызығушылық білдіретін қазақстандық инициативаларды сәтті жүргізуге мүмкіндік береді.
Жиырма жыл бұрын Қазақстанның еуропалық құрылымдарға қатысу идеясының өзі дұрыс түсінік тудырмайтын еді. Тек тәуелсіздік пен егеменді алғаннан кейін ғана, алдына - әлемдік қауымдастыққа кіру мақсатын қоя отырып және осы мақсатқа біртіндеп қадам баса отырып, еліміз мүмкін мемес нәрсеге қол жеткізді. Бүгінгі күні ол БҰҰ және ЕҚЫҰ-ның мүшесі болып табылады, ТМД, ЕурАзЭҚ, ШЫҰ-ның негізін салушылардың біріне айналды, НАТО-мен серіктеседі, ӘСҰ-на ену бойынша келіссөздер жүргізеді, АӨСШК бойынша жеке инициативасын жүзеге асырады. [4]
Бір жағынан, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Ұйымының мүшесі бола отырып, Қазақстан посткеңестік кеңістіктің басқа да жаңа мемлекеттерімен қоса Ескі әлемнің ортақ ландшафтын өзгертті.
Еуропалық қауымдастық Комиссиясының төрағасы Вальтер Халльштейннің айтуы бойынша, Еуропа - бұл критерий емес, Еуропа - бұл үнемі жаңалықтың ашылып отыруы. Басқа жағынан алып қарағанда, біз профессионализмді, компромистерді (ұлттық мүддемен сәйкес) іздей, соғыстан кейінгі Еуропаның саяси мәдениетінің гармонизациясын, сонымен қатар Қазақстанның саяси өмірі мен мемлекеттік құрылысының ерекшеліктері мен дәстүрін талап ететін өз еуропалық саясатымызды өндіреміз.
ЕҚЫҰ 56 мүше-мемлекетті біріктіретін қауіпсіздік бойынша аймақтық ұйымдардың ең үлкені болып саналады. Оның жауапкершілігі саласында шиеленістердің алдын алу, дағдарыстарды реттеу және дағдарыстан кейінгі жағдайларды реттеу мәселелері қарастырылады. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін ЕҚЫҰ комплекстік және корпоративті көзқарастарды ұстанады. Ол қару-жарақты бақылау, превентивті дипломатия, қауіпсіздік жүйесін құруды, адам құқығы, сайлауды қадағалау, экономикалық және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерін қарастырады.
ЕҚЫҰ-ның басты ұстанымы ішкі және сыртқы саясатта өзара әріптестік, пәктік және сенімге негізделген реалды серіктестік құру болып табылады. ЕҚЫҰ-на қатысушы барлық мемлекеттер тең статусқа ие, ал шешімдер консенсус негізінде қабылданады. Бұл атрибуттар ЕҚЫҰ-н айрықша ұйым етеді және оны Еуропаның басқа да ұйымдары мен мекемелерінен бөліп тұрады. ЕҚЫҰ-ның ерекшелігі оның формальді халықаралық-құқықтық беделінің жоқтығында. Онымен қоса, ЕҚЫҰ халықаралық ұйымның көптеген атрибуттарына ие: шешім қабылдайтын жұмыс істеп жатқан органдары, тұрақты штаб-пәтері және кеңселері, қызметкерлердің тұрақты штаты, уақытылы қаржы және локальді бюросы бар. ЕҚЫҰ-ның қазіргі күрделі құрылымын және оның бөлімшелерін шартты түрде мына категорияларға бөлуге болады: келіссөздер жүргізу және шешім қабылдау органдары; оперативті құрылымдары мен бөлімшелері; көмекші органдары бар. Осылайша, Қазақстанды ЕҚЫҰ-ның 2010 жылғы төрағасы ретінде ұйымның барлық құрылымының қызметін жүзеге асыру бойынша маңызды жұмыс күтеді.
Еліміздің ЕҚЫҰ-на төрағалық етуге қандай жүкпен келгендігін тағы бір рет еске түсіріп көрейікші. Біріншіден, соңғы 6-7 жыл елдің сәтті экономикалық дамуы қазақстандық қоғамның қоғамдық-саяси өмірінің либерализациясымен және саяси жүйесінің демократиялануымен үнемі жүзеге асырылып отырады. 2004 жылы саяси реформалардың жалпыұлттық бағдарламасы жарияланды. Осыдан кейін ЕҚЫҰ стандартына максималды жақындасқан жаңа сайлау заңы қабылданды. Демократиялық реформа бағдарламаларының жүзеге асырылуы мен өңделуі бойынша түрлі комиссиялардың қызметіне ерекше көңіл бөлінді. [5]
ҚР Мәжілісінде саяси пікір алмасу үшін алаң ретінде қоғамдық палата құрылды. Біртіндеп мемлекеттік басқару орталықтандыру жүзеге асырылады, сот билігінің реформациялануы және азаматтық қоғам институттарының әрі қарай дамуы жүреді.
2002 жылдан бастап Қазақстанда адам құқығы бойынша (омбудсмен) құзыретті институт жұмыс істейді.
2003 жылы азаматтық және саяси құқық туралы және адамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтары жөнінде халықаралық пактке қол қойылды, сонымен қатар өлім жазасына мораторий жарияланды, ол Қазақстанның демократия және адам құқығын қорғау принципін ұстанатындығын дәлелдейді. Еліміздегі демократиялық құрулардың нәтижесі көппартиялы саяси жүйе болды.
Демократиялық құруларды жүргізудегі маңызды қадам - мемлекет басшысымен жасалған 2007 жылдың жазындағы Қазақстанды президенттік-парламенттік республикаға трансформациялаған конституциялық реформалар. Парламенттің төменгі палатасына сайлаудың құзыретті мажоритарлық жүйесі пропорционалдыққа ауыстырылды, ол партияның саяси жүйедегі ролін күшейтті. Билік құрылымының реті өзгеріске ұшырады.
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жүзеге асыру саласында мемлекеттік басқарудың әрі қарай орталықтандырылуына және биліктің жергілікті сайлау құрылымына, ең алдымен аймақтық өкілетті органдарға (маслихаттарға) максималды артықшылық беру желісі жүргізіледі.
Атап өтетін жайт, барлық конституциялық өзгертулердің негізінде бірминуттық мақсаттар емес, елдің анық және ұзақ мерзімді мүдделері жатыр. Сондықтан 2010 жылы ЕҚЫҰ-на төрағалық постын иелену барлық осы үлкен және жемісті жұмыстың логикалық жүзеге асырылуы болып табылады.
Халықаралық еуропалық ұйымның осыншама үлкен постын иелену Қазақстанның сыртқы саясатының еуропалық бағытының жүзеге асуына түрткі болды. Бүгінгі күні біздің назарымыз еуропалық саясат анализіне, ЕҚЫҰ-ның мүше-мемлекеттерімен диалог жүргізу болашағына және қазақстандық инициативалардың әрі қарай жүзеге асуына ауып отыр. Бұл жерде көптеген еуропалық серіктестер Қазақстанның төрағалығы ЕҚЫҰ-ның барлық мүшелері үшін тиімді болады деп есептейді. Осылайша, мысалы Мемлекеттік жиналыс депутаты Венгрин А.Келеменнің айтуы бойынша, Қазақстанның төрағалығы ЕҚЫҰ жағынан саясат пен экономикадағы қазақстандық стратегияның дұрыстығын, сонымен қатар ЕҚЫҰ-ның басқа да мүшелері қолдана алатын еліміздің тұрақты және балансты дамуы бойынша тәжірибе құндылығын мойындайтындығын дәлелдейді.
