Қаржылық есеп берудің қағидалары мен талдаудың бағыттары

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

11-ТАРАУ

ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ ҚАҒИДАЛАРЫ МЕН ТАЛДАУДЫҢ БАҒЫТТАРЫ

11. 1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП БЕРУДІҢ СИПАТТАМАСЫ МЕН

МАҢЫЗЫ

Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезендегі қаржы-шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз. Есеп беру процесін жасау - есеп жұмысының сонғы сатысы. Оның деректері бойынша кәсіпорынның қызметін қорытындылайды; ол талдау жасаудың, күнделікті және алдағы уақыттарға жоспарлаудың ақпараттық кезі болып табылады. Есеп берудің маңызы мемлекеттік мәні бар. Оның деректерін салықтардың және басқа да бюджеттік төлемдердің, дер кезінде, әрі толық деңгейді төленуіне бақылау жасау үшін пайдаланады.

Кәсіпорын қызметіндегі нақты нәтижелердің шынайы да дәл көрініс беруі, барлық көрсеткіштердің, тығыз байланысты болуы, бухгалтерлік есеп беру мен статистикалық жедел есеп берудің бір-біріне сәйкес келуі, әдістемелік және басқа ережелердің сақталуы есеп беруге қойылатын негізгі талаптар болып табылады. Есепті және баланс баптарының бағалауын бұрмалап беру, басқа да әдейі бұрмаланып көрсетілген есеп деректерін беру мемлекетке зиян келтіретін, мемлекетке қарсы әрекет ретінде қаралады, ал бұған жазықты басшылар мен бас бухгалтерлер қолданылып жүрген зандарға сәйкес жауапты болады.

Берілген есептін, тазалығы, есеп деректерінің инвесторлар мен акционерлерге түсінікті болуы есеп беруге қойылатын маңызды талап болып табылады. Есеп белгіленген мерзімдерде беріліп отыруға тиіс.

Жоғарыдағы ұйымдарға (меншік иелеріне) және мемлекеттік статистика органдарына, салық органдарына кәсіпорын бекітілген есепті беруі керек.

Кәсіпорындар құрылтайшылардың шешімі бойынша өзінің өндірістері мен шаруашылықтарын жеке балансқа бөлек қоюлары мүмкін. Бұл баланстардың активтері мен пассивтері кәсіпорындардың негізгі қызметі бойынша жасалған жалпы балансқа енгізіледі. Кәсіпорынның тараптары өз алдына бөлек баланс жасай алады.

Кәсіпорындардың беретін есебі жедел-статистикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді. Жедел-статистикалық есеп беру кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметінің жекелеген жақтарын бухгалтерлік және жедел-статистикалық есепке алудың деректері бойынша жасалады. Бухгалтерлік есеп беру кәсіпорындардың өндірістік және қаржылық қызметін бастапқы құжаттармен және есепке алу жазбаларымен расталып жинақталған деректерден жасалады. Қандай кезең үшін берілгендігіне қарай, есеп шұғыл және почта арқылы берілетін есептер болып бөлінеді.

Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытында, әрі сапалы жасау үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелердің барлық құжаттарын, белгіленген материалдық және басқа есептерін толық көлемде беруін қамтамасыз ету керек.

Бухгалтерлік есептің ақпараттары, балансқа дейін, қажет өндеулерден өтеді. Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнен тұрады:

Бірінші кезең. Әр түрлі шаруашылық фактілері құжатталады (іскерлік мәміле жасалады) .

Екінші кезең. Есеп мәліметтері, есеп талабына байланысты жіктеледі, содан соң бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетіледі (есеп регистрлерінде ЖО, ведомость, Бас қітап),

Үшінші кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшіріледі (баланс, қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру, ақша-қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру т. б. ) .

Төртінші кезең. ШС-нің қаржылық-шаруашылық қызметі талданады.

Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші қызметкерлердің міндеттерін өзара дұрыс бөлудің және есеп жұмыстарының кестесін белгілеудін, маңызы зор. Берілетін есеп тиісті жиынтық құжаттарында, саралау парақтарында және белгіленген көлемдердегі есептік тізімдемеде жинақталады. Аталған деректердің негізінде талдау жасалынады.

Жасалған балансты және басқа берілетін есептердің көрсеткіштерінің дәлдігін қамтамасыз ету үшін, арифметикалық және логикалык тұрғыдан мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын есепті кезеңінің басындағы баланс баптарының деректерін ағымдағы кезеңнің осы баптағы деректерімен салыстырып отырып, жыл соңындағы көрсеткіштердің әрбір жолын анықтайды. Қаржы есебін беру тәртібі бухгалтерлік есептің стандарттарымен реттеледі.

Стандартта негізгі қызметтен келген табыстар мен шығындардың әр түрлі баптарын, төтенше жағдайлардан түскен табысты не шығынды, тоқтатылған операцияларды және есептік бағалаудағы өзгерістерді, есепке алғанда есеп саясатын және қаржы есебін берудегі елеулі қателердің түзетілуін ашу тәртібі анықталады.

Жылдық есепті меншік иелеріне (қатысушыларға, құрылтайшыларға) немесе құрылтай құжаттарына сәйкес олар өкілеттік берген органдарға; салық инспекциясы органына (кәсіпорынның тұрған жері бойынша) ; жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына есеп береді.

Тараптары бар кәсіпорындар өздерінің бухгалтерлік есептерін берумен қатар, жалпы белгіленген тәртіпте біріккен (жиынтық) есеп те береді.

Кәсіпорындар (бұған шетелдіктердің қатысы бар кәсіпорындар да енгізіледі) егер Қазақстан Республикасының заңдарында басқадай ескерілмеген болса, жылдық бухгалтерлік есепті есепті жылдан кейінгі, келесі жылдың 1 наурызынан кешіктірмей береді. Бухгалтерлік есеп берудің нақты күнін көрсетілген мерзімдердің шегінде, салық органдарының келісімдері бойынша, кәсіпорынның иелері (қатысушылары, құрылтайшылары) белгілейді.

Бухгалтерлік есеп беру күні бір қаладағы кәсіпорын үшін оны барлық керек-жарағымен нақты берген күні есептеледі, ал басқа қаладағы кәсіпорын үшін, почта кәсіпорнының мөрімен танбаланып жіберілген күні есептеледі.

Берілген бухгалтерлік есепке кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтер қол қояды, олар оның уақытында берілуіне жауапты болады.

Кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нәтижелері, мүлік пен қаржы жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептерін мүдделі пайдаланушылар үшін жариялауға жол ашық.

Бухгалтерлік есепке алудағы жазбаларға өзгеріс енгізуге әкеп соқтыратын, осы жылға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс деректерінің барлық түзетулері есепті айдан кейінгі бірінші айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрініс береді. Өткен жыл үшін берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланстар деректерінің түзетілуі сол жыл үшін берілген есептер мен баланстар бекітілгенге дейін жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында есепке алынған деректерге қажетті түзетулер енгізілуі мүмкін.

Есеп берудің белгілері (признактары) бойынша олар мына төмендегідей болып бөлінуі мүмкін (11-сурет) .

11. Сурет. Есеп берудің негізгі белгілері

Кәсіпорындар, заңдарға сәйкес салық төлеуші бола отырып, өздерінің тұрған жерлеріндегі салық органдарына бюджетке төленетін төлемдердің барлық түрлері бойынша (айдың басындағы және аяғындағы төленбеген берешек қалдықтары, сол ай үшін бюджетке есептелген және төленгендері бойынша) салық есебін беруге міндетті. Төменде қаржылық есеп берудің бес элементі берілген (12-сурет) .

11. 2. ЕСЕП БЕРУГЕ БАЙЛАНЫСТЫ ТҮГЕНДЕУ МЕН БАСҚА ДАЙЫНДЫҚ ЖҰМЫСТАРЫ

Бухгалтерлік есепке алу мен есеп беру деректерінің анықтығын қамтамасыз ету мақсатында кәсіпорын мүлікті және қаржы жөніндегі міндеттемелерді түгендеуге міндетті.

Мұндайда қозғалмайтын объектілерді (үйлерді, ғимаратарды т. б. ) екі жылда бір, кітапхана қорын бес жылда бір түгендеуге болады, ал қалған мүлікті және қаржы жөніндегі міндеттемелерді кем дегенде жылына бір рет түгендеп отыруы керек.

Кәсіпорынның мүлкіне негізгі құралдар, материалдық емес активтері, басқа да ұзак мерзімді салымдары, өндірістік запастары, шығындары, ақшалай қаражаттары және басқа да активтері, ал қаржы жөніндегі міндеттемелеріне несиеге алынғаны және тартылған қаражаты, оған қоса кредиторлық бережақтары жатады.

12. Сурет. Есеп беру процесіне қатысатын басты элементтердің схемасы

Кәсіпорын мүлкін жалға бергенде, сатып алғанда, сатқанда, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорынды акционерлік қоғамға айналдырғанда; жылдық бухгалтерлік есеп берер алдында міндетті түрде түгендеу жұмыстарын жүргізу керек.

Кез келген есеп беру процесі нормативтік актілер мен зандарға сүйенеді. Сондықтан біз оның қысқаша сипаттамсын схема түрінде ұсынамыз (13-сурет) .

13. Сурет. Есеп беруді жасауда ұстанатын негізгі қағидалар

Мұнымен қатар, кәсіпорынға жатпайтын, бірак бухгалтерлік есепте тұрған (жауаптылықпен сақталудағы, уақытша иеліктегі; қайта өндеуге алынған, консигнациядағы, сондай-ақ қандай да бір себептермен есепке алынған) тауарлы-матерйалдық және басқа құндылықтар түгенделуі керек.

Қымбат бағалы металдарды және қымбат бағалы тастарды түгендеу қолданылып жүрген нұсқауларға сәйкес жүргізіледі.

Нақты қолда бар мүлікті бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстырғанда ғана, есептің дұрыстығы дәлелденеді.

Кәсіпорын басшысы түгендеу жұмыстарын жүргізу тәртібін белгілейді, оның ішінде түгендеу комиссиясының құрамын, есепті жылдағы түгендеу санын, олардың күнін белгілейді.

Түгендеу жұмыстарын жүргізу үшін, әрбір кәсіпорында тұрақты жұмыс істеп тұратын комиссиясы болады және оның кұрамын кәсіпорын басшысы белгілейді.

Түгендеу комиссиясының істейтін жұмыстары -сақтау орындарындағы және өндірістегі мүлікті, сондай-ақ қаржы жөніндегі барлық міндеттемелерді тексеру; кәсіпорынның бухгалтерлік қызметкерлерімен бірге түгендеу нәтижелерін анықтауға және қайта сұрыптау бойынша жетпей және артылып есепке алу туралы ұсыныстар әзірлеуге, сондай-ақ кем шыққандарды табиғи кему нормаларының шегінде есептен шығаруға; тауарлы-материалдық құндылыктарды қабылдауды, сақтауды және босатуды реттеу, есепке алуды жақсарту және олардың сақталуын бақылау мәселелері жөнінде, сондай-ақ пайдаланылмайтын мүлікті сату туралы ұсыныстар әзірлеуге қатысу; мүліктің сақталуын қамтамасыз ету жөнінде алдын ала істелетін жұмыстар жүргізу; екі түгендеу аралығындағы сақтау және қайта өндеу орындарындағы тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеудің сондай-ақ іріктеп түгендеудің әдістемесі бойынша да бақылау жұмыстарын жүзеге асыруға болады.

Түгендеу комиссияларының мүшелері кем шыққандарды және талан-таражға түскендерді, бүркемелеу мақсатымен мүліктің нақты қалдығы туралы немесе артық шыққан тауарлар, материалдар және басқа құндылықтар туралы жазбаға біле тұра дұрыс емес деректер енгізгендігі үшін Қазақстан Республикасының Заңдары белгілеген тәртіпте жауапкершілікке тартылады.

Мүліктің нақты қолда барын тексеруді бастағанға дейін түгендеу комиссиясы кіріс-шығыс құжаттарының түгендеу кезіндегі соңғы тізімдерін немесе материалдық құндылықтар мен ақшалай қаражаттар туралы берілген есептерді алуға міндетті.

Түгендеу комиссиясының нәтижесі де тексеріледі, ол үшін ішінара бақылау жұмыстары жүргізіледі, сол бақылау барысында комиссиялардың мүшелері де қатысады және ол да актімен хатталады.

Екі түгендеу аралығындағы кезеңде құндылықтар номенклатурасы үлкен кәсіпорындарды сақтау және қайта өңдеу орындарындағы материалдық құндылықтарды тексеру және іріктеп түгендеу жұмыстары жүргізілуі мүмкін.

Түгендеу нәтижесі бойынша салыстыру тізімдемесі жасалынады, сосын оның деректері бухгалтерлік есептегі деректерімен салыстырылып, олардың арасындағы айырмашылықтары көрсетіледі. Түгендеу нәтижелерін көрсету үшін Қазақстан Республикасының Мемлекетгік статистика комитеті бекіткен бірінші реттегі толтыратын есеп құжаттарының мынадай үлгілері қолда-нылады:

Негізгі құралдардың түгендеу жазбасы (№ 1-Түгендеу үлгісі) жалға алған және күнделікті жалға бергендерді қоса есептегендегі негізгі қорлардың нақты қолда барын көрсету үшін қолданылады;

Түгендеу қағазы (№ 2-Түг. ү. ) өндірісті ұйымдастыру ережелері бойынша материалдық құндылықтарды бірден санап, жазбаға жазуға мүмкін болмаған жағдайларда қолданылады. Бұл түгендеу қағазы саналған құндылықтармен бірге, солардын тұрған орындарында сақталады;

Тауарлы-материалдық құндылықтардың түгендеу жазбасы (№ 3-Түг. ү. ), Түсірілген тауарлардың түгендеу актісі (№ 4-Түг. ү. ), Жауаптылықпен сақтауға қабылданған (тапсырылған) тауарлы-материалдық құндылықтардың түгендеу жазбасы (№ 5-Туг. ү. ), Жол үстіндегі материалдар мен тауарлардың түгендеу актісі (№ 6-Түг. ү. ), Қымбат бағалы материалдарды, олардан жасалған бұйымдарды түгендеу актісі (№ 8-Түг. ү. ), Шала өнімдердің құрамындағы, құрастыру бірліктеріндегі және жабдық түйектеріндегі, приборлар мен басқа да бұйымдардағы қымбат бағалы металдарды түгендеу жазбасы (№ 8А-Түг. ү. ), Қымбат бағалы тастарды, табиғи алмастарды және солардан жасалған бұйымдарды түгендеу актісі (№ 9-Түг. ү. ), Жөндеу аяқталмаған негізгі кұралдарды түгендеу актісі (№ 10-Түг. ү. ), Алдағы кезендердің шығындарын түгендеу актісі (№ 11-Түг. ү. ), Ақшалай қаражатты түгендеу актісі (№ 15-Түг. ү. ), Құндылықтарды және қатаң түрде есеп беру кұжаттарының бланкілерін түгендеу жазбасы (№ 16-Түг. ү. ), Сатып алушылармен, жабдықтаушылармен және басқадай дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу актісі (№ 17-Түг. ү. ), Сатып алушылармен, жеткізушілермен және басқадай дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу актісіне анықтама (№ 17-Түг. ү. ), Негізгі кұралдарды түгендеу нәтижелерін салыстыру тізімдемесі (№ 18 -Түг. ү. ), Тауарлы-материалдық құндылыктарды түгендеу нәтижелерін салыстыру тізімдемесі (№ 19 -Түг. ү. ) . Көрсетілген үлгіде толтырылған құжаттар жинақталған деректердің есебін шығаруға көмектеседі.

Түгендеу кезінде және басқадай тексерістерде анықталған мүліктің нақты қолда бары мен бухгалтерлік есептегі деректер арасындағы алшақтық белгіленген тәртіп бойынша реттеледі.

Сортталу нәтижесінде анықталған кем шыққандар мен артықтардың, өзара есеп айырысуы тек ерекшелік ретінде ғана сол тексеріліп отырған кезең үшін, сол тексеріліп отырған адамдағы атауы да бір, саны да бір тауарлы-материалдық құндылықтарға байланысты болуы мүмкін. Сортталуы болғандығы туралы материалдық жауапты адамдар түгендеу комиссиясына егжей-тегжейлі түсініктеме береді. Сортталуы өзара есепке алу мүмкіндігі туралы ұсыныс тұрақты жұмыс істейтін түгендеу комиссиясының қарауына беріледі және оны кәсіпорын басшысы түбегейлі шешеді, ол ұсынылған барлық материалдарды зерттегеннен кейін есепке алу туралы тиісті шешім қабылдайды. Сортталуы (пересортице) бойынша олардың артық пен кемін есепке (зачетқа) алғаннан кейін, жетпей қалған құндылықтарын жауапты адамдардың жауапкершілігіне жатқызады. Егер сортталуы нақты жауапты адамдарды анықталмаса, онда сома айырмашылықтары кему нормаларынан тыс кем шыққан мүліктер ретінде қаралады, кәсіпорынның зиянына жатқызады. Сортталу салдарынан анықталған құн айырмашылықтары материалдық жауапты адамдардың жазығынсыз пайда болса, онда ол түгендеу комиссиясының хаттамаларында бұл аталған айырмашылықты жауапты адамның мойнына қойылмау себептері жөнінде күмәнсіз түсініктемелер берілуі тиіс.

Есеп айырысудың барлық түрлерінің түгенделуінде де белгілі бір ерекшеліктері болады. Бюджетпен, сатып алушымен, жабдықтаушымен, есеп беретін адамдармен, қызметкерлермен, депоненттермен және басқа дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу есеп айырысу шоттарында есептелген сомалардың мұқият негізделгендігіне саяды. Есеп айырысу инкассо тәртібімен жүргізілмейтін барлық сатып алушылардын және басқа дебиторлардың мәліметтерінің дұрыстығын тексеру үшін, кредиторлардың берешегі туралы дербес шоттардың кешірмелері керек.

Дебитор кәсіпорындар көшірмелерді алған соң берешек қалдықтарын растауға немесе өздерінің толық келіспейтіндігін хабарлауға тиіс.

«Жабдықтаушымен және мөрдігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шоттың жол үстіндегі тауарлар сомаларының және жабдықтаушымен фактурасы төленбеген кем келген мүліктер бойынша есеп айырысу бөлімі ерекше мұқият тексеріледі. Ол корреспонденттелетін шоттармен сәйкестігін дәлелдейтін құжаттар бойынша тексеріледі. Мұндайда фактуралары төленбеген кем келген мүліктер құрамында «Әр түрлі дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысу» шотында көрініс берген төлемнің сомалары белгіленіп тұрғаны (немесе тұрмағаны) шын мәнінде төленіп, алынған материалдар мен тауарлардың сомалары жол үстіндегі материалдар мен тауарлар үшін есептелгені (немесе есептелмегені) анықталады. Бұл шотты тексергеннен кейін фактурасы төленбеген кез келген мүліктер бойынша жабдықтаушылардың шоттарында қалған сомаларға бухгалтерия шот-фактуралар талап етуге тиіс. Жабдықтаушылар сатып алушыларға шот-фактуралар беруге немесе оларды бермеу себептерін хабарлауға міндетті. Егер жабдықтаушыда берешек жазылмаған болса, ол сонда да бұл жөнінде сатып алушыны хабардар етіп қоюы керек.

Кәсіпорындардын қызметкерлерге берешегі жөнінде депоненттердің шотына аударылуға тиісті, уақытында төленбеген еңбек ақысының сомалары, сондай-ақ қызметкерлерге артық төленген төлемнің сомалары мен себептері анықталуы керек.

Есеп беруге тиісті адамдардың үлесіндегі сомаларды түгендегенде кәсіпорынның берген аванстарына қарай есеп беретін адамдардың берешек қалдықтары (бұл сомалардың артық жұмсалуы) әрбір есеп беретін адам бойынша жеке тексеріледі.

Түгендеу комиссиясы құжаттарды тексеру жолымен, сондай-ақ банк мекемелерімен, қаржы және салық органдарымен, кәсіпорынның жеке баланстарға бөлінген құрылымдық бөлімшелерімен және бас кәсіпорындарымен есеп айырысудың дәлме-дәлдігін анықтауға тиіс. Бұл есеп айырысулар бойынша кәсіпорынның балансында реттелмеген сомалар қалмауы керек; баланста есепте тұрған кем шыққан мен тонауға байланысты берешек сомаларының дұрыстығы мен негізделгендігі; баланста есепте тұрған дебиторлық және кредиторлық берешек сомалары, сондай-ақ дебиторлык берешекті өндіріп алуға талап етілгендігі (немес етілмегендігі) тексеріледі.

Түгендеу нәтижелері актімен хатталуға тиіс. Онда түгенделген шоттардың аттарын атап, сәйкес келмейтін дебиторлық және кредиторлық берешектің, күмәнді қарыздардың, талап ету мерзімі өткен кредиторлық және дебиторлық берешектің анықталған сомаларын көрсеткен жөн. Берешектің көрсетілген я түрлері бойынша есеп айырысуды түгендеу актісіне анықтама қоса тіркелу керек, онда дебиторлардың немесе кредиторлардың аттары мен мекен-жайлары, берешек сомасы, берешектің не үшін есептелгені, қай уақыттан бері және қандай құжаттардың негізінде есептелгені келтіріледі.

Талап ету мерзімі өткен дебиторлық берешек сомалары бойынша анықтамада бұл мерзімнің өтуіне кінәлі адамдар көрсетіледі.

Талап ету мерзімі өткен дебиторлық берешек, өндіріліп алынуы неғайбыл басқа да қарыздар кәсіпорын басшысының шешімімен есептен шығарылады да, күдікті қағаздар бойынша резерв қаражатының шотына немесе шаруашылық қызметінің нәтижелеріне жатқызылады.

Түгендеу және басқадай тексерістер кезінде анықталған қолда бар негізгі құралдардың, материалдық құндылықтардың және ақшалай қаражаттың бухгалтерлік есептегі деректермен алшақтығы мынадай тәртіпте реттеледі:

• артық шыққан негізгі құралдар, материалдық құндылықтар мен ақшалай қаражат кәсіпорынның табысына кірістеліп, есепке алынады, бұлардың артық шығу себептері мен оған кінәлі адамдар кейін анықталады;

• құндылықтардың кемуі (жоғалуы) белгіленген тәртіпте бекітілген нормалардың шегінде кәсіпорын басшысының өкімімен өндіріс не айналым шығындарына көшіріліп жазылады;

• материалдық құндылықтардың, ақшалай қаражаттың және басқа мүліктін, кем шыққандары, сондай-ақ табиғи кемуі нормаларынан тыс сырап болған жағдайда кінәлі адамдардың мойындарына қойылады. Кінәлі адамдар анықталмаған немесе кінәлы адамдардан өндіріп алуға сот тыйым салған жағдайларда кем шыққан мүліктер және сыраптардан келген зиян шаруашылық қызметінің нәтижелеріне көшіріліп жазылады.

Тұрақты жұмыс істейтін түгендеу комиссиясының қолда бар құндылықтар мен бухгалтерлік есеп деректері арасындағы түгендеу кезінде анықталған алшақтықтарды реттеу туралы ұсыныстары айтылған хаттамасын түгендеу аяқталған соң кәсіпорын басшысы бекітеді. Түгендеу нәтижелері түгендеу аяқталған айдағы есепте және есеп бергенде, ал жылдық түгендеу бухгалерлік жылдық есеп беруде көрініс табуға тиіс.

Есеп берер алдында үлкен дайындық жұмыстары жүргізіледі. Бухгалтерияға цехтардан, қоймалардан, есеп беретін адамдардан т. б. құжаттардың толық түскенін (немес түспегенін) тексеруді; ай ішіндегі немесе жыл ішіндегі барлық шығындарды өндіріс шығындарына қосуды; негізгі құралдардың амортизациясын, демалысқа төленетін резервін және басқа мақсаттарға арналған резервті, материалдық емес активтердін, тозуын толық есептеуді; алдағы кезендердегі шығындарды есептен шығаруды; құндылықтардың барлық шоттар мен топтарда есептік баға бойынша нақты өзіндік құнын орташа ҚДШ процентін не ауытқушылықтарын (+, - ) есептеп шығаруды; жұмсалған материалдардың нақты өзіндік құнын анықтап, оны өндірістік және басқа шоттарға көшіріп жазуды тексеруі қажет.

Жоғарыда көрсетілген шығындарды көшіріп жазғаннан кейін үстеме шығындар мен қосалқы өндірістер сомасын анықтап, оны 920-шотқа көшіріп жазу керек; қосалқы өндірістердің өзара (бір-біріне көрсеткен) қызметтерінің құнын анықтап, оны тиісті шоттарға көшіріп жазу керек; қосалқы өндірістер бойынша аяқталмаған өндіріс қалдықтарын және есепті кезеңге қатысты шығындарды, бұл өндірістердегі өнімнің, жұмыстар мен қызметтердің өзіндік құнын анықтап, тұтынылған өнімнің, істелген жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің кұнын негізгі тұтынушылар шоттарына, сыртқа т. б. көшіріп жазу қажет. 920-шотта аяқталмаған өндірістен тұратын шығындар ғана қалады.

Одан әрі 930-шотты жауып, онда есептелген шығындарды тиісті өндірістік шоттарға көшіріп жазу керек.

Бұдан кейін дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс шығындарының ара жігін ашады, дайын өнімнің өзіндік құнын есептейді және дайын өнімді кірістеу жөнінде жазбалар жазады.

900, 910, 920, 950 (жекелеген жағдайларда) шоттарда есепке алынған аяқталмаған өндіріс қалдықтарын, аяқталмаған өндіріс шығындарын есепке алатын шоттарға (211-214) көшіріп жазады.

Сондай-ақ өнім өткізуден келген барлық шығындарды (71, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87-бөлімшелердің шоттары) және табыстарды (70, 72, 86, 87-бөлімшелердің шоттары) анықтап, оларды 571-шотқа дұрыс көшіріп жазудың да маңызы зор.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.