Кредиттік жүйеде оқу үрдісін ұйымдастырудың арнайы ерекшеліктері
КІРІСПЕ
1. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН ЖОБАЛАУ
1.1 Пәндік аймақты сипаттау. Есептің қойылымы
1.2. ERwin программысыда деректер базасын жобалау.
1.3. Деректер базасының кестелерінің арасында сілтіме үйлесімдік шарттар.
2. INTERBASE/FIREBIRD SQL.СЕРВЕРІНДЕ ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН АНЫҚТАУ
2.1. Базада домендер, кестелер, көріністер анықтау
2.2 Кесте кілттерін жобалау: негізгі, альтернативті, индекстік
2.3 Базада генератор, триггерлер, сақталған процедуралар анықтау
3. IBEXPERT ПРОГРАММАСЫ. КЛИЕНТ.СЕРВЕР ҚОСЫМШАНЫ ҚҰРУ.
3.1. Delphi ортасында мәлімет қорымен байланысты орнату.
3.2. Деректер базасының қосымшаларын дайындау.
3.3. SQL тілі және оны қосымшаларда қолдану, сұраныстарды өңдеу.
ҚОРЫТЫНДЫ
1. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН ЖОБАЛАУ
1.1 Пәндік аймақты сипаттау. Есептің қойылымы
1.2. ERwin программысыда деректер базасын жобалау.
1.3. Деректер базасының кестелерінің арасында сілтіме үйлесімдік шарттар.
2. INTERBASE/FIREBIRD SQL.СЕРВЕРІНДЕ ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН АНЫҚТАУ
2.1. Базада домендер, кестелер, көріністер анықтау
2.2 Кесте кілттерін жобалау: негізгі, альтернативті, индекстік
2.3 Базада генератор, триггерлер, сақталған процедуралар анықтау
3. IBEXPERT ПРОГРАММАСЫ. КЛИЕНТ.СЕРВЕР ҚОСЫМШАНЫ ҚҰРУ.
3.1. Delphi ортасында мәлімет қорымен байланысты орнату.
3.2. Деректер базасының қосымшаларын дайындау.
3.3. SQL тілі және оны қосымшаларда қолдану, сұраныстарды өңдеу.
ҚОРЫТЫНДЫ
ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновация технология бағыты мен дамыту мақсатының аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Жас ұрпаққа сапалы, өнегелі тәрбие мен білім берудің – бүгінгі күннің басты талабы.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуметін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда.
ХХ ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау бағытында Қазақсатан жоғарғы оқу орындарының міндеті - әлемдік стандарттар деңгейінде білім беру. Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін шәкірттер мен мамандарды қазіргі қоғам үрдісіне сай инновациялық технологиялармен білім беру негізінде меңгерту қажет.
Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды пайдалану болып табылады. Қазіргі таңда да елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру еніп, көкейкесті мәселе ретінде күн тәртібінен түспей отырғандығы мәлім
Ғылыми прогресс - білімнің жоғарылауымен және ақпарат көлемінің көп болуымен сипатталады. Мұндай кең көлемдегі ақпараттарды басқару көп қиындық әкелері сөзсіз. ХХІ ғасыр жаңа технологияның пайда болуы, оның жедел өсуі мұндай мәселелерді шешуге жол ашты. Оны шешудің ең тиімді жолы - автоматтандыру. Қазіргі кезде біздің елімізде, шет елдерде де ақпараттарды автоматтандыруды кеңінен қолданады, оларды пайдаланылу салалары өте көп. Мұндай күрделі ақпарттарды автоматтандыру жүйелерді реттеу функциясын және алдыға қойылған тапсырманы шешу әдісін талдау қызметін атқарады.
Автоматтандыру – техникалық құрал-жабдықтарды, сондай-ақ энергияны, материалды және ақпаратты алу, түрлендіру, жеткізу, пайдалану процестеріне адамның тікелей не ішінара қатысуын босататын экономикалық материалдық тәсілдермен басқару жүйесін пайдалану.
Ақпараттандыру жағдайында білімгерлерді тиісті білім, білік, дағдының көлемі күннен күнге артып, мазмұны өзгеріп отыр. Мектептің білім беру саласында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру үрдісін интенсификациялау мен модернизациялаудың тиімді тәсілдерін іздестіру жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуметін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда.
ХХ ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау бағытында Қазақсатан жоғарғы оқу орындарының міндеті - әлемдік стандарттар деңгейінде білім беру. Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін шәкірттер мен мамандарды қазіргі қоғам үрдісіне сай инновациялық технологиялармен білім беру негізінде меңгерту қажет.
Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды пайдалану болып табылады. Қазіргі таңда да елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру еніп, көкейкесті мәселе ретінде күн тәртібінен түспей отырғандығы мәлім
Ғылыми прогресс - білімнің жоғарылауымен және ақпарат көлемінің көп болуымен сипатталады. Мұндай кең көлемдегі ақпараттарды басқару көп қиындық әкелері сөзсіз. ХХІ ғасыр жаңа технологияның пайда болуы, оның жедел өсуі мұндай мәселелерді шешуге жол ашты. Оны шешудің ең тиімді жолы - автоматтандыру. Қазіргі кезде біздің елімізде, шет елдерде де ақпараттарды автоматтандыруды кеңінен қолданады, оларды пайдаланылу салалары өте көп. Мұндай күрделі ақпарттарды автоматтандыру жүйелерді реттеу функциясын және алдыға қойылған тапсырманы шешу әдісін талдау қызметін атқарады.
Автоматтандыру – техникалық құрал-жабдықтарды, сондай-ақ энергияны, материалды және ақпаратты алу, түрлендіру, жеткізу, пайдалану процестеріне адамның тікелей не ішінара қатысуын босататын экономикалық материалдық тәсілдермен басқару жүйесін пайдалану.
Ақпараттандыру жағдайында білімгерлерді тиісті білім, білік, дағдының көлемі күннен күнге артып, мазмұны өзгеріп отыр. Мектептің білім беру саласында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру үрдісін интенсификациялау мен модернизациялаудың тиімді тәсілдерін іздестіру жұмыстары жүргізіліп жатыр.
1. Смайлова Ұ.М. «Деректер базасын жобалау және қолдану: ERWIN, INTERBASE/FIREBIRD, DELPHI» оқу құралы. Алматы 2011ж.
2. Бен Форта «SQL». 2005
1. Бобровский С. Delphi7. Учебный курс.-СПб.: Питер, 2006.-736с.
2. Гофман В.Э., ХомоненкоА.Д.Работа с базами данных в Delphi. СПб, «БХВ-Петербург», 2005
3. Дарахвелидзе П., Марков Е.Программирование в Delphi7. СПб, «БХВ-Петербург», 2007.
4. Кандзюба С.П., Громов В.Н. Delphi6. Базы данных и приложения СПб, «БХВ-Петербург», 2002.
5. Маклаков С.В. BPWin и ERWin. CASE -средства разработки информационных систем. М. ДИАЛОГ-МИФИ, 2006
6. Скляр. Введение в Interbase.
7. Ульман Дж. Д., Уидом Дж. Введение в системы баз данных. – Москва: Просто и доступно: Учебное пособие. – Москва.: Лори, 2008 – 376с.
8. Федоров А., Еламанова Н.Базы данных. – Москва: КомпьютерПресс, 2009 - 256 с.
9. Куправа Т.А.Создание и программирование баз данных средствами СУБД.М.: Мир, 2006.
10. Астахова И.Ф. и др.SQL в примерах и задачах. Из-во Питер, 2011.
11. Мейер М.Теория реляционных баз данных.М.: Мир, 2007.
12. ЕпанешниковА.М. Епанешников В.А.Delphi. Проектирование СУБД. М., Диалог МИФИ 2008.
13. http://www.taurion.ru/access
14. http://ru.wikipedia.org
2. Бен Форта «SQL». 2005
1. Бобровский С. Delphi7. Учебный курс.-СПб.: Питер, 2006.-736с.
2. Гофман В.Э., ХомоненкоА.Д.Работа с базами данных в Delphi. СПб, «БХВ-Петербург», 2005
3. Дарахвелидзе П., Марков Е.Программирование в Delphi7. СПб, «БХВ-Петербург», 2007.
4. Кандзюба С.П., Громов В.Н. Delphi6. Базы данных и приложения СПб, «БХВ-Петербург», 2002.
5. Маклаков С.В. BPWin и ERWin. CASE -средства разработки информационных систем. М. ДИАЛОГ-МИФИ, 2006
6. Скляр. Введение в Interbase.
7. Ульман Дж. Д., Уидом Дж. Введение в системы баз данных. – Москва: Просто и доступно: Учебное пособие. – Москва.: Лори, 2008 – 376с.
8. Федоров А., Еламанова Н.Базы данных. – Москва: КомпьютерПресс, 2009 - 256 с.
9. Куправа Т.А.Создание и программирование баз данных средствами СУБД.М.: Мир, 2006.
10. Астахова И.Ф. и др.SQL в примерах и задачах. Из-во Питер, 2011.
11. Мейер М.Теория реляционных баз данных.М.: Мир, 2007.
12. ЕпанешниковА.М. Епанешников В.А.Delphi. Проектирование СУБД. М., Диалог МИФИ 2008.
13. http://www.taurion.ru/access
14. http://ru.wikipedia.org
КІРІСПЕ
ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновация технология бағыты
мен дамыту мақсатының аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады.
Жас ұрпаққа сапалы, өнегелі тәрбие мен білім берудің – бүгінгі күннің басты
талабы.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі
бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын
көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуметін дамытуды,
мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда.
ХХ ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау бағытында
Қазақсатан жоғарғы оқу орындарының міндеті - әлемдік стандарттар деңгейінде
білім беру. Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін шәкірттер мен мамандарды
қазіргі қоғам үрдісіне сай инновациялық технологиялармен білім беру
негізінде меңгерту қажет.
Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде ерекше маңызды болып табылатын
мәселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық
технологияларды пайдалану болып табылады. Қазіргі таңда да елімізде білім
беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру еніп,
көкейкесті мәселе ретінде күн тәртібінен түспей отырғандығы мәлім
Ғылыми прогресс - білімнің жоғарылауымен және ақпарат көлемінің көп
болуымен сипатталады. Мұндай кең көлемдегі ақпараттарды басқару көп қиындық
әкелері сөзсіз. ХХІ ғасыр жаңа технологияның пайда болуы, оның жедел өсуі
мұндай мәселелерді шешуге жол ашты. Оны шешудің ең тиімді жолы -
автоматтандыру. Қазіргі кезде біздің елімізде, шет елдерде де
ақпараттарды автоматтандыруды кеңінен қолданады, оларды пайдаланылу
салалары өте көп. Мұндай күрделі ақпарттарды автоматтандыру жүйелерді
реттеу функциясын және алдыға қойылған тапсырманы шешу әдісін талдау
қызметін атқарады.
Автоматтандыру – техникалық құрал-жабдықтарды, сондай-ақ энергияны,
материалды және ақпаратты алу, түрлендіру, жеткізу, пайдалану процестеріне
адамның тікелей не ішінара қатысуын босататын экономикалық материалдық
тәсілдермен басқару жүйесін пайдалану.
Ақпараттандыру жағдайында білімгерлерді тиісті білім, білік, дағдының
көлемі күннен күнге артып, мазмұны өзгеріп отыр. Мектептің білім беру
саласында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын
арттыру, білім беру үрдісін интенсификациялау мен модернизациялаудың тиімді
тәсілдерін іздестіру жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ) білім және ғылым, өнеркәсіп
процестерінде маңызды орын алады. Қазіргі кезде қай мамандық иесін алатын
болсақ та оның айналысатын мамандығы туралы ақпараттар жиналуы керек. Бұл
мамандық иесі сол ақпараттармен жұмыс жасай білуі керек. Ал дербес
компьютерлерде осындай ақпараттармен жұмыс жасауға арналған МҚБЖ өте көп,
соның бірі InterBase бағдарламасы.
Курстық жұмыстың мақсаты және міндеттері. Нақты мақсат келесі
мәселелерді шешуге бағытталған:
- кредиттік жүйеде оқу үрдісін ұйымдастырудың арнайы ерекшеліктері;
- нақты бағдарламалық өнімді өңдеудің жалпы мақсатын негіздеу,
бағдарламалық және техникалық қамтамасыз етудің жүйесін қалыптастыру;
- пайдаланып отырған классификаторлар негізінде қалыптасқан жүйенің
ақпараттық – логикалық моделін жобалау және ақпараттарды алмастыру,
өңдеу, жинау ерекшелігін білу;
- деканат жұмысының база арқылы жүргізудің бағдарламасын жүзеге асыру.
Курстық жұмыстың құрылымы:
І – бөлім.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде факультет деканатының қызметтері
қарастырылды және талдау жүргізіледі. Мекемеде атқарылатын негізгі қызмет
түрлері анықталып, күнделікті қолданылып жүрген бағдарламалық құралдар
талданады және автоматтандыруды қажет ететін мәселелер тізбегі анықталады.
Әрбір мәселенің орындалуының және басқа мәселелермен байланысының
технологиялық схемалары көрсетіледі. CASE-құралдары арқылы соның ішінде
ERwin программасы арқылы тақырыптық мәселелерді моделдеу көрсетілген.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде Erwin-де жобаланған деректер
базасының схемасын қолдана отырып InterBase SQL-серверінде деректер базасын
құру, базада домендер, кестелер, көріністерін анықтау, кесте кілттерін
жобалау және генераторлар мен триггерлерін, сақталған процедураларын
анықтау.
Үшінші бөлімде Delphi программасы арқылы базадағы деректерді өңдеу
және басқаруды қарастырдық. Интерфейс, сұраныстар (Запросы) құру,
мәліметтерді іздеу, сұрыптау, есептер (Отчеты) жасау жұмыстары
ұйымдастырдық. Деканат қызметтеріне білімгерлердің оқу жүйесін бақылап
отыратын қосымшалар құрылады.
Қорытынды бөлімінде атқарылған жұмыс бойынша қысқаша талдама
келтіріледі: қарастырылған мәселелер, қолданылған құралдар мен
технологиялар және әдістер, қол жеткен нәтижелер баяндалған.
1. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН ЖОБАЛАУ
Деректер базасы (database) қарастырылатын мәселелерге қатысты арнайы
жолмен белгілі бip ережелер бойынша бip құрылымға келтіріп ұйымдастырылған
деректер мен меліметтер жиынтығы. Мұнда деректердің қайталануы мен бip-
бipine қайшы болмауы жене өзара үйлесімділігі қатаң eciкepілyi керек. Бұл
шарттар ескерілмеген деректер базасын (ДБ) өңдеу құралдарында -
қолданушының бағдарламасында көптеген кемшіліктер орын алып, қате нетижелер
алынады.
Деректер базасының администраторларының тобының құрамында олардың
атқаратын функцияларына байланысты әртүрлі топшаларды бөліп көрсетуге
болады. Әкімшілік топтың құрамының саны, олардың атқаратын қызметі деректер
базасының масшатабына, онда сақталатын ақпараттың спецификасына, деректер
базасының типіне, қолданыстағы бағдарламалық жабдықтар ерекшеліктеріне және
кейбір басқа факторларға белгілі бір дәрежеде тәуелді болады.
Деректер базасының әкімшілігінің құрамында жүйелік аналитиктер,
деректер базасына қатысы бойынша сыртқы ақпараттық қамсыздандыруды
жобалаушылар, мәліметтерді өңдеудің технологиялық процесстерінің
жобалаушылары, жүйелік және қолданбалы программисттер, операторлар,
техникалық қамсыздандыру бойынша мамандар болуы керек. Егер әңгіме
коммерциялық деректер базасы жөнінде болса, онда бұл жерде маңызды рольді
маркетинг бойынша мамандар ойнайды.
Деректердің реляциялық моделін (ДРМ) деректер қоры саласын зерттеуші
белгілі маман Е.Ф.Кодд (Dr.E.F.Cood) ұсынған, ол өзара байланыстар арқылы
нақты құбылысты және ақпараттар ағымын өрнектеуге мүмкін екенін ашып
көрсетті. Ең алғаш рет бұл модельдің тқжырымдамасы 1970 жылы A Relation
Model of Data for Large Shared Data Banks CACM,1970, v.13№6 мақаласында
жарияланған. Реляциялық модель деректерді қолданбалы программадан тәуелсіз
етіп бөлектеуге, яғни деректер базасының басқарудың маңызды мәселесін
шешуге мүмкіндік береді.
Реляциялық деректер базасында (РДБ) барлық деректер екі өлшемді жазық
кестелерде сақталады. Реляциялдық базада кестелер арқылы ұйымдастырылған
деректер мен осы деректердің сипаттамалары – метадеректер сақталады.
Метадеректер жүйелік кестелерде сақталады. Реляциялық деректер қорын
басқаруға арналған құралдар жиыны реляциялық деректер базасын басқару
жүйесі деп аталады. Реляциялық базада кез келген кесте (table) бірнеше
қатарлардан (row) немесе жазбалардан (record) тұрады. Бір кестенің барлық
жазбалары бірдей құрылымен анықталады. Жазбалармен немесе бірнеше бағанадан
(column) немесе жиектен (field), деректер элементінен (data element)
тұрады. Әрбір жиек нақты деректер түрімен анықталады.
Деректер түрі (datatype) – кесте жиегінің маңызды сипаттамасы болып
табылады. Ол жиектің қабылдайтын мүмкін мәндерінің жиыны мен оған қатысты
орындалатын амалдарды анықтайды. Мысалы INTEGER түрі бағанада белгілі бір
диапазондағы (4 байт 2 147 483 648-ден, 2 147 483 647-ге дейінгі бүтін
сандар) сандарды сақтауға мүмкіндік береді және бұндай жиекке төрт
арефметикалық амал қолдануға болады: қосу, азайту, бөлу және көбейту.
Тіркестік деректер түрінің қабылдайтын мәндерінің жиыны кез келген
символдар тізбегінен тұратын тіркес болып табылады, оларға тек бір
конкатенция, яғни екі тізбекті жалғастыру амалы ғана қолданылады.
Деректер базасы (database) қарастырылатын мәселелерге қатысты арнайы
жолмен белгілі бip ережелер бойынша бip құрылымға келтіріп ұйымдастырылған
деректер мен меліметтер жиынтығы. Мұнда деректердің қайталануы мен бip-
бipine қайшы болмауы жене өзара үйлесімділігі қатаң eciкepілyi керек. Бұл
шарттар ескерілмеген деректер базасын (ДБ) өңдеу құралдарында -
қолданушының бағдарламасында көптеген кемшіліктер орын алып, қате нетижелер
алынады.
Деректердің реляциялық моделін (ДРМ) деректер қоры саласын зерттеуші
белгілі маман Е.Ф.Кодд (Dr.E.F.Cood) ұсынған, ол өзара байланыстар арқылы
нақты құбылысты және ақпараттар ағымын өрнектеуге мүмкін екенін ашып
көрсетті. Ең алғаш рет бұл модельдің тқжырымдамасы 1970 жылы A Relation
Model of Data for Large Shared Data Banks CACM,1970, v.13№6 мақаласында
жарияланған. Реляциялық модель деректерді қолданбалы программадан тәуелсіз
етіп бөлектеуге, яғни деректер базасының басқарудың маңызды мәселесін
шешуге мүмкіндік береді.
Реляциялық деректер базасында (РДБ) барлық деректер екі өлшемді жазық
кестелерде сақталады. Реляциялдық базада кестелер арқылы ұйымдастырылған
деректер мен осы деректердің сипаттамалары – метадеректер сақталады.
Метадеректер жүйелік кестелерде сақталады. Реляциялық деректер қорын
басқаруға арналған құралдар жиыны реляциялық деректер базасын басқару
жүйесі деп аталады. Реляциялық базада кез келген кесте (table) бірнеше
қатарлардан (row) немесