Шаруашылық қызметті талдау

I.Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Шаруашылық қызметті талдау әдісі және оның сипатты белгілері.
2.2 Факторлы талдаудың әдістемесі.
2.3 ШҚТ.дағы факторларды жүйелеу.
2.4 Шаруашылық қызмет нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер, оларды талдау әдістемелері.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Талдаудың маңызды әдістемелік ерекшелігі, оның себепті-салдарлы байланыстарды анықтаумен бірге олардың сандық сипаттамасын беруі, яғни қызмет нәтижесіне әсер етуші факторлардың әсерін өлшеуді қамтамасыз ету. Бұл экономика жағдайына диагнозды дәл қоюға және оның нәтижесі бойынша ұсыныстарды дәлірек негіздеуге мүмкіндік береді. Талдаудағы себепті байланыстарды өлшеу және зерттеуді индукция және дедукция әдістерімен жүзеге асыруға болады. Логикалық индукция көмегімен себепті байланыстарды зерттеу тәсілін зерттеудің жекеден жалпыға, жеке дәлелдеуден жалпылауға, себептен нәтижеге қарай жүргізіледі. Дедукция – зерттеу жалпы дәлелден жекеге, нәтижеден себептерге қарай жүзеге асырылатынын көрсететін әдіс. Индукциялық әдіс талдауда дедукция әдісімен біріге отырып, үйлесімділікте пайдаланылады.
ШҚТ диалектикалық әдісте қолдану, әрбір үдерісті, әрбір экономикалық құбылысты жүйе ретінде, өзара байланысты көптеген элементтердің жиынтығы ретінде қарастыруды білдіреді. Бұл жерден айрықша ерекшіліктерінің бірі болып табылатын талдау нысандарын зерттеуге жүйелі көзқарастың қажеттілігі туындайды. Жүйелі көзқарас қарастырылып отырған құбылыстар мен үдерістерді элементтерге барынша көп бөлшектеуді, оларды жүйелеу мен ситездеуді қарастырады.Қандайда бір ұғымдарды бөлшектеу зерттелетін нысанда ең басты және елеулісін анықтау үшін қаншалықты қажет болатын дәрежеде жүргізіледіЭлементтерді жүйелеу олардың өзара байланысын, өзара әрекетін, өзара тәуелділігін өзара бағынушылығын зерттеу негізінде жүргізіледі.Сонымен ШҚТ әдісі – бұл кәсіпорынның тимді қызмет етуін арттыру мақсатында жоспар, есеп, есептеме және басқа да ақпарат көздерінің көрсеткіштер жүйесін арнайы тәсілдермен өңдеу жолымен кәсіпорын қызметінің нәтижесіне әсер ететін факторлардың әсерін қортындылау, өлшеу, кешенді және жүйелі зерттеу.

1.«Экономика теория негіздері», Алматы «Санат» 1998 жыл
2.Халықаралық Қазақтан сайты: "Қазақстан Бүгін"
3.Кеулімжаев Қ.К., Әжімбаева Н.З., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық есеп» - Алматы, «Экономика», 2005ж.
4.Кривогузова Н.А. «Экономикалық талдау» - Қарағанды, 2004

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

I.Кіріспе

II. Негізгі бөлім

2.1 Шаруашылық қызметті талдау әдісі және оның сипатты белгілері.

2.2 Факторлы талдаудың әдістемесі.

2.3 ШҚТ-дағы факторларды жүйелеу.

2.4 Шаруашылық қызмет нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер, оларды талдау
әдістемелері.

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Талдаудың маңызды әдістемелік ерекшелігі, оның себепті-салдарлы
байланыстарды анықтаумен бірге олардың сандық сипаттамасын беруі, яғни
қызмет нәтижесіне әсер етуші   факторлардың әсерін өлшеуді қамтамасыз ету.
Бұл экономика жағдайына диагнозды дәл қоюға және оның нәтижесі бойынша
ұсыныстарды дәлірек негіздеуге мүмкіндік береді. Талдаудағы себепті
байланыстарды өлшеу және зерттеуді индукция және дедукция әдістерімен
жүзеге асыруға болады. Логикалық индукция көмегімен себепті байланыстарды
зерттеу тәсілін зерттеудің жекеден жалпыға, жеке дәлелдеуден жалпылауға,
себептен нәтижеге қарай жүргізіледі. Дедукция –   зерттеу жалпы дәлелден
жекеге, нәтижеден себептерге қарай жүзеге асырылатынын көрсететін әдіс.
Индукциялық әдіс талдауда дедукция әдісімен біріге отырып, үйлесімділікте
пайдаланылады.

ШҚТ диалектикалық әдісте қолдану, әрбір үдерісті, әрбір экономикалық
құбылысты жүйе ретінде, өзара байланысты көптеген элементтердің жиынтығы
ретінде қарастыруды білдіреді. Бұл жерден айрықша ерекшіліктерінің бірі
болып табылатын талдау нысандарын зерттеуге жүйелі көзқарастың қажеттілігі
туындайды. Жүйелі көзқарас қарастырылып отырған құбылыстар мен
үдерістерді элементтерге барынша көп бөлшектеуді, оларды жүйелеу мен
ситездеуді қарастырады.Қандайда бір ұғымдарды бөлшектеу зерттелетін нысанда
ең басты және елеулісін анықтау үшін қаншалықты қажет болатын дәрежеде
жүргізіледіЭлементтерді жүйелеу олардың өзара байланысын, өзара әрекетін,
өзара тәуелділігін өзара бағынушылығын зерттеу негізінде
жүргізіледі.Сонымен ШҚТ әдісі – бұл кәсіпорынның тимді қызмет етуін арттыру
мақсатында жоспар, есеп, есептеме және басқа да ақпарат көздерінің
көрсеткіштер жүйесін арнайы тәсілдермен өңдеу жолымен кәсіпорын қызметінің
нәтижесіне әсер ететін факторлардың әсерін қортындылау, өлшеу, кешенді және
жүйелі зерттеу.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің барлық үдерістері мен құбылыстары
өзара байланысты, өзара тәуелді және өзара себепші болып келеді.
Кейбіреулері өзара тікелей байланысты, кейбіреулері – жанама байланысты
болады. Мысалы, кәсіпорынның негізгі қызметінен тапқан пайдасының шамасына
келесідей факторлар тікелей ықпал етеді: сату көлемі мен құрылымы; өнімнің
өткізу бағасы және өзіндік құны. Ал қалған барлық факторлар бұл
көрсеткішке жанама әсер етеді.Әрбір нәтижелі көрсеткіш көптеген, түрлі
факторлардан тәуелді болады. Нәтижелі көрсеткіштің шамасына факторлар әсері
неғұрлым терең зерттелсе, талдау нәтижесі және кәсіпорын еңбегінің сапасын
бағалау соғырлым дәл жүргізіледі. Сонда шаруашылық қызметті талдаудағы
маңызды әдістемелік мәселе зерттелетін экономикалық көрсеткіштер шамасына
факторлардың әсерін өлшеу және зерттеу болып табылады. Факторларды терең
және жан-жақты зерттемей, қызмет нәтижесі жөнінде негізделген қорытындылар
жасауға, өндіріс қорларын анықтауға, басқарушылық шешімдер мен жоспарларды
негіздеуге болмайды.

Факторлы талдау дегеніміз кешенді және жүйелі зерттеу әдістемесі және
нәтижелі көрсеткіштердің шамасына факторлардың әсерін өлшеу.

Факторлы талдаудың келесідей түрлері бар:

•    детерминдеу (атқарымды) и стохастикалық (корреляциялық);

•    тікелей (дедукциялық) және кері (индукциялық);

•    бірдеңгейлі және көп деңгейлі;

•    статикалық және серпінділік;

•    өткенді шолатын және келешекті (болжамды).

Детерминдеу факторлы талдау дегеніміз факторлар әсерін зерттейтін
әдістеме болып саналады, нәтижелі көрсеткішпен олардың байланысы атқарымды
сипатта болатын, яғни нәтижелі көрсеткіш факторлардың көбейтіндісі,
бөлінісі немесе алгебралық сомасы түрінде көрсетілуі мүмкін.

Стохастикалық талдау факторларды зерттеу әдістемесі болып келеді,
атқарымдыға қарағанда оның ерекшелігі нәтижелі көрсеткішпен байланысы толық
емес, ықтималды (корреляциялық) болып келеді. Егер атқарымды (толық)
тәуелділікте аргументтің өзгерісімен бірге функцияның сәйкес өзгерісі
болса, онда стохастикалық байланыста аргументтің өзгеруі сол көрсеткішті
анықтайтын басқа факторлардың бірлестігінен тәуелді функция өсімінің
бірнеше мәнін бере алады.нен тәуелді функция өсімінің ьсол көрсеткішті
анықтайтын басқа факторлардың бірлестігінен тәуелді функция өсімінің Сондай-
ақ статикалық және серпінді факторлық талдаулардың айырмашылығын білу
керек. Бірінші түрі белгілі күндегі нәтижелі көрсеткішке факторлардың
әсерін зерттеуде қолданылады. Екінші түрі себепті-салдарлы байланыстардың
серпінділігін зерттеу әдістемесі ретінде қаралады.

Факторлы талдаудың негізгі міндеттері

1.   Зерттелетін көрсеткіштерді талдау үшін факторларды таңдау.

2. Жүйелі тәсілдемені қамтамасыз ету мақсатында оларды жіктеу және
жүйелеу.

3.    Нәтижелі және факторлы көрсеткіштер арасындағы өзара байланысты
үлгілеу.

4. Факторлар әсерін есептеу және нәтижелі көрсеткіш шамасының өзгеруіндегі
олардың әрқайсысының рөлін бағалау.

5.    Факторлы үлгімен жұмыс атқару (экономикалық үдерістерді басқару үшін
оны іс жүзінде пайдалану).

Шаруашылық қызметті талдаудағы факторлардың жіктемесі

     Зерттеу нысанына қатысты факторлар ішкі және сыртқы, яғни кәсіпорын
қызметінен тәуелді және тәуелсіз болып бөлінеді. Талдау кезінде
кәсіпорынның өзі ықпал ете алатын ішкі факторларға басты көңіл аударылуы
тиіс.

Кәсіпорын қызметін дұрыс бағалау үшін факторларды шынайы және субъективті
деп екіге бөлуге болады. Шынайы факторлар, мысалы, төтенше жағдайлар
адамдардың еркіне және тілегіне тәуелді емес. Шынайыларға қарағанда
субъективті себептер заңды және жеке тұлғалардың қызметіне тәуелді болады.

Таралу деңгейі бойынша факторлар жалпы және арнайы болып бөлінеді. Жалпы
факторларға жататындар экономиканың барлық салаларында әрекет етеді. Арнайы
факторлар кәсіпорынның немесе экономиканың жекелеген салаларында әрекет
етеді.

Қызмет нәтижесіне әсер ету ұзақтығы бойынша факторлар тұрақты және
айнымалы болып бөлінеді

Тұрақты факторлар зерттелетін құбылысқа үздіксіз ұзақ уақыт бойы әсер
етеді.

Айнымалы факторлар әсері оқтын-оқтын болады, мысалы, жаңа техниканың,
өндірістің жаңа технологиясының, өнімнің жаңа түрінің және т.б. игерілуі
сияқты.

Кәсіпорын қызметін бағалау үшін факторлардың әрекет ету сипаты бойынша
белсенді және экстенсивті болып бөлінуінің маңызы үлкен. Экстенсивті
факторларға нәтижелі көрсеткіштің сапалық емес, сандық өсімімен байланысы
барлар жатады, мысалы, егу алаңын кеңейту арқылы өнім өндірісінің көлемін
арттыру, жұмысшылар санының, жануарлар санының   және т.б. артуы. Белсенді
факторлар өндіріс үдерісіндегі күш жұмсау деңгейін, еңбектің қауырттылығын
сипаттайды, мысалы, ауылшаруашылық дақылдары өнімділігінің, мал
өнімділігінің, еңбек өнімділігі деңгейінің артуы.ерттелетін факторлардың
көпшілігі құрамы бойынша бірнеше элементтен тұратын күрделі болып келеді.
Бірақ, құрамдас бөліктерге бөлінбейтіндер де кездеседі. Құрамына қарай
факторлар күрделі (кешенді) және қарапайым (элементті)  болып бөлінеді.
Күрделі факторлар, мысалы, еңбек өнімділігі, ал қарапайымы – есеп беру
кезеңіндегі жұмыс күні.

ШҚТ-дағы жүйелі тәсілдемесі ішкі және сыртқы байланыстарын, өзара
әрекетін және өзара бағыныштылығын ескере отырып, факторлардың өзара
байланысын зерттеу қажеттілігінен туындайды, оған жүйелеу арқылы қол
жеткізіледі. Жүйелеу - өзара байланысы мен өзара бағынушылығын анықтай
отырып, зерттелетін құбылысты немесе нысанды белгілі бір реттілікпен
орналастыру.

Факторлы жүйелер детерминді және стохастикалық түрде болатынын ескеру
қажет.

Факторлы талдаудағы өзара байланысты үлгілеу.Детерминді талдауда
неғұрлым жиі кездесетін факторлы үлгілеудің келесідей түрлері кездеседі.

1. Аддитивті  үлгілеулер: Y = ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.