Бельгия Корольдығының федералды парламент өкілдері палатасының басшысы Х.Де Кроо айтуынша, Қазақстанның ЕҚЫҰ-на төрағалық етуі - әлемдік қауымдастық дұрыс негізде жауап беретін логикалық қадам. Оның айтуы бойынша, Қазақстан өте үлкен прогресс жасап отыр, өте тез дамиды, Қазақстанның қазіргі даму темпі ең жақсы болашақ күтуге мүмкіндік береді.
Соңғы уақытта қазақстандық-еуропалық өзара қатынас мәселелері үлкен қызығушылық тудырып отыр, еуропалық қауымдастық та, қазақстандық қауымдастық та. Алайда, әлемдегі геосаяси жағдай, Еуропаны қоса алғанда, көпнұсқалы болып бара жатыр. Сондықтан біз жалпыеуропалық саясат шеңберінде Қазақстанның жеке ролі мен ұлттық мүддесін түсінуіміз қажет.
Әрине, төрағалық кезеңіндегі іс-әрекет еркіндігі объективті факторлармен шектеулі, бір жылдың ішінде көп нәрсеге үлгеру де қиын, алайда, бұл ЕҚЫҰ-ның мүше-мемлекеттері үшін үлкен қызығушылық тудыратын ащы мәселелерді құру құқығын шектемейді.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-на шығатын мәселелер шеңбері өте кең.
Біріншіден, Қазақстан ЕҚЫҰ-ның мүшесі ретінде Еропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастықты қамтамасыз ету сияқты мәселелерден алшақ тұра алмайды, онымен қоса АҚШ жоспары шеңберінде Польша мен Чехиядағы ЗҚҚ (ПРО) жүйесінің компоненттерін жүзеге асыруды қоса алғанда. Себебі бұл мәселе барлық еуропалық елдердің қауіпсіздік мүддесіне қатысты және толығымен Еуропадағы және әлемдегі тұрақтылыққа ықпал етеді.
Екіншіден, Қазақстан ЕҚЫҰ белсенділігінің теңсіз географиялық бөлінісі, екілік стандарттың алдын алу, әсіресе посткеңестік кеңістік елдеріне қатысты, сияқты мәселелермен айналысады.
Үшіншіден, ЕҚЫҰ реформаларын жүзеге асыру - бұл мәселеге мемлекетіміздің басшысы еуропалық мемлекеттердің қауымдастығының назарын аударады. Бұл мәселе ұзақ уақытқа ЕҚЫҰ шеңберінде Қазақстанның қатысуымен болатын келіссөздер мен диалог тақырыбы болып қалуы мүмкін.
Төртіншіден, Қазақстан ЕҚЫҰ-ның ислам әлемімен әріптестігін кеңейту мүмкіндігін талқыға салады. Ол ислам елдерін 2010 жылғы ЕҚЫҰ қызметінің күн тізбесін құруға белсенді қатысуға шақырады; ОИК және ЕҚЫҰ арасындағы ортақ көзқарастарды қарастыруды, Еуропа елдерінде мұсылман қоғамының миграция және интеграция мәселелерін шешуге бастама беруді, батыс қоғамында мұсылман әйелдері мен жастарының құқығын бекітуді ұсынады[3]. Және толығымен - Батыс пен мұсылмандық Шығыс арасындағы диалог.
Айта кеткен жөн, бұл диалогтың бастамасы ретінде осы жылдың қазан айында Астана қаласында мұсылман және батыс елдерінің сыртқы істер министрлерінің қатысуымен өткен Ортақ әлем: көптүрлілік арқылы даму атты халықаралық форумды қарастыруға болады.
Республикамыздың Елбасымен 2008 жылы 29 тамыз айында жасалған 2009-2011 жылдарға арналған мемлекеттік Еуропаға жол бағдарламасына толығырақ тоқталып өткенді жөн санап отырмын. Бұл бағдарлама елімізді алдыңғы қатардағы еуропалық елдермен стратегиялық серіктестік деңгейіне апаруы тиіс, ол тауар өндірісін ұлғайтуды, транспорттық желіні дамыту біріккен жоспарларды өңдеу, ЕК елдерінің талаптарымен сәйкес техникалық регламенттер мен стандарттарды келтіру, еуропалық нормаларға сәйкес қазақстандық заң шығаруды жүзеге асыруды қарастырады.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін Қазақстан бірнеше топтарға біріккен тапсырмаларды шешуі тиіс. Бірінші топ технология, энергетика, транспорт, техникалық реттеу және метрология, кіші және үлкен бизнес секілді бағыттар бойынша серіктестікті жүзеге асырады. Бұл жерде қазақстандық өмір талаптарының еуропалық стандарттармен жақындасуына үлкен көңіл бөлінеді. Әсіресе, бұл қоршаған орта жағдайын жақсарту, су ресурстарын қорғау, климаттық өзгерістерді ескерту, биотүрлілікті сақтап қалу және т.б.
Онымен қоса, халыққа ақпараттық технологияларды енгізу негізінде медициналық көмек көрсету сапасы, диагностика сапасын жақсарту, аурудың алдын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. ЕҚЫҰ - ЕУРОПАҒА АРНАЛҒАН ЖАҢА ҚАУІПСІЗДІК ЖОЛЫ
1.1. ЕҚЫҰ құрылу тарихы мен қызметінің негізгі бағыттары
1.2. ЕҚЫҰ-дың Астана Саммиттіне дейінгі жоғарғы денгейдегі бас қосулары
2. ЕҚЫҰ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС
2.1. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы қатынастардың орнау мен кезеңдері
2.2. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы байланыстың негізгі бағыттары
3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕҚЫҰ-ҒЫ ТӨРАҒАЛЫҒЫ: БАРЫСЫ МЕН НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1 Төрағалық кезінде атқарылған іс-әрекеттер
3.2 Астана Саммитті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының1 жаңа жеке халықаралық қатынастар субъектісі ретінде әлемдік аренаға шыққанына 10 жылдан астам уақыт өтті. Жас мемлекеттің құрылуы, әлемдегі өз орнын табуы үшін өткен жылдар маңызды және жемісті болды деп атап айтуға болады. Соғыстың аяқталғанына да біраз жыл өтті. Сол кездері мемлекеттер жаңа әлемді құра бастады, дәл сол жылдары БҰҰ, ЕҚЫҰ және басқалар секілді жаңа халықаралық ұйымдар құрылды. Бірақ та бітімгершілік күштерді толығымен іске асыруға екі жүйенің қарама-қарсылығы мен жауығуы кедергі болды. Енді міне әлемдік қоғамдастық алдында іс жүзінде сол, тек біраз жаңартылған және неғұрлым гуманды міндеттер тұр. Қарама-қарсы тұру кезеңінен кейін сенім мен қауіпсіздікті сақтау, дамыған, дамушы, мемлекет ретінде тұрақталған, не жас елдер арасындағы қаныққан қатынастар негізінде құрылған жаңа әлемдік тәртіп орнату мүмкіндігі туындады. Біз үшін осы процестердің соңғы жылдары Қазақстанның тікелей қатысуымен болып жатқаны өте маңызды.[1]
КСРО тарағаннан кейін оның құрамындағы одақтас республикалары,суверенді, тәуелсіз мемлекеттер бола отырып, Кеңестер Одағы қалаған жолдан тайқып, барлық адамзаттың жолымен жүруге бел буды. Қазақстан да, бұрынғы КСРО 15 одақтас республикасының бірі ретінде, шеттеп қалған жоқ, керісінше мемлекеттердің әлемдік қоғамдастығына кіруде бастамашылардың бірі болды. 1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан КСР Одағының тәуелсіз республикасынан суверенді, тәуелсіз мемлекет болды. Осы күннен бастап Қазақстан Республикасының жаңа мазмұнды, халықаралық құқықты субъектілігі басталады.
Интеграциялық процестер және интеграцияға ұстанымдар қазіргі кездегі әлем дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. "Бүкіл әлем интеграцияға, күштерді біріктіруге, қатынастарды дұрыс реттеуге ұмтылуда. Біздің алдымызда Еуропалық Қоғамдастық, араб мемлекеттерінің Лигасы, Австралиялық Одақ, оңтүстік америкалық мемлекеттер және тынық мұхиты аймағының бірлестіктері, басқа да көптеген қоғамдастықтар тәжірибесі тұр"- деп Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің "Қоғам трнасформациялы стратегиясы және еуроазиялық қоғамның өркендеуі" атты кітабында атап өткен.
Осы жолға 50 жыл бұрын түсіп, еуропалық мемлекеттер күшті ұлттық бірлестіктерге айнала отырып, қалыптасқан "европеизм" идеологиясы құрылымымен экономикалық және саяси реттелетін жаңа түрге ие, тікелей әлеуметтік ... алшақтау мүмкіндігі бар өз дамуы бағытын анықтаған.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Ұйымымен (ЕҚЫҰ) ынтымақтастық Қазақстан үшін стратегиялық сыртқы саяси бағыт болып табылады.
ЕҚЫҰ - әрекет етуші ұйымдардың ішіндегі қауіпсіздікті қолдау бойынша ең ірісі, тұрақтылықты қолдау саласында үлкен әулетке ие ең жас ұйым болып табылады. ЕҚЫҰ - ресми түрде тек 1995 жылы ресімделген, бірақ өзінің құрылуын Хельсинки келісіміне қол қойылғаннан кейін 1975 жылы бастаған жаңа ұйым.
Қазіргі кезде, жаңа мыңжылдықтың табалдырығында тұрған әлемде қауіпсіздік мәселесі маңызды болып отыр. Ол, менің көзқарасым бойынша, экология, халықаралық қылмыспен күрес және экономикалық мәселелермен қатар алдағы жүзжылдықта өзекті болады. Әлемдік қоғамдастық қауіпсіздікті бірігіп сақтау үшін біртұтас механизм жасауға бірнеше рет талпынған. Бұл процесс өз бастамасын Ұлттар Лигасы құрылған кезден алады және қазіргі күнге дейін өзекті мәселенің бірі болып отыр. Әрине, мемлекеттер топтары арасындағы көптеген қарама-қайшылықтар, әлеуметтік және саяси айырмашылықтар, сыртқы саяси концепциялар аспектілері бәрі үшін біртұтас механизмді жасауда әрқашанда дестабилизациялаушы болып табылады. Құрылған құрылымдар жиі қабілетсіз немесе маңызды болып табылатын бейбітшілік пен тұрақтылықты қолдаумен байланысты шешімдерді қабылдауда жеткіліксіз беделді болып келеді. Қазіргі жағдай бұдан тыс емес. Тікелей себебі ЕҚЫҰ құру болып табылатын бәсеңдету процесі, белгісіз мерзімге дейін тоқтатылғанға ұқсайды, бұл жалпы бейбітшілшік пен ашықтылыққа көмектесуге шақырған халықаралық механизмдердің әрекеттілігіне сенімсіздік тудырады. Халықаралық қауіпсіздікті сақтау бойынша ең негізгі орган болып табылатын - БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі - әлемді "суық соғыс" уақытына қайта әкелу қаупі бар соғыстың алдын алуда жеткіліксіз беделді болып отырған жағдайда, ортасында ЕҚЫҰ бар басқа бейбітшілікті қолдайтын аймақтық ұйымдардың рөлі туралы айту қиын. Бірақ та бұл ұйымның әлеуеті өте үлкен, оны практикада өзінің мақсаты мен ұстанымдарын іске асыруда өзінің бар мүмкіншілігін пайдалану күтіп тұр. Міне осы себепті менің жұмысымның басты бағыты, ең алдымен, неғұрлым келешекті аймақтық қауіпсіздік ұйым ретінде ЕҚЫҰ әлеуетті мүмкіндіктерін ашу болып отыр. Югославиялық оқиғалар ЕҚЫҰ бітімгерлік әрекеттерінің тиімсіздігін көрсетсе де, ол Еуропа мен Азияның басқа аймақтарында конструктивті рөл ойнап келді және әлі де ойнауда. Жұмыста ұйыммен қабылданған шешімдерді іске асыруда нақты механизм ретіндегі ЕҚЫҰ арнайы уәкілдігі қызметін сипаттауға көп көңіл бөлінген.
1975 жылы Хельсинкиде қабылданған қорытынды акт, биоөрісті жүйе жағдайында социалистік және капиталистік блоктар мемлекеттерінің бейбіт қатар өмір сүруін ұйымдастыруға шақырған ЕҚЫҰ құрылуына жол ашты. Соғыстың аяқталуымен ескіні тарату мен әлемдік тәртіптің жаңа (көп-және бірөрісті) нұсқасын ресімдеу қажеттілігі, Орталық-Азия аймағы үшін жетекші мемлекеттер арасындағы тарихи қарсы тұрудың қалпына келуі ЕҚЫҰ қызметіне басқаша тұрғыдан қарауға мәжбүр етті. Бүгінгі күні ол көбіне адам құқығы, демократиялық даму мен ұлтаралық және діни қақтығыстардың алдын алумен шектеледі. Мұнда ЕҚЫҰ мемлекеттердің ішкі істеріне араласу кері беталысы күшеюде. Бұл Құрама Штаттар және басқалар ұйымды өзінің геосаяси мақсатына жету құралына айналдырғысы келетіндігімен түсіндіріледі: кез келген басқа күштер әсерін әлсірету және "геосаяси сұйқытық" бай қорларына ие аймақта басым болу.
Бұндай саясат, әрине, бұл жерде өздерінің қауіпсіздігіне қауіп төнуді көретін суверенді мемлекеттердің наразылығын, сонымен қатар жаңа мемлдекеттер мәртебесінен үміті бар мүдделі елдердің қарсылығын тудырады. Осылайша, Орталық Азия аумағы әлемнің ықпалды мемлекеттерінің қақтығысу алаңына айналып отыр, және ЕҚЫҰ құрлықтағы қазіргі кездегі өзгерістердің негізгі институтына айналуда. Жағымсызыдығы, бұл басынан бізге пассивті рөл берілгендігі, бізге ешкім де және ешнәрсе де тәуелді емес. АҚШ және Еуроодақ елдері Орталық Азиядағы жағдайды бақылауды күшейту үшін ЕҚЫҰ мүмкіндіктері мен институттарын жан-жақты жұмылдыру жолын жалғастыруда. 90-шы жылдардың басында ақ, Вашингтон мол көмірсутек және басқа стратегиялық ресурстары бар және тұрақсыздықтың жоғары әлуетін сақтаған аймақты Құрама Штаттар үшін өмірлік маңызы бар деп жариялаған. Ал, 1999 жылы Стамбул саммитінде қабылданған еуропалық қауіпсіздік Хартиясында ЕҚЫҰ үшін Орталық Азия жалпы үдеуші мәнге ие екендігі аталған.
Осы мүдде саласында, АҚШ мен ЕО елдерімен тығыз байланыста аймақтағы, бірінші кезекте Қазақстандағы, ұйымның қатысуын кеңейту қадам басқан ЕҚЫҰ төрағалығы қызметін қарастыруға болады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Тақырыптың зерттелу дәрежесі туралы сөз еткенде, ЕҚЫҰ тарихына арналған орыс тілінде тек бір фундаменталды зерттеуді атап өтуге болады: "Хельсинкиден Будапештке дейін. ЕҚЫМЕҚЫҰ тарихы құжаттарда. 1973-1994". РҒА Еуропа Институ мен Стокгольм әлем мәселелерін зерттеу халықаралық институтымен бірігіп дайындалған бұл жұмыс ЕҚЫҰ даму тарихын , және де оның қызметін қарастыруда зор көмегін тигізді.
Ресей тарихнамасы. Ұйымның жеке аспектілері төмендегі ресейлік халықаралық-заңгерлер еңбектерінде қарастырылған: Ю.М. Колосов, О.Н. Быков, И.И. Лукашук, Т.Пархалина, А.Н. Талалаев, М.Х. Фарукшин.
Кеңестік халықаралық-құқықтық әдебиеттерде бір бөлігі ұжымдық қауіпсіздік жүйесі болып табылатын халықаралық қауіпсіздік концепциясы жасалынған. Зерттеу жұмысын дайындауда автор В.И. Кузнецов, Н.А.Ушаков, Г.И. Тункин еңбектерінде жасалынған теориялық және практикалық қағидалар мен тұжырымдарға сүйенген.
Отандық тарихнама. Жұмысты жазуда Н.А.Назарбаев, К.К.Тоқаев, С.Д.Прімбетов, Ж.О. Құлжабаев секілді саяси қайраткерлердің еңбектері зор көмегін тигізді. Осы мәселені зерттеу процесінде зерттеуші үшін ресейлік және қазақстандық саясаттанушылар ұстанымдары қызығушылық туғызды, мысалы, А.Д. Богатуров, М.А. Хрусталев, М.М. Наринский, А.В. Мальгин, М.И. Рыхтих, В.Н. Матяш, К.С. Гаджиев, У.Т. Касенов, Д.Елеукенов, М. Лаумулин, Е.Карин, Д.А. Калиев еңбектері. Сонымен қатар, орыс тілінде жарияланған, Ся Ишань, Пан Гуан және Син Гуанчэн секілді қытай саясаттанушыларының мақалалары да қызығушылық тудыруда.
Батыстық тарихнама. Я. Броунли, Г.Кельзен, Р.Ульман, А.Уолферс, Г.Шварценьерг және т.б. секілді шетелдік заңгерлер мен саясаттанушылардың еңбектері да аса қызығушылықты тудырады.
Дереккөздері. Негізгі дерек көздер ретінде Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Ұйымының (ЕҚЫҰ) ресми құжаттары мен жарияланымдары алынды.
Тақырыпты зерттеуде маңызды алғашқы дереккөздері ретінде келесі саяси құжаттарды атап өтуге болады: Еуропадағы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Мәслихаты Қорытынды актісі 1975 ж.3; ЕҚЫҰ институттары мен құрылымдарының ары қарай дамуы туралы Париж құжаты4; 1986 жылғы Вена кездесуінің қорытынды құжаты5; 1990 ж. 5-29 маусымдағы Копенгаген маслихаты Құжаты6; 1992 ж. дауды бейбітшілік жолмен реттеу бойынша ЕҚЫҰ мәслихатының нәтижелері7; 1992 жылғы Хельсинки құжаты8.
Дереккөздердің екінші тобын саяси және мемлекет қайраткерлерінің сөздері, сұхбаттары, конференция материсладры құрайды: Н.Ә.Назарбаев9, Қ.Қ.Тоқаев10; ЕҚЫҰ мүше-елдері мемлекет және үкімет басшылары кездесулерінің материалдары11.
Зерттеу жұмысының мақсаты Қазақстан Республикасы мен ЕҚЫҰ ынтымақтастығын қарастыру. Қойылған мақсат келесі міндеттерді шешу жолымен іске асырылады:
- ЕҚЫҰ қызметінің негізгі бағыттары мен құрылу тарихын қарастыру;
- ЕҚЫҰ құрылымын зерттеу;
-ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы қатынастардың қалыптасуы мен даму кезеңдеріне және ынтымақтастығының негізгі бағыттарына талдау жасау;
- ұжымдық қауіпсіздік жүйесінде ЕҚЫҰ мен Қазақстан Республикасының ынтымақтастығын зерттеу;
- қатысушы-мемлекеттер талаптары контексінде ЕҚЫҰ реформалау мәселелерін анықтау.
Жұмыстың методологиялық негізі. Зерттеу жұмысын жазуда автор жалпығылыми зерттеу әдістерін пайдаланған: құрылымдық-логикалық, тарихи-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық, және де жүйелік талдау әдісі.
Зерттеудің методологиялық негізі кеңестік, ресейлік, отандық және шетелдік авторлар еңбектері болып табылады. Сонымен қатар жұмыс барысында белгілі саясаттанушылар, дипломаттар, философтар, саяси қайраткерлердің ғылыми еңбектері мен жарияланымдары зертелген.
Хронологиялық шектер. Зерттеу кең көлемді мәселелі-хронологиялық контексте ашылған, ЕҚЫҰ құрылуы 1973 жылдан бастап қазіргі күнге дейінгі кезеңді қамтиды. Мұнда ЕҚЫҰ мен Қазақстан Республикасының ынтымақтастығының даму беталысы мен қазіргі заманғы құбылысын талдау, осы шақты түсінуге және болашақты болжауға көмектесетін өткеннің мәнді саяси процестерін есепке ала отырып құрылған.
Зерттеу жұмысының құрылысы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ЕҚЫҰ - ЕУРОПАҒА АРНАЛҒАН ЖАҢА ҚАУІПСІЗДІК ЖОЛЫ
1.1. ЕҚЫҰ құрылу тарихы мен қызметінің негізгі бағыттары
Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы (ЕҚЫҰ) (ағылш. Organization for Security and Co-operation in Europe) -- саяси диалог үшін арналған халықаралық ұйым. Негізгі мақсаты -- жетілдірілген басқару мен демократиялық үрдіс негізіндегі аймақтық тыныштық пен қауіпсіздік. 3500 астам қызметкерлерінің басым бөлігі жерлердегі істермен айналысып, ал оның 10 %-ға жуығы бас пәтерде отырады.
ЕҚЫҰ, Біріккен Ұлттар Ұйымы астындағы ад хок (Ad hoc) ұйым (VIII тарау), алдын ала ескерту, шиеленістерді тоқтату, тоқырау-менеджментіне және пост-конфликттік реабилитация істеріне аса назар аударады. Ұйым Еуропа, Кавказ, Орталық Азия, Солтүстік Американың 56 мемлекеттерін, яғни солтүстік жарты шардың көп елін қамтиды. Ұйым қырғи-қабақ Соғыс кезінде Батыс -- Шығыс форумы ретінде құрылған.[2]
Қазақстан бұл ұйымға 1992 ж. қаңтардың 30-ы мүше болып Хелсинкидегі Соңғы Актіне шілденің 8-де қол қойды. 2009 жылы осы Ұйымды басқару үшін ниет еткен Қазақстан негізінен тек екі ел -- АҚШ пен Құрама Патшалық қарсылығына тап болды. Осы елдердің ойынша Қазақстан адам құқығын, демократиялық құндылықтарды қорғау жөнінде әлі де көп еңбек ету керектігі айтылған. Қазақстан кандидатурысын ТМД елдерімен қатар Батыс Еуропа елдерінің көбісі (Германия, Италия, Нидерланд және Франция) қолдауда. Қарашаның 29 -- 30 Мадридте ЕҚЫҰ мүше-елдердің сыртқы істер министрлері кеңесінің (СІМК) 15-ші отырысында компромисс ретінде Қазақстан ТМД елдерінің ішінде алғашқысы болып ЕҚЫҰ төрағалығына 2009-да емес, 2010 жылы ие болатындығы хақында шешім қабылданды.
20 ғасырдың 70-жылдары Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес негізінде құрылды. 1994 жылы Будапештте өткен мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының кездесуінде аталған кеңесті Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым деп атау жөнінде шешім қабылданды. Бұл -- Еуропа, Азия және Солтүстік Америка құрлығының 55 мемлекетімен консенсус (бір ауыздылық) негізінде келіссөздер, кеңесулер өткізіп, саяси шешімдер қабылдауға арналған көп тарапты құрылым. Мүше мемлекеттер басшыларының кездесулерінде ұйым қызметінің басты бағыттарын айқындайтын негізгі құжаттар қабылдайды. Мұндай кездесу 2 жылда 1 рет өткізіледі. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Министрлер кеңесі мән-маңызы жағынан екінші басшылық органы болып саналады. Оның мәжілісі мемлекеттер басшылары кездесуінің аралық кезеңінде жылына 1 рет өтеді. Басшылық кеңесі саяси және жалпы бюджеттік сипаттағы мәселелерді талқылап, нақтылайды, оның мәжілісі Прага қаласында өтеді. Сондай-ақ, ол Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның экономикалық форумы ретінде де шақырылады. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Тұрақты кеңесі -- ағымдағы саяси шешімдерді қабылдайтын негізгі жұмысшы орган. Мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдерінен құралады. Оның апталық мәжілістері Венада өтеді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым органы -- Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық форумы шеңберінде қарулану мен қарусыздануға бақылау орнату, өзара сенім мен қауіпсіздікті нығайту жөнінде келіссөздер жүргізеді. Ұйымның лауазымды басшысы -- бас хатшы, оны Министрлер Кеңесі 3 жыл мерзімге тағайындайды. Сондай-ақ, ұйымның құрамында Аз ұлттардың ісі жөніндегі 9 жоғарғы комиссар, Демократиялық институттар мен адам құқылары жөніндегі бюро және Парламенттік ассамблея бар.
1.2. ЕҚЫҰ-дың Астана Саммиттіне дейінгі жоғарғы денгейдегі бас қосулары
Бүгінгі таңда кәрі құрлық пен Орталық Азия өңірлерінде пайда болған территориялық, аймақтық шиеленіс ошақтарының аумағы ке-ңіп, оның басқа өңірлерге тарамауына тосқауыл қойып, мәселені күш қолданусыз, үстел басында өткізілген бейбіт келіссөздер арқылы ше-шуде халықаралық ықпалды ұйым -- ЕҚЫҰ-ның атқарар рөлі ұшан-теңіз.
Қазіргі күні бұл ұйымға ТМД елдерінің ішінде алғашқы болып Қазақстан төрағалық етіп отыр. Десе де, Қазақстанның төрағалығын жалпақ жұрт біліп болса да, осы ықпалды ұйымның қалай құрылғандығы жайлы қалың бұқара онша біле бермейді.
Аталған ұйымның бір кездері КСРО мен басқа социалистік мемлекеттердің белсенділігі арқасында құрылғанын біреу білсе, екінші біреудің біле бермесі анық. Шынында да, күллі әлем социализм және капитализм атты қос саяси лагерьге бөлініп алып, олардың арасында төрткүл әлемге билік ету үшін үздіксіз жүрген қырғиқабақ соғыс кезінің ызғары басылмай тұрған дәуірде мұндай белсенділік көрсету өте қызық оқиға болғаны кәміл. Осы белсенділікке сәйкес, халықаралық деңгейдегі жаңа ұйым құруды ұсынушылар 33 Еуропа мемлекеттері мен АҚШ және Канада өкілдерін қамтып, Еуропадағы әскери қарсы тұрушылықты азайту мен кәрі құрлықтағы қауіпсіздікті бекемдеу жөніндегі шараларды қолға алу үшін тұрақты түрде жұмыс істейтін халықаралық форум құруға шешім қабылдады. Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейін базбір аймақтық ұйымдар көзден ғайып болса, бас-қаларына өз өміршеңдіктерін сақтап қалу үшін төл тактикасы мен стратегияларын 180 градусқа кері бұрып, айтарлықтай өзгертуге тура келді. Бұл шараның ЕҚЫҰ-ға да қатысы бар. Аталған ұйым үшін алғаш құрылған кезден бергі ең басты өзекті мәселе -- оның құрамына елдік мүддесі әркелкі мемлекеттердің кіретіндігімен айқындалатын-ды. Өйткені, біріншіден, олардың арасында демократия-лық мемлекет ретінде қалыптасқан елдер де, оған үш қайнаса сорпасы қосылмайтын, тек бүгінгі күнгі мүддесімен өмір сүретін транзиттік мемлекеттер де бар болса, екінші жағынан, әлемде мұндай ықпалды ұйымдар көп те емес-тін. Есесіне, әлемдегі аймақтық, дүниежүзілік дең-гейдегі өзекті мәселелердің саны күн өткен сайын арта түспесе, азайған емес еді. Мұндай жедел түрде шешімін күткен қиын мәселелер бүгінгі күні де жетерлік. Мысалы, жуықта АҚШ-тың барлау қызметі істері жөніндегі Ұлттық Кеңесінің баяндама жасап, сол құжаттарында алдағы 10-15 жылда әлемдегі әлеуметтік-саяси, экономикалық жағдайдың қай бағытқа өзгеретіндігі туралы болжамдарын ортаға салғаны бар. Сол құжат дерегіне жүгінсек, күллі әлемге қатер төндіріп отырған жылыну процесі әрі қарай жедел қарқынмен жүре бастаса, соған орай әлем елдері арасында азық-түлік пен ауызсу және энергоресурстарға қол жеткізу үшін жүргізілген күрестердің қазіргіден сан есе артық ушығып, домбыра шегіндей қатты ширыға түсетініне байланыс-ты, 2025 жылдарға қарай әлемдегі жағдайдың ыстығы қатты көтеріліп, ол бөшкеге салынған оқдәрідей өте жарылғыш сипатқа ие болады деген тұжырым жасалады. Болжам жасаушылар: Сол кезде агрессивті ұлттық режимдер мен террористік ұйымдардың белсенділігі артып, олардың ядролық қаруға қолжетімділігі артады, ал, американдық доллар әлемдік валюта рөлінен айырылады, -- деген қорытынды жасайды. Егер әлемдік қаржылық және экономикалық дағда-рыстар халықаралық сахнадағы экономикалық және саяси бөліністі ай-тарлықтай өзгертетін болса, ЕҚЫҰ-ға бұл жәйтті қатты ескеруге тура келеді. Қазақстанға келсек, біздің елдің посткеңестік республикалар ішінде алғашқы болып аталған ықпалды халықаралық ұйымға төрағалық етуі халықаралық қауымдастық елдерінің назарын Астанаға аударуға ықпал еткені анық. Бұрындары қазақ елі күллі әлем жұртшылығына тек мұнай мен газ, Семей полигоны, арнасы тартылған Арал теңізі мен экологиялық қаупі зор аймақтар сынды брендтерімен ғана белгілі болса, енді әлем жұртшылығы Қазақстанды басқа қырынан тани бастады. Қалай десек те, аталған төрағалық қызмет Қазақстанның халықаралық мәртебесін көтеріп, аймақтық ірі ойыншы ретінде басқа елдерді онымен санасуға мәжбүр еткені кәміл. ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен бір жыл ішінде Қазақстанның арқасында халықаралық қауымдастық елдерінің қатысуымен Орталық Азия аймағындағы түйткілді мәселелер мен территориялық шиеленістер, ұлттық қауіпсіздік мәселелері анағұрлым белсенді түрде талқыланғанын ешкім де жоққа шығара алмайды. Соның жалғыз мысалы -- Қырғызстанда орын алған саяси жағдай десек, артық айтқандық болмайды. Дегенмен, өмірлік ақиқатқа ашық көзбен қарап, аталған қызметтің бағасын заңғар көкке көтерудің артық екенін түсінгеніміз жөн. Себебі, ЕҚЫҰ тө-рағалары келеді де кетеді. Төрағалық еткен мемлекет бұл лауазымды қызмет орынтағын тек 1 жыл ғана иемденеді. Ал, осыншама аз уақыт ішінде ойға алған барлық істі жүзеге асыру мүмкін емес екені өз-өзінен түсінікті болса керек. Десе де, ресми Астананың ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен бір жылды босқа кетпеген, аса маңызды құрлықтық, аймақтық мәселелер шешілген, мемлекет ретінде халықаралық қауымдастық елдері арасында мәртебесі көтеріліп, өзін басқаларға сыйлата білген жемісті мерзімді бастан өткердім деп есептеуге толық қақысы бар. ҚР Сыртқы істер министрінің орынбасары, қазіргі ЕҚЫҰ төрағасының арнаулы өкілі Константин Жигалов ресейлік Новости ақпарат агенттігіне берген сұхбатында Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен 1 жыл ішінде атқарған жұмыстарының алдын ала қорытындысы жайлы әңгімелеп: Біз әу бастан-ақ ұйымның барлық үш өлшемін (әскери-саяси, экономикалық-экологиялық және гуманитарлық) тең толықтыруға ықпал ететіндігімізді еш бүкпесіз айтқан болатынбыз. Сондай-ақ, біз Қазақстанның бірқатар саяси блоктар мен ұйымдарға қатысы бар екендігіне қарамастан, әділдікті ғана жақтайтындығын да анық айтқанбыз. Қазіргі күні бізді бірде-бір ел не ұйым әділ емес иә әділетті үкім шығармады деп кінәлай алмайды. Биылғы жылдың желтоқсан айында ЕҚЫҰ саммитін өткізу -- Қазақстан қол жеткізген үлкен жетістік. Мұндай халықаралық деңгейдегі форумның бақандай 11 жыл бойы өткізілмегенін ескерсек, Қазақстан осындай ауқымды шараны өткізу мүмкіндігіне қол жеткізді. Мұндай жетістікке Қазақстан алдында ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен бірде-бір мемлекет қол жеткізе алмаған болатын. Өз басым, биылғы саммиттегі басқосуды кәрі құрлық пен Орталық Азия аймаңындағы қауіпсіздікті сақтау мен территориялық, аймақтық шиеленіс-терді болдырмауға бағытталған жаңа тетіктерді іске қосуға түрткі болатын кездесу болады деп санаймын, -- деді. Астананың ЕҚЫҰ-ға төрағалығының қорытындысына бұдан артық қандай баға беруге болады?
Халықаралық деңгейдегі жаңа ұйым құруды ұсынушылар 33 Еуропа мемлекеттері мен АҚШ жəне Канада өкілдерін қамтып, Еуропадағы əскери қарсы тұрушылықты азайту мен кəрі құрлықтағы қауіпсіздікті бекемдеу жөніндегі шараларды қолға алу үшін тұрақты түрде жұмыс істейтін халықаралық форум құруға шешім қабылдады.
2. ЕҚЫҰ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС
2.1. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы қатынастардың орнау мен кезеңдері
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің тәжірибелерін бөлісу мақсатымен, оның негізгі принциптерін басшылыққа алуға міндеттеме қабылдап, екі жақты тығыз байланыс орнатты. Хельсинкиде өткен Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымға қатысушы елдердің жоғары дәрежедегі кездесуінде бұл ұйымға жаңадан қосылған елдерге жан-жақты көмек көрсетуге арналған бағдарлама қабылданды. Бағдарламада Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдердің бай тәжірибесін жаңадан қосылған елдерге тарату жоспарланған. Осы бағдарлама аясында Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшылығының өкілдері Қазақстанға бірнеше рет (1992 -- 99) іссапармен келді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшыларының Қазақстанға алғашқы ресми сапары 1993 жылы болды. Делегацияны ұйымның сол кездегі төрағасы, Швеция сыртқы істер министрі Маргарет Аф Углас бастап келді. Сапар нәтижесінде ұйымның Орталық Азиядағы ықпалы кеңейе түсті. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдер мемлекет және үкімет басшыларының жоғары дәрежедегі басқосуларына (1994 жылы Будапештте, 1996 жылы Лиссабонда өткен) Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, Лиссабон саммитінің пленарлық мәжілісіне төрағалық етті. Қазақстан сыртқы істер министрі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым сыртқы істер министрлер Кеңесінің мәжілісіне (1995 жылы Будапештте, 1997 жылы Копенгагенде, 1998 жылы Ослода) қатысып, онда Еуропадағы қауіпсіздік мәселелері мен Қазақстан ішкі саясатындағы реформалар барысы туралы сөз етілді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының Венада өткен (1999) Тұрақты кеңесінің мәжілісінде Қазақстан Сыртқы істер министрі баяндама жасады. Қазақстанның Венадағы тұрақты өкілдігі (1995) Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының түрлі құрылымдарымен тығыз байланыс орнатқан. Алматыда Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының өкілдігі ашылған. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Аз ұлттар жөніндегі бас комиссары Макс Ван Дер Стул Қазақстанға өзінің алғашқы сапарын 1994 жылы бастады. 1995 жылы екі рет болып, Қазақстанның барлық аймақтарын аралады. Іс жүзінде елдегі этносаралық қатынастардың қандай дәрежеде екенін көрді. Соның нәтижесінде, Локарнода (Швейцария, 1996) Макс Ван Дер Стулдың ұйымдастыруымен "Қазақстан: ХХI ғасыр табалдырығында біртұтас көпэтносты қоғам орнату" деген тақырыпта дөңгелек үстел; Алматыда "Жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттерде этникалық қатынастарды жан-жақты жетілдіру" деген тақырыпта конференция өтті. Мәжілістің аяқталуына арналған сөзінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас комиссары Қазақстан басшылығының елдегі этносаралық келісімді сақтау мен нығайтудағы табыстарын жоғары бағалады. Орталық Азиядағы адам құқығының қорғалуы жөнінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Демократилық институттар мен адам құқығы жөніндегі бюросының (Алматыда, 1994) семинары өтті. 1997 жылдың соңы, 1998 жылдың бас кезінде Алматыға Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас хатшысы Джонкарло Арагон, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қазіргі төрағасы, Польшаның сыртқы істер министрі Б.Горемек келді. Сапар барысында олар Қазақстан Президентімен, Премьер-Министрмен, Парламенттің палата Төрағаларымен, Қорғаныс және Сыртқы істер министрімен кездесулер өткізді. Әскери қауіпсіздік -- Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қызметіндегі маңызды сала. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым шеңберінде Еуропадағы әскери күштер туралы келісім 1990 жылы жасалған. Оған Қазақстан 1992 жылы қосылды. Бұл Келісім Атлантикадан Оралға дейінгі ядролық емес құрлықтағы әскер және әуе күштерін халықаралық заңдармен шектеп отыруға арналған. Қазақстан Парламенті мүшелері 1996 жылдан бастап Стокгольмдегі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Парламенттік ассамблеясының жұмыстарына араласып, ұйымға қатысушы елдер парламенттерімен тұрақты байланыс орнатқан.[3]
2.2. ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы байланыстың
негізгі бағыттары
Өткен жылы Қазақстан 2010 жылы еліміздің ЕҚЫҰ-на төраға ретінде тағайындалуына байланысты бүкіл елдің назарын өзіне аударды. Республикамыздың кандидатурасын ұйымның барлық 56 мүше-мемлекеті бір ауыздан қолдады, онымен қоса олар Қазақстанның демократиялық қоғам және либералды сауда экономикасын құру саласындағы жетістіктерін мойындады. Бұл жерде ерекше атап өтетін жайт, ЕҚЫҰ-на төрағалық ету - бұл Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың биік беделінің нәтижесінде қол жеткен дүние. Онымен қоса, жаңа халықаралық бедел бүкіл халықаралық қоғам үшін қызығушылық білдіретін қазақстандық инициативаларды сәтті жүргізуге мүмкіндік береді.
Жиырма жыл бұрын Қазақстанның еуропалық құрылымдарға қатысу идеясының өзі дұрыс түсінік тудырмайтын еді. Тек тәуелсіздік пен егеменді алғаннан кейін ғана, алдына - әлемдік қауымдастыққа кіру мақсатын қоя отырып және осы мақсатқа біртіндеп қадам баса отырып, еліміз мүмкін мемес нәрсеге қол жеткізді. Бүгінгі күні ол БҰҰ және ЕҚЫҰ-ның мүшесі болып табылады, ТМД, ЕурАзЭҚ, ШЫҰ-ның негізін салушылардың біріне айналды, НАТО-мен серіктеседі, ӘСҰ-на ену бойынша келіссөздер жүргізеді, АӨСШК бойынша жеке инициативасын жүзеге асырады. [4]
Бір жағынан, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Ұйымының мүшесі бола отырып, Қазақстан посткеңестік кеңістіктің басқа да жаңа мемлекеттерімен қоса Ескі әлемнің ортақ ландшафтын өзгертті.
Еуропалық қауымдастық Комиссиясының төрағасы Вальтер Халльштейннің айтуы бойынша, Еуропа - бұл критерий емес, Еуропа - бұл үнемі жаңалықтың ашылып отыруы. Басқа жағынан алып қарағанда, біз профессионализмді, компромистерді (ұлттық мүддемен сәйкес) іздей, соғыстан кейінгі Еуропаның саяси мәдениетінің гармонизациясын, сонымен қатар Қазақстанның саяси өмірі мен мемлекеттік құрылысының ерекшеліктері мен дәстүрін талап ететін өз еуропалық саясатымызды өндіреміз.
ЕҚЫҰ 56 мүше-мемлекетті біріктіретін қауіпсіздік бойынша аймақтық ұйымдардың ең үлкені болып саналады. Оның жауапкершілігі саласында шиеленістердің алдын алу, дағдарыстарды реттеу және дағдарыстан кейінгі жағдайларды реттеу мәселелері қарастырылады. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін ЕҚЫҰ комплекстік және корпоративті көзқарастарды ұстанады. Ол қару-жарақты бақылау, превентивті дипломатия, қауіпсіздік жүйесін құруды, адам құқығы, сайлауды қадағалау, экономикалық және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерін қарастырады.
ЕҚЫҰ-ның басты ұстанымы ішкі және сыртқы саясатта өзара әріптестік, пәктік және сенімге негізделген реалды серіктестік құру болып табылады. ЕҚЫҰ-на қатысушы барлық мемлекеттер тең статусқа ие, ал шешімдер консенсус негізінде қабылданады. Бұл атрибуттар ЕҚЫҰ-н айрықша ұйым етеді және оны Еуропаның басқа да ұйымдары мен мекемелерінен бөліп тұрады. ЕҚЫҰ-ның ерекшелігі оның формальді халықаралық-құқықтық беделінің жоқтығында. Онымен қоса, ЕҚЫҰ халықаралық ұйымның көптеген атрибуттарына ие: шешім қабылдайтын жұмыс істеп жатқан органдары, тұрақты штаб-пәтері және кеңселері, қызметкерлердің тұрақты штаты, уақытылы қаржы және локальді бюросы бар. ЕҚЫҰ-ның қазіргі күрделі құрылымын және оның бөлімшелерін шартты түрде мына категорияларға бөлуге болады: келіссөздер жүргізу және шешім қабылдау органдары; оперативті құрылымдары мен бөлімшелері; көмекші органдары бар. Осылайша, Қазақстанды ЕҚЫҰ-ның 2010 жылғы төрағасы ретінде ұйымның барлық құрылымының қызметін жүзеге асыру бойынша маңызды жұмыс күтеді.
Еліміздің ЕҚЫҰ-на төрағалық етуге қандай жүкпен келгендігін тағы бір рет еске түсіріп көрейікші. Біріншіден, соңғы 6-7 жыл елдің сәтті экономикалық дамуы қазақстандық қоғамның қоғамдық-саяси өмірінің либерализациясымен және саяси жүйесінің демократиялануымен үнемі жүзеге асырылып отырады. 2004 жылы саяси реформалардың жалпыұлттық бағдарламасы жарияланды. Осыдан кейін ЕҚЫҰ стандартына максималды жақындасқан жаңа сайлау заңы қабылданды. Демократиялық реформа бағдарламаларының жүзеге асырылуы мен өңделуі бойынша түрлі комиссиялардың қызметіне ерекше көңіл бөлінді. [5]
ҚР Мәжілісінде саяси пікір алмасу үшін алаң ретінде қоғамдық палата құрылды. Біртіндеп мемлекеттік басқару орталықтандыру жүзеге асырылады, сот билігінің реформациялануы және азаматтық қоғам институттарының әрі қарай дамуы жүреді.
2002 жылдан бастап Қазақстанда адам құқығы бойынша (омбудсмен) құзыретті институт жұмыс істейді.
2003 жылы азаматтық және саяси құқық туралы және адамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтары жөнінде халықаралық пактке қол қойылды, сонымен қатар өлім жазасына мораторий жарияланды, ол Қазақстанның демократия және адам құқығын қорғау принципін ұстанатындығын дәлелдейді. Еліміздегі демократиялық құрулардың нәтижесі көппартиялы саяси жүйе болды.
Демократиялық құруларды жүргізудегі маңызды қадам - мемлекет басшысымен жасалған 2007 жылдың жазындағы Қазақстанды президенттік-парламенттік республикаға трансформациялаған конституциялық реформалар. Парламенттің төменгі палатасына сайлаудың құзыретті мажоритарлық жүйесі пропорционалдыққа ауыстырылды, ол партияның саяси жүйедегі ролін күшейтті. Билік құрылымының реті өзгеріске ұшырады.
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жүзеге асыру саласында мемлекеттік басқарудың әрі қарай орталықтандырылуына және биліктің жергілікті сайлау құрылымына, ең алдымен аймақтық өкілетті органдарға (маслихаттарға) максималды артықшылық беру желісі жүргізіледі.
Атап өтетін жайт, барлық конституциялық өзгертулердің негізінде бірминуттық мақсаттар емес, елдің анық және ұзақ мерзімді мүдделері жатыр. Сондықтан 2010 жылы ЕҚЫҰ-на төрағалық постын иелену барлық осы үлкен және жемісті жұмыстың логикалық жүзеге асырылуы болып табылады.
Халықаралық еуропалық ұйымның осыншама үлкен постын иелену Қазақстанның сыртқы саясатының еуропалық бағытының жүзеге асуына түрткі болды. Бүгінгі күні біздің назарымыз еуропалық саясат анализіне, ЕҚЫҰ-ның мүше-мемлекеттерімен диалог жүргізу болашағына және қазақстандық инициативалардың әрі қарай жүзеге асуына ауып отыр. Бұл жерде көптеген еуропалық серіктестер Қазақстанның төрағалығы ЕҚЫҰ-ның барлық мүшелері үшін тиімді болады деп есептейді. Осылайша, мысалы Мемлекеттік жиналыс депутаты Венгрин А.Келеменнің айтуы бойынша, Қазақстанның төрағалығы ЕҚЫҰ жағынан саясат пен экономикадағы қазақстандық стратегияның дұрыстығын, сонымен қатар ЕҚЫҰ-ның басқа да мүшелері қолдана алатын еліміздің тұрақты және балансты дамуы бойынша тәжірибе құндылығын мойындайтындығын дәлелдейді.
Бельгия Корольдығының федералды парламент өкілдері палатасының басшысы Х.Де Кроо айтуынша, Қазақстанның ЕҚЫҰ-на төрағалық етуі - әлемдік қауымдастық дұрыс негізде жауап беретін логикалық қадам. Оның айтуы бойынша, Қазақстан өте үлкен прогресс жасап отыр, өте тез дамиды, Қазақстанның қазіргі даму темпі ең жақсы болашақ күтуге мүмкіндік береді.
Соңғы уақытта қазақстандық-еуропалық өзара қатынас мәселелері үлкен қызығушылық тудырып отыр, еуропалық қауымдастық та, қазақстандық қауымдастық та. Алайда, әлемдегі геосаяси жағдай, Еуропаны қоса алғанда, көпнұсқалы болып бара жатыр. Сондықтан біз жалпыеуропалық саясат шеңберінде Қазақстанның жеке ролі мен ұлттық мүддесін түсінуіміз қажет.
Әрине, төрағалық кезеңіндегі іс-әрекет еркіндігі объективті факторлармен шектеулі, бір жылдың ішінде көп нәрсеге үлгеру де қиын, алайда, бұл ЕҚЫҰ-ның мүше-мемлекеттері үшін үлкен қызығушылық тудыратын ащы мәселелерді құру құқығын шектемейді.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-на шығатын мәселелер шеңбері өте кең.
Біріншіден, Қазақстан ЕҚЫҰ-ның мүшесі ретінде Еропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастықты қамтамасыз ету сияқты мәселелерден алшақ тұра алмайды, онымен қоса АҚШ жоспары шеңберінде Польша мен Чехиядағы ЗҚҚ (ПРО) жүйесінің компоненттерін жүзеге асыруды қоса алғанда. Себебі бұл мәселе барлық еуропалық елдердің қауіпсіздік мүддесіне қатысты және толығымен Еуропадағы және әлемдегі тұрақтылыққа ықпал етеді.
Екіншіден, Қазақстан ЕҚЫҰ белсенділігінің теңсіз географиялық бөлінісі, екілік стандарттың алдын алу, әсіресе посткеңестік кеңістік елдеріне қатысты, сияқты мәселелермен айналысады.
Үшіншіден, ЕҚЫҰ реформаларын жүзеге асыру - бұл мәселеге мемлекетіміздің басшысы еуропалық мемлекеттердің қауымдастығының назарын аударады. Бұл мәселе ұзақ уақытқа ЕҚЫҰ шеңберінде Қазақстанның қатысуымен болатын келіссөздер мен диалог тақырыбы болып қалуы мүмкін.
Төртіншіден, Қазақстан ЕҚЫҰ-ның ислам әлемімен әріптестігін кеңейту мүмкіндігін талқыға салады. Ол ислам елдерін 2010 жылғы ЕҚЫҰ қызметінің күн тізбесін құруға белсенді қатысуға шақырады; ОИК және ЕҚЫҰ арасындағы ортақ көзқарастарды қарастыруды, Еуропа елдерінде мұсылман қоғамының миграция және интеграция мәселелерін шешуге бастама беруді, батыс қоғамында мұсылман әйелдері мен жастарының құқығын бекітуді ұсынады[3]. Және толығымен - Батыс пен мұсылмандық Шығыс арасындағы диалог.
Айта кеткен жөн, бұл диалогтың бастамасы ретінде осы жылдың қазан айында Астана қаласында мұсылман және батыс елдерінің сыртқы істер министрлерінің қатысуымен өткен Ортақ әлем: көптүрлілік арқылы даму атты халықаралық форумды қарастыруға болады.
Республикамыздың Елбасымен 2008 жылы 29 тамыз айында жасалған 2009-2011 жылдарға арналған мемлекеттік Еуропаға жол бағдарламасына толығырақ тоқталып өткенді жөн санап отырмын. Бұл бағдарлама елімізді алдыңғы қатардағы еуропалық елдермен стратегиялық серіктестік деңгейіне апаруы тиіс, ол тауар өндірісін ұлғайтуды, транспорттық желіні дамыту біріккен жоспарларды өңдеу, ЕК елдерінің талаптарымен сәйкес техникалық регламенттер мен стандарттарды келтіру, еуропалық нормаларға сәйкес қазақстандық заң шығаруды жүзеге асыруды қарастырады.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін Қазақстан бірнеше топтарға біріккен тапсырмаларды шешуі тиіс. Бірінші топ технология, энергетика, транспорт, техникалық реттеу және метрология, кіші және үлкен бизнес секілді бағыттар бойынша серіктестікті жүзеге асырады. Бұл жерде қазақстандық өмір талаптарының еуропалық стандарттармен жақындасуына үлкен көңіл бөлінеді. Әсіресе, бұл қоршаған орта жағдайын жақсарту, су ресурстарын қорғау, климаттық өзгерістерді ескерту, биотүрлілікті сақтап қалу және т.б.
Онымен қоса, халыққа ақпараттық технологияларды енгізу негізінде медициналық көмек көрсету сапасы, диагностика сапасын жақсарту, аурудың алдын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz