Балалардың музыкалық қабілеттілігін дамыту
КІРІСПЕ ... ... ... .3
1 тарау. Музыканы қабылдай білу қабілеттілігі
1.1. «Музыкалық қабілеттілік» түсінігі ... ... ... ...5
1.2. Бейне арқылы музыкалық қабылдау ерекшелігі ... ... 9
1.3. Баланың музыкаға бірінші реакциясы және алғашқы
музыкалықтілдің элементтерін меңгеруі ... ... ... ..11
2 тарау. Музыкалық қабылдау
2.1. Музыкалық қабылдау . әлеумет.мәдениеттік және психологиялық.педагогикалық мәселесі ... ... ..14
2.2. Музыкалық қабылдаудың түрлері ... ... ... 16
2.3. Балалардың музыкалық қабылдауының қалыптасуы: әдістемелік аспектісі ... ... ... ... ... ... ... 18
2.4. Музыкант және музыкант емес: қабылдаудың түрлері
және дамуының айырмашылығы ... ...20
2.5. Қоғамның және тұлғаның музыкалық санасы ... 22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ...25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 тарау. Музыканы қабылдай білу қабілеттілігі
1.1. «Музыкалық қабілеттілік» түсінігі ... ... ... ...5
1.2. Бейне арқылы музыкалық қабылдау ерекшелігі ... ... 9
1.3. Баланың музыкаға бірінші реакциясы және алғашқы
музыкалықтілдің элементтерін меңгеруі ... ... ... ..11
2 тарау. Музыкалық қабылдау
2.1. Музыкалық қабылдау . әлеумет.мәдениеттік және психологиялық.педагогикалық мәселесі ... ... ..14
2.2. Музыкалық қабылдаудың түрлері ... ... ... 16
2.3. Балалардың музыкалық қабылдауының қалыптасуы: әдістемелік аспектісі ... ... ... ... ... ... ... 18
2.4. Музыкант және музыкант емес: қабылдаудың түрлері
және дамуының айырмашылығы ... ...20
2.5. Қоғамның және тұлғаның музыкалық санасы ... 22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ...25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Музыка – адам мен ұрпақ арасындағы қарым-қатынас формасы, басқа адамды түсіну тәсілінің ерекшелігі және өзінің басқаға мәнерлеушілігі. Музыка ерекше қарым-қатынас мәдениеті, ерекше тілі. Музыкалылығы – адамның музыкалық тілін ерекше сезінуі, музыкалық тілінің ерекше стилі.
Қазіргі таңда музыкалық білім беру, музыкалық тәрбие беру баланың шығармашылық талабы мен музыканы қабылдауының дамуына бағытталған. Болашақ музыка мұғалімін дайындау барысында музыкалық көңіл-күйінің, ой сезімінің, көзқарасының үлкен маңызы бар.
«Музыкалық психология және музыкалық білім беру психологиясы» курсы (пәні) музыкалық - педагогикалық факультет студенттерін ақпараттық жолдармен дамыту емес, психологиялық-эмоциялық күй ерекшелігінің музыкалық іс-әрекеті арқылы дамыту. Музыка сабағын нық, нақтылы да психологиялық, физиологиялық негізінде құруға болады.
Педагог үшін де, орындаушы үшін де, ізденуші үшін де, кәсіби музыкант болу процесінде психологиялық дайындық маңызды роль атқарады. Өз әрекетінде міндетті түрде психологиялық аспектісімен шұғылдану қажет.
Қазіргі ғылым, адам өзінің әрекет процесінде үштен бір, не төрттен бір қабілетін, мүмкіншілігін пайдаланады. Сондықтан, психологиялық механизмді біле тұра – өзінің әрекет деңгейін көтере алады. Әрине, психология саласын біле тұра, өз бетінше қабілетін дамыта алмайды, бірақ та потенциалын қолдана алатыны сөзсіз.
Қазіргі таңда музыкалық білім беру, музыкалық тәрбие беру баланың шығармашылық талабы мен музыканы қабылдауының дамуына бағытталған. Болашақ музыка мұғалімін дайындау барысында музыкалық көңіл-күйінің, ой сезімінің, көзқарасының үлкен маңызы бар.
«Музыкалық психология және музыкалық білім беру психологиясы» курсы (пәні) музыкалық - педагогикалық факультет студенттерін ақпараттық жолдармен дамыту емес, психологиялық-эмоциялық күй ерекшелігінің музыкалық іс-әрекеті арқылы дамыту. Музыка сабағын нық, нақтылы да психологиялық, физиологиялық негізінде құруға болады.
Педагог үшін де, орындаушы үшін де, ізденуші үшін де, кәсіби музыкант болу процесінде психологиялық дайындық маңызды роль атқарады. Өз әрекетінде міндетті түрде психологиялық аспектісімен шұғылдану қажет.
Қазіргі ғылым, адам өзінің әрекет процесінде үштен бір, не төрттен бір қабілетін, мүмкіншілігін пайдаланады. Сондықтан, психологиялық механизмді біле тұра – өзінің әрекет деңгейін көтере алады. Әрине, психология саласын біле тұра, өз бетінше қабілетін дамыта алмайды, бірақ та потенциалын қолдана алатыны сөзсіз.
1. Ананьев Б.Г. Задачи психологии искусства // Художественное творчество. – Л., 1982. – 120 с.
2. Асмолов А.Г. Как построить свое Я. – М., 1992. – 145 с.
3. Бришлинский А.В. Проблемы психологии субьекта. – М.,1994. – 130 с.
4. Григорьев В.Ю. Исполнитель и эстрада. – М. : Магнитогорск,
1998. – 150 с.
5. Дүкенбай Н. Музыка сабағының бағдарламасы. – Павлодар, 2006. – 46 б.
6. Каган М.С. Музыка в мире искусства. – СПб., 1996. – 140 с.
7. Климов Е.А. Психология: Воспитание и обучение. – М., 2000.110 с.
8. Киященко Н.И. Эстетика жизни. – М., 2000. – 133 с.
9. Коган Г.М. У ворот мастерства. – М., 1977. – 142 с.
10. Кузин В.С. Психология: учебник. – М., 1999. – 235 с.
11. Крупник Е.П. Психологическое воздействиен искусства на лияность. – М., 1999. – 240 с.
12. Кирнарская Д.К. Музыкальное восприятие. – М., 1997.–170 с.
13. Лейтес Н.С. Возрастная одаренность школьников. – М., 2001.
– 122 с.
14. Медушевский В.В. О закономерностях и средствах художественного воздействия музыки. – М., 1976. – 320 с.
15. Методическая культура педагога-музыканта: учеб. пособие / под ред. Э.Б.Абдуллина. – М., 2002. – 238 с.
16. Музыкальная психология: Хрестоматия /сост. М.С. Старчеус.
– М., 1992. – 380 с.
17. Мелик – Пашаев А.А. Мир художника. – М., 2000. – 126 с.
18. Музыкальное образование в Казахстане: Хрестоматия Вып.1 /сост. Р.Р. Джердималиева, А.А. Момбек, З.Р. Ахметова. – Алматы, 2007. – 360 с.
19. Музыкальное образование в Казахстане: Хрестоматия / Вып.2 /сост. Р.Р. Джердималиева, А.А. Момбек, З.Р. Ахметова. – Алматы, 2006. – 380 с.
20. Петрушин В.И. Музыкальная психология. – М., 1997. – 338 с.
21. Теплов Б.М. Психология музыкальных способностей //
22. Проблемы индивидуальных различии. – М., 1961. – 222 с.
23. Фельдштейин Д.И. Проблемы возрастной и педагогической психологии. – М., 1995. – 2520 с.
2. Асмолов А.Г. Как построить свое Я. – М., 1992. – 145 с.
3. Бришлинский А.В. Проблемы психологии субьекта. – М.,1994. – 130 с.
4. Григорьев В.Ю. Исполнитель и эстрада. – М. : Магнитогорск,
1998. – 150 с.
5. Дүкенбай Н. Музыка сабағының бағдарламасы. – Павлодар, 2006. – 46 б.
6. Каган М.С. Музыка в мире искусства. – СПб., 1996. – 140 с.
7. Климов Е.А. Психология: Воспитание и обучение. – М., 2000.110 с.
8. Киященко Н.И. Эстетика жизни. – М., 2000. – 133 с.
9. Коган Г.М. У ворот мастерства. – М., 1977. – 142 с.
10. Кузин В.С. Психология: учебник. – М., 1999. – 235 с.
11. Крупник Е.П. Психологическое воздействиен искусства на лияность. – М., 1999. – 240 с.
12. Кирнарская Д.К. Музыкальное восприятие. – М., 1997.–170 с.
13. Лейтес Н.С. Возрастная одаренность школьников. – М., 2001.
– 122 с.
14. Медушевский В.В. О закономерностях и средствах художественного воздействия музыки. – М., 1976. – 320 с.
15. Методическая культура педагога-музыканта: учеб. пособие / под ред. Э.Б.Абдуллина. – М., 2002. – 238 с.
16. Музыкальная психология: Хрестоматия /сост. М.С. Старчеус.
– М., 1992. – 380 с.
17. Мелик – Пашаев А.А. Мир художника. – М., 2000. – 126 с.
18. Музыкальное образование в Казахстане: Хрестоматия Вып.1 /сост. Р.Р. Джердималиева, А.А. Момбек, З.Р. Ахметова. – Алматы, 2007. – 360 с.
19. Музыкальное образование в Казахстане: Хрестоматия / Вып.2 /сост. Р.Р. Джердималиева, А.А. Момбек, З.Р. Ахметова. – Алматы, 2006. – 380 с.
20. Петрушин В.И. Музыкальная психология. – М., 1997. – 338 с.
21. Теплов Б.М. Психология музыкальных способностей //
22. Проблемы индивидуальных различии. – М., 1961. – 222 с.
23. Фельдштейин Д.И. Проблемы возрастной и педагогической психологии. – М., 1995. – 2520 с.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті
Мәдениет және Өнер факультеті
Би және саз кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Балалардың музыкалық қабілеттілігін дамыту
Орындаған:
Тексерген:
Орал, 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 тарау. Музыканы қабылдай білу қабілеттілігі
1.1. Музыкалық қабілеттілік
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Бейне арқылы музыкалық қабылдау
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..9
1.3. Баланың музыкаға бірінші реакциясы және алғашқы
музыкалықтілдің элементтерін
меңгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2 тарау. Музыкалық қабылдау
2.1. Музыкалық қабылдау - әлеумет-мәдениеттік және психологиялық-
педагогикалық
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 14
2.2. Музыкалық қабылдаудың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3. Балалардың музыкалық қабылдауының қалыптасуы: әдістемелік
аспектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 18
2.4. Музыкант және музыкант емес: қабылдаудың түрлері
және дамуының
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .20
2.5. Қоғамның және тұлғаның музыкалық
санасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..27
КІРІСПЕ
Музыка – адам мен ұрпақ арасындағы қарым-қатынас формасы, басқа адамды
түсіну тәсілінің ерекшелігі және өзінің басқаға мәнерлеушілігі. Музыка
ерекше қарым-қатынас мәдениеті, ерекше тілі. Музыкалылығы – адамның
музыкалық тілін ерекше сезінуі, музыкалық тілінің ерекше стилі.
Қазіргі таңда музыкалық білім беру, музыкалық тәрбие беру баланың
шығармашылық талабы мен музыканы қабылдауының дамуына бағытталған. Болашақ
музыка мұғалімін дайындау барысында музыкалық көңіл-күйінің, ой сезімінің,
көзқарасының үлкен маңызы бар.
Музыкалық психология және музыкалық білім беру психологиясы курсы
(пәні) музыкалық - педагогикалық факультет студенттерін ақпараттық
жолдармен дамыту емес, психологиялық-эмоциялық күй ерекшелігінің музыкалық
іс-әрекеті арқылы дамыту. Музыка сабағын нық, нақтылы да психологиялық,
физиологиялық негізінде құруға болады.
Педагог үшін де, орындаушы үшін де, ізденуші үшін де, кәсіби музыкант
болу процесінде психологиялық дайындық маңызды роль атқарады. Өз әрекетінде
міндетті түрде психологиялық аспектісімен шұғылдану қажет.
Қазіргі ғылым, адам өзінің әрекет процесінде үштен бір, не төрттен бір
қабілетін, мүмкіншілігін пайдаланады. Сондықтан, психологиялық механизмді
біле тұра – өзінің әрекет деңгейін көтере алады. Әрине, психология саласын
біле тұра, өз бетінше қабілетін дамыта алмайды, бірақ та потенциалын
қолдана алатыны сөзсіз.
Тұлғалық музыкалық сана – адамның музыканы қабылдауы, оған эмоционалды
жауап беру, қысқасы – музыкалық тілін түсіну. Ол тіл сезімнен бөлек
болмайды. Сондықтан музыкалық сананың дамулы болу үшін ішкі есту сезімінің
қалпы болу керек: өз бетінше бір нәрсені есту, өз бетінше (ішінде)
музыканы сезу. Осы кезде тұлғаның музыкалық мәдениетінде өз-өзіндік
позициясы туады, құбылысты меңгеру, тұрақтау, тұтас субьектілік қатынасы
туады (жауап береді), табиғат құбылысына есеп беру, сол қатынастарға
сипаттама, туу туралы анықтау, көркем-эстетикалық реакцияға талдау,
пайымдауы. Келесі музыкалық сананың жоғары деңгейі – бұл деңгей өзі арқылы
ішкі, адамның рухани өмірінің байланысын табады, тұрақтайды (рух мазмұны
мен мәнерлігі).
Рух бастауы адамда психологиялық белсенділік пен шындығының шыңының
бастауы, сезімі. Баспалдақ сияқты, төменгі баспалдақ –қабылдауы, эмоция
- сезім реакциясы мен адамның музыкалық көрінісі, ал жоғары баспалдағы -
ол рух қатары, байланысы – нақты байқауды жасыру, адамның ішкі
психологиялық өмір әрекеті деуге болады. Осының бәрі адамды жоғары деңгейде
рухын көтереді, кей-кезде, өкінішке орай, төмендетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Музыкалық қабылдаудың ерекшеліктерімен және
түрлерімен танысу.
Курстық жұмыстың міндеті Музыканы қабылдай білу қабілеттілігі туралы
түсінік беру. Музыкалық қабылдауды - әлеумет-мәдениеттік және
психологиялық-педагогикалық мәселесі ретінде қарастыру. Музыкалық
қабылдаудың түрлері туралы мағлұматтар беру.
1 тарау. Музыканы қабылдай білу қабілеттілігі
1.1. Музыкалық қабілеттілік түсінігі.
Музыкалық қабілет – адамның өзіндік тұлғалығының психологиялық
қасиеттері: музыка саласындағы оқуы, музыканы қабылдауы, орындауы, музыка
жазуы (шығаруы). Ал музыкалық қабілет адамда аса жоғары деңгейдегі
бейнелеушілігі музыкалық дарындылығы дейді.
Музыкалық қабілет – жеке тұлғалық - психологиялық қасиетінің өз
алдындағы кешені. Ал енді, музыкалық қабілет деп айту сандық аспект емес,
сапалық аспектінің сәулеленуі, адам мен музыканың психологиялық
байланысы. Сондықтан, музыкалық қабілет, музыкалық әуесқойлық, ерекше
қасиет, қабылдауының сапасы, уайымдауы және музыканы орындауы.
Музыкалық дарынды адамдардан музыкаға әуесқой адамдар басым.
Музыкалық әуесқойлықты дамытуға болады. Ол адамның нақты ісінде дамиды
және қалыптасады. Оған музыкалық есту сезімі, музыканың сұранысы, музыкалық
әсерлігі, музыкалық белсенділігі және мәнерлеушілік орындаушылығы жатады.
Амузия деген ұғым - керісінше, музыкаға деген ешқандай қабілеті
жатпайтын, ол адамдардың саны 2-3 пайызды құрайды (қабылдаудың бұзылуы және
дыбыс биіктілігінің нашар сезімділігі – ой-сезім бірлігінің дыбыс
бірізділігі).
Қабылдай ала алмайтындығы – адамның мінезі, музыкалық әрекетін
қабылдамайтындығы, қарсылығы. Ол нәтиженің тілегі мен жұмысының қажырлығы
болмағандықтан.
Адамда бірдеме бар (задатки) – адамдардың қаблеттілігінің табиғи
негізіндегі түрлері (ұрпақтылық, табиғи пайда болуы, жас өсуіне байланысты
және әлеуметтік-мәдениеті, оларды бір-бірінен айыру қиын).
Психологтар музыкалық қабілетті 150 жылдай зерттеп келеді. Бірақ та
осы күнге дейін әлі біржүйелі көзқарастар жоқ, не оның табиғаты, не оның
құрылысы, не негізгі түсініктерінің мазмұны, осы құралдар арқылы
психологтардың музыкалық қабілет, дарындылығы дегені не?
Н.А.Римский-Корсаков: ... музыкалық қабілетке ... ырғақтық және
гармониялық есту сезімін жатқызады, бұл саздылығын, күйін есту, екпін мен
өлшемді сезінуі, тональдықты сезінуі т.с.с.
Б.М.Теплов: ... сазды сезінуі, есту сезімінің қабілеттілігі, ырғақ
сезімі. Америкалық психолог К.Сишор: ... қандай да болсын музыкалық
қабілеттілік, ол адамның дыбыс биіктігін, бояуын, күштілігін, ұзақтылығын
айыра білу қабілеті: биіктікке, бояуына, есту сезімінің әуен мен гармонияны
қабылдауы және қандай да болсын дыбыс биіктігінің вариациясын сезінуі.
Неміс психологі Г.Ревеш: ... музыкалық қабілет - ол жай ғана есту
сезімі, аккордты сезінуі (аккордтың негізгі түрі, оның ауысуы, дыбыс
бірлестігін, тональдықты сезінуі), берілген әуенді, таныс әуенді жатқа
орындауы, шығармашылық қиялы.
Сондықтан, музыкантта, жай адамда музыкалық қабілеттің психологиялық
құрылысының ерекше айырмашылығы болады: музыканттарда – жеке психологиялық
функция мен қасиеттерін нәзік те күрделі байланысын сезінуі, сонда жеке
тұлғаның көркемдік стилі қалыптасады. Және де музыкалық қабілетінің
психологиялық құрылысы нақты музыкалық мамандыққа байланысты (аспасшы,
әнші, композитор), музыкалық аспаптың ерекшелігі, нақты кәсіби әрекетінде
(жеке, оркестрде). Кім дыбыстың биіктігін жақсы сезеді: скрипкашы, дирижер,
сыбызғышы, не пианист пе? Осы үлгі арқылы музыкалық қабілетінің қарапайым
және күрделі түрлері байқалады.
Қарапайым музыкалық қабілет (дыбыс биіктігін сезуі, сазды, ырғақты
сезуі) – музыкалық қабылдауды, орындаушылық, әндетудің мүмкіншілігі.
Күрделі музыкалық қабілеттілік – кәсіби музыкалық іс-әрекетінде
(композиторлық, орындаушылық), музыкалық форманы сезінуі, стильді байқауы,
музыкалық дарындылығы.
Сондықтан айтуға болады – қаншама музыкалық дарынды адамдар, жай ғана
музыканы сүйетін адамдар болса, соншама музыкалық қабілетінің құрылымы
болады.
Музыкалық қабілет құрылым өтімінің (компенсациясының) 4 түрі бар
(дамуы мен адамның қабылдау мүмкіншілігі):
- білім мен икемділік арқылы қалыптасуы (үлгі – парақтан нотаны
оқуының дамуы, осы кезде білімділік пен икемділік жаңа психологиялық
механизмді құрайды);
- жекеменшік стилі мен әрекетінің тәсілі (баяу бала өзінің екпіні
арқылы еңбегінің жоғары деңгейінде ұтады (тиянақты, дәл жоспарлауы,
бірізділігі, мақсат бағыттылығының әрекеті);
- өтімінің (компенсация) қабылдаушылығы арқылы мүмкін (қабылдауының
жылдамдығынан зейінін реттеуі);
музыкалық қабілетінің жеке компонентінің қатысы арқылы болуы мүмкін
(бір музыканта гармониялық есту сезімі фактура-гармониялық жағынан, ал
басқа музыкантта - әуенділік не сазгармоникалық).
Ізденіс жұмысының арқасында балада музыкалық ырғақ қатынасы ерте
қалыптасады (9-10 айда – Б.М.Теплов). Балада музыкалық ырғақ элементі дене
қимылынан бастап музыканың ырғақ қысымына қосылады.
Г.А.Ильин: ... баланың бірінші музыка туралы түсінігі ырғақтық
қабылдауы. 2,5 – 3 жаста бала музыка уақытының теңдігін байқайды, қарапайым
ырғақтарды қабылдайды (екі кішкене ұзақтық және бір ұзағырақ ұзақтықты). 3
- 5 жаста әндеткенде ырғақтық қимылмен жүреді. 6 – 7 жаста, біріншіден,
музыканың әсерлік (динамикалық) және ырғақтың жағын сезеді, ал әуені мен
гармониясын нашар қабылдайды.
Музыкалық-ырғақтық үлгілер жүйесі арқылы музыкалық ырғақ сезімі дамиды
және қалыптасады. Олар: екпіні жай, орташа, жылдам. Екпін, метр және
ырғақтық сурет – міне, ол музыкалық сипатын білдіреді (6 – 7 жасар
балалар). Метр - 24, 44 және ¾ ырғақ өлшемдер арқылы. Екпіндік сезімі –
дыбыс қатарларының жүрісін қабылдау (екпіні жай, орташа, жылдам).
Балалардың ырғақтық сурет сезімі баяу дамиды, ауырлау. Музыкалық
әрекетіндегі басты және тез алда дамуы – ол музыкамен музыкалық жүріс.
Музыкалық жүріс – бұл ерекше әрекет, барлық музыкалық қабілет жүйесінің
дамуы, алда жүретіні – ырғақ сезімі.
Музыкалық жүріс – халықтық, тұрмыстық, сахналы би және ырғақтық
гимнастика мен аэробика т.б.
Музыкалық есту қабілет және мектепке дейінгі балаларды қалыптасуы
Музыкалық есту сезімі - музыкалық қабілетінің негізі. Ол дыбыс биіктік
есту сезімі, оның ішінде тембрлік, динамикалық. Дыбыс биіктік есту сезім
бірдауысты әуен болса, оны әуенді дейміз. Сондықтан, баланың әуенді таза
алуының қалыптасуы мен дамуы 6 кезеңнен тұрады.
Бірінші - бала жай ғана әннің сөзін бір қалыпты ырғақта айтады, ол
берілген әннің ырғағымен сәйкес келсе.
Екінші – бала әуеннің бір-екі дыбысын таниды, сол бір-екі дыбысқа
әуенді әндетеді.
Үшінші - әннің жалпы жүрісін таза алуда.
Төртінші – жалпы жүрісіндегі таза алудағы әуеннің кей бөлімдерін таза
алады.
Бесінші - әуен таза алынады. Осы бес кезең фортепиано сүйемелдеумен
қалыптасады.
Алтыншы – сүйемелдеудің керегі жоқ; бала әуенді сүйемелдеусіз таза
орындайды.
Біреулері ішкі есту сезімді есту елесінде ертеде естілген дыбыстарды,
әуендерді жаңадан сезінуі.
Екіншілері – есте сақтау мен елеске байланысты.
1.2. Бейне арқылы музыкалық қабылдау ерекшелігі
Музыкалық сананың ең негізі және құрылымының ортасы – дыбыс бейнесі.
Қандай да болсын процесте дыбыс бейнесі басты.
Сондықтан музыкалық бейнесі арқылы музыкалық қабылдау, бағалау,
әрекетте, қандай да болсын синзитивтік, рух процесінде музыкалық санада
құбылыс болмайды. Сондықтан өнер адамы (сазгер, ақын) көркем бейне, көркем
сурет пен көрінісітер арқылы жетеді.
Музыкалық бейне – ол сезім-ой; музыкалық шығарманың идеялық
мазмұнының дәні, тани білуі және шығармашылығы; музыкалық бейне сезімінің
процесін көрсете білуі, эмоциялық қалпы, психологиялық жүрісі, көңіл-
күйінің қалпы т.с.с.
Эмоция – баланың сана сезіміндегі сәулесі. Эмоция – іс-әрекетінің
жүргізу механизмі, өнім ретінде музыкалық бейненің мазмұны.
Қиял мен елесі – бұл психологиялық құдай, идеал саласындағы бейнесі.
Тәжірибелі педагог – музыкант, психолог. Сабақ үстінде музыка
мұғалімінің салыстыру, балалардың қорынан алу және музыкалық бейнемен
байланыстыру деген ұғым.
Өнер жинақтауы (синтезі) музыкалық сананың әдіснамалық принципінің
қалыптасуы және дамуы. Музыкалық сана құрылысының логикалық - түсінушілігі
Өнер синтезінің ерекше қолдану кезіндегі музыкалық сананың қалыптасу -
дамуы ол маңызды педагогикалық канал (жол). Кезінде Гегель өнер түрлерін
қарастырғанда Абсолюттік Идеяның қырын, көркем бейнені байқаған; бұл
әдіснамалық принцип басқадай көркем – шығармашылық пәндерде сияқты музыка
сабағында беру барысында қаралады. Сондықтан көркем бейне ол әмбебап
(универсал) сияқты, озіне бояу, дыбыс, қимыл, силуэтті жинап, бейне өнері,
поэзия, драмалық театр, архитектура, қолөнер музыкантқа ерекше
психологиялық обертондар бере тұра, көпқырлы, толықтырылған бейнені
құрайды.
Өзің сезінгендей боласың, әлдеде жасырын, ұйықтап жатқан сияқты, ішкі
жан-дүниеңде бір жарық ашылған сияқты, сондықтан сол жарық күшті бір
нәрсені оятып, жебе (стрела) сияқты болып дәл қадалады. Оны кәсіби
құралдармен шешуге болмайды. Ол сезім, ояну керек, не оны ояту керек.
Логикалық түсінушілік өнерге байланысты. Музыкант музыкалық бейнені
көрсете алушы еді, музыканы жақсы түсінсе. Сондықтан музыкалық санада
білім маңызды роль атқарып, орын алады.
Өзіндік байқау, өзіндік есеп, өзіндік тану – міне, стратегиялық
мақсат, бағыт музыкалық сананың қалыптасу-дамуы, осы білім беру әрекеті,
әрине педагог арқылы.
В.Брюсов: Ми мәдениеті қана сезім мәдениетін қамтамасыз етеді.
Музыка ғана адамның қоршаған әлемге қатынасы мен байланыс контексі.
Музыканың тану - аксиологиялық функциясы
Қоғамның дамуы мен болуы негізгі проблемасы – қалай, қандай
құралдармен аға ұрпақ жас ұрпаққа өткен уақытта жинаған қорының бәрін бере
алады, әлеммен сезімдік пен саналық қатынасты, тәжірибе жолындағы білімді,
икемділікті, дағдыны, құндылықты, шығармашылық тәжірибенің тіл бейнелерін,
бейне күйінің жүйесін, нормаларды, эталонды, идеалды, өйткені онсыз өмірдің
жүрісі болмайды. Музыкалық пайымдауды ғалымдар музыкалық тану қалыптасуы
дейді.
Сондықтан музыкаға, басқадай өнерге сүйену – жаңа ұрпақтың қалыптасуы,
болуы, тәрбиелеуі, дамуы білім жүйесін әлеуметтік басқаруы, тәрбиелеуі,
білім беруі барлық қоғамға, мемлекетке бірдей фундамент негізі дейміз.
Сондықтан, музыка ол - өнер, адам рухының ішкі өмірінің қалпы мен
белсенділігі.
1.3. Баланың музыкаға бірінші реакциясы және алғашқы музыкалықтілдің
элементтерін меңгеруі
Музыкалық ойлау – күрделі эмоциялық сенсорно - интелектуалдық
білімділік процесс және музыкалық шығарманы бағалауы. Күрделі деген, әлі де
не музыкатануда, не психологияда, не педагогикада ортақ шешім жоқ деген
сөз. Оны не интелектуалды қабылдауы, музыкаға адамның сәулесі,
музыканы меңгеру дейді т.с.
Сондықтан, 4 пен 7 жас кезінде баланың музыкалық - қабылдау ойлауы
бірлік пен қарым - қатынасы екі негізгі бағытта дамиды: а) өз-өзіндік
интонациялық қабылдауда және музыканы сезінуі; ә) өмірлік пен тәжірибе
алған баланың жеке қабылдаушылығы.
Музыкалық импровизация - өнімді көркем іс-әрекетінің формасы, одан
жаңа туынды туады. Осы әрекетте баланың шығармашылық музыкалық ойлауы
жатыр, ол музыкалық тіл арқылы қалыптасады.
Музыкалық тіл – бұл арнайы құрал, ол арқылы музыкалық ақпаратты
жеткізеді және сақтайды. Музыкалық тіл – грамматикалық норма жүйесі,
қолдану ережесі, сөз-моделді қосуы. Музыкалық тіл – барлық дыбыс
құрылысының байланыс жүйесі, оның нақты мағынасы. Музыкалық тіл – музыкалық
әрекетінің фундаменті және музыканы жүзеге асыру.
4 жасында бала музыкалық-шығармашылық қабілеті бастапқы жағдайда және
де музыкалық ойлауының өнімі ретінде қалыптасады. Бұл кезеңді байқау,
сынау дейміз.
5 жасында бала өзінің музыкалық импровизациясында кең мағынадағы
мазмұнын қолдана алады. Бұл кезеңді ырғақтық кезең деуге болады.
7 жасар бала музыкалық импровизациясының бейнелеу мазмұны кеңейе
түседі: көңіл-күй сюжетінің кеңдігі байқалады. Сондықтан, мектепке дейін
және мектеп кезеңінде балада көркем-бейне, музыкалық ойлау қалыптасады.
Бала шығармашылығында кең және аяқталған әуендер пайда болады (период
формасындағы - әуендік кезеңнің дамуы).
Балалардың музыкалық шығармашылығында қалыптасуы ол: түрлі және сұлу
әуендегі музыкалық аспаптар; балалар алдында қызығушылық музыкалық-танымдық
мақсат қою, олардың өмірлік және көркемдік әсемдігінің актуалдығы, қор
жинау т.б.; үлкен кісілердің бала шығармашылығына қатынасы, баланың
музыкада өз-өзінің әсерлігі.
Музыкалық ойлаудың негізгі параметрі. Музыкалық ойлау жүйесі (әлеумет
мәдениет қатегориясы) әлеуметтік қоршаған ортада қалыптасады, адамдардың
өзара қарым қатынасы. Сондықтан, ұлттық мәдениет өзінің ерекше музыкалық
мәдениетінің болуы, музыкалық бейненің түрлі тәсілдерінің айырмашылығы,
музыкалық ойлаудың ерекшелігі.
Сондықтан, шығыс музыкасының сипатына музыкалық ойлаудың жалпағынан
(по горизонтали) дамуы саздың көптілігінен, бірақта ырғақтық құрылысының
көптілігі, дыбыс қатынасы.
Ұстаз-музыкант – музыкалық тілді меңгеру мен әрекетінің икемділігі мен
дағдысын қадағалайды.
Кәсіби музыкант – интонация жүйесін анықтайды, мәнерлеушілік құралдары
басымды.
Музыкант – орындаушы – тәжірибе әрекетінде.
Композитор - өмірлік сезімді жүзеге асыру.
Адамның қандай да болсын ойлау әрекеті - өзінің тамырын зат туралы
білімі, материал туралы түсінігі мен ойы.
К.Д.Ушинский: ... адамның миы білім әрекеті, шынайы ...
П.П.Блонский: ... қуыс бас пайымдамайды, тәжірибе білімділігі (осы
баста) көп болса, сол бас пайымдай алады ...
Музыкалық ойлаудың мән-мәңызы - өз табиғатында, құрылысында,
айырмашылық ерекшелігінде, эволюция принципінде және дамуында.
Интонация, формалары, бейне. Қазіргі психологиялық ғылымда жалпы ойлау
концепциясы әлі де белгісіз. Әсіресе музыкалық көркем-бейнелі ойлауда.
Музыкалық ойлауды генетикалық жоспарда қарастыру (интонацияны түйсіну
және уайымдау). Генетика – бұл алғашқы материя (жүрістің, өзгерістің).
Генетика – организмнің өзгеруі, музыкалық - эстетикалық реакцияның ең
алғашы.
Б.А.Асафьев Музыка – интонация ғылыми жұмысында былай дейді:
Интонация – (дыбыс биіктігінің дәолдігі) – ең негізгі жүргізуші –
музыкалық мазмұнда, музыкалық ойда, ол және көркем ақпаратының тасушысы,
эмоциялық қуаты, рухының жүрісі т.с.с.
Келесі ... дыбыс материалдың конструктивті - логикалық ұйымдастыруы.
... көркем ойлау құрылымында екі жақтың бір-бірімен байланысы: ерекше және
жалпылогикалық.
Ерекше – берілген өнердің мәнерлеушілік құралдардың заңдылық байланысы
(музыкада - әуен, гармония және ырғақ, поэзияда – ырғақ пен буын, теорияда
- әрекеттің барлық компоненттері).
Жалпылогикалық – уақыт көлемінде, кеңестікте (пронстранство)
құрастыруы (көркем мәтінінің кеңдігі, бейнесі). Осының барлығы
(конструктивті - логикалық заңдылықтар) адамның музыкалық сезімінде
сәулеленуі.
Біріншіден екінші қалыптасады, екіншіден (қайта байланыс принципі)
біріншіге қайта оралуы.
Сондықтан, ойлау – адамның сезімінде музыкалық бейненің сәулеленуі,
логикалық және эмоцияның диалектикалық бірлігі (диалектика – ғылым -
табиғат дамуының заңдылығы және ойлаудың қарама-қайшылық бірлігі.
Сондықтан, музыкалық ойлау музыкалық бейнеге сүйенеді.
Бейне – ол қиялдану, түсінік, идея, идеал, осыны адамдардың қатынас
құралы сияқты.
Ең негізі – музыкалық ойлау, ол шығармашылық ойлау.
2 тарау. Музыкалық қабылдау
2.1. Музыкалық қабылдау - әлеумет-мәдениеттік және психологиялық-
педагогикалық мәселесі
Музыкалық қабылдау музыкалық мәдениетте көп қырлы да маңызды:
Біріншіден, композитордың, орындаушының музыка қабылдауының қорытынды
мақсаты;
Екіншіден, композициялық тәсілдердің, стилистикалық ізденістері мен
жаңашылдықты бекітуі және таңдау құралдары тыңдармандардың сезінушілік
қабылдауы және музыкалық мәдениетінің бір бөлігі ретінде өзінің жанасуы;
Үшіншіден музыкалық қабылдау – баланың музыкада алғашқы қадамынан
композитор болу ... жалғасы
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті
Мәдениет және Өнер факультеті
Би және саз кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Балалардың музыкалық қабілеттілігін дамыту
Орындаған:
Тексерген:
Орал, 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 тарау. Музыканы қабылдай білу қабілеттілігі
1.1. Музыкалық қабілеттілік
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Бейне арқылы музыкалық қабылдау
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..9
1.3. Баланың музыкаға бірінші реакциясы және алғашқы
музыкалықтілдің элементтерін
меңгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2 тарау. Музыкалық қабылдау
2.1. Музыкалық қабылдау - әлеумет-мәдениеттік және психологиялық-
педагогикалық
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 14
2.2. Музыкалық қабылдаудың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3. Балалардың музыкалық қабылдауының қалыптасуы: әдістемелік
аспектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 18
2.4. Музыкант және музыкант емес: қабылдаудың түрлері
және дамуының
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .20
2.5. Қоғамның және тұлғаның музыкалық
санасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..27
КІРІСПЕ
Музыка – адам мен ұрпақ арасындағы қарым-қатынас формасы, басқа адамды
түсіну тәсілінің ерекшелігі және өзінің басқаға мәнерлеушілігі. Музыка
ерекше қарым-қатынас мәдениеті, ерекше тілі. Музыкалылығы – адамның
музыкалық тілін ерекше сезінуі, музыкалық тілінің ерекше стилі.
Қазіргі таңда музыкалық білім беру, музыкалық тәрбие беру баланың
шығармашылық талабы мен музыканы қабылдауының дамуына бағытталған. Болашақ
музыка мұғалімін дайындау барысында музыкалық көңіл-күйінің, ой сезімінің,
көзқарасының үлкен маңызы бар.
Музыкалық психология және музыкалық білім беру психологиясы курсы
(пәні) музыкалық - педагогикалық факультет студенттерін ақпараттық
жолдармен дамыту емес, психологиялық-эмоциялық күй ерекшелігінің музыкалық
іс-әрекеті арқылы дамыту. Музыка сабағын нық, нақтылы да психологиялық,
физиологиялық негізінде құруға болады.
Педагог үшін де, орындаушы үшін де, ізденуші үшін де, кәсіби музыкант
болу процесінде психологиялық дайындық маңызды роль атқарады. Өз әрекетінде
міндетті түрде психологиялық аспектісімен шұғылдану қажет.
Қазіргі ғылым, адам өзінің әрекет процесінде үштен бір, не төрттен бір
қабілетін, мүмкіншілігін пайдаланады. Сондықтан, психологиялық механизмді
біле тұра – өзінің әрекет деңгейін көтере алады. Әрине, психология саласын
біле тұра, өз бетінше қабілетін дамыта алмайды, бірақ та потенциалын
қолдана алатыны сөзсіз.
Тұлғалық музыкалық сана – адамның музыканы қабылдауы, оған эмоционалды
жауап беру, қысқасы – музыкалық тілін түсіну. Ол тіл сезімнен бөлек
болмайды. Сондықтан музыкалық сананың дамулы болу үшін ішкі есту сезімінің
қалпы болу керек: өз бетінше бір нәрсені есту, өз бетінше (ішінде)
музыканы сезу. Осы кезде тұлғаның музыкалық мәдениетінде өз-өзіндік
позициясы туады, құбылысты меңгеру, тұрақтау, тұтас субьектілік қатынасы
туады (жауап береді), табиғат құбылысына есеп беру, сол қатынастарға
сипаттама, туу туралы анықтау, көркем-эстетикалық реакцияға талдау,
пайымдауы. Келесі музыкалық сананың жоғары деңгейі – бұл деңгей өзі арқылы
ішкі, адамның рухани өмірінің байланысын табады, тұрақтайды (рух мазмұны
мен мәнерлігі).
Рух бастауы адамда психологиялық белсенділік пен шындығының шыңының
бастауы, сезімі. Баспалдақ сияқты, төменгі баспалдақ –қабылдауы, эмоция
- сезім реакциясы мен адамның музыкалық көрінісі, ал жоғары баспалдағы -
ол рух қатары, байланысы – нақты байқауды жасыру, адамның ішкі
психологиялық өмір әрекеті деуге болады. Осының бәрі адамды жоғары деңгейде
рухын көтереді, кей-кезде, өкінішке орай, төмендетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Музыкалық қабылдаудың ерекшеліктерімен және
түрлерімен танысу.
Курстық жұмыстың міндеті Музыканы қабылдай білу қабілеттілігі туралы
түсінік беру. Музыкалық қабылдауды - әлеумет-мәдениеттік және
психологиялық-педагогикалық мәселесі ретінде қарастыру. Музыкалық
қабылдаудың түрлері туралы мағлұматтар беру.
1 тарау. Музыканы қабылдай білу қабілеттілігі
1.1. Музыкалық қабілеттілік түсінігі.
Музыкалық қабілет – адамның өзіндік тұлғалығының психологиялық
қасиеттері: музыка саласындағы оқуы, музыканы қабылдауы, орындауы, музыка
жазуы (шығаруы). Ал музыкалық қабілет адамда аса жоғары деңгейдегі
бейнелеушілігі музыкалық дарындылығы дейді.
Музыкалық қабілет – жеке тұлғалық - психологиялық қасиетінің өз
алдындағы кешені. Ал енді, музыкалық қабілет деп айту сандық аспект емес,
сапалық аспектінің сәулеленуі, адам мен музыканың психологиялық
байланысы. Сондықтан, музыкалық қабілет, музыкалық әуесқойлық, ерекше
қасиет, қабылдауының сапасы, уайымдауы және музыканы орындауы.
Музыкалық дарынды адамдардан музыкаға әуесқой адамдар басым.
Музыкалық әуесқойлықты дамытуға болады. Ол адамның нақты ісінде дамиды
және қалыптасады. Оған музыкалық есту сезімі, музыканың сұранысы, музыкалық
әсерлігі, музыкалық белсенділігі және мәнерлеушілік орындаушылығы жатады.
Амузия деген ұғым - керісінше, музыкаға деген ешқандай қабілеті
жатпайтын, ол адамдардың саны 2-3 пайызды құрайды (қабылдаудың бұзылуы және
дыбыс биіктілігінің нашар сезімділігі – ой-сезім бірлігінің дыбыс
бірізділігі).
Қабылдай ала алмайтындығы – адамның мінезі, музыкалық әрекетін
қабылдамайтындығы, қарсылығы. Ол нәтиженің тілегі мен жұмысының қажырлығы
болмағандықтан.
Адамда бірдеме бар (задатки) – адамдардың қаблеттілігінің табиғи
негізіндегі түрлері (ұрпақтылық, табиғи пайда болуы, жас өсуіне байланысты
және әлеуметтік-мәдениеті, оларды бір-бірінен айыру қиын).
Психологтар музыкалық қабілетті 150 жылдай зерттеп келеді. Бірақ та
осы күнге дейін әлі біржүйелі көзқарастар жоқ, не оның табиғаты, не оның
құрылысы, не негізгі түсініктерінің мазмұны, осы құралдар арқылы
психологтардың музыкалық қабілет, дарындылығы дегені не?
Н.А.Римский-Корсаков: ... музыкалық қабілетке ... ырғақтық және
гармониялық есту сезімін жатқызады, бұл саздылығын, күйін есту, екпін мен
өлшемді сезінуі, тональдықты сезінуі т.с.с.
Б.М.Теплов: ... сазды сезінуі, есту сезімінің қабілеттілігі, ырғақ
сезімі. Америкалық психолог К.Сишор: ... қандай да болсын музыкалық
қабілеттілік, ол адамның дыбыс биіктігін, бояуын, күштілігін, ұзақтылығын
айыра білу қабілеті: биіктікке, бояуына, есту сезімінің әуен мен гармонияны
қабылдауы және қандай да болсын дыбыс биіктігінің вариациясын сезінуі.
Неміс психологі Г.Ревеш: ... музыкалық қабілет - ол жай ғана есту
сезімі, аккордты сезінуі (аккордтың негізгі түрі, оның ауысуы, дыбыс
бірлестігін, тональдықты сезінуі), берілген әуенді, таныс әуенді жатқа
орындауы, шығармашылық қиялы.
Сондықтан, музыкантта, жай адамда музыкалық қабілеттің психологиялық
құрылысының ерекше айырмашылығы болады: музыканттарда – жеке психологиялық
функция мен қасиеттерін нәзік те күрделі байланысын сезінуі, сонда жеке
тұлғаның көркемдік стилі қалыптасады. Және де музыкалық қабілетінің
психологиялық құрылысы нақты музыкалық мамандыққа байланысты (аспасшы,
әнші, композитор), музыкалық аспаптың ерекшелігі, нақты кәсіби әрекетінде
(жеке, оркестрде). Кім дыбыстың биіктігін жақсы сезеді: скрипкашы, дирижер,
сыбызғышы, не пианист пе? Осы үлгі арқылы музыкалық қабілетінің қарапайым
және күрделі түрлері байқалады.
Қарапайым музыкалық қабілет (дыбыс биіктігін сезуі, сазды, ырғақты
сезуі) – музыкалық қабылдауды, орындаушылық, әндетудің мүмкіншілігі.
Күрделі музыкалық қабілеттілік – кәсіби музыкалық іс-әрекетінде
(композиторлық, орындаушылық), музыкалық форманы сезінуі, стильді байқауы,
музыкалық дарындылығы.
Сондықтан айтуға болады – қаншама музыкалық дарынды адамдар, жай ғана
музыканы сүйетін адамдар болса, соншама музыкалық қабілетінің құрылымы
болады.
Музыкалық қабілет құрылым өтімінің (компенсациясының) 4 түрі бар
(дамуы мен адамның қабылдау мүмкіншілігі):
- білім мен икемділік арқылы қалыптасуы (үлгі – парақтан нотаны
оқуының дамуы, осы кезде білімділік пен икемділік жаңа психологиялық
механизмді құрайды);
- жекеменшік стилі мен әрекетінің тәсілі (баяу бала өзінің екпіні
арқылы еңбегінің жоғары деңгейінде ұтады (тиянақты, дәл жоспарлауы,
бірізділігі, мақсат бағыттылығының әрекеті);
- өтімінің (компенсация) қабылдаушылығы арқылы мүмкін (қабылдауының
жылдамдығынан зейінін реттеуі);
музыкалық қабілетінің жеке компонентінің қатысы арқылы болуы мүмкін
(бір музыканта гармониялық есту сезімі фактура-гармониялық жағынан, ал
басқа музыкантта - әуенділік не сазгармоникалық).
Ізденіс жұмысының арқасында балада музыкалық ырғақ қатынасы ерте
қалыптасады (9-10 айда – Б.М.Теплов). Балада музыкалық ырғақ элементі дене
қимылынан бастап музыканың ырғақ қысымына қосылады.
Г.А.Ильин: ... баланың бірінші музыка туралы түсінігі ырғақтық
қабылдауы. 2,5 – 3 жаста бала музыка уақытының теңдігін байқайды, қарапайым
ырғақтарды қабылдайды (екі кішкене ұзақтық және бір ұзағырақ ұзақтықты). 3
- 5 жаста әндеткенде ырғақтық қимылмен жүреді. 6 – 7 жаста, біріншіден,
музыканың әсерлік (динамикалық) және ырғақтың жағын сезеді, ал әуені мен
гармониясын нашар қабылдайды.
Музыкалық-ырғақтық үлгілер жүйесі арқылы музыкалық ырғақ сезімі дамиды
және қалыптасады. Олар: екпіні жай, орташа, жылдам. Екпін, метр және
ырғақтық сурет – міне, ол музыкалық сипатын білдіреді (6 – 7 жасар
балалар). Метр - 24, 44 және ¾ ырғақ өлшемдер арқылы. Екпіндік сезімі –
дыбыс қатарларының жүрісін қабылдау (екпіні жай, орташа, жылдам).
Балалардың ырғақтық сурет сезімі баяу дамиды, ауырлау. Музыкалық
әрекетіндегі басты және тез алда дамуы – ол музыкамен музыкалық жүріс.
Музыкалық жүріс – бұл ерекше әрекет, барлық музыкалық қабілет жүйесінің
дамуы, алда жүретіні – ырғақ сезімі.
Музыкалық жүріс – халықтық, тұрмыстық, сахналы би және ырғақтық
гимнастика мен аэробика т.б.
Музыкалық есту қабілет және мектепке дейінгі балаларды қалыптасуы
Музыкалық есту сезімі - музыкалық қабілетінің негізі. Ол дыбыс биіктік
есту сезімі, оның ішінде тембрлік, динамикалық. Дыбыс биіктік есту сезім
бірдауысты әуен болса, оны әуенді дейміз. Сондықтан, баланың әуенді таза
алуының қалыптасуы мен дамуы 6 кезеңнен тұрады.
Бірінші - бала жай ғана әннің сөзін бір қалыпты ырғақта айтады, ол
берілген әннің ырғағымен сәйкес келсе.
Екінші – бала әуеннің бір-екі дыбысын таниды, сол бір-екі дыбысқа
әуенді әндетеді.
Үшінші - әннің жалпы жүрісін таза алуда.
Төртінші – жалпы жүрісіндегі таза алудағы әуеннің кей бөлімдерін таза
алады.
Бесінші - әуен таза алынады. Осы бес кезең фортепиано сүйемелдеумен
қалыптасады.
Алтыншы – сүйемелдеудің керегі жоқ; бала әуенді сүйемелдеусіз таза
орындайды.
Біреулері ішкі есту сезімді есту елесінде ертеде естілген дыбыстарды,
әуендерді жаңадан сезінуі.
Екіншілері – есте сақтау мен елеске байланысты.
1.2. Бейне арқылы музыкалық қабылдау ерекшелігі
Музыкалық сананың ең негізі және құрылымының ортасы – дыбыс бейнесі.
Қандай да болсын процесте дыбыс бейнесі басты.
Сондықтан музыкалық бейнесі арқылы музыкалық қабылдау, бағалау,
әрекетте, қандай да болсын синзитивтік, рух процесінде музыкалық санада
құбылыс болмайды. Сондықтан өнер адамы (сазгер, ақын) көркем бейне, көркем
сурет пен көрінісітер арқылы жетеді.
Музыкалық бейне – ол сезім-ой; музыкалық шығарманың идеялық
мазмұнының дәні, тани білуі және шығармашылығы; музыкалық бейне сезімінің
процесін көрсете білуі, эмоциялық қалпы, психологиялық жүрісі, көңіл-
күйінің қалпы т.с.с.
Эмоция – баланың сана сезіміндегі сәулесі. Эмоция – іс-әрекетінің
жүргізу механизмі, өнім ретінде музыкалық бейненің мазмұны.
Қиял мен елесі – бұл психологиялық құдай, идеал саласындағы бейнесі.
Тәжірибелі педагог – музыкант, психолог. Сабақ үстінде музыка
мұғалімінің салыстыру, балалардың қорынан алу және музыкалық бейнемен
байланыстыру деген ұғым.
Өнер жинақтауы (синтезі) музыкалық сананың әдіснамалық принципінің
қалыптасуы және дамуы. Музыкалық сана құрылысының логикалық - түсінушілігі
Өнер синтезінің ерекше қолдану кезіндегі музыкалық сананың қалыптасу -
дамуы ол маңызды педагогикалық канал (жол). Кезінде Гегель өнер түрлерін
қарастырғанда Абсолюттік Идеяның қырын, көркем бейнені байқаған; бұл
әдіснамалық принцип басқадай көркем – шығармашылық пәндерде сияқты музыка
сабағында беру барысында қаралады. Сондықтан көркем бейне ол әмбебап
(универсал) сияқты, озіне бояу, дыбыс, қимыл, силуэтті жинап, бейне өнері,
поэзия, драмалық театр, архитектура, қолөнер музыкантқа ерекше
психологиялық обертондар бере тұра, көпқырлы, толықтырылған бейнені
құрайды.
Өзің сезінгендей боласың, әлдеде жасырын, ұйықтап жатқан сияқты, ішкі
жан-дүниеңде бір жарық ашылған сияқты, сондықтан сол жарық күшті бір
нәрсені оятып, жебе (стрела) сияқты болып дәл қадалады. Оны кәсіби
құралдармен шешуге болмайды. Ол сезім, ояну керек, не оны ояту керек.
Логикалық түсінушілік өнерге байланысты. Музыкант музыкалық бейнені
көрсете алушы еді, музыканы жақсы түсінсе. Сондықтан музыкалық санада
білім маңызды роль атқарып, орын алады.
Өзіндік байқау, өзіндік есеп, өзіндік тану – міне, стратегиялық
мақсат, бағыт музыкалық сананың қалыптасу-дамуы, осы білім беру әрекеті,
әрине педагог арқылы.
В.Брюсов: Ми мәдениеті қана сезім мәдениетін қамтамасыз етеді.
Музыка ғана адамның қоршаған әлемге қатынасы мен байланыс контексі.
Музыканың тану - аксиологиялық функциясы
Қоғамның дамуы мен болуы негізгі проблемасы – қалай, қандай
құралдармен аға ұрпақ жас ұрпаққа өткен уақытта жинаған қорының бәрін бере
алады, әлеммен сезімдік пен саналық қатынасты, тәжірибе жолындағы білімді,
икемділікті, дағдыны, құндылықты, шығармашылық тәжірибенің тіл бейнелерін,
бейне күйінің жүйесін, нормаларды, эталонды, идеалды, өйткені онсыз өмірдің
жүрісі болмайды. Музыкалық пайымдауды ғалымдар музыкалық тану қалыптасуы
дейді.
Сондықтан музыкаға, басқадай өнерге сүйену – жаңа ұрпақтың қалыптасуы,
болуы, тәрбиелеуі, дамуы білім жүйесін әлеуметтік басқаруы, тәрбиелеуі,
білім беруі барлық қоғамға, мемлекетке бірдей фундамент негізі дейміз.
Сондықтан, музыка ол - өнер, адам рухының ішкі өмірінің қалпы мен
белсенділігі.
1.3. Баланың музыкаға бірінші реакциясы және алғашқы музыкалықтілдің
элементтерін меңгеруі
Музыкалық ойлау – күрделі эмоциялық сенсорно - интелектуалдық
білімділік процесс және музыкалық шығарманы бағалауы. Күрделі деген, әлі де
не музыкатануда, не психологияда, не педагогикада ортақ шешім жоқ деген
сөз. Оны не интелектуалды қабылдауы, музыкаға адамның сәулесі,
музыканы меңгеру дейді т.с.
Сондықтан, 4 пен 7 жас кезінде баланың музыкалық - қабылдау ойлауы
бірлік пен қарым - қатынасы екі негізгі бағытта дамиды: а) өз-өзіндік
интонациялық қабылдауда және музыканы сезінуі; ә) өмірлік пен тәжірибе
алған баланың жеке қабылдаушылығы.
Музыкалық импровизация - өнімді көркем іс-әрекетінің формасы, одан
жаңа туынды туады. Осы әрекетте баланың шығармашылық музыкалық ойлауы
жатыр, ол музыкалық тіл арқылы қалыптасады.
Музыкалық тіл – бұл арнайы құрал, ол арқылы музыкалық ақпаратты
жеткізеді және сақтайды. Музыкалық тіл – грамматикалық норма жүйесі,
қолдану ережесі, сөз-моделді қосуы. Музыкалық тіл – барлық дыбыс
құрылысының байланыс жүйесі, оның нақты мағынасы. Музыкалық тіл – музыкалық
әрекетінің фундаменті және музыканы жүзеге асыру.
4 жасында бала музыкалық-шығармашылық қабілеті бастапқы жағдайда және
де музыкалық ойлауының өнімі ретінде қалыптасады. Бұл кезеңді байқау,
сынау дейміз.
5 жасында бала өзінің музыкалық импровизациясында кең мағынадағы
мазмұнын қолдана алады. Бұл кезеңді ырғақтық кезең деуге болады.
7 жасар бала музыкалық импровизациясының бейнелеу мазмұны кеңейе
түседі: көңіл-күй сюжетінің кеңдігі байқалады. Сондықтан, мектепке дейін
және мектеп кезеңінде балада көркем-бейне, музыкалық ойлау қалыптасады.
Бала шығармашылығында кең және аяқталған әуендер пайда болады (период
формасындағы - әуендік кезеңнің дамуы).
Балалардың музыкалық шығармашылығында қалыптасуы ол: түрлі және сұлу
әуендегі музыкалық аспаптар; балалар алдында қызығушылық музыкалық-танымдық
мақсат қою, олардың өмірлік және көркемдік әсемдігінің актуалдығы, қор
жинау т.б.; үлкен кісілердің бала шығармашылығына қатынасы, баланың
музыкада өз-өзінің әсерлігі.
Музыкалық ойлаудың негізгі параметрі. Музыкалық ойлау жүйесі (әлеумет
мәдениет қатегориясы) әлеуметтік қоршаған ортада қалыптасады, адамдардың
өзара қарым қатынасы. Сондықтан, ұлттық мәдениет өзінің ерекше музыкалық
мәдениетінің болуы, музыкалық бейненің түрлі тәсілдерінің айырмашылығы,
музыкалық ойлаудың ерекшелігі.
Сондықтан, шығыс музыкасының сипатына музыкалық ойлаудың жалпағынан
(по горизонтали) дамуы саздың көптілігінен, бірақта ырғақтық құрылысының
көптілігі, дыбыс қатынасы.
Ұстаз-музыкант – музыкалық тілді меңгеру мен әрекетінің икемділігі мен
дағдысын қадағалайды.
Кәсіби музыкант – интонация жүйесін анықтайды, мәнерлеушілік құралдары
басымды.
Музыкант – орындаушы – тәжірибе әрекетінде.
Композитор - өмірлік сезімді жүзеге асыру.
Адамның қандай да болсын ойлау әрекеті - өзінің тамырын зат туралы
білімі, материал туралы түсінігі мен ойы.
К.Д.Ушинский: ... адамның миы білім әрекеті, шынайы ...
П.П.Блонский: ... қуыс бас пайымдамайды, тәжірибе білімділігі (осы
баста) көп болса, сол бас пайымдай алады ...
Музыкалық ойлаудың мән-мәңызы - өз табиғатында, құрылысында,
айырмашылық ерекшелігінде, эволюция принципінде және дамуында.
Интонация, формалары, бейне. Қазіргі психологиялық ғылымда жалпы ойлау
концепциясы әлі де белгісіз. Әсіресе музыкалық көркем-бейнелі ойлауда.
Музыкалық ойлауды генетикалық жоспарда қарастыру (интонацияны түйсіну
және уайымдау). Генетика – бұл алғашқы материя (жүрістің, өзгерістің).
Генетика – организмнің өзгеруі, музыкалық - эстетикалық реакцияның ең
алғашы.
Б.А.Асафьев Музыка – интонация ғылыми жұмысында былай дейді:
Интонация – (дыбыс биіктігінің дәолдігі) – ең негізгі жүргізуші –
музыкалық мазмұнда, музыкалық ойда, ол және көркем ақпаратының тасушысы,
эмоциялық қуаты, рухының жүрісі т.с.с.
Келесі ... дыбыс материалдың конструктивті - логикалық ұйымдастыруы.
... көркем ойлау құрылымында екі жақтың бір-бірімен байланысы: ерекше және
жалпылогикалық.
Ерекше – берілген өнердің мәнерлеушілік құралдардың заңдылық байланысы
(музыкада - әуен, гармония және ырғақ, поэзияда – ырғақ пен буын, теорияда
- әрекеттің барлық компоненттері).
Жалпылогикалық – уақыт көлемінде, кеңестікте (пронстранство)
құрастыруы (көркем мәтінінің кеңдігі, бейнесі). Осының барлығы
(конструктивті - логикалық заңдылықтар) адамның музыкалық сезімінде
сәулеленуі.
Біріншіден екінші қалыптасады, екіншіден (қайта байланыс принципі)
біріншіге қайта оралуы.
Сондықтан, ойлау – адамның сезімінде музыкалық бейненің сәулеленуі,
логикалық және эмоцияның диалектикалық бірлігі (диалектика – ғылым -
табиғат дамуының заңдылығы және ойлаудың қарама-қайшылық бірлігі.
Сондықтан, музыкалық ойлау музыкалық бейнеге сүйенеді.
Бейне – ол қиялдану, түсінік, идея, идеал, осыны адамдардың қатынас
құралы сияқты.
Ең негізі – музыкалық ойлау, ол шығармашылық ойлау.
2 тарау. Музыкалық қабылдау
2.1. Музыкалық қабылдау - әлеумет-мәдениеттік және психологиялық-
педагогикалық мәселесі
Музыкалық қабылдау музыкалық мәдениетте көп қырлы да маңызды:
Біріншіден, композитордың, орындаушының музыка қабылдауының қорытынды
мақсаты;
Екіншіден, композициялық тәсілдердің, стилистикалық ізденістері мен
жаңашылдықты бекітуі және таңдау құралдары тыңдармандардың сезінушілік
қабылдауы және музыкалық мәдениетінің бір бөлігі ретінде өзінің жанасуы;
Үшіншіден музыкалық қабылдау – баланың музыкада алғашқы қадамынан
композитор болу ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz