Кәсіби жануарлардың сойыс өнімдерін ветеринарлық санитарлық сараптау

І. КІРІСПЕ БӨЛІМ ... ... ... ...3
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Үй жағдайында малды союдың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.2. Мал өнімдерін ветсанитарлық сараптау және сапаларына сипаттама беру...10
2.3. Ауыл шаруашылық малдараның ауруына мал басының өлім жітіміне талдау жасау ... ... 14
2.4. Шаруашылықтың мал дәрігерлік қызметіне сипаттама беру ... ... ... ... ... 17
2.5. Кең таралған ауруға сипаттама беру ... 19
2.6. Аталып отырған ауруды жою және алдын алу шаралары ... ... ... ... ... ... .21
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ ... ... ... ... ... 25
Қолданған әдебиеттер тізімі

Егемендік алғаннан кейін жылдары елімізде ауыл шаруашылығына деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, жаңа тың реформаларды қалаптастырып келеді. Нарық заманында арзан азық–түлікті жоғарғы өнім беретін асыл тұқымдарынсыз мүмкін болмай отыр. Ендігі кезеңде Қазақстанның Бүкіләлемдік Сауда Ұйымына кіруге тілек білдіруі халықаралық жаңа сапа стандарттарына сәйкес өнім өндіруге барша өнім өндірушілерге жаңаша талап қойып отыр.
Қазіргі таңда елбасымыздың тікелей қолдауымен ауылшаруашылығына деген көзқарас біршама деңгейге жақсарып келеді. Оған себеп 2002-2005 жылдар аралығы ауыл жылдары болып аталып елді-мекендердегі халықтың әл-ауқаты дұрысталып қалды. Ауылшаруашылығының негізгі салаларының бірі мал шаруашылығы үкімет тарпынан қолдаудың арқасында, яғни мал бастарын асылдандыру құрып кете жаздаған Кеңес үкіметі кезінде ғалымдарымыз қажырлы еңбегінің арқасында дүниеге келген асыл тұқымды малдардың басын сақтап қалу, одан әрі санын көбетуде мүмкіндік туды.
Ауыл шаруашылығын нығайту мақсатында ел басымыздың қолдауымен көптеген шаралар кешенін ұйымдастыру көзделген. Осы мақсатқа жету үщін ветеринария саласының алатын орыны өте зор. Ол үшін мал басын көбейтіп, өнімділікті жоғарлату, аурулардың алдын-алып, емдеу тәрізді ветеринариялық жұмыстарды ұйымдастыру қажет.
Мал өнiмдерiн арттыруға мал азығының жетiспеуі және әр түрлi аурулар үлкен зиян келтiруде. Тек қана мал өлiмiн азайту, мал өнiмдерiн көбейтуде үлкен табыс көзi болатын төмендегi мысалдан көруге болады. Қазақстанда 1990 жылы 1966 мың iрi қара, 39 мың жылқы, 28866 мың қой ешкi өлiм жiтiмге ұшыраса, 1991 жылы бұл көрсеткiштер тиiсiнше 206641, 31266 мың бас болды.

1. Кононов, Ветеринарлық анықтама, 2009ж.
2. Ілиясов Б.К «Алғашқы ветеринариялық жәрдем» Алматы 2001 ж
3. Мүрәлінов Қ.Қ. » Оперативтік хирургия» Алматы 2006
4. Т. Несіпбаев «Адам және жануарлар физиологиясы» Алматы 2005
5. М.Молдағұлов «Малдың жұқпалы емес ішкі аурулары» Алматы 1993
6. Ж.Бердімұратов «Ірі қара аурулары» Алматы Қайнар 1976
7. Магда И.И., Иткин Б.З., Воронин И.И.» Оперативная хирургия с основами топографической анатомии.» М. Колос, 2003
8. Магда И.И., Воронин И.И.» Обезболивание животных» М. 1974.
9. Оперативная хирургия лошадей. М. 2001 г.
10. Пульняшенко П.Р. » Анестезия собак и кошек » М, 2000 г
11. Лебедев А.В., Липовский К.А. » Общая ветеринарная хирургия » М, 2000г.
12. Шакалов К.И и другие » Частная ветеринарная хирургия» М, 2000 г.
13. Виденин В.Н « После операционное гноиное воспалительные осложнение у животных» Л, 2000 г.
14. Алимжанов Б.О. Интенсификация производство молока и говядины. -А.,1961.
15. Даленов Ш.Д., Каримов Ж.К., Жомартов М.Т. Скотоводство, технология производства молока и говядины. Учебное пособие. -Алматы, 2001.
16. Искакбаев Б.Б. Ipi қара шаруашылығы. - А.: Қайнар, 1996.
17. Каримов Ж.К., Даленов Ш.Д., Майманов Д. Ipi қара шаруашылығы.- Қостанай, 1996.
18. Лобанов ВТ. Практикум по племенному делу. - М: Агропромиздат, 1988. Государственные племенные книги крупного рогатого скота молочных комбинированных и мясных пород. - Алма-Ата: Кайнар.
19. Свечин К.Е. и др. Коневодство. - М.: Колос, 1984.
20. Дүйсембаев К.И., Бегімбетова Г.С., Жүнісов A.M. т.б. Жылқы шаруашылығы. -Алматы, АЗМИ, 1995.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

Экология және биотехнология
кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Кәсіби жануарлардың сойыс өнімдерін ветеринарлық санитарлық сараптау

Орындаған:
Тексерген:

Орал – 2015ж.

МАЗМҰНЫ

І. КІРІСПЕ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...3
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Үй жағдайында малды союдың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 6
2.2. Мал өнімдерін ветсанитарлық сараптау және
сапаларына сипаттама
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..10
2.3. Ауыл шаруашылық малдараның ауруына мал басының өлім жітіміне талдау
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.4. Шаруашылықтың мал дәрігерлік қызметіне сипаттама
беру ... ... ... ... ... 17
2.5. Кең таралған ауруға сипаттама
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.6. Аталып отырған ауруды жою және алдын алу шаралары
... ... ... ... ... ... .21
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 25
Қолданған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...26

І. КІРІСПЕ БӨЛІМ
Егемендік алғаннан кейін жылдары елімізде ауыл шаруашылығына деген
көзқарас түбегейлі өзгеріп, жаңа тың реформаларды қалаптастырып келеді.
Нарық заманында арзан азық–түлікті жоғарғы өнім беретін асыл тұқымдарынсыз
мүмкін болмай отыр. Ендігі кезеңде Қазақстанның Бүкіләлемдік Сауда Ұйымына
кіруге тілек білдіруі халықаралық жаңа сапа стандарттарына сәйкес өнім
өндіруге барша өнім өндірушілерге жаңаша талап қойып отыр.
Қазіргі таңда елбасымыздың тікелей қолдауымен ауылшаруашылығына деген
көзқарас біршама деңгейге жақсарып келеді. Оған себеп 2002-2005 жылдар
аралығы ауыл жылдары болып аталып елді-мекендердегі халықтың әл-ауқаты
дұрысталып қалды. Ауылшаруашылығының негізгі салаларының бірі мал
шаруашылығы үкімет тарпынан қолдаудың арқасында, яғни мал бастарын
асылдандыру құрып кете жаздаған Кеңес үкіметі кезінде ғалымдарымыз қажырлы
еңбегінің арқасында дүниеге келген асыл тұқымды малдардың басын сақтап
қалу, одан әрі санын көбетуде мүмкіндік туды.
Ауыл шаруашылығын нығайту мақсатында ел басымыздың қолдауымен көптеген
шаралар кешенін ұйымдастыру көзделген. Осы мақсатқа жету үщін ветеринария
саласының алатын орыны өте зор. Ол үшін мал басын көбейтіп, өнімділікті
жоғарлату, аурулардың алдын-алып, емдеу тәрізді ветеринариялық жұмыстарды
ұйымдастыру қажет.
Мал өнiмдерiн арттыруға мал азығының жетiспеуі және әр түрлi аурулар
үлкен зиян келтiруде. Тек қана мал өлiмiн азайту, мал өнiмдерiн
көбейтуде үлкен табыс көзi болатын төмендегi мысалдан көруге болады.
Қазақстанда 1990 жылы 1966 мың iрi қара, 39 мың жылқы, 28866 мың қой ешкi
өлiм жiтiмге ұшыраса, 1991 жылы бұл көрсеткiштер тиiсiнше 206641, 31266 мың
бас болды.
Экономиканың бұл секторының маңыздылық бағасы Республика Президенті Н.
Назарбаевтың 2003 жылдың ішкі және сыргқы саясатының негізгі бағыттары, —
деген халыққа арналған Жолдауында көрсетілген.
Бұған дәлел Республика Президентінің Жарлығымен бекітілген, салалардың
даму басымдыктары мен негізгі бағыттары дәл көрсетілген Қазақстан
Республикасының аграрлық азық-түлік бағдарламасы.
Ауылды әрі қарай өркендету агробизнестің қолайлы құрылымын жасаумен
және ауыл шаруашылық өндіріс маркетингімен тығыз байланысқан жаңа
көзқарасты талап етеді. Агроөнеркәсіп кешенінің ерекшелігі, азық-түлік
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мемлекеттік басқаруды және
мемлекеттік қолдауды қамтамасыз етеді.
Ауыл шаруашылығын дамуында қалыптасқан жағдайды ескере отырып, облыс
халқының азық-түлік мұқтажын мейлінше қанағаттандыру,
өндірілетін онімнің жоғарғы сапасын қамтамасыз етіп, бәсекеге қабілеттігін
арттыру үшін, агроөнеркәсіптік кешенінін тиімді жүйесін қалыптастыру
мақсатында облыс бойыпша 2003-2005 жылдарға аграрлық азық-түлік
бағдарламасы жасалды.
Қазiргi кездегi фермерлiк, жеке шаруашылықтардың өркендеуiне
байланысты, келешекте ет өндiрiсiн шикiзатпен қамтамасыз етуде, олардың
үлес салмағы да жоғары болмақшы. Соңғы жылдары мал басының бiршама кемуiне
қарамастан Қазақстанда, ет және де басқа мал өнiмдерiн өндiрудiң
мүмкiншiлiгi зор.
Ветеринарияның негізгі мақсаты мал шаруашылығының ветеринарлық-
санитарлық сәттілігін сақтау, одан сапасы жоғары өнімдермен шикі затты
өнімдерді қамтамасыз ету. Осы аталған мақсаттарды жүзеге асыру үшін 2002
жылы Ветеринария туралы заңы бекітілді.
Өндірістік тәжірибиеде ветеринарлық — санитарлық сараптау мамандары
ғылыми жетістіктер, тәсілдер мен ережелердің технологиялық және сауда
тұтыну үрдісіне енуінде бақылаушы болып табылады.
Ветеринарлық-санитарлық сараптаудың әлеуметтік-экономикалық маңызы
зор, атап айтсақ:
- адамдардың денсаулығын сақтауда;
- өндірістік экономикада өнімдерді консервілеуде, сақтауда,
тасымалдауда және сатуда;
- қоғамдағы жалпы экономикалық мәселелерді шешуде.
Жануар текті өнімді ветеринарлық – санитарлық сараптау оларды
өндіргенде, барлық өңдеу сатыларында, тасымалдағанда, сақтағанда және
реализация жасағанда өткізеді.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты үй жағдайында малды сою және оны
ветеринарлық санитарлық сараптау зертханасына келіп түскен еттерін
ветеринарлық санитарлық сараптау болып табылады.
Осы мақсатты орындау үшін келесі міндеттер қойылды:
- үй жағдайында малды союдың ерекшеліктерімен таныстыру;
- күнделікті нарыққа келіп түсетін өнімдерді нормативті құжаттары
бойынша қабылдау;
- өнімнен сынамалар алып, оны зертханалық тәсілдермен зерттеулер
өткізу;
- зертханалық зерттеу нәтижелері бойынша ішкі ағзаларына
ветеринариялық санитариялық бағалауын беру.

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Үй жағдайында малды союдың ерекшеліктері
Ет - біздің басты тағамымыз ғана емес, халқымыздың негізгі табыс
көзінің бірі, ішкі және сыртқы сауданың маңызды нысаны. Етті экспорттауды
қойып, ішкі сауданың мәселелері де толықтай шешілген жоқ. Осыған байланысты
Үкімет қалыптасқан халықаралық ветеринариялық талаптарға сай мал сою
орындарын салып, олардың жұмысын жолға қоюға баса көңіл бөліп, іске асыра
бастады. Тиісті нормативтік-техникалық құжаттар негізінде іске қосылып,
арнайы жабдықталған, маман кадрлар қызмет атқаратын бұл нысандардың маңызы
өте зор. Бірақ та әрбір пайдалы істің көлеңкелі жақтары болатыны аян,
сондықтан бұл шараны атқаруда да сақтанатын жағдайлар бар.
Арнайы мал соятын орындарды салғанда кейбір елдердегідей халыққа малды
үй жағдайында союға тыйым салуға болмайды. Бізде кез келген ер адам мал
сойып, әрбір әйел ішек-қарын аршиды. Батыс елдерінде мал сойып, оны
жөндейтін адамды арнайы оқытып, үйрету қажет. Біздегі үйреншікті іс - олар
үшін кәсіптік дайындығы бар адам ғана атқаратын ерекше шаруа. Еуропада
мұсылмандар құрбан шалып, мал сойғанда жергілікті тұрғындар көпе-көрінеу
малды қанын ағызып бауыздау неткен дөрекілік, бұны көрген балалар қандай
әсер алады деп наразы болғаны белгілі. Біздің Елбасымыз алғаш рет Түркияға
барғанда, ондағы қазақтар ақсарбас айтып, ел жиналған жерде аэропорт
басында малды бауыздағанын Батыстың кейбір телеарналары жөнсіздік ретінде
сипаттап көрсетіпті. Зұлмат заманда қырғын көріп Түркияға әрең жеткен
қазақтардың елінің тұңғыш Президентін көргендегі сезімін Еуропаның
журналисі түсінсін бе? Бұдан мал союға әр халықтың қалай қарайтынын көруге
де болады.
Әрбір отбасы малды өзі сойғанда ішек-қарнын тазалап, бас-сирағын
үйтіп, бірден өкпе-бауырдан қуырдақ қуырып, барлығын орнына келтіреді
Сіңірде, құйқада, шеміршек пен кемікте жұмсақ етке қарағанда әртүрлі
минералды заттар мен микроэлементтер әлдеқайда мол және олар адам ағзасына
жақсы сіңеді. Бұл заттар дәрі-дәрмектерде химиялық құрамы тұрғысынан мол
болғанымен жаңа ғана сойылған мал өнімдерінен қазақи жолмен даярланған
астағыдай сіңімді емес. Ет асқанда мүшелеп, жілікке омыртқа, қабырға қосып,
бас-сирақ, ішек-қарынмен қайнату - жай дәстүр ғана емес, мал ағзасында
болатын пайдалы заттарды өзара толықтырып, балансқа келтіру. Студент
кезімізде Ветсанэкспертиза пәнінен лектор ет қайнағанда пайда болатын
көбіктің азотсыз экстрактивті заттарға бай пайдалы екенін баса айтқаны
есімде. Бізде ол көбікті неге алып тастаймыз деген сұрақ туды. Қазір
көбікте пайдалы заттардан гөрі зиянды қалдықтар, зат алмасу өнімдерінің мол
болатындығын білдік. Еттің көбігін алудан бастап, табақ тарту, турау, еттен
кейін сорпа ішу, сүйек мүжу барлығының өз реті бар. Сүйек мүжудің өзі
қазаққа тән әрекет. Ертеде аңға шыққан хан жылқышылардың қасына тоқтап еру
болыпты, артынан келген шабармандары хан мына қостардың қайсысына тоқтады
екен дегенде, ішіндегі ақылды біреуі, бұл қостың ешқайсысында хан болған
жоқ, шала мүжілген сүйектерді көріп тұрсыңдар ма, хан мен жанындағы текті
адамдар сүйекті тазалап мүжиді деген екен.
Меккеде қажылықта болғанда қағбаны айналып қана қоймай, мұндағы
шаралардың қалай орындалатынын білу үшін құрбандыққа мал сойылатын жерде
болғанда домалап жатқан бастарды көргенде көңіл құлазып қалды. Меккеде
құрбан шалғанша, ауылымызда-ақ, ақсақалдарға батасын жасатып, бас
тартқанымыз жөн сияқты.
Осының бәрінен мал сою, сойыс өнімдерін пайдалануда халқымыз өте мол
тәжірибе жинақтап, бұл істердің, тіпті ұлттық болмысымызға айналғанын
көреміз. Заман талаптарының өзгеруіне байланысты ұлттық құндылықтарымыздың
қайсысы қандай дәрежеде сақталады немесе қазіргі жағдайға бейімделе ала ма
деген сұрақтарға жауап табу оңай емес. Қолға алынған мал сою орындарымен
бүкіл республиканы бірден қамтамасыз ету де тез шешілетін шаруа емес. Мал
сою орындары сойыс өнімдерінің сапасын бақылауды, жұқпалы аурулардың адамға
берілмеуін мақсат етеді. Үй жағдайында мал сойғанда да тиісті санитариялық
талаптарды орындауға болады. Ол үшін бұл жағдайда да ветеринариялық
бақылауды жолға қойып, ветеринариялық білімді насихаттауды күшейткен жөн.
Мал сою орындарының басты бір міндеті - жұқпалы аурулардың таралуына
тосқауыл қою, адамдарды ауру жұғудан сақтау. Мал сойғанда сойыс өнімдері
арқылы жұғу - аурудың берілу тетіктерінің ең бастысы емес, бір ғана ең
соңғы буыны, сондықтан жұқпалы аурулармен күрес шараларын кешенді түрде
толықтай атқару қажет.
Тағы бір ескеретін жайт мал сою орындары ет саудасы инфрақұрылымның
маңызды бір бөлігі. Күрделі инфрақұрлымнан қарапайым ауыл адамдары тысқары
қалатындығы ақиқат, сондықтан мал өсірудің бейнетін көріп, пайдасынан шет
қала беретін қауымның бұл шара барысында да зиян шекпеуін ойластырған
абзал.
Сонымен, ветеринариялық-санитариялық талаптар малдың қай жерде
сойылғанына емес, сойыс өнімдерінің сапасына, ауру таратпауға, адамдардың
санитариялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл талаптардың
орындалуы арнайы жабдықталған орындарда оңай болатыны даусыз. Малды жеке
шаруашылықтарда сойған кезде де бұл талаптардың орындалуын қамтамасыз ету
мүмкіндіктері баршылық. Мал өсіретін шаруа қожалықтарының көпшілігінде мал
соятын орындары бар. Олардың деңгейі мен жабдықталуы әрқилы. Осыларды
зерделеп, тиісті құжаттар арқылы жұмысын жолға қоюға болар еді. Жеке
адамдардың үй жағдайында мал союын да жергілікті әкімшілік, полиция,
ветеринария қызметі арқылы тиісті ұйымдастыру, үгіт-насихат жұмыстары
арқылы реттеуге болады. Шаруашылық және үй жағдайында сойылған малдың
етінің сапасы жоғары болады. Өйткені сойылатын мал үйреншікті жағдайда
ешбір стрестік әсерге ұшырамайды. Керісінше, оны сою үшін көлікпен немесе
айдап басқа жерге апарғанда мазасызданып, еті жінігеді, яғни сапасын
жоғалтады. Үй жағдайында мал дұрыс бауыздалып, ішек-қарны тез арада жедел
аршылып, бас-сирағы үйітіліп, барлық тиісті әрекеттер халқымызда өте жоғары
деңгейде жолға қойылған, әбден қалыптасқан әдістермен іске асады. Сойған
кезде ауру жұқтыру мүмкіндігін қарастырар болсақ, мал ауру болса, тіпті
соймай тұрып-ақ иесіне, басқа да жанасқан адамдарға, қоршаған ортаға ауру
таратқан болар еді.
Арнайы мал сою орындарын салу - өте маңызды шара. Оны республика
көлемінде толықтай іске асыру тиісті қаражатты, уақытты қажет етеді. Оны
орындау барысында да, толықтай іске асқан жағдайда да шаруа қожалықтары мен
жеке адамдардың мал союына тыйым салу орынсыз. Халқымыздың қалыптасқан,
болмысына айналған кәсібіне зиян келтірмеу жолдарын қарастырған жөн. Мал
сою мекемелерінің құрылысын, қызметін реттейтін нормативтік-техникалық
құжаттарды да шетелден көшіріп ала салмай, өзіміздің шаруашылық-
экономикалық жағдаймен, халықтың мүддесімен үйлестіріп бекіткен дұрыс болар
еді.

2.2. Мал өнімдерін ветсанитарлық сараптау және
сапаларына сипаттама беру
Мал шаруашылығы — ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін мал
өсірумен айналысатын саласы. Мал шаруашылығы халықты азық-түлікпен (сүт,
май, ет, т.б.) жеңіл және тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен (жүн, тері, ет
өнімдері қалдықтары, т.б.) ауыл шаруашылығы өндірісін күш-көлік (ат, өгіз,
түйе, т.б.) және тыңайтқышпен қамтамасыз етеді. Мал шаруашылығы өнімдері
мен оның қалдықтарынан мал азықтары (майы алынған сүт, ет-сүйек және сүйек
ұндары, т.б.), дәрі-дәрмектер мен биологиялық белсенді (активті) заттар
(емдік сарысулар, гормонды қосылыстар, т.б.) алынады. Мал шаруашылығы
салаларына сиыр, қой, ешкі, жылқы және түйе шаруашылықтары жатады.
Ірі қара өсіру қоңыржай белдеудің табиғи және мәдени жайылымдармен
жақсы қамтамасыз етілген орман, орманды дала, дала аймақтарында жақсы жолға
қойылған. Дүниежүзі бойынша ірі қараның мал басы 1,3 млрд-қа жетіп отыр.
Өндірілетін сүттің барлығын дерлік, ал еттің 35%-ын осы ірі қара малы
береді. Интенсивті сүтті және етті-сүтті бағыттағы мал шаруашылығы дамыған
елдерге тән, оларда мал қолда да, жайылымда да бағылады. Өнімділік өте
жоғары болғандықтан, бұл шаруашылық саласы жылдан-жылға өркендеуде. Етті
бағыттағы мал көбінесе қоңыржай және субтропиктік белдеулердің неғұрлым
құрғақ аудандарында таралған. Онда экстенсивті отарлап жайылымда бағу және
көшпелі мал шаруашылығы басым келеді. Дүниежүзінде етті ең көп өндіретін
елдер қатарына АҚШ, Қытай, Бразилия, Аргентина және Ресей жатады
Ірі қара шаруашылығы – мал шаруашылығының өнімді көп беретін саласы.
Ірі қараның арғы тегі ертеде Еуразия құрлығының далалы, орманды – далалы
өңірінде таралған жабайы тур ерте кездерде көп аулағандықтан, турлар саны
азайып, XVII ғасырдың басында біржола жойылып кеткен. Сиыр – сүтқоректілер
класының жұптұяқтылар отрядына жататын күдір тұқымдастар өкілі. Қазіргі
кезде дүние жүзінде сиырдың 250-ге жуық әр түрлі қолтұқымдары өсіріледі.
Сиырдың еті, сүті және терісі басқа да өнімдері күнделікті тұрмысымызда
қажетімізді өтеп келеді. Сиыр – бір үйдің асыраушысы деген сөз бекер
айтылмаса керек. Сиырдың пірі – Зеңгібаба. Мүшелдік жыл санауда сиыр –
екінші жыл. Қазақ жерінде сиыр – басқа түліктерден кейін қолға үйретілген
мал. Алғаш сиырды Ресеймен көршілес аймақтардан айырбастау тәсілімен
әкелген. Сиырдың етін, сүтін пайдаланған. Қазіргі кезде ірі қара
шаруашылығы - еліміздегі мал шаруашылығының ең дамыған саласы.
Ірі қарадан алынатыннегізгі өнім сүті мен еті болғандықтан,сиырдың
қолтұқымдары 2 бағыттыа өсірілуде.

Етті бағыттағы қолтұқымдар Сүтті бағыттағы қолтұқымдар

Бұл бағытта Қазақстанда кеңінен Бұл бағытта өсірілетін ірі қара
таралған қолтұқымға қазақтың ақбас қолтұқымдарынан сүт алу мақсаты
сиыры жатады. Қолтұқым жергілікті көзделеді. Қазақстанда қырдың қызыл
қазақ, қалмақ сиырларын Англиядан сиыры, әулиеата, алатау, қарала,
әкелінген герефорд бұқаларымен симменталь қолтұқымдары өсіріледі.
жұптастыру арқылы шығарылған. Қырдың қызыл сиыры Қазақстаннан
Сиырдың бұл қолтұқымы Батыс басқа Ресейдің еуропалық бөлігінің
Қазақстан өңірінде көбірек оңтүстігінде, Батыс Сібірде
өсіріледі. Әулиекөл сиыры да етті таралған. Әулиеата сиыры қолтұқым
бағытта шығарылған сиырдың жаңа XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың
қолтұқымы. Бұл Қостанай өңірінде басында Қырғызстан мен Жамбыл
қазақтың ақбас сиырымен шеттен өңірінде шығарылған.
әкелінген шароле, абердинангусс Алатау сиыры сүтті, етті бағытта
сиырларының бұқаларымен жұптастыру өсірілетін қолтұқымға жатады. Ол XX
арқылы шығарылған. Ірі қараның етті ғасырдың 30-50 жылдарында жергілікті
бағыттағы қолтұқымдары шет елдерде сиырларды швиц, кострома тұқымының
көптеп өсіріледі. Мұндай бұқаларымен ұрықтандыру арқылы
қолтұқымдарға – абердин-ангусс, алынған. Алатау сиыры Алматы,
герефорд, шортгорн, галловей, Жамбыл, Шығыс Қазақстан өңірінің
шароле, лимузин, санта – гертруда таулы аймақтарында өсіріледі.
т.б.жатады.

Шет елдерде сүтті бағытта көп өсірілетін қолтұқымдарға – холмогор,
ярославль, қарала сиыр, англер, айрширлер жатады. Кейбір сүтті қолтұқымды
сиырлардан жылына орта есеппен 16-20 мың литр сүт сауылады.
Швиц, симменталь, т.б. сиыр қолтұқымдары әрі сүтті, әрі етті бағытта
сұрыпталған қолтұқымдар. Көптеген елдерде сиыр сүтін ерте заманнан
пайдаланып келеді. Атақты орыс ғалымы Иван Петрович Павлов сүт – табиғаттың
өзі дайындап берген өте құнды тағамы деп жоғары бағалаған.
Ірі қара малдың өзіне тән ерекшеліктері бар. Сиыр орташа 15-20 жыл
жасайды, оның буаздық мерзімі – 285 күн.
Сүт өндіру бағытындағы ірі қара өсіру көбінесе қала маңы мен халық
тығыз қоныстанған аудандарда дамыған. Әсіресе Еуропа мен Солтүстік
Американың орман зонасында орналасқан елдерде жақсы жолға қойылған. Сүт
өндіруден АҚШ, Ресей, Үндістан, Бразилия және Батыс Еуропа елдері ерекше
көзге түседі. Жайылымдық жерлер мен шөптесін өсімдіктердің жеткілікті
болғанына қарамастан, Африкада, әсіресе оның тропиктік аймақтарында ірі
қара саны өте аз. Оның басты себебі — ұйқы ауруының қоздырғышын тарататын
цеце шыбыны. Сондықтан мұнда бұл ауруға шалдықпайтын ірі қарадан зебу
өсіріледі.
Шошқа шаруашылығы. Шошқа шаруашылығы дүниежүзілік ет өнімінің 40%-ға
жуығын береді, қазір оның саны 0,8 млрд-тан асып отыр. Ірі қарамен
салыстырғанда күй талғамайтындықтан және тез өсіп-өнетіндіктен бұл
шаруашылық адамдар тығыз қоныстанған аймақтарда кең тараған. Дүниежүзіндегі
шошқа санының жартысына жуығы Азияға, оның ішінде, ең алдымен, Қытайға
келеді. (Азияның кандай елдерінде шошқа мүлдем өсірілмейді, оның себебі
неліктен?) Сонымен қатар АҚШ, Бразилия, Германия, Ресей, Польша елдерінде
де шошқа шаруашылығы жақсы дамыған.[1]
Қой шаруашылығы. Қой шаруашылығы ет-жүн бағытындағы және биязы,
жартылай биязы жүн бағытындағы болып бөлінеді. Ет-жүн бағытындағы қой
шаруашылығы ылғалы жеткілікті және климаты біршама жұмсақ аудандарда, ал
биязы жүнді қой шаруашылығы неғұрлым құрғақ аудандарда таралған. Дүниежүзі
бойынша қой саны 1,2 млрд басқа жетіп отыр. Қой шаруашылығының ет-жүн
бағытындағы тауарлы өндірісі Солтүстік және Оңтүстік Американың, Аустралия
мен Оңтүстік Еуропаның, Орталық және Орта Азияның, Оңтүстік Африканың
қоңыржай және субтропиктік белдеулерінің құрғақ аудандарында жақсы дамыған.
Биязы жүнді қойлар өте сапалы жүн береді, ол жүн маталарын жасау, кілем
тоқу мен тері-былғары өнеркәсібінде қолданылады. Алдыңғы Азия, Орта Азия
және Оңтүстік Африка елдерінде қаракөл елтірісін дайындау жолға қойылған.
Дүниежүзіндегі қойы ең көп ел — Аустралия (130 млн астам), одан кейін Қытай
(112 млн-нан астам). Ал Қазақстандағы қойдың саны 2008 жылы 16 млн-нан сәл
ғана асты. Жүн өндіруден жетекші елдер қатарына Аустралия, Қытай, Жаңа
Зеландия, Уругвай және Ресей жатады.
Қой шаруашылығының дүниежүзіндегі аса ірі аймағы — Аустралияның
шөлейтті аудандары. Қойдың басым көпшілігі жеке иелерге немесе
компанияларға қарайтын ірі қой шаруашылығында өсіріледі. Ондай
шаруашылықтар "шипстейшнз" деп аталады. "Шипстейшнз" ондаған, кейде тіпті
жүздеген мың гектарды алып жатады. Оның ең үлкенінің ауданы 2 мың км2-ден
асады. Мұнда бір мезгілдегі қой басы 10—20, тіпті 50—100 мыңға дейін
жетеді. Қой бүкіл жыл бойы табиғи жайылымдарда жайылып бағылады. Көбінесе
жоғары сапалы жүн беретін биязы жүнді қой тұқымы — Аустралия мериносы
өсіріледі. Гоулберне қаласында осы қойға "Үлкен Меринос" деп аталатын
ескерткіш орнатылған.[1]
Мал шаруашылыры барынша дамыған аудандарда экологиялық проблемалардың
туындайтыны белгілі жайт. Мал тұяғының әсерінен топырақ эрозиясы жүруде,
жайылымдардағы өсімдік жамылғысы жұтандануда, тіпті жойылуға жақындауда.

2.3. Ауыл шаруашылық малдараның ауруына мал басының
өлім жітіміне талдау жасау
Республикада малдың жұқпалы ауруға ұшырауына байланысты алаңдатарлық
жағдай жиі орын алып келеді. Мәжіліс депутаты Ержан Рахметов пен Александр
Милютиннің Үкімет басшысы Кәрім Мәсімовке сауалы осы мәселе туралы.
Депутаттар сауалында еліміздің өңірлерінде, соның ішінде Ақмола,
Алматы, Павлодар, Шығыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.