Спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау
Кіріспе ... ... ... ...3
Негізгі бөлім
1 Киімнің шығу тарихы ... ... ... 5
1.1 Шалбардың шығу тарихы ... .5
2 Спорттық киім үлгісінің көркемдік сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Сән және костюмнің көркемдік шешімі ... ... ..13
2.2 Спорттық киім үлгілеріне қойылатын талаптар...16
2.3 Талғам және мода ағымына сипаттама ... ... 18
2.4 Спорттық киім үлгілеріне арналған маталардың қасиеттері ... ... ... ... .20
3 Киімді конструкциялау жөнінде жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ... ...26
3.1 Адам денесінің өлшемдерін алу техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3.2 Спорттық киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу ...
Қорытынды ... ... ... ... ...50
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қосымшалар
Негізгі бөлім
1 Киімнің шығу тарихы ... ... ... 5
1.1 Шалбардың шығу тарихы ... .5
2 Спорттық киім үлгісінің көркемдік сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Сән және костюмнің көркемдік шешімі ... ... ..13
2.2 Спорттық киім үлгілеріне қойылатын талаптар...16
2.3 Талғам және мода ағымына сипаттама ... ... 18
2.4 Спорттық киім үлгілеріне арналған маталардың қасиеттері ... ... ... ... .20
3 Киімді конструкциялау жөнінде жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ... ...26
3.1 Адам денесінің өлшемдерін алу техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3.2 Спорттық киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу ...
Қорытынды ... ... ... ... ...50
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қосымшалар
Білім беру адамның, қоғамның, мемлекеттің мүддесі үшін ұрпақ тәрбиелеу және оқыту үдерісі болып табылады. Қазіргі білім саласына көптеген өзгерістер еніп жатыр. Бұл өзгерістер тек қана білімнің кейбір салаларына ғана емес, жалпы оқыту мен тәрбие жүйесіндегі түбейгелі өзгертулер. Қазақстан республикасында білім беру жаңа бетбұрыс алуда. Ол экономикалық және рухани дамуын қамтамсыз ету жолындағы жеке тұлғаның адамгершілік, парасаттылық, эстетикалық және физиологиялық, психо-логиялық жағдайын үнемі жетілдіріп отыруын көздейді.
Матадан тігілетін бұйымдарды әзірлеу технологиясына бірнеше жұмыстар кіретіндіктен де оларды модельдеу және конструкциялау, лекалоларды дайындау, матаны пішуге дайындау және пішу, бұйымдардың бөліктерін өңдеу және оны біріктіру, дымқылды-өңдеу жұмыстары және бұйымдарды әсемдеу кезеңдерін оқыту кәсіптік оқыту мұғалімінің басты міндеті болып саналады. Сондықтанда тігін ісі бағыты сән әлемінің өзгерісіне байналысты әруақытта зерттеуді қажет ететін мәселе. Технология- грек сөзінен шыққан, ол өнімді өңдеу процесінде матадан даяр бұйым шығару шеберлігі, оның ғылымы туралы мағына береді.
Қазіргі кезде жастарға адамгершілік-этетикалық тәрбие, мәдени
білім беру және барлық деңгейдегі кәсіби кадрларды көркемдік жағынан
даярлау ісі, маңызды мәселелердің бірі. "Киіне білу де өнер" - демекші,
жастардың киім кию мәдениетіне үйретіп, өздеріне қажетті киім үлгілерін
эзірлеуге эстетикалық талғамын арттырамыз. Шалбар — сырт киім. Шалбар жүріп-тұруға ыңғайлы пішімделеді де, тізеден төмен жері тар, бел тұсы қапсырылған, балағы кең, ышқыры бітеу етіп тігіледі. Ғалымдардың көпшілігі оны кем дегенде ерте темір дәуірінде мал шаруашылығымен және аңшылықпен айналысқан көшпелі тайпалар ойлап тапқан деп есептейді.
Матадан тігілетін бұйымдарды әзірлеу технологиясына бірнеше жұмыстар кіретіндіктен де оларды модельдеу және конструкциялау, лекалоларды дайындау, матаны пішуге дайындау және пішу, бұйымдардың бөліктерін өңдеу және оны біріктіру, дымқылды-өңдеу жұмыстары және бұйымдарды әсемдеу кезеңдерін оқыту кәсіптік оқыту мұғалімінің басты міндеті болып саналады. Сондықтанда тігін ісі бағыты сән әлемінің өзгерісіне байналысты әруақытта зерттеуді қажет ететін мәселе. Технология- грек сөзінен шыққан, ол өнімді өңдеу процесінде матадан даяр бұйым шығару шеберлігі, оның ғылымы туралы мағына береді.
Қазіргі кезде жастарға адамгершілік-этетикалық тәрбие, мәдени
білім беру және барлық деңгейдегі кәсіби кадрларды көркемдік жағынан
даярлау ісі, маңызды мәселелердің бірі. "Киіне білу де өнер" - демекші,
жастардың киім кию мәдениетіне үйретіп, өздеріне қажетті киім үлгілерін
эзірлеуге эстетикалық талғамын арттырамыз. Шалбар — сырт киім. Шалбар жүріп-тұруға ыңғайлы пішімделеді де, тізеден төмен жері тар, бел тұсы қапсырылған, балағы кең, ышқыры бітеу етіп тігіледі. Ғалымдардың көпшілігі оны кем дегенде ерте темір дәуірінде мал шаруашылығымен және аңшылықпен айналысқан көшпелі тайпалар ойлап тапқан деп есептейді.
1. Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы. Шымкент, М.Әуезов атындағы ОҚМУ 2013ж.- 185б.
2. Жолдасбекова С.А. Қалабаева Қ.Р Киімді канструкциялау моделдеу-Алматы, Қазақ университеті.2007-106-106 б
3. Жолдасбекова С.А. Киімді конструкциялау мен модельдеу бойынша практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау. Шымкент. 2007. 86 бет.
4. Егорова Р.И., Монастырная В.П. Істіге біл: 5-8 сынып оқушыларына
арналған кітап. Ауд. Орынбаева Ә., Тәжіғалиева Б-Алматы: Рауан, 1993.-167 бет.
5. Шершнева Л.П. «Основы конструкции женской и детской одежды»
6. Бланк А.Ф. , Фомина М. Практическая книга по моделированию женской одежды.-М.: легкая промышленность быть издат. 1992.
7. Козлова Т.М. и др. «Моделирование и художественное оформление женской и детской одежды»
8. Махмутова Х.И. Конструируем модельируем, шьем. Книга для уч.-Н.: просвещение, 1994.-144с.:
9. Шершнева Л.П. Әйел және балалар киімін конструкциялаудың негіздері. (ауд. Орынбаева Ә.) Алматы, Рауан-1996.- 25-26 беттер
10. Асанова А. Тастанбекова Г. Киімді конструкциялау және тігу технологиясы.-Астана, 2008ж. 95б.
11. Асанова А. Айдынбекова Ж. Нұрпейісова С. Киімді конструкциялау. Астана, 2008ж.- 115б.
12. Л.П. Костецкая., Л.П. Чижикова «Конструирование и модельирование одежды». 5-7 кл. Пособие для учителей. 1990г.
13. Бланк А.Ф. Практическая книга по моделированию женской и детской одежды. -М., Логупи, 1991.-240стр.
14. Л.П. Чижикова «Кружкова конструирование».-1999г
15. Сатыбалдинова Б.С. Сәлімбаева М.А. Тігін өндірісінің технологиясы. Астана, 2008ж.- 125 б.
16. Богардус Э., Гофман. Основы художественного конструирования женской одежды. - М.: Легкая А.и пищевая промышленность, 2013.-189с.:ил.
17. Тәкішева Г.Ә., Асанова Б.Е. Киімді модельдеу және көркемдік безендіру. Аламты. 2014.- 236 б.
18. Бағжаева С.Қ. Әйелдер мен балалар киімдерін сәндеу технологиясы. Оқу құралы – Республикалық баспа кабинеті. Алматы. 2013. – 199 б.
19. Рослякова Т.А. Крою и шью 2-е изд. - СПб:Питер, 2014.-320 с:ил
20. Чернышева Л.А. Энциклопедия кроики и шитья. - Минск. Харвест, 2014.-160с.:ил.
21. Егорова Р.И. Іс тіге біл. Алматы. 2010.- 160 б.
2. Жолдасбекова С.А. Қалабаева Қ.Р Киімді канструкциялау моделдеу-Алматы, Қазақ университеті.2007-106-106 б
3. Жолдасбекова С.А. Киімді конструкциялау мен модельдеу бойынша практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау. Шымкент. 2007. 86 бет.
4. Егорова Р.И., Монастырная В.П. Істіге біл: 5-8 сынып оқушыларына
арналған кітап. Ауд. Орынбаева Ә., Тәжіғалиева Б-Алматы: Рауан, 1993.-167 бет.
5. Шершнева Л.П. «Основы конструкции женской и детской одежды»
6. Бланк А.Ф. , Фомина М. Практическая книга по моделированию женской одежды.-М.: легкая промышленность быть издат. 1992.
7. Козлова Т.М. и др. «Моделирование и художественное оформление женской и детской одежды»
8. Махмутова Х.И. Конструируем модельируем, шьем. Книга для уч.-Н.: просвещение, 1994.-144с.:
9. Шершнева Л.П. Әйел және балалар киімін конструкциялаудың негіздері. (ауд. Орынбаева Ә.) Алматы, Рауан-1996.- 25-26 беттер
10. Асанова А. Тастанбекова Г. Киімді конструкциялау және тігу технологиясы.-Астана, 2008ж. 95б.
11. Асанова А. Айдынбекова Ж. Нұрпейісова С. Киімді конструкциялау. Астана, 2008ж.- 115б.
12. Л.П. Костецкая., Л.П. Чижикова «Конструирование и модельирование одежды». 5-7 кл. Пособие для учителей. 1990г.
13. Бланк А.Ф. Практическая книга по моделированию женской и детской одежды. -М., Логупи, 1991.-240стр.
14. Л.П. Чижикова «Кружкова конструирование».-1999г
15. Сатыбалдинова Б.С. Сәлімбаева М.А. Тігін өндірісінің технологиясы. Астана, 2008ж.- 125 б.
16. Богардус Э., Гофман. Основы художественного конструирования женской одежды. - М.: Легкая А.и пищевая промышленность, 2013.-189с.:ил.
17. Тәкішева Г.Ә., Асанова Б.Е. Киімді модельдеу және көркемдік безендіру. Аламты. 2014.- 236 б.
18. Бағжаева С.Қ. Әйелдер мен балалар киімдерін сәндеу технологиясы. Оқу құралы – Республикалық баспа кабинеті. Алматы. 2013. – 199 б.
19. Рослякова Т.А. Крою и шью 2-е изд. - СПб:Питер, 2014.-320 с:ил
20. Чернышева Л.А. Энциклопедия кроики и шитья. - Минск. Харвест, 2014.-160с.:ил.
21. Егорова Р.И. Іс тіге біл. Алматы. 2010.- 160 б.
Спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1 Киімнің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Шалбардың шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2 Спорттық киім үлгісінің көркемдік сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...13
2.1 Сән және костюмнің көркемдік шешімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..13
2.2 Спорттық киім үлгілеріне қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3 Талғам және мода ағымына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..18
2.4 Спорттық киім үлгілеріне арналған маталардың қасиеттері ... ... ... ... .20
3 Киімді конструкциялау жөнінде жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ..26
3.1 Адам денесінің өлшемдерін алу техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...26
3.2 Спорттық киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Білім беру адамның, қоғамның, мемлекеттің мүддесі үшін ұрпақ тәрбиелеу және оқыту үдерісі болып табылады. Қазіргі білім саласына көптеген өзгерістер еніп жатыр. Бұл өзгерістер тек қана білімнің кейбір салаларына ғана емес, жалпы оқыту мен тәрбие жүйесіндегі түбейгелі өзгертулер. Қазақстан республикасында білім беру жаңа бетбұрыс алуда. Ол экономикалық және рухани дамуын қамтамсыз ету жолындағы жеке тұлғаның адамгершілік, парасаттылық, эстетикалық және физиологиялық, психо-логиялық жағдайын үнемі жетілдіріп отыруын көздейді.
Матадан тігілетін бұйымдарды әзірлеу технологиясына бірнеше жұмыстар кіретіндіктен де оларды модельдеу және конструкциялау, лекалоларды дайындау, матаны пішуге дайындау және пішу, бұйымдардың бөліктерін өңдеу және оны біріктіру, дымқылды-өңдеу жұмыстары және бұйымдарды әсемдеу кезеңдерін оқыту кәсіптік оқыту мұғалімінің басты міндеті болып саналады. Сондықтанда тігін ісі бағыты сән әлемінің өзгерісіне байналысты әруақытта зерттеуді қажет ететін мәселе. Технология- грек сөзінен шыққан, ол өнімді өңдеу процесінде матадан даяр бұйым шығару шеберлігі, оның ғылымы туралы мағына береді.
Қазіргі кезде жастарға адамгершілік-этетикалық тәрбие, мәдени
білім беру және барлық деңгейдегі кәсіби кадрларды көркемдік жағынан
даярлау ісі, маңызды мәселелердің бірі. "Киіне білу де өнер" - демекші,
жастардың киім кию мәдениетіне үйретіп, өздеріне қажетті киім үлгілерін
эзірлеуге эстетикалық талғамын арттырамыз. Шалбар -- сырт киім. Шалбар жүріп-тұруға ыңғайлы пішімделеді де, тізеден төмен жері тар, бел тұсы қапсырылған, балағы кең, ышқыры бітеу етіп тігіледі. Ғалымдардың көпшілігі оны кем дегенде ерте темір дәуірінде мал шаруашылығымен және аңшылықпен айналысқан көшпелі тайпалар ойлап тапқан деп есептейді.
Дәстүрлі қазақ қоғамында шалбар қалтасыз әрі кең етіп тігілген. Ол тұрмысқа (мініске, малдас құрып отыруға, тағы басқа) қолайлы болу үшін жасалынған. Балағы кейде етік қонышына салынатындай тар немесе сыртқа шығарылатындай кең болады. Көшпелі тұрмысқа ыңғайластырылған Шалбардың бауы ышқырға өткізіледі. Оның атқа мініп-түсуге кедергі келтірмеуі үшін ешқандай түймесі, ілмешегі жоқ, белдік орнына бау пайдаланылды. Ертеде қазақ қоғамы шалбарды жаздық және қыстық деп екіге бөледі. Алғашқысына матадан тігілген сырма шалбар мен жарғақ шалбар жатады. Түгі қырылып иленген мал терісін қына, тал қабығы, жосамен бояп, алды мен балақ жағын түрлі жібек жіптермен айшықталған жарғақ шалбарды байлар, жас жігіттер сәндікке киген. Қой терісін өңдеп илеген, жүн бетін ішіне қаратып, кең етіп тігілген тері шалбарлар да болған. Жарғақ пен тері шалбардың ышқырбауына жіңішкелеп тілінген қайыс бау тағылды, қажет жағдайда балағына да балақбау тағылған. Егер балағы етік сыртына кететін кеңдеу болса, оны зермен көмкерді, сырып кестеледі. Матадан (барқыт, ұлпа, пүліш, шұға, шибарқыт, тағы басқа) да шалбар көптеп тігілген. Жылы болуы үшін қой, түйе жүні, мақта қосылған шалбарды сырма деп атады. Қазақ шеберлері шалбарды неше түрлі жібек жіптермен өрнектеп кестеледі, балақ аузын жұрындап, әдіптеп, түсті матамен балақтаған, сондай-ақ терісі бағалы аң терілерімен жұрындаған. Қарт адамдар көбіне балағы жырық кең шалбар киіп жүрген. Шалбар қазақ халқының ертеден келе жатқан ұлттық киімдерінің бірі
Киімді конструкциялау мен модельдеу бойынша оқу құралы практикалық жұмыстарды орындауға арналып отыр. Оқу құралында киім түрлері оларға қойылатын талаптар, өлшем алу техникасы мен қосымшалар қосу жөнінде мәліметтер берілген. Сонымен қатар, әйелдер мен қыздардың белдемшелі иықты киімдері және ұлттық бас киімдері конструкциялау мен модельдеу жөнінде мәліметтер берілген. Оқу құралында лаборатория-практикалық жұмыстың тақырыптары, жұмыстың мазмұны, орындалу барысы, қажетті әдебиеттер ашылып корсетілген Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы[1], Жолдасбекова С.А., Қалабаева Қ.Р., [2], Жолдасбекова С.А. Киімді конструкциялау мен модельдеу бойынша практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау[3], Егорова Р.И., Монастырная В.П. Істіге біл [4], Шершнева Л.П. Основы конструкции женской и детской одежды [5], Бланк А.Ф., Фомина З.М. Практическая книга по моделирование женской одежды [6], Козлова Т.М. Моделирование и художественное оформление женской и детской одежды [7], Махмутова Х.И. Конструируем модельируем, шьем. [8], Шершнева Л.П. Әйел және балалар киімін конструкциялаудың негіздері [9], Асанова А. Тастанбекова Г. Киімді конструкциялау және тігу технологиясы[10] және т.б. оқулығы бойынша оқу құралында киім түрлері, оларға қойылатын талаптар, өлшем алу техникасы мен қосымшалар қосу жөнінде мәліметтер берілген.
Біз өз жұмысымызда мектептің оқу үрдісінде оқушыларды тігін ісіне үйрету қажеттілігін ескере келе зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу нысаны - спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау мен модельдеу үдерісі.
Зерттеу пәні - спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу
Курстық жұмыстың мақсаты: спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу жолдарын ашып көрсету.
Курстық жұмыстың міндеті:
- киімнің шығу тарихына шолу;
киімнің көркемдік ерекшеліктері мен заңдылықтарын анықтау;
адам бейнесінің өлшемдік сипаттамасын беру;
спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау
және модельдеу.
Зерттеудің практикалық құндылығы: спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу жолдарын ашып көрсетіліп, сызба жұмыстары әзірленді.
1 Киімнің шығу тарихы.
1.1 Шалбардың шығу тарихын шолу
Спорттық стиль - ХІХ ғасырда спорпен шұғылдану немесе басқа ойындар үшін шығарылды. Бүгінгі күндерде бұл киімдер түрлі спорттық жаттығуларды орындау үшін пайдаланылады. Бұл киімдер қимыл қозғалысқа ыңғайлы, берік, табиғи материалдардан жасалған, қолдану функциясына сай, түрлі фурнитураларды пайдалана отырып әзірленген, сәндік тігістерімен, белгі символдарымен ерекшеленетін киім үлгілері болып табылады.
Біздің қоршаған ортамызда киімнің шығу тарихы өте қызықты кезеңдерден өткенін байқауға болады. Шалбар кәдімгі киімнің бір бөлшегі ретінде қолданылып келетін шалбардың шығу тарихына тоқталсақ.
Ертедегі киімдердің белінде және мықын тұсына белдік байланатын болған. Шалбар - теріден және тропикалық өсімдіктердің жапырағынан, талшығанан сонымен қатар ағаштың жұмсақ қабығынан тоқылып жасалынды. Шалбар мен белдемше адам үшін өте ыңғайлы киім болып саналады.
Климаттың ыңғалды аймақтарында киім түрлері де әртүрлі болды. Ніл өзенінің жағалауындағы тұрғындар үшін киім аса қажет болмады. Онда тек ұятты жерлерін жабу ғана жеткілікті болды. Ерте кездегі Египет ерлері беліне жолақты белдік тағып жүрді.
Шалбар роман тілінен аударғанда broсk - сырт киім ретінде қолданды. Ол аяқ пен кеуде бөлігін жауып тұрды. Бұл киім түрі Рим қаласында алғаш рет қолданылды. Рим империясының беделді адамдары осы киімді күнделікті тұрмыста киді. Ал германдықтар алғашында белдемше киетін болған, ол жүн матасынан тігілген және оның ұзындығы тізеге дейін жетті. Мұндай ұзын жартылай белдемше қазіргі таңда шотландықтардың таулы аймағанда сақталған. Ал скифтер үнемі шалбар киіп жүрді. Шалбарды киюді әдетке айналдырған германдықтар, викингілер, варварлар, голлы болды.
Перғауынның алжапқышына (схенти) алтын жіпті парша матасына тігіліп қатпар салынды, әрі схентидің алдына патша өрнегі түсірілген үшбұрышты тығыз тоқылған мата ілінді.
Орта ғасырларда ерлер мықынға ұзындығы тізеге дейінгі қысқа әрі, белтұсында байланған шалбар киді.Ол шалбар сыртқы шалбардың балағын бекітіп тұрды. Ерлер гардеробында шұлық шалбарларда қолданылды. Әр бір шұлық жеке киілді. ХV ғасырда ашық түсті қынамалы, әрі қысқа киімдерді киюге құмартты. Онан соң мода ағымына ұзындығы тізеге дейін жететін , қатпарлы сыртқы шалбар үлгісі енді. Реформациялау дәуірі кезінде ХV ғасыр соңында киім пішімінде өзгешіліктер болды. Яғни денеге қынамалы күртеше мен шалбар шұлықтарын ысырып, киімнің қимыл - қозғалысы ыңғайлы болу үшін, тізе, иық және белек тұстарын астарлап, тұсқа ұзын тіліктер түсірді. Қиықтың астынан ашық түсті астар киімге өзіндік сән берді. Қиықтың шетін өңдеу үшін тігіншілер бұйымның шетін әдіптен өңдеу технологиясын меңгерді. Бұл модаға алғашында ақсүйектер қарсы болса, соңынан дүние жүзіне мода ретінде таралды.
Контрреформация деп аталатын уақыттың келгеніне қарамастан тілме сән элементтері енді қысқа шалбарданда табуға болады. 1589 жылы трикотажды мата машина ойлап табылып, аристократтар арасында ерлер аяқтарына, тығыз тоқылған шұлық немесе жібек шалбар, трико кеңінен тарады. Кейінірек қысқа шалбарлар қымбат қаусырма мен сәнделіп, балағының пішімін дөңгелетіп көрсету үшіп, астар арасына жүн немесе сабанмен толтырылды және жастықша түріндегі қалташалар қондырылады, оларды күртешеге ілгектерімен кигізіп бекітеді - сонда әйгілі үйрек қарын пішімді киім үлгісі (XVI ғ)пайда болады.
Контрреформация уақытында испандық кастюм тар әрі қатқыл болып, ол қозғалысқа күшті әсер етті. Осы қаталдылықтың едәуір әлсіреуі отыз жылдық соғыс қарсаңында XVII ғасырдың басында басталды.
XVII ғасырдың ортасынан сән шығарудағы басымдық рөл француз сарайына ауысты. Сән дамыту бағытындағы көрініс версалдық диктатқа көшеді. Елестетіп көріңдерші: қысқа жеңді, қысқа ашық күртеше. Бұл париж балаларына былай деп айтуға мәжбүрледі: Жолдас, сіз шалбарыңызды жоғалтасыз! Бұл қандай шалбар болды десеңізші! 1602 - жылы бұл қысқа шалбар пішімі тізені айнала түсіп, әйелдер белдемшесіне ұқсас келеді.
Олардың ішінен едәуір қысқа ақ (шілтері) манжетті шалбар, оның иесін әйелдер киіміне жақындата түсті. Оны Людовик ХIV Француз корольі киімінен көруге болады.
Сурет 1. Панталондар
Рококо стиліндегі еркек кастюмінде борокко дәуірінің шілтірімен безендірулері сақталып отырды. Кейінірек рококо стилі сәндік түрлі бояулармен байытты. Тізеге дейінгі шалбарлар - кюлеттер (фр.culotte), жібек шұлықтармен башмактар пайда болды. Француз революциясының қанды тербелісінен соң жүруші карикатура ретінде көрінетін адам сенгісіз - таңғажайыптар пайда болды. Ит құлағы тектес ұзын, қысқартылмаған шаштар ерекше күлкі туғызды .
Ерлер костюмінде романтизм әйелдегідей түс пен форма молшылығында көрініс бермейді. Көк немесе қоңыр фрактағы, ұзын шалбардағы азамат едәуір біркелкі, қарапайым көрінді.
XIХ ғасырда сән моряк кастюмдерінде, орманшылар мен балықшылар киімдерінде бүкіл ортағасыр бойында сақталған ежелгі германдақ ұзын, әрі кең шалбарларға оралды.
Панталондар - моряктардың ұзын шалбарлары - тек ерлер киім ілгішінде ғана емес сонымен бірге әйелдерде жұқа шілтері панталон түрінде болады.
Әйелдер гардеробында үлкен орынға шалбарлар 1910 - 1920 ж.ж.
XIХ ғасырда Европада шалбарлы кастюмдер пайда болды, велосипедті айдауға қолайлы кастюмдер, машина жүргізуге қолайлы голифе шалбар, саяхатқа арналған манжетті шалбарлар, демалысқа арналған етегі кең шалбарлар бүгінгі күні қолданыста көп.
Ол уақытта шалбар киген әйелдерге театрға кіруге, көшеде жүруге арнайы рұхсат берілген жоқ.
Шалбар моделінің түрлілігі бұйымның формасының әртүрлілігі шешілуіне, силуэтіне, ұзындығы мен кенділігіне, белдіктің формасына, балағының өзгеруіне, кадамыш (қалта, қондырма, белдік, жөне т.б.) төменгі бөлік детальдарының орналасуына байланысты. Тұрлі шалбар моделін алу тәсілдерінің бірі-детальдарды жеке бөліктерге бөлу, сызықгарды тігістермен, бейкамен, жиекпен көмкеру.
Ежелгі дәуір қоғамында киім дайындауда түрлі материалдарды пайдаланды. Қай кезеңде болмасын, киім формасы климаттық жағдайға және материалдың сапасына байланысты түрлі пішімде, құрылымда, сол қоғам талаптарына лайықты деңгейде тігілді. Киімнің матасына, салт-дәстүрге байланысты оны денеге түрліше орап жамылғы етті, яғни: денені шаршаулап орау, денені айналдыра орау, мойын ойындысын ою арқылы орау.
XІX ғасыр костюмінің қалыптасуына XІІІ ғасыр киім үлгілері әсер етті. Біздің бүгінгі күнде киіп жүрген киім үлгілеріміздің де негізгі бөліктері сол уақыттағы киім бөлігінің негізінде дами түсті. Тіпті кейбіреулерінің пішімі де осы уақытқа дейін өзгермеген. XІX ғасыр ерлер костюмі - жұмыс костюміне қолайлы болды.
Ерлер етікке дейін ұзын панталондар киді. Олардың белі тарпа баумен тартып байланды. Панталондары өте кең, әрі сәнді болып, тізе тұсына байланды. Аяқтарына ақ шұлық киді. Оның жоғары бөлігі қайырылып, шілтерімен - канондармен сәнделді. Олар панталон бауларына бекітілді. Бұл киім үстінен кей кездері қысқа юбка ренграв (Ренграф ван Сальи-Париждегі голландық елші есіміне сай аталды) киді. Юбка астынан шұлықтың кружевалары көрініп тұрды.
Пред-а-порте тарихын 20-шы жүзжылдықтың екінші жартысынан бастап есептейді. Соғыстан кейінгі жылдардағы жастар киімінде ыңғайлы жақтары бағаланды, нәтижеде онша қымбат емес, бірақ сәнді киімдерге сұраныс көбейді. Фабрикалар мен кішігірім фирмалар сәнді киімдерді сатып алушыларға лайықтап шығара бастады. Сөйтіп, дайын көйлектерді көптеп шығаруға өтті. 60-шы жылдардың аяғында, әлемдегі бар киімнің жартысынан көбі, 25 жастағыларға арналып сатылды.
Банан-шалбар тропикалық жемісті еске түсіреді. Тізе тұсында кең, тобық тұсынан тарылған, үгікпен қыр салынбайды.
Сурет 2. Банан шалбарлар
Ретро стиліндегі шалбар-жалпақ белдікті, бел тұсында жатқызылып тігілген қатпарлары бар, мықын тұсында балағы кеңейтілген.
Сурет 3. Ретро стилдегі шалбарлар
Силифет -шалбар балағы біркелкі тар, жіліншік тұсында жатқызылып тігілген қатпарлары бар. Бұл шалбарды биік өкшелі туфлимен немесе балағын етік қонышына салып кию керек.
Сурет 4. Силифет - шалбарлар
Галифе- тізеден жоғарғы жағы делдиген кең тар балақты шалбар.
Бұрын негізінен әскери адамдар киген. Киім киюге ыңғайлы әрі әдемі болуы тиіс. Галифенің басты артықшылығы да осы. Бұл шалбар қазіргі таңда бишілерге таптырмас киім болып саналады. Сонымен қатар, спортшыларға да, тіпті қарапайым демалысқа шыққанда да пайдасы жоқ емес. Галифені аяқ киімнің көптеген түрлерімен киюге болады. Заманауи киінетін жастар мен спорттық стильді жақсы көретіндер бұл киімді өз гардеробында міндетті түрде сақтайды.
Заманауи галифе шалбарлар түрлі маталардан тігіледі: эластан, мақтадан, джинсыдан және тіпті жібектен де тігіле береді. Егер шалбар дұрыс таңдалса дене сымбатына көңілі толмайтындар осы фасонды көп киетініне назар аударғанымыз да жөн.
Сурет 5. Галфе шалбарлары
Белдемше-шалбар - ұзындығы модельге байланысты кең балақты шалбар. Бұл киімнің тұрін біздің ғасырымыздың басында (30-шы жылдар) киген.
Сурет 6. Белдемше-шалбар
Джинсы-шалбар қара көк түсті (индиго) тығыз мақта-матадан
тігілген. Бастапқыда шалбар американдық фермерлер мен нөкерлердің жұмыс
киімі ретінде пайдаланылды. Бұл атау итльяндық Гонуз (Дженова) қаласының
атынан шыққан.
Сурет 7. Джинсы-шалбар
Шорты- қысқа шалбар, спорттық және жағажай киімі.
Short - бұл қысқа шалбар. Ағылшын тілінде short қысқа деген мағынаға ие. 19 ғасырдың 20-шы жылдарынан бастап бұл атрибут колледждер мен гимназия оқушыларының негізгі киімі ретінде танылды. Ер балалар оны кәмелеттік жасқа дейін ғана киген, ал бұл жастан өткен соң бұл киімді кию ұят саналған. Жалпыға ортақ осынау қалыптасып кеткен заңдылыққа америкалықтар бірінші болып қарсы шықты. Ал еуропада қысқа шалбар олардан 20 жыл өткен соң ғана киіле басталды. Сөйтіп, бүгінге дейін қысқа шалбарды барлық елдің ер азаматтары кие бастады.
Сурет 8. Шорты- қысқа шалбар
Комбинезон - тұгастырылып тігілетін бешпент-шалбар. Комбинезонның көмегімен ерекше және сәнді бейне жасау өте оңай. Оның бір ерекшелігі - бел аймағында көлденең жолақ болмайтындықтан бейнені ұзын етіп көрсетеді. Бұл дегеніміз, комбинезон аласа бойлы қыздарға да, екі-үш келі артық салмағын жасырғысы келетін қыздарға да жарасады.
Белі қиылған. Жеңі артқы және алдыңғы бойлармен қосылып пішілген. Жіңішке, ұзынша жаға. Алдыңғы және артқы бойда иық тігісі арқылы бір-бірден ұзынша қатпар салынады. Шалбар балағы төмен қарай қусырыла түскен.
Сурет 9. Комбинезондар
Бермуды- тізеге дейін ұзындықга манжетті жеңіл шалбар. Қысқа шалбар киімінің консервативті моделі бриджи деп аталады. Оның балағы тізе мен одан да төмен болады. Бриджиді күнделікті жағдайларда да, демалыста да кие беруге болады.
Сурет 10. Бермуды
Гольф -шалбары - түймелі манжетті тізеден сәл төмен шалбар.
Ашық түрлі-түсті шалбармен киеді. Тізеден төмен тұймеленді.
Гольф - шалбар (ағылшын -спорттық ойында киетін шақпақ матадан тігіледі) ХХ ғасырдың 20 жылдары сәнге спорттық киім ретінде енген.
Сурет 11. Гольф -шалбары
Кюлоты- қысқа әйел шалбары. Балағы біркелкі кең, беліңде кең
қатпарлары бар жөне тізеден төмен қалтасы бар.
Сурет 12. Кюлоты- қысқа әйел шалбары
Әр кезде подиумнан қылаң беріп тұратын кюлот соңғы кездері қыз-келіншектердің сүйікті киімдердің біріне айналды.
Бір кезде тек аристократтар мен байлар ғана киген кюлотты, тренчкот сияқты қазір көбіне қалалықтар, талғамы жоғары жандар ғана киеді.
Ең алғаш кюлотты Эльза Скиапарелли 30-жылдары өз коллекциясында пайдаланған екен. Кюлот -- тобықтан жоғары тұратын қысқа, кең балақ шалбар. Оның подуимда кестеленген, біртегіс, принтті, былғарыдан, күдеріден, қалың, жұқа маталардан тігілген алуан түрлері көрсетілді.
Кюлот бойы ұзын қыз-келіншектерге сөзсіз жарасады. Тым қысқа шалбар (шорты) киюге қысылатындар үшін кюлот - таптырмайтын шешім. Әсіресе күннің ыстығында өте ыңғайлы. Ал аласа бойлы бойжеткендер кигісі келсе, аяғына биік киюді ұмытпағаны жөн. Себебі қысқа шалбар бойды одан сайын аласартып көрсетуі мүмкін.
Сурет 13. Торкөз-жолақ әйел шалбарлары
2 Спорттық киім үлгісінің көркемдік сипаты.
2.1 Сән және костюмнің көркемдік шешім
Дизайнер көркемдік жобалауды жақсы меңгеру, костюмді моделдеу, костюмді сəндеу, талдау, моделдерді ұсыну, объективті сапасын бағалау, эстетикалық жағынан сауатты анықтау жəне композицияны дамыту қажет. Ұсынылып отырған жұмысты орындағанда біріншіден жеке силуэттің, ою-өрнек композициясын құрастыру, оның түстік шешімін табу, əртүрлі техниканы қолдану əрбір білімгердің ой-өрісін кеңейтіп, еңбекқорлыққа үйретеді. Осы жұмысты орындай отырып білімгер силуэт түрлерін, формаларын, əртүрлі киімдердің киетін орнын, ыңғайлы, қонымды болуын, əрбір жеке бөлшектерінің орналасуы белдеулерін дұрыс таба білу, т.б. мəліметтерді өз біліміне қосып алады.
Көркемдік негіз компоненттеріне мыналар жатады: көркемдеу стилі, силуэт пен сызықтар, материал пропорция, түс, әшекей. Тарихқа көз салсақ, әрбір дәуірдің және әрбір халықтың өзіндік көркем стилі калыптасқан. Олар сәулет өнерінде, тұрмыстық бұйымдарда байқалады. Белгілі бір стильдің өзінде киімнің жеке бөліктерінде өзгерістер болады. Бұл өзгерістер белгілі бір уақыт аралығында байқалады және ол киім тарихында сән ағымы яғни -мода деп аталады. Модаға байланысты киім жаңарып және жетіліп отырады. Әрбір мода бағытына сай киімнің мынадай сызықтары айқындалады: силуэтті, конструкторлы және сәндік.
Көркемдік жұмыстарды жасауда заттың өзіне қарап мүмкіндігінше көп жұмыс жасау керек. Өздеріңді қоршаған ортадағы ашытқы, əсерлі сəттерді айқындай білу, көріп есте сақтау қабылетін, қиялдану мен аңғарымпаздықты да дамыту қажет. Көркем шығарма бөліктерінің орналасуы жəне олардың бірлігі -- Көркемдік деп аталады. Графикалық сурет пен кескіндемілік сурет салуда сызықтық, пішінді құруда құрымдымық, тепе-теңдік (пропорция), көлем, жарық пен көлеңке, көңіл күй мен жай-жапсарды беру жүйеленеді, əсіресе Көркемдік қарекеттер жайлы ерекше айтуға болады. Суретші сурет салу барысында композиция көмегі арқылы өзінің ойлары мен сезімін білдіріп, оларды толғандырып , өмір шындығын мен қиялын көрсете алады.
Силуэт сызықтары - иық сызығы, бел сызығы және бұйымның төменгі сызығы (киімнің орналасу деңгейіне және қыналу дәрежесіне карай). Осы негізгі үш сызық арқылы киімнің силуэтін айқындап, оның мәнділігін арттырып пропорционалдығын ашып көрсетеді.
Конструкторлы сызықтар - бұл бұйымның негізгі формасын шығаруға қатысатын сызықтар жатады, атап айтсақ: иық сызығы, бүйір сызығы, бел сызығы, жең ойындысы мен жаға ойындысы, бүкпелер мен қатпарлар және т.б.
Сәндік сызықтар - олар түрлі әшекейлердің (кестелер, мережкалар, шымшымалар, бүрмелер және т.б.) сонымен қатар сәндік бөлшектер (жағалар, манжеттер, қақпақтар және т.б.) арқылы киімге түседі.
Сәндік-конструкторлы сызықтар киім формасын шығаруда негізгі роль атқарады. Конструкторлық сызықтар көбіне сәндік те рольді атқарады. Мысалыға: жағаның, қақпақтың, қалтаның жиек, рельефті сызықтары әрі конструкторлы, әрі сәндік сызықтар болып саналады.
Киімдегі сызықтардың ерекше маңыздылығымен анықталады: олар көлемді формаға біздің назарымызды аудара отырып, түрлі эмоциялық күйге ұшыратады. Мысалы: көлденең сызықтар - бір қалыптылықты, вертикальды сызықтар - биікке бағыттап, қисық сызықтар - қимыл қозғалысты, көлбеу сызықтар тұрақсыздықты білдіреді. Түрлі кейіпкердің киімін әзірлеу үшін эмоциялық күйді білдіреді. Киімнің Көркемдік шешімін табуда эстетикалық талаптарға сай келуі үшін конструкторлы сызықтар сәнді-конструкторлы рольді атқаруы тиіс. Сондықтан ондағы сызықтар вертикальді, горизонтальді, диагональді және қиғаш қисық сызықты болуы мүмкін.
Әсемдіктің басты элементтерінің бірі киім элементтерінің пропорциясы мен киімнің адам денесіне пропорционалды қатынасы.
Киімнің силуэтіне және жалпы композициясына адам тұласының қатынасына сай бұйымның ұзындығы мен енін анықтап, бел сызығының деңгейін белгілейді. Мысалы, ұзын бойлы толық әйелге, қысқы киім қонымсыз болады, себебі пропорциялық катынас өзгеріп, дене тұлғасы қысқарып көрінеді, тіпті, қысқы бойлы әйел көйлегі, квадрат, ауыр секілді көрінеді. Ал, жас әрі бойы орташа, толық емес әйелдерге мұндай көйлектер жарасымды келеді.
Киімді көркемдеуле материалдың сырткы көрінісі көркемдік қасиетке ие, олар: матаның фактурасы, суреті, түсі.
Таңдалған алғаш модельге сай киімдегі мата суретінің көрерменге әсерін ескеру қажет. Мата суретінің ерекшелігі болашақ бұйымның конструкциясын анықтауға әсер етеді. Киімді көркем конструкциялауда мата түсі үлкен роль атқарады. Белгілі бір түстер арқылы адамның жеке ерекшеліктерін айқындауға немесе оны керісінше жоғалтуға болады. Сондықтан, тұтынушының талғамына және оның сыртқы кейіпін қоршаған ортада қабылдауға әсер етуде киім матасының түсі, фактурасы, суретінің маңызы үлкен.
Жалпы киім ұғымы адамдардың уақытқа және қоғамдық жағдайларға сәйкес сұлулық туралы белгілі бір ұғымын бейнелейтін сәнмен (мода) тығыз байланысты болады. Азамат қоғамы дамыған сайын бұл көзқарастар өзгереді, яғни сән де үнемі жаңарып отырады.
Әдебиеттерге шолу нәтижесінде көркемдеудің негізгі заңдылықтары мен ережелеріне мыналар кіретіндігін анықталды:
1. Көркемдеудің барлық құралдар киімнің қолдануына сай келіп оны айқындай түсуі қажет.
2. Көркемдеудің барлық элементері мен бөліктері бір-біріне мөлшерлес әрі өлшемдес болуы қажет.
3. Міндетті түрде Көркемдік орталық болуы тиіс.
4. Көркемдеу тұтас болуы қажет.
Бірінші заңдылыққа байланысты бірнеше ережелерді атан өтуге болады, бірінші ереже: киімнің қолдануына байланысты оның формасының сай келуі әрі біртұтас үйлесімділігінде. Мысалы шомылуға арналған киім денеге қанымалы болып, тұлға формасын айқындап тұратын формаға ие болса, адамның суда жүзуіне ыңғайлы болады, ал керсінше төсек киімнің формасы кең, қимыл қозғалысқа ыңғайлы етіп, ауа өткізгіш материалдан тігіледі. Сонымен, киім формасы оның қолдануына сай келсе, онда киімнің практикалық маңыздылығы арта түседі.
Екінші ереже: киімнің қолданылуы мен формасына материалының сай келуін суретші-модельер алдын-ала ойластыру қажет. Мысалыға, жоғарыда айтылған шомылуға арналған киім денеге қынамалы боуы қажет дедік, осы форманы шығару үшін біз созылмалы, су өткізгіш химиялық талшықтан жасалған материалды пайдаланамыз.
Көп қыртыстанатын матадан қынамалы формалы, шаршаулы, бүрмелі көйлек немесе қатпарлы белдемшелерді жасауға болмайды, мұндайда көп қыртыстанбайтын матаны пайдаланған жөн. Тез қыртыстанатын матадан жеңсіз, жағасыз, етегі кең, қарапайым формалы киімдерді тігуге болады. Дегенімен, қазіргі уақытта ғылым мен техниканың өркендеуі нәтижесінде тоқыма өндірісінде түрлі жоғары сапалы, әрі түрлі қасиетке ие материалдар шығарылуда. Осы материалдарды қолдануда, дайындалатын киім моделінің тұтыну мақсатына орай киім матасының сай келуін ескеріп, оны дұрыс пайдалана білуді қажет етеді.
Үшінші ереже: Киімнің формасының және матасының, тұтыну мақсатына орай сәндеу элементтерінің сай келуі. Киімді композициялауда кез келген сәндеу элементерін қолдануда, оның түрі мен атқаратын ролін айқындау қажет, яғни сәндеу элементтері матаның қасиетіне, фактурасына, киімнің қолданылуна және формасына қайшы келмеуін ескеру. Мысалы, нәрестеледің мақта масынан тігілген жейдесіне жеңіл кесте немесе жұмсақ тақыма бау, таспа бауларды қолдану арқылы киімнің көркемдік шешімін табуға болады.
Көркемдеудің екінші заңдылығы бойынша композицияның барлық элементтері мен бөліктері бір-біріне мөлшерлес әрі өлшемдес болуы қажет , яғни киімнің жеке бөліктерінің (жең, өңір, юбка) өлшемдерінің, мата түсімен фактурасы (юбка, жейдемен, көйлек сәнді жаға мен белдік, клапанмен т.б.), жеке бөлшектері (жаға, қалта т.б.), сәндеулері (кесте, аппликация, түйме, қатпар, шаршаулар, рельефті тігістер т.б.) бір-біріне өлшемдес әрі мөлшерлес болуы қажет.
Көркемдеудің үшінші заңдылығы бойынша міндетті түрде Көркемдік орталық болуы тиіс, яғни киімді композициялауда ең басты нәрсе киімдегі Көркемдік орталық болып саналады. Көркемдік орталықты - назар аудару орталығы деп түсінуге болады. Киімдегі көркемдік орталық бант, гүл, мойын шалғы, белдік және т.с.с. сәндеу элементері немесе киімнің жағасы, иініші сонымен қатар киім матасының түсі, пішімі, екі-үш түстің үйлесімі болуы мүмкін. Барлық жағдайда да негізгі басты дақ композицияның басқа элементерін толықтырып оны айқындай түседі.
Көркемдеудің төртінші заңдылығы - көркемдеу тұтас болуы қажет. Киімнің Көркемдік бірегейлі тұтас болуы, ондағы басты элементке жеке элементердің бағынышты болуында. Киім көркем, тұтас болуы ойды толық жеткізуіне әсер етеді, әрі ол жеңіл қабылданады. Костюмнің барлық бөліктері, аумағы, пішімі, түсінің өзара сай келуі әрі қосымшаларымен үйлесімді болып, адаммен бәсекеге түспеуі қажет.
2.2 Спорттық киім үлгілеріне қойылатын талаптар
Спорттық стиль - демалыста, спортпен айналысқанда, саяхатқа шыққанда киюге ыңғайлы киімдер. Жалпы спорттық стильдегі киімдерде адам өзін еркін және ыңғайлы сезінеді.
Қазіргі заман жеткіншектерінің киім үлгілері, көңіл - күйді көтеріңкі етіп көрсететін қанық түстермен және спорттық, фольклорлық еркін стильде болуымен сипатталады.
Спортшылар мен дене тәрбиешілері өз ағзасының қызметін реттеу үшін қимыл шарттарын саналы түрде күрделендіреді, мысалы, ауырсалмақты бірнеше рет көтереді, үлкен қашықтықты жүгіріп өтеді, жаттығуларды үлкен күшпен орындайды. Алайда қызметтің шарттарын күрделендіргенде есепсіздікке жол бермеу керек, дене тәрбиесі және спортпен айналысатындарға арналған ұсыныстар мен гигиена ережесінде бекітілген, ғылыми негізделген дене жүктемесін ұстану қажет. Оларды оқу жаттықтыру сабақтарында сақтау осыған сәйкес дене жаттығуларының өзіндік үй тапсырмасын ұйымдастыру қажет.
Дене тәрбиешісі мен спортшының жеке гигиенасына қандай талаптар қойылады? Адам денсаулығын еңбек қызметі мен тұрмысына қарай нығайтып сақтауға арналған талаптар жеке гигиена негіздерін құрайды. Адам бұлардың көпшілігін балалық шақтан бастап меңгереді. Мысалы, ауа райына қарай киіну, тіс тазалау, тамақ алдында қол жуу және т.б., күн тәртібі, еңбек пен демалыстың тиімді кезектесуі, тері мен денені күту, калыпты ұйқы, тамақ, киім мен аяқ киімге деген талаптар және де басқа жеке гигиена талаптары мен ережелерімен олар бүкіл өміріндегі білім беру мен тәрбие үрдістерінде танысады. Ол неғұрлым осы пайдалы білімді ертерек меңгерсе, соғұрлым оның дамуы жеделдейді, өмірі толыққанды, әрі қызықты болады, шығармашылық қызметі-ұзақ, әрі тығыз болады.
Бұйымға қойылатын талаптар - халықты сәнді де әдемі, тартымды киіммен қамтамасыз етуге мүдделі. Мата - бұйым түрлерінің әдемілігіне және оның түсіне сай келуіне негізделген болуы керек. Киім мен адамды бір-бірінен бөле-жара қарауға болмайды, сондықтан да оған қойылатын талап та күнделікті өсіп отырады. Жалпы киімді тігу барысында белгілі бір талаптар қойылады.
Кесте 1- Киімге қойылатын талаптар
Киімнің түрі мен мақсаты
Киімге қойылатын талаптар
Гигиеналық
Эстетикалық
Экономикалық
Технологиялық
Киіс беру
1
2
3
4
5
6
Қыз балалар формасы
ауа мен ылғалды өткізгіш
сәнді әрі әсем
Бағасы қымбат емес
Тiгiсi сетiнемейдi
Шыдам-ды
Киімге қойылатын талаптар - мұның өзі қоғамдық тұтынушылармен өндірушілердің киімнің қандай қасиеттерін және олардың белгілерін артық көретіндігі туралы информация, жобалау шешімдері бұл талаптарды жүзеге асырады. Өндірістің үнемділігін, киімнің өтімділігін, адамдардың материалдық және мәдени талаптарын қамтамасыз етеді.
Киім адамға ең қажетті (нәрсе) зат болып табылады, сондықтан да оған қойылатын талаптар күн сайын өсіп отырады. Киімге қойылатын талаптар гигиеналық, техникалық, экономикалық және эстетикалық тұрғыдан бөлініп қаралады. Киімге қойылатын талаптар төмендегідей:
Гигиеналық талаптар - бұл талаптың өзі адам денсаулығын сақтауға бағытталған ауа мен ылғалды өткізгіштігі, жылу сақтау қасиеті, кір жұқтырмаушылық, киюге ыңғайлылығы, су сіңірмеушілігі және басқалары, киімнің негізгі гигиеналық көрсеткіштері болып табылыды. Сонымен қатар жылудың сақтауын, киімнің ішкі қабаттарында ауа алмасуын қамтамасыз етеді, шыққан тердің сорығуына себепші және сыртқы ортадан сақтайды. Гигиеналық талаптар бұйымның мақсатына байланысты.
Техникалық талаптар - тиімді тігіп шығару барысында мемлекеттік стандарт және техникалық шарттар талабына толық сәйкес келе алатындай болып орындалуы тиіс.
Эстетикалық талаптар - еңбек процестерін механикаландыруды кеңірек өндіруге көпшілікке арналған жоғарғы сапалы сәнді әрі әсем киімдер түрлерін шығаруда тоқсынды линиялар жасаған жөн. Бұйымның сапасының едәуір жақсаруы, олардың техникалық және эстетикалық деңгейлі дәрежеде пайдалануға шыдамдылығының артуы тиіс.
Экономикалық талап - тұтынушының өзіндік материалдық және рухани талаптарына сай болуы тиіс. Қосымша қандай әлеуметтік тиімділікке жеткізуді, ыңғайлылықтың, тауар түрінің сәйкестігіне, киімнің баға деңгейінің үйлесімділігіне ерекше назар аударылады
Киім техникалық, гигиеналық, эстетикалық талаптарға жауап берумен қатар қымбатта болмауы керек. Тігін бұйымдарының өнімінің ұлғаюы мен ассортиментінің кеңеюі мақта, жібек және зығыр мата шығаратын тоқыма өнеркәсібінің дамуына байланысты.
Жасанды және синтетикалық талшықтар өндірудің жедел дамуына байланысты тоқыма өнеркәсібінің шикізат бағасы жоғарлауда. Уақыттың ырғағына байланысты әр мемлекеттің өзіндік әлеуметтік - экономикалық әрекеттері өзгеріп отырады. Осы орайда өз еліміздің әлеуметтік экономикалық жағынан дамыту міндеттері және жастарға кәсіптік техникалық білім беру ісіне халық шығармашылығы үшін маман жұмысшылар даярлау жаңа, бұрынғынан әлдеқайда жоғарғы талаптар қойылып отыр.
Тұтынушылар талабы - бұл да тұтынушының өзіндік материалдық және рухани талаптарын қанағаттандыруы үшін киімге берілген қасиеттердің барлығын қамтамасыз ететіндігінің көрсеткіші. Материалдық сұранымдар организмнің қоршаған орта және киім мен өзара әрекеттескенде оның бірқалыпты қызметін қамтамасыз етуге негізделген. Осыған байланысты материалдық сұранымдар организмнің қоршаған ортамен және киімнің өзара әрекеттесуі, киімнің қызметке икемді болуы талап етіледі.
2.3 Талғам және мода ағымына сипаттама
Қазіргі кезде кез келген адамның өз қалауынша сәнді киінуіне мүмкіншілігі бар. Tiгeбілетін және сәнге қызыққан адам өзіне ыңғайлы және сәнді бұйым тігіп кие алады.
Сән адамзат баласы пайда болғаннан бастап пайда болды. Айтатын болсақ адамзат баласы ең алдымен жапырақ, аңдардың терісі т. б. пайдаланды. Әлемдегі әр түрлі елдердің дәстүрлі халықтық костюм үлгілері қазір де сән жасаушылар үшін шығармашылық жаңалықтардың негізгі бастауы болып отыр және қандай жағдай болмасын арналып тігілген киімдердің бәрінен де өзінің нақты көрінісін табуда.
Сән ( modus деген латын сөзі) -- өлшем, тәсіл, іс - қимыл бейнесі. Сән - белгілі бір талғамның уақытша үстем болуы. Сән -- әлеуметтік құбылыс. Киім - бірінші қажетті зат. Оны өндірумен өнекәсіптің әр түрлі салалары айналысады, ал сатумен сауда жүйелері шұғылданады.
Модаға сай киіну - қымбат киімдерің болсын деген сөз емес, ол - азғана киімнің болып, соны ұқыптылықпен, орны-орнымен, сәнімен киіну, яғни үстіндегісінің бәрі бір-бірімен үйлесіп тұрсын деген сөз. Қыз баланың талғаммен киінуінің бір сыры - өз тұрқының кейбір табиғи кемістігін жасырып, жақсы жағының бәрін айқын көрсете алатындай, яғни моданы өзіне бейімдей ала білуінде. Ішкі, рухани мәдениеті төмен адамның дұрыс талғаммен әдемі талғаммен киіне алуы да екіталай. Жас адамның, әсіресе, қыз баланың бүкіл кескін-келбеті (отырыс-тұрысы, жүріс-жүгірісі, сөз саптауы, жұртпен қарым-қатынасы т.б.) әсем де нәзік болуы тиіс. Жақсы мінезге қыз бала жастайынан үйренсе ғана, ол бойға қонымды болмақ.
Костюм (франц. сostume - киім - кешек) - белгілі бір ұлттың, дәуірдің, сословияның тұрақты киім үлгісі. Костюм әр дәуірдің эстетикалық идеалын көрсетеді. силуэт, пішін, пішім, пропорция, стиль деген түсініктермен таныстыру.
Силуэт (siluett деген француз сөзі) - ұзындығы мен ені бойынша адам мүсінінің пропорциясына жақындау келетін геометриялық фигуралардың (тікбұрыш, трапеция, үшбұрыш, сопақ, т. б.) бірін беретін киімнің кез келген бөлігінің сыртқы кескіні. Силуеттің мынадай түрлері болады: тік силуэт, белдес стлуэт, сопақ силуэт, X - силуэт, трапеция силуэт, жартылай жантайған силуэт.
Пішім - бұйымның ойластырылған үлгісін жасауға мүмкіндік беретін пішім сызықтары (бел сызығымен кесілген көйлек, реглан үлгісіндегі жеңдер, драпталған көкрекше, тұтас пішілген жең және т.б.).
Пропорция - көйлектің ұзындығы мен енінің, жакеттің ұзындығы мен белдемше ұзындығының, бұйымның тұтас көлеміне қарай әр бөлшек мөлшерінің арақатынасы.
Стиль (styios деген грек сөзі) - мәнер, сипат, ерекшелік. Киімде бірнеше - классикалық, романтикалық, спорттық, фольклорлық (этникалық) стильдер болады.
Түсі, матасының сапасы жағынан шебер таңдалған осындай екі костюмді бір-бірімен үйлестіріп киюге де болады. Бұл жағдайда бір түсті бешпентке тор көзді немесе жолақ сызықты шалбар, ал керісінше тор көзді не жолақ сызықты бешпенке бір түсті шалбар үйлеседі.
Сән таңдалған соң, оған сипаттама беру керек. Ол үшін сәнге жалпы сипаттама беріп, содан кейін жеке бөлшектерін сипаттайды. Жалпы сипаттамада бұйымның аталуы; пішімі (қатал немесе қиял); түймеліктің түрі; бейнесі (қынамалы, тік т.б.); пішілуі (реглан, қондырма және құрастырма жең); жағасының орналасуы; қалтасы (жапсырмалы, рамкалы, қақпа); белдемше (тік, кең етекті, қатпарлы т.б.) жазып көрсетіледі.
Қоғамның даму барысында өнер саласындағы туындыны эстетикалық тұрғыда айрықша әсерлеу белгілі мазмұнға ие, ол туынды сол дәуірдің көркемдік бейнесін айқындап сол дәуірдегі адамның көркемдік күйзелісін байқатады. Осыған орай өнер саласымен қатар кастюм тарихында стиль , көне заман кастюмдерінің стилі , модельер стилі тағы басқа стиль ұғымдары қалыптасады.
Стиль суретшінің көркем ойлау категориясының жалпы мінездемесі ол белгілі кезеңде дамиды. Әр бір стиль өзінің даму процесінде белгілі бір сатыдан өтеді.
Моданы алғаш қолға түсірушілер жастар болып есептелінеді. Себебі олар жаңалыққа құмар әрі батыл әрекет жасай алады. Суретші модельердің дизайнердің іс-әрекетімен заттық дүние, қоршаған орта олардың эстетикалық талғамы мен дамыту үшін ол айналадағы сұлулықты сезініп, түсініп оны қабылдай білуі қажет. Соның нәтижесінде ол әдемі, сұлу нәрсені көріп оның құндылығын бағалауға қабілеті арта түседі. Жеке бастың сапалық қасиеттері негізінде әрбір адамның талғамының дамуы негізінде жалғаса түседі.
Киім адамның мінез құлқын, сыртқы қоршаған ортамен қарым-қатынасын, беделін, кейіпін, жан дүниесін айқындап көрсетеді. Моданың келесі мынадай функциялары бар:
1. Инавациялық- қоғам мен мәдениеттің экспериментальді бастамасы , ескіге қарағанда басқа жаңа мәдениет образдарын іздеу.
2. Реттеуші- адамның ауыспалы кезеңге тез үйренуіне көмектесетін мәдениеттің бір түрін бөліп көрсететін мода функциясы.
3. Психалогиялық-адамның психологиялық қажеттіліктерін қамтамасыз етеді. Мода эмоциональды сатының әдіс болып табылады.
4. Әлеуметтік- мода жоғары әлеуметтікке және мәдениетке үйретеді.
5. Моданың ең жоғарғы сатысы- бұл мода жоғарғы әлеуметтік статусты білдіреді.
6. Құзырлылық модасы- көпшілік құзырлылығы ретінде байқалады.
7. Экономикалық мода - заттың тұтынуы мен оның жарнамасы болып табылады.Мода саласында тұтыну стандарты мен заттың әлеуметтік образың құрастырады.
8. Эстетикалық мода- қоғамдағы эстетикалық бағаларды , эстетикалық қажеттілікті қамтамасыз етеді.
Мода Қоғами әлеуметтік топтың дамуына мүмкіндік болған жағдайда, белгілі бір мәдени образдарды шығару нәтижесінде тарайды.
2.3 Спорттық киім үлгілеріне арналған маталардың қасиеттері
Спорттық киім түрлері маталарының қасиеттері. Матаны таңдағанда қандай қасиеттері болу керектігін, оның қатаңдығын, жұмсақтығын, созылғыштығын толық білу қажет. Мата дене бітімінің кемшіліктерін жасырып, дененің конфигурациясын ерекшелндіріп, тері қабаттарына, адамның тыныс органдарына зиян тигізбегені жөн. Матаның құрылымы негізгі және арқау жіптердің өзара орналасуы және байланысымен анықталады. Матаның құрылымына әсер ететіндер; мата жасалған жіптердің құрылымы, негіз бен арқаудың тығыздығы, тоқылу түрі жатады.
Спорттық киім түрлеріне мата таңдау барысында сұлбасына байланысты, жүріп-тұрудың ыңғайлы болуын ескере отырып, лайкра негізгі мата болып таңдалынады. Сәндік форма беру үшін оған түстес сетка матасы таңдалынады. Бұйымдарды толықтырып тұратын бешпет, бархат, парча сияқты қосымша маталар. Таңдалған бұйымға төмендегі маталарды қолдануға болады.
Мата жасалатын талшықтар табиғи (мақта, кендір, жібек, жүн т.с.с.), жасанды немесе синтетикалық болуы мүмкін. Талшықтардан жасалған жіптер иірілген, қатты немесе бос, үлпілдек болуы мүмкін. Маталар құрылысы бойынша маталық және тоқыма-трикотаждық болып бөлінеді.
Маталардың түрлерін балалар киімінің өндірісінде пайдалану, олардың физикалық-гигиеналық көрсеткіштеріне: қалыңдығы, массасы, көлемдік массасы, кеуектілігі, ауа- және буөткізгіштігі, гигроскопиялылығы, ылғалсақтағыштығы, гидро- және липофильділігіне және жылуөткізгішітігіне байланысты болады.
Матаның қалыңдығы - миллиметрмен өлшенеді және негізінен матаның жылусақтағыштық қасиетіне тікелей әсер етеді. Қалыңдығы жоғары маталардың құрамында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1 Киімнің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Шалбардың шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2 Спорттық киім үлгісінің көркемдік сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...13
2.1 Сән және костюмнің көркемдік шешімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..13
2.2 Спорттық киім үлгілеріне қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3 Талғам және мода ағымына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..18
2.4 Спорттық киім үлгілеріне арналған маталардың қасиеттері ... ... ... ... .20
3 Киімді конструкциялау жөнінде жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ..26
3.1 Адам денесінің өлшемдерін алу техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...26
3.2 Спорттық киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Білім беру адамның, қоғамның, мемлекеттің мүддесі үшін ұрпақ тәрбиелеу және оқыту үдерісі болып табылады. Қазіргі білім саласына көптеген өзгерістер еніп жатыр. Бұл өзгерістер тек қана білімнің кейбір салаларына ғана емес, жалпы оқыту мен тәрбие жүйесіндегі түбейгелі өзгертулер. Қазақстан республикасында білім беру жаңа бетбұрыс алуда. Ол экономикалық және рухани дамуын қамтамсыз ету жолындағы жеке тұлғаның адамгершілік, парасаттылық, эстетикалық және физиологиялық, психо-логиялық жағдайын үнемі жетілдіріп отыруын көздейді.
Матадан тігілетін бұйымдарды әзірлеу технологиясына бірнеше жұмыстар кіретіндіктен де оларды модельдеу және конструкциялау, лекалоларды дайындау, матаны пішуге дайындау және пішу, бұйымдардың бөліктерін өңдеу және оны біріктіру, дымқылды-өңдеу жұмыстары және бұйымдарды әсемдеу кезеңдерін оқыту кәсіптік оқыту мұғалімінің басты міндеті болып саналады. Сондықтанда тігін ісі бағыты сән әлемінің өзгерісіне байналысты әруақытта зерттеуді қажет ететін мәселе. Технология- грек сөзінен шыққан, ол өнімді өңдеу процесінде матадан даяр бұйым шығару шеберлігі, оның ғылымы туралы мағына береді.
Қазіргі кезде жастарға адамгершілік-этетикалық тәрбие, мәдени
білім беру және барлық деңгейдегі кәсіби кадрларды көркемдік жағынан
даярлау ісі, маңызды мәселелердің бірі. "Киіне білу де өнер" - демекші,
жастардың киім кию мәдениетіне үйретіп, өздеріне қажетті киім үлгілерін
эзірлеуге эстетикалық талғамын арттырамыз. Шалбар -- сырт киім. Шалбар жүріп-тұруға ыңғайлы пішімделеді де, тізеден төмен жері тар, бел тұсы қапсырылған, балағы кең, ышқыры бітеу етіп тігіледі. Ғалымдардың көпшілігі оны кем дегенде ерте темір дәуірінде мал шаруашылығымен және аңшылықпен айналысқан көшпелі тайпалар ойлап тапқан деп есептейді.
Дәстүрлі қазақ қоғамында шалбар қалтасыз әрі кең етіп тігілген. Ол тұрмысқа (мініске, малдас құрып отыруға, тағы басқа) қолайлы болу үшін жасалынған. Балағы кейде етік қонышына салынатындай тар немесе сыртқа шығарылатындай кең болады. Көшпелі тұрмысқа ыңғайластырылған Шалбардың бауы ышқырға өткізіледі. Оның атқа мініп-түсуге кедергі келтірмеуі үшін ешқандай түймесі, ілмешегі жоқ, белдік орнына бау пайдаланылды. Ертеде қазақ қоғамы шалбарды жаздық және қыстық деп екіге бөледі. Алғашқысына матадан тігілген сырма шалбар мен жарғақ шалбар жатады. Түгі қырылып иленген мал терісін қына, тал қабығы, жосамен бояп, алды мен балақ жағын түрлі жібек жіптермен айшықталған жарғақ шалбарды байлар, жас жігіттер сәндікке киген. Қой терісін өңдеп илеген, жүн бетін ішіне қаратып, кең етіп тігілген тері шалбарлар да болған. Жарғақ пен тері шалбардың ышқырбауына жіңішкелеп тілінген қайыс бау тағылды, қажет жағдайда балағына да балақбау тағылған. Егер балағы етік сыртына кететін кеңдеу болса, оны зермен көмкерді, сырып кестеледі. Матадан (барқыт, ұлпа, пүліш, шұға, шибарқыт, тағы басқа) да шалбар көптеп тігілген. Жылы болуы үшін қой, түйе жүні, мақта қосылған шалбарды сырма деп атады. Қазақ шеберлері шалбарды неше түрлі жібек жіптермен өрнектеп кестеледі, балақ аузын жұрындап, әдіптеп, түсті матамен балақтаған, сондай-ақ терісі бағалы аң терілерімен жұрындаған. Қарт адамдар көбіне балағы жырық кең шалбар киіп жүрген. Шалбар қазақ халқының ертеден келе жатқан ұлттық киімдерінің бірі
Киімді конструкциялау мен модельдеу бойынша оқу құралы практикалық жұмыстарды орындауға арналып отыр. Оқу құралында киім түрлері оларға қойылатын талаптар, өлшем алу техникасы мен қосымшалар қосу жөнінде мәліметтер берілген. Сонымен қатар, әйелдер мен қыздардың белдемшелі иықты киімдері және ұлттық бас киімдері конструкциялау мен модельдеу жөнінде мәліметтер берілген. Оқу құралында лаборатория-практикалық жұмыстың тақырыптары, жұмыстың мазмұны, орындалу барысы, қажетті әдебиеттер ашылып корсетілген Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы[1], Жолдасбекова С.А., Қалабаева Қ.Р., [2], Жолдасбекова С.А. Киімді конструкциялау мен модельдеу бойынша практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау[3], Егорова Р.И., Монастырная В.П. Істіге біл [4], Шершнева Л.П. Основы конструкции женской и детской одежды [5], Бланк А.Ф., Фомина З.М. Практическая книга по моделирование женской одежды [6], Козлова Т.М. Моделирование и художественное оформление женской и детской одежды [7], Махмутова Х.И. Конструируем модельируем, шьем. [8], Шершнева Л.П. Әйел және балалар киімін конструкциялаудың негіздері [9], Асанова А. Тастанбекова Г. Киімді конструкциялау және тігу технологиясы[10] және т.б. оқулығы бойынша оқу құралында киім түрлері, оларға қойылатын талаптар, өлшем алу техникасы мен қосымшалар қосу жөнінде мәліметтер берілген.
Біз өз жұмысымызда мектептің оқу үрдісінде оқушыларды тігін ісіне үйрету қажеттілігін ескере келе зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу нысаны - спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау мен модельдеу үдерісі.
Зерттеу пәні - спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу
Курстық жұмыстың мақсаты: спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу жолдарын ашып көрсету.
Курстық жұмыстың міндеті:
- киімнің шығу тарихына шолу;
киімнің көркемдік ерекшеліктері мен заңдылықтарын анықтау;
адам бейнесінің өлшемдік сипаттамасын беру;
спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау
және модельдеу.
Зерттеудің практикалық құндылығы: спортқа арналған киім үлгілерін конструкциялау және модельдеу жолдарын ашып көрсетіліп, сызба жұмыстары әзірленді.
1 Киімнің шығу тарихы.
1.1 Шалбардың шығу тарихын шолу
Спорттық стиль - ХІХ ғасырда спорпен шұғылдану немесе басқа ойындар үшін шығарылды. Бүгінгі күндерде бұл киімдер түрлі спорттық жаттығуларды орындау үшін пайдаланылады. Бұл киімдер қимыл қозғалысқа ыңғайлы, берік, табиғи материалдардан жасалған, қолдану функциясына сай, түрлі фурнитураларды пайдалана отырып әзірленген, сәндік тігістерімен, белгі символдарымен ерекшеленетін киім үлгілері болып табылады.
Біздің қоршаған ортамызда киімнің шығу тарихы өте қызықты кезеңдерден өткенін байқауға болады. Шалбар кәдімгі киімнің бір бөлшегі ретінде қолданылып келетін шалбардың шығу тарихына тоқталсақ.
Ертедегі киімдердің белінде және мықын тұсына белдік байланатын болған. Шалбар - теріден және тропикалық өсімдіктердің жапырағынан, талшығанан сонымен қатар ағаштың жұмсақ қабығынан тоқылып жасалынды. Шалбар мен белдемше адам үшін өте ыңғайлы киім болып саналады.
Климаттың ыңғалды аймақтарында киім түрлері де әртүрлі болды. Ніл өзенінің жағалауындағы тұрғындар үшін киім аса қажет болмады. Онда тек ұятты жерлерін жабу ғана жеткілікті болды. Ерте кездегі Египет ерлері беліне жолақты белдік тағып жүрді.
Шалбар роман тілінен аударғанда broсk - сырт киім ретінде қолданды. Ол аяқ пен кеуде бөлігін жауып тұрды. Бұл киім түрі Рим қаласында алғаш рет қолданылды. Рим империясының беделді адамдары осы киімді күнделікті тұрмыста киді. Ал германдықтар алғашында белдемше киетін болған, ол жүн матасынан тігілген және оның ұзындығы тізеге дейін жетті. Мұндай ұзын жартылай белдемше қазіргі таңда шотландықтардың таулы аймағанда сақталған. Ал скифтер үнемі шалбар киіп жүрді. Шалбарды киюді әдетке айналдырған германдықтар, викингілер, варварлар, голлы болды.
Перғауынның алжапқышына (схенти) алтын жіпті парша матасына тігіліп қатпар салынды, әрі схентидің алдына патша өрнегі түсірілген үшбұрышты тығыз тоқылған мата ілінді.
Орта ғасырларда ерлер мықынға ұзындығы тізеге дейінгі қысқа әрі, белтұсында байланған шалбар киді.Ол шалбар сыртқы шалбардың балағын бекітіп тұрды. Ерлер гардеробында шұлық шалбарларда қолданылды. Әр бір шұлық жеке киілді. ХV ғасырда ашық түсті қынамалы, әрі қысқа киімдерді киюге құмартты. Онан соң мода ағымына ұзындығы тізеге дейін жететін , қатпарлы сыртқы шалбар үлгісі енді. Реформациялау дәуірі кезінде ХV ғасыр соңында киім пішімінде өзгешіліктер болды. Яғни денеге қынамалы күртеше мен шалбар шұлықтарын ысырып, киімнің қимыл - қозғалысы ыңғайлы болу үшін, тізе, иық және белек тұстарын астарлап, тұсқа ұзын тіліктер түсірді. Қиықтың астынан ашық түсті астар киімге өзіндік сән берді. Қиықтың шетін өңдеу үшін тігіншілер бұйымның шетін әдіптен өңдеу технологиясын меңгерді. Бұл модаға алғашында ақсүйектер қарсы болса, соңынан дүние жүзіне мода ретінде таралды.
Контрреформация деп аталатын уақыттың келгеніне қарамастан тілме сән элементтері енді қысқа шалбарданда табуға болады. 1589 жылы трикотажды мата машина ойлап табылып, аристократтар арасында ерлер аяқтарына, тығыз тоқылған шұлық немесе жібек шалбар, трико кеңінен тарады. Кейінірек қысқа шалбарлар қымбат қаусырма мен сәнделіп, балағының пішімін дөңгелетіп көрсету үшіп, астар арасына жүн немесе сабанмен толтырылды және жастықша түріндегі қалташалар қондырылады, оларды күртешеге ілгектерімен кигізіп бекітеді - сонда әйгілі үйрек қарын пішімді киім үлгісі (XVI ғ)пайда болады.
Контрреформация уақытында испандық кастюм тар әрі қатқыл болып, ол қозғалысқа күшті әсер етті. Осы қаталдылықтың едәуір әлсіреуі отыз жылдық соғыс қарсаңында XVII ғасырдың басында басталды.
XVII ғасырдың ортасынан сән шығарудағы басымдық рөл француз сарайына ауысты. Сән дамыту бағытындағы көрініс версалдық диктатқа көшеді. Елестетіп көріңдерші: қысқа жеңді, қысқа ашық күртеше. Бұл париж балаларына былай деп айтуға мәжбүрледі: Жолдас, сіз шалбарыңызды жоғалтасыз! Бұл қандай шалбар болды десеңізші! 1602 - жылы бұл қысқа шалбар пішімі тізені айнала түсіп, әйелдер белдемшесіне ұқсас келеді.
Олардың ішінен едәуір қысқа ақ (шілтері) манжетті шалбар, оның иесін әйелдер киіміне жақындата түсті. Оны Людовик ХIV Француз корольі киімінен көруге болады.
Сурет 1. Панталондар
Рококо стиліндегі еркек кастюмінде борокко дәуірінің шілтірімен безендірулері сақталып отырды. Кейінірек рококо стилі сәндік түрлі бояулармен байытты. Тізеге дейінгі шалбарлар - кюлеттер (фр.culotte), жібек шұлықтармен башмактар пайда болды. Француз революциясының қанды тербелісінен соң жүруші карикатура ретінде көрінетін адам сенгісіз - таңғажайыптар пайда болды. Ит құлағы тектес ұзын, қысқартылмаған шаштар ерекше күлкі туғызды .
Ерлер костюмінде романтизм әйелдегідей түс пен форма молшылығында көрініс бермейді. Көк немесе қоңыр фрактағы, ұзын шалбардағы азамат едәуір біркелкі, қарапайым көрінді.
XIХ ғасырда сән моряк кастюмдерінде, орманшылар мен балықшылар киімдерінде бүкіл ортағасыр бойында сақталған ежелгі германдақ ұзын, әрі кең шалбарларға оралды.
Панталондар - моряктардың ұзын шалбарлары - тек ерлер киім ілгішінде ғана емес сонымен бірге әйелдерде жұқа шілтері панталон түрінде болады.
Әйелдер гардеробында үлкен орынға шалбарлар 1910 - 1920 ж.ж.
XIХ ғасырда Европада шалбарлы кастюмдер пайда болды, велосипедті айдауға қолайлы кастюмдер, машина жүргізуге қолайлы голифе шалбар, саяхатқа арналған манжетті шалбарлар, демалысқа арналған етегі кең шалбарлар бүгінгі күні қолданыста көп.
Ол уақытта шалбар киген әйелдерге театрға кіруге, көшеде жүруге арнайы рұхсат берілген жоқ.
Шалбар моделінің түрлілігі бұйымның формасының әртүрлілігі шешілуіне, силуэтіне, ұзындығы мен кенділігіне, белдіктің формасына, балағының өзгеруіне, кадамыш (қалта, қондырма, белдік, жөне т.б.) төменгі бөлік детальдарының орналасуына байланысты. Тұрлі шалбар моделін алу тәсілдерінің бірі-детальдарды жеке бөліктерге бөлу, сызықгарды тігістермен, бейкамен, жиекпен көмкеру.
Ежелгі дәуір қоғамында киім дайындауда түрлі материалдарды пайдаланды. Қай кезеңде болмасын, киім формасы климаттық жағдайға және материалдың сапасына байланысты түрлі пішімде, құрылымда, сол қоғам талаптарына лайықты деңгейде тігілді. Киімнің матасына, салт-дәстүрге байланысты оны денеге түрліше орап жамылғы етті, яғни: денені шаршаулап орау, денені айналдыра орау, мойын ойындысын ою арқылы орау.
XІX ғасыр костюмінің қалыптасуына XІІІ ғасыр киім үлгілері әсер етті. Біздің бүгінгі күнде киіп жүрген киім үлгілеріміздің де негізгі бөліктері сол уақыттағы киім бөлігінің негізінде дами түсті. Тіпті кейбіреулерінің пішімі де осы уақытқа дейін өзгермеген. XІX ғасыр ерлер костюмі - жұмыс костюміне қолайлы болды.
Ерлер етікке дейін ұзын панталондар киді. Олардың белі тарпа баумен тартып байланды. Панталондары өте кең, әрі сәнді болып, тізе тұсына байланды. Аяқтарына ақ шұлық киді. Оның жоғары бөлігі қайырылып, шілтерімен - канондармен сәнделді. Олар панталон бауларына бекітілді. Бұл киім үстінен кей кездері қысқа юбка ренграв (Ренграф ван Сальи-Париждегі голландық елші есіміне сай аталды) киді. Юбка астынан шұлықтың кружевалары көрініп тұрды.
Пред-а-порте тарихын 20-шы жүзжылдықтың екінші жартысынан бастап есептейді. Соғыстан кейінгі жылдардағы жастар киімінде ыңғайлы жақтары бағаланды, нәтижеде онша қымбат емес, бірақ сәнді киімдерге сұраныс көбейді. Фабрикалар мен кішігірім фирмалар сәнді киімдерді сатып алушыларға лайықтап шығара бастады. Сөйтіп, дайын көйлектерді көптеп шығаруға өтті. 60-шы жылдардың аяғында, әлемдегі бар киімнің жартысынан көбі, 25 жастағыларға арналып сатылды.
Банан-шалбар тропикалық жемісті еске түсіреді. Тізе тұсында кең, тобық тұсынан тарылған, үгікпен қыр салынбайды.
Сурет 2. Банан шалбарлар
Ретро стиліндегі шалбар-жалпақ белдікті, бел тұсында жатқызылып тігілген қатпарлары бар, мықын тұсында балағы кеңейтілген.
Сурет 3. Ретро стилдегі шалбарлар
Силифет -шалбар балағы біркелкі тар, жіліншік тұсында жатқызылып тігілген қатпарлары бар. Бұл шалбарды биік өкшелі туфлимен немесе балағын етік қонышына салып кию керек.
Сурет 4. Силифет - шалбарлар
Галифе- тізеден жоғарғы жағы делдиген кең тар балақты шалбар.
Бұрын негізінен әскери адамдар киген. Киім киюге ыңғайлы әрі әдемі болуы тиіс. Галифенің басты артықшылығы да осы. Бұл шалбар қазіргі таңда бишілерге таптырмас киім болып саналады. Сонымен қатар, спортшыларға да, тіпті қарапайым демалысқа шыққанда да пайдасы жоқ емес. Галифені аяқ киімнің көптеген түрлерімен киюге болады. Заманауи киінетін жастар мен спорттық стильді жақсы көретіндер бұл киімді өз гардеробында міндетті түрде сақтайды.
Заманауи галифе шалбарлар түрлі маталардан тігіледі: эластан, мақтадан, джинсыдан және тіпті жібектен де тігіле береді. Егер шалбар дұрыс таңдалса дене сымбатына көңілі толмайтындар осы фасонды көп киетініне назар аударғанымыз да жөн.
Сурет 5. Галфе шалбарлары
Белдемше-шалбар - ұзындығы модельге байланысты кең балақты шалбар. Бұл киімнің тұрін біздің ғасырымыздың басында (30-шы жылдар) киген.
Сурет 6. Белдемше-шалбар
Джинсы-шалбар қара көк түсті (индиго) тығыз мақта-матадан
тігілген. Бастапқыда шалбар американдық фермерлер мен нөкерлердің жұмыс
киімі ретінде пайдаланылды. Бұл атау итльяндық Гонуз (Дженова) қаласының
атынан шыққан.
Сурет 7. Джинсы-шалбар
Шорты- қысқа шалбар, спорттық және жағажай киімі.
Short - бұл қысқа шалбар. Ағылшын тілінде short қысқа деген мағынаға ие. 19 ғасырдың 20-шы жылдарынан бастап бұл атрибут колледждер мен гимназия оқушыларының негізгі киімі ретінде танылды. Ер балалар оны кәмелеттік жасқа дейін ғана киген, ал бұл жастан өткен соң бұл киімді кию ұят саналған. Жалпыға ортақ осынау қалыптасып кеткен заңдылыққа америкалықтар бірінші болып қарсы шықты. Ал еуропада қысқа шалбар олардан 20 жыл өткен соң ғана киіле басталды. Сөйтіп, бүгінге дейін қысқа шалбарды барлық елдің ер азаматтары кие бастады.
Сурет 8. Шорты- қысқа шалбар
Комбинезон - тұгастырылып тігілетін бешпент-шалбар. Комбинезонның көмегімен ерекше және сәнді бейне жасау өте оңай. Оның бір ерекшелігі - бел аймағында көлденең жолақ болмайтындықтан бейнені ұзын етіп көрсетеді. Бұл дегеніміз, комбинезон аласа бойлы қыздарға да, екі-үш келі артық салмағын жасырғысы келетін қыздарға да жарасады.
Белі қиылған. Жеңі артқы және алдыңғы бойлармен қосылып пішілген. Жіңішке, ұзынша жаға. Алдыңғы және артқы бойда иық тігісі арқылы бір-бірден ұзынша қатпар салынады. Шалбар балағы төмен қарай қусырыла түскен.
Сурет 9. Комбинезондар
Бермуды- тізеге дейін ұзындықга манжетті жеңіл шалбар. Қысқа шалбар киімінің консервативті моделі бриджи деп аталады. Оның балағы тізе мен одан да төмен болады. Бриджиді күнделікті жағдайларда да, демалыста да кие беруге болады.
Сурет 10. Бермуды
Гольф -шалбары - түймелі манжетті тізеден сәл төмен шалбар.
Ашық түрлі-түсті шалбармен киеді. Тізеден төмен тұймеленді.
Гольф - шалбар (ағылшын -спорттық ойында киетін шақпақ матадан тігіледі) ХХ ғасырдың 20 жылдары сәнге спорттық киім ретінде енген.
Сурет 11. Гольф -шалбары
Кюлоты- қысқа әйел шалбары. Балағы біркелкі кең, беліңде кең
қатпарлары бар жөне тізеден төмен қалтасы бар.
Сурет 12. Кюлоты- қысқа әйел шалбары
Әр кезде подиумнан қылаң беріп тұратын кюлот соңғы кездері қыз-келіншектердің сүйікті киімдердің біріне айналды.
Бір кезде тек аристократтар мен байлар ғана киген кюлотты, тренчкот сияқты қазір көбіне қалалықтар, талғамы жоғары жандар ғана киеді.
Ең алғаш кюлотты Эльза Скиапарелли 30-жылдары өз коллекциясында пайдаланған екен. Кюлот -- тобықтан жоғары тұратын қысқа, кең балақ шалбар. Оның подуимда кестеленген, біртегіс, принтті, былғарыдан, күдеріден, қалың, жұқа маталардан тігілген алуан түрлері көрсетілді.
Кюлот бойы ұзын қыз-келіншектерге сөзсіз жарасады. Тым қысқа шалбар (шорты) киюге қысылатындар үшін кюлот - таптырмайтын шешім. Әсіресе күннің ыстығында өте ыңғайлы. Ал аласа бойлы бойжеткендер кигісі келсе, аяғына биік киюді ұмытпағаны жөн. Себебі қысқа шалбар бойды одан сайын аласартып көрсетуі мүмкін.
Сурет 13. Торкөз-жолақ әйел шалбарлары
2 Спорттық киім үлгісінің көркемдік сипаты.
2.1 Сән және костюмнің көркемдік шешім
Дизайнер көркемдік жобалауды жақсы меңгеру, костюмді моделдеу, костюмді сəндеу, талдау, моделдерді ұсыну, объективті сапасын бағалау, эстетикалық жағынан сауатты анықтау жəне композицияны дамыту қажет. Ұсынылып отырған жұмысты орындағанда біріншіден жеке силуэттің, ою-өрнек композициясын құрастыру, оның түстік шешімін табу, əртүрлі техниканы қолдану əрбір білімгердің ой-өрісін кеңейтіп, еңбекқорлыққа үйретеді. Осы жұмысты орындай отырып білімгер силуэт түрлерін, формаларын, əртүрлі киімдердің киетін орнын, ыңғайлы, қонымды болуын, əрбір жеке бөлшектерінің орналасуы белдеулерін дұрыс таба білу, т.б. мəліметтерді өз біліміне қосып алады.
Көркемдік негіз компоненттеріне мыналар жатады: көркемдеу стилі, силуэт пен сызықтар, материал пропорция, түс, әшекей. Тарихқа көз салсақ, әрбір дәуірдің және әрбір халықтың өзіндік көркем стилі калыптасқан. Олар сәулет өнерінде, тұрмыстық бұйымдарда байқалады. Белгілі бір стильдің өзінде киімнің жеке бөліктерінде өзгерістер болады. Бұл өзгерістер белгілі бір уақыт аралығында байқалады және ол киім тарихында сән ағымы яғни -мода деп аталады. Модаға байланысты киім жаңарып және жетіліп отырады. Әрбір мода бағытына сай киімнің мынадай сызықтары айқындалады: силуэтті, конструкторлы және сәндік.
Көркемдік жұмыстарды жасауда заттың өзіне қарап мүмкіндігінше көп жұмыс жасау керек. Өздеріңді қоршаған ортадағы ашытқы, əсерлі сəттерді айқындай білу, көріп есте сақтау қабылетін, қиялдану мен аңғарымпаздықты да дамыту қажет. Көркем шығарма бөліктерінің орналасуы жəне олардың бірлігі -- Көркемдік деп аталады. Графикалық сурет пен кескіндемілік сурет салуда сызықтық, пішінді құруда құрымдымық, тепе-теңдік (пропорция), көлем, жарық пен көлеңке, көңіл күй мен жай-жапсарды беру жүйеленеді, əсіресе Көркемдік қарекеттер жайлы ерекше айтуға болады. Суретші сурет салу барысында композиция көмегі арқылы өзінің ойлары мен сезімін білдіріп, оларды толғандырып , өмір шындығын мен қиялын көрсете алады.
Силуэт сызықтары - иық сызығы, бел сызығы және бұйымның төменгі сызығы (киімнің орналасу деңгейіне және қыналу дәрежесіне карай). Осы негізгі үш сызық арқылы киімнің силуэтін айқындап, оның мәнділігін арттырып пропорционалдығын ашып көрсетеді.
Конструкторлы сызықтар - бұл бұйымның негізгі формасын шығаруға қатысатын сызықтар жатады, атап айтсақ: иық сызығы, бүйір сызығы, бел сызығы, жең ойындысы мен жаға ойындысы, бүкпелер мен қатпарлар және т.б.
Сәндік сызықтар - олар түрлі әшекейлердің (кестелер, мережкалар, шымшымалар, бүрмелер және т.б.) сонымен қатар сәндік бөлшектер (жағалар, манжеттер, қақпақтар және т.б.) арқылы киімге түседі.
Сәндік-конструкторлы сызықтар киім формасын шығаруда негізгі роль атқарады. Конструкторлық сызықтар көбіне сәндік те рольді атқарады. Мысалыға: жағаның, қақпақтың, қалтаның жиек, рельефті сызықтары әрі конструкторлы, әрі сәндік сызықтар болып саналады.
Киімдегі сызықтардың ерекше маңыздылығымен анықталады: олар көлемді формаға біздің назарымызды аудара отырып, түрлі эмоциялық күйге ұшыратады. Мысалы: көлденең сызықтар - бір қалыптылықты, вертикальды сызықтар - биікке бағыттап, қисық сызықтар - қимыл қозғалысты, көлбеу сызықтар тұрақсыздықты білдіреді. Түрлі кейіпкердің киімін әзірлеу үшін эмоциялық күйді білдіреді. Киімнің Көркемдік шешімін табуда эстетикалық талаптарға сай келуі үшін конструкторлы сызықтар сәнді-конструкторлы рольді атқаруы тиіс. Сондықтан ондағы сызықтар вертикальді, горизонтальді, диагональді және қиғаш қисық сызықты болуы мүмкін.
Әсемдіктің басты элементтерінің бірі киім элементтерінің пропорциясы мен киімнің адам денесіне пропорционалды қатынасы.
Киімнің силуэтіне және жалпы композициясына адам тұласының қатынасына сай бұйымның ұзындығы мен енін анықтап, бел сызығының деңгейін белгілейді. Мысалы, ұзын бойлы толық әйелге, қысқы киім қонымсыз болады, себебі пропорциялық катынас өзгеріп, дене тұлғасы қысқарып көрінеді, тіпті, қысқы бойлы әйел көйлегі, квадрат, ауыр секілді көрінеді. Ал, жас әрі бойы орташа, толық емес әйелдерге мұндай көйлектер жарасымды келеді.
Киімді көркемдеуле материалдың сырткы көрінісі көркемдік қасиетке ие, олар: матаның фактурасы, суреті, түсі.
Таңдалған алғаш модельге сай киімдегі мата суретінің көрерменге әсерін ескеру қажет. Мата суретінің ерекшелігі болашақ бұйымның конструкциясын анықтауға әсер етеді. Киімді көркем конструкциялауда мата түсі үлкен роль атқарады. Белгілі бір түстер арқылы адамның жеке ерекшеліктерін айқындауға немесе оны керісінше жоғалтуға болады. Сондықтан, тұтынушының талғамына және оның сыртқы кейіпін қоршаған ортада қабылдауға әсер етуде киім матасының түсі, фактурасы, суретінің маңызы үлкен.
Жалпы киім ұғымы адамдардың уақытқа және қоғамдық жағдайларға сәйкес сұлулық туралы белгілі бір ұғымын бейнелейтін сәнмен (мода) тығыз байланысты болады. Азамат қоғамы дамыған сайын бұл көзқарастар өзгереді, яғни сән де үнемі жаңарып отырады.
Әдебиеттерге шолу нәтижесінде көркемдеудің негізгі заңдылықтары мен ережелеріне мыналар кіретіндігін анықталды:
1. Көркемдеудің барлық құралдар киімнің қолдануына сай келіп оны айқындай түсуі қажет.
2. Көркемдеудің барлық элементері мен бөліктері бір-біріне мөлшерлес әрі өлшемдес болуы қажет.
3. Міндетті түрде Көркемдік орталық болуы тиіс.
4. Көркемдеу тұтас болуы қажет.
Бірінші заңдылыққа байланысты бірнеше ережелерді атан өтуге болады, бірінші ереже: киімнің қолдануына байланысты оның формасының сай келуі әрі біртұтас үйлесімділігінде. Мысалы шомылуға арналған киім денеге қанымалы болып, тұлға формасын айқындап тұратын формаға ие болса, адамның суда жүзуіне ыңғайлы болады, ал керсінше төсек киімнің формасы кең, қимыл қозғалысқа ыңғайлы етіп, ауа өткізгіш материалдан тігіледі. Сонымен, киім формасы оның қолдануына сай келсе, онда киімнің практикалық маңыздылығы арта түседі.
Екінші ереже: киімнің қолданылуы мен формасына материалының сай келуін суретші-модельер алдын-ала ойластыру қажет. Мысалыға, жоғарыда айтылған шомылуға арналған киім денеге қынамалы боуы қажет дедік, осы форманы шығару үшін біз созылмалы, су өткізгіш химиялық талшықтан жасалған материалды пайдаланамыз.
Көп қыртыстанатын матадан қынамалы формалы, шаршаулы, бүрмелі көйлек немесе қатпарлы белдемшелерді жасауға болмайды, мұндайда көп қыртыстанбайтын матаны пайдаланған жөн. Тез қыртыстанатын матадан жеңсіз, жағасыз, етегі кең, қарапайым формалы киімдерді тігуге болады. Дегенімен, қазіргі уақытта ғылым мен техниканың өркендеуі нәтижесінде тоқыма өндірісінде түрлі жоғары сапалы, әрі түрлі қасиетке ие материалдар шығарылуда. Осы материалдарды қолдануда, дайындалатын киім моделінің тұтыну мақсатына орай киім матасының сай келуін ескеріп, оны дұрыс пайдалана білуді қажет етеді.
Үшінші ереже: Киімнің формасының және матасының, тұтыну мақсатына орай сәндеу элементтерінің сай келуі. Киімді композициялауда кез келген сәндеу элементерін қолдануда, оның түрі мен атқаратын ролін айқындау қажет, яғни сәндеу элементтері матаның қасиетіне, фактурасына, киімнің қолданылуна және формасына қайшы келмеуін ескеру. Мысалы, нәрестеледің мақта масынан тігілген жейдесіне жеңіл кесте немесе жұмсақ тақыма бау, таспа бауларды қолдану арқылы киімнің көркемдік шешімін табуға болады.
Көркемдеудің екінші заңдылығы бойынша композицияның барлық элементтері мен бөліктері бір-біріне мөлшерлес әрі өлшемдес болуы қажет , яғни киімнің жеке бөліктерінің (жең, өңір, юбка) өлшемдерінің, мата түсімен фактурасы (юбка, жейдемен, көйлек сәнді жаға мен белдік, клапанмен т.б.), жеке бөлшектері (жаға, қалта т.б.), сәндеулері (кесте, аппликация, түйме, қатпар, шаршаулар, рельефті тігістер т.б.) бір-біріне өлшемдес әрі мөлшерлес болуы қажет.
Көркемдеудің үшінші заңдылығы бойынша міндетті түрде Көркемдік орталық болуы тиіс, яғни киімді композициялауда ең басты нәрсе киімдегі Көркемдік орталық болып саналады. Көркемдік орталықты - назар аудару орталығы деп түсінуге болады. Киімдегі көркемдік орталық бант, гүл, мойын шалғы, белдік және т.с.с. сәндеу элементері немесе киімнің жағасы, иініші сонымен қатар киім матасының түсі, пішімі, екі-үш түстің үйлесімі болуы мүмкін. Барлық жағдайда да негізгі басты дақ композицияның басқа элементерін толықтырып оны айқындай түседі.
Көркемдеудің төртінші заңдылығы - көркемдеу тұтас болуы қажет. Киімнің Көркемдік бірегейлі тұтас болуы, ондағы басты элементке жеке элементердің бағынышты болуында. Киім көркем, тұтас болуы ойды толық жеткізуіне әсер етеді, әрі ол жеңіл қабылданады. Костюмнің барлық бөліктері, аумағы, пішімі, түсінің өзара сай келуі әрі қосымшаларымен үйлесімді болып, адаммен бәсекеге түспеуі қажет.
2.2 Спорттық киім үлгілеріне қойылатын талаптар
Спорттық стиль - демалыста, спортпен айналысқанда, саяхатқа шыққанда киюге ыңғайлы киімдер. Жалпы спорттық стильдегі киімдерде адам өзін еркін және ыңғайлы сезінеді.
Қазіргі заман жеткіншектерінің киім үлгілері, көңіл - күйді көтеріңкі етіп көрсететін қанық түстермен және спорттық, фольклорлық еркін стильде болуымен сипатталады.
Спортшылар мен дене тәрбиешілері өз ағзасының қызметін реттеу үшін қимыл шарттарын саналы түрде күрделендіреді, мысалы, ауырсалмақты бірнеше рет көтереді, үлкен қашықтықты жүгіріп өтеді, жаттығуларды үлкен күшпен орындайды. Алайда қызметтің шарттарын күрделендіргенде есепсіздікке жол бермеу керек, дене тәрбиесі және спортпен айналысатындарға арналған ұсыныстар мен гигиена ережесінде бекітілген, ғылыми негізделген дене жүктемесін ұстану қажет. Оларды оқу жаттықтыру сабақтарында сақтау осыған сәйкес дене жаттығуларының өзіндік үй тапсырмасын ұйымдастыру қажет.
Дене тәрбиешісі мен спортшының жеке гигиенасына қандай талаптар қойылады? Адам денсаулығын еңбек қызметі мен тұрмысына қарай нығайтып сақтауға арналған талаптар жеке гигиена негіздерін құрайды. Адам бұлардың көпшілігін балалық шақтан бастап меңгереді. Мысалы, ауа райына қарай киіну, тіс тазалау, тамақ алдында қол жуу және т.б., күн тәртібі, еңбек пен демалыстың тиімді кезектесуі, тері мен денені күту, калыпты ұйқы, тамақ, киім мен аяқ киімге деген талаптар және де басқа жеке гигиена талаптары мен ережелерімен олар бүкіл өміріндегі білім беру мен тәрбие үрдістерінде танысады. Ол неғұрлым осы пайдалы білімді ертерек меңгерсе, соғұрлым оның дамуы жеделдейді, өмірі толыққанды, әрі қызықты болады, шығармашылық қызметі-ұзақ, әрі тығыз болады.
Бұйымға қойылатын талаптар - халықты сәнді де әдемі, тартымды киіммен қамтамасыз етуге мүдделі. Мата - бұйым түрлерінің әдемілігіне және оның түсіне сай келуіне негізделген болуы керек. Киім мен адамды бір-бірінен бөле-жара қарауға болмайды, сондықтан да оған қойылатын талап та күнделікті өсіп отырады. Жалпы киімді тігу барысында белгілі бір талаптар қойылады.
Кесте 1- Киімге қойылатын талаптар
Киімнің түрі мен мақсаты
Киімге қойылатын талаптар
Гигиеналық
Эстетикалық
Экономикалық
Технологиялық
Киіс беру
1
2
3
4
5
6
Қыз балалар формасы
ауа мен ылғалды өткізгіш
сәнді әрі әсем
Бағасы қымбат емес
Тiгiсi сетiнемейдi
Шыдам-ды
Киімге қойылатын талаптар - мұның өзі қоғамдық тұтынушылармен өндірушілердің киімнің қандай қасиеттерін және олардың белгілерін артық көретіндігі туралы информация, жобалау шешімдері бұл талаптарды жүзеге асырады. Өндірістің үнемділігін, киімнің өтімділігін, адамдардың материалдық және мәдени талаптарын қамтамасыз етеді.
Киім адамға ең қажетті (нәрсе) зат болып табылады, сондықтан да оған қойылатын талаптар күн сайын өсіп отырады. Киімге қойылатын талаптар гигиеналық, техникалық, экономикалық және эстетикалық тұрғыдан бөлініп қаралады. Киімге қойылатын талаптар төмендегідей:
Гигиеналық талаптар - бұл талаптың өзі адам денсаулығын сақтауға бағытталған ауа мен ылғалды өткізгіштігі, жылу сақтау қасиеті, кір жұқтырмаушылық, киюге ыңғайлылығы, су сіңірмеушілігі және басқалары, киімнің негізгі гигиеналық көрсеткіштері болып табылыды. Сонымен қатар жылудың сақтауын, киімнің ішкі қабаттарында ауа алмасуын қамтамасыз етеді, шыққан тердің сорығуына себепші және сыртқы ортадан сақтайды. Гигиеналық талаптар бұйымның мақсатына байланысты.
Техникалық талаптар - тиімді тігіп шығару барысында мемлекеттік стандарт және техникалық шарттар талабына толық сәйкес келе алатындай болып орындалуы тиіс.
Эстетикалық талаптар - еңбек процестерін механикаландыруды кеңірек өндіруге көпшілікке арналған жоғарғы сапалы сәнді әрі әсем киімдер түрлерін шығаруда тоқсынды линиялар жасаған жөн. Бұйымның сапасының едәуір жақсаруы, олардың техникалық және эстетикалық деңгейлі дәрежеде пайдалануға шыдамдылығының артуы тиіс.
Экономикалық талап - тұтынушының өзіндік материалдық және рухани талаптарына сай болуы тиіс. Қосымша қандай әлеуметтік тиімділікке жеткізуді, ыңғайлылықтың, тауар түрінің сәйкестігіне, киімнің баға деңгейінің үйлесімділігіне ерекше назар аударылады
Киім техникалық, гигиеналық, эстетикалық талаптарға жауап берумен қатар қымбатта болмауы керек. Тігін бұйымдарының өнімінің ұлғаюы мен ассортиментінің кеңеюі мақта, жібек және зығыр мата шығаратын тоқыма өнеркәсібінің дамуына байланысты.
Жасанды және синтетикалық талшықтар өндірудің жедел дамуына байланысты тоқыма өнеркәсібінің шикізат бағасы жоғарлауда. Уақыттың ырғағына байланысты әр мемлекеттің өзіндік әлеуметтік - экономикалық әрекеттері өзгеріп отырады. Осы орайда өз еліміздің әлеуметтік экономикалық жағынан дамыту міндеттері және жастарға кәсіптік техникалық білім беру ісіне халық шығармашылығы үшін маман жұмысшылар даярлау жаңа, бұрынғынан әлдеқайда жоғарғы талаптар қойылып отыр.
Тұтынушылар талабы - бұл да тұтынушының өзіндік материалдық және рухани талаптарын қанағаттандыруы үшін киімге берілген қасиеттердің барлығын қамтамасыз ететіндігінің көрсеткіші. Материалдық сұранымдар организмнің қоршаған орта және киім мен өзара әрекеттескенде оның бірқалыпты қызметін қамтамасыз етуге негізделген. Осыған байланысты материалдық сұранымдар организмнің қоршаған ортамен және киімнің өзара әрекеттесуі, киімнің қызметке икемді болуы талап етіледі.
2.3 Талғам және мода ағымына сипаттама
Қазіргі кезде кез келген адамның өз қалауынша сәнді киінуіне мүмкіншілігі бар. Tiгeбілетін және сәнге қызыққан адам өзіне ыңғайлы және сәнді бұйым тігіп кие алады.
Сән адамзат баласы пайда болғаннан бастап пайда болды. Айтатын болсақ адамзат баласы ең алдымен жапырақ, аңдардың терісі т. б. пайдаланды. Әлемдегі әр түрлі елдердің дәстүрлі халықтық костюм үлгілері қазір де сән жасаушылар үшін шығармашылық жаңалықтардың негізгі бастауы болып отыр және қандай жағдай болмасын арналып тігілген киімдердің бәрінен де өзінің нақты көрінісін табуда.
Сән ( modus деген латын сөзі) -- өлшем, тәсіл, іс - қимыл бейнесі. Сән - белгілі бір талғамның уақытша үстем болуы. Сән -- әлеуметтік құбылыс. Киім - бірінші қажетті зат. Оны өндірумен өнекәсіптің әр түрлі салалары айналысады, ал сатумен сауда жүйелері шұғылданады.
Модаға сай киіну - қымбат киімдерің болсын деген сөз емес, ол - азғана киімнің болып, соны ұқыптылықпен, орны-орнымен, сәнімен киіну, яғни үстіндегісінің бәрі бір-бірімен үйлесіп тұрсын деген сөз. Қыз баланың талғаммен киінуінің бір сыры - өз тұрқының кейбір табиғи кемістігін жасырып, жақсы жағының бәрін айқын көрсете алатындай, яғни моданы өзіне бейімдей ала білуінде. Ішкі, рухани мәдениеті төмен адамның дұрыс талғаммен әдемі талғаммен киіне алуы да екіталай. Жас адамның, әсіресе, қыз баланың бүкіл кескін-келбеті (отырыс-тұрысы, жүріс-жүгірісі, сөз саптауы, жұртпен қарым-қатынасы т.б.) әсем де нәзік болуы тиіс. Жақсы мінезге қыз бала жастайынан үйренсе ғана, ол бойға қонымды болмақ.
Костюм (франц. сostume - киім - кешек) - белгілі бір ұлттың, дәуірдің, сословияның тұрақты киім үлгісі. Костюм әр дәуірдің эстетикалық идеалын көрсетеді. силуэт, пішін, пішім, пропорция, стиль деген түсініктермен таныстыру.
Силуэт (siluett деген француз сөзі) - ұзындығы мен ені бойынша адам мүсінінің пропорциясына жақындау келетін геометриялық фигуралардың (тікбұрыш, трапеция, үшбұрыш, сопақ, т. б.) бірін беретін киімнің кез келген бөлігінің сыртқы кескіні. Силуеттің мынадай түрлері болады: тік силуэт, белдес стлуэт, сопақ силуэт, X - силуэт, трапеция силуэт, жартылай жантайған силуэт.
Пішім - бұйымның ойластырылған үлгісін жасауға мүмкіндік беретін пішім сызықтары (бел сызығымен кесілген көйлек, реглан үлгісіндегі жеңдер, драпталған көкрекше, тұтас пішілген жең және т.б.).
Пропорция - көйлектің ұзындығы мен енінің, жакеттің ұзындығы мен белдемше ұзындығының, бұйымның тұтас көлеміне қарай әр бөлшек мөлшерінің арақатынасы.
Стиль (styios деген грек сөзі) - мәнер, сипат, ерекшелік. Киімде бірнеше - классикалық, романтикалық, спорттық, фольклорлық (этникалық) стильдер болады.
Түсі, матасының сапасы жағынан шебер таңдалған осындай екі костюмді бір-бірімен үйлестіріп киюге де болады. Бұл жағдайда бір түсті бешпентке тор көзді немесе жолақ сызықты шалбар, ал керісінше тор көзді не жолақ сызықты бешпенке бір түсті шалбар үйлеседі.
Сән таңдалған соң, оған сипаттама беру керек. Ол үшін сәнге жалпы сипаттама беріп, содан кейін жеке бөлшектерін сипаттайды. Жалпы сипаттамада бұйымның аталуы; пішімі (қатал немесе қиял); түймеліктің түрі; бейнесі (қынамалы, тік т.б.); пішілуі (реглан, қондырма және құрастырма жең); жағасының орналасуы; қалтасы (жапсырмалы, рамкалы, қақпа); белдемше (тік, кең етекті, қатпарлы т.б.) жазып көрсетіледі.
Қоғамның даму барысында өнер саласындағы туындыны эстетикалық тұрғыда айрықша әсерлеу белгілі мазмұнға ие, ол туынды сол дәуірдің көркемдік бейнесін айқындап сол дәуірдегі адамның көркемдік күйзелісін байқатады. Осыған орай өнер саласымен қатар кастюм тарихында стиль , көне заман кастюмдерінің стилі , модельер стилі тағы басқа стиль ұғымдары қалыптасады.
Стиль суретшінің көркем ойлау категориясының жалпы мінездемесі ол белгілі кезеңде дамиды. Әр бір стиль өзінің даму процесінде белгілі бір сатыдан өтеді.
Моданы алғаш қолға түсірушілер жастар болып есептелінеді. Себебі олар жаңалыққа құмар әрі батыл әрекет жасай алады. Суретші модельердің дизайнердің іс-әрекетімен заттық дүние, қоршаған орта олардың эстетикалық талғамы мен дамыту үшін ол айналадағы сұлулықты сезініп, түсініп оны қабылдай білуі қажет. Соның нәтижесінде ол әдемі, сұлу нәрсені көріп оның құндылығын бағалауға қабілеті арта түседі. Жеке бастың сапалық қасиеттері негізінде әрбір адамның талғамының дамуы негізінде жалғаса түседі.
Киім адамның мінез құлқын, сыртқы қоршаған ортамен қарым-қатынасын, беделін, кейіпін, жан дүниесін айқындап көрсетеді. Моданың келесі мынадай функциялары бар:
1. Инавациялық- қоғам мен мәдениеттің экспериментальді бастамасы , ескіге қарағанда басқа жаңа мәдениет образдарын іздеу.
2. Реттеуші- адамның ауыспалы кезеңге тез үйренуіне көмектесетін мәдениеттің бір түрін бөліп көрсететін мода функциясы.
3. Психалогиялық-адамның психологиялық қажеттіліктерін қамтамасыз етеді. Мода эмоциональды сатының әдіс болып табылады.
4. Әлеуметтік- мода жоғары әлеуметтікке және мәдениетке үйретеді.
5. Моданың ең жоғарғы сатысы- бұл мода жоғарғы әлеуметтік статусты білдіреді.
6. Құзырлылық модасы- көпшілік құзырлылығы ретінде байқалады.
7. Экономикалық мода - заттың тұтынуы мен оның жарнамасы болып табылады.Мода саласында тұтыну стандарты мен заттың әлеуметтік образың құрастырады.
8. Эстетикалық мода- қоғамдағы эстетикалық бағаларды , эстетикалық қажеттілікті қамтамасыз етеді.
Мода Қоғами әлеуметтік топтың дамуына мүмкіндік болған жағдайда, белгілі бір мәдени образдарды шығару нәтижесінде тарайды.
2.3 Спорттық киім үлгілеріне арналған маталардың қасиеттері
Спорттық киім түрлері маталарының қасиеттері. Матаны таңдағанда қандай қасиеттері болу керектігін, оның қатаңдығын, жұмсақтығын, созылғыштығын толық білу қажет. Мата дене бітімінің кемшіліктерін жасырып, дененің конфигурациясын ерекшелндіріп, тері қабаттарына, адамның тыныс органдарына зиян тигізбегені жөн. Матаның құрылымы негізгі және арқау жіптердің өзара орналасуы және байланысымен анықталады. Матаның құрылымына әсер ететіндер; мата жасалған жіптердің құрылымы, негіз бен арқаудың тығыздығы, тоқылу түрі жатады.
Спорттық киім түрлеріне мата таңдау барысында сұлбасына байланысты, жүріп-тұрудың ыңғайлы болуын ескере отырып, лайкра негізгі мата болып таңдалынады. Сәндік форма беру үшін оған түстес сетка матасы таңдалынады. Бұйымдарды толықтырып тұратын бешпет, бархат, парча сияқты қосымша маталар. Таңдалған бұйымға төмендегі маталарды қолдануға болады.
Мата жасалатын талшықтар табиғи (мақта, кендір, жібек, жүн т.с.с.), жасанды немесе синтетикалық болуы мүмкін. Талшықтардан жасалған жіптер иірілген, қатты немесе бос, үлпілдек болуы мүмкін. Маталар құрылысы бойынша маталық және тоқыма-трикотаждық болып бөлінеді.
Маталардың түрлерін балалар киімінің өндірісінде пайдалану, олардың физикалық-гигиеналық көрсеткіштеріне: қалыңдығы, массасы, көлемдік массасы, кеуектілігі, ауа- және буөткізгіштігі, гигроскопиялылығы, ылғалсақтағыштығы, гидро- және липофильділігіне және жылуөткізгішітігіне байланысты болады.
Матаның қалыңдығы - миллиметрмен өлшенеді және негізінен матаның жылусақтағыштық қасиетіне тікелей әсер етеді. Қалыңдығы жоғары маталардың құрамында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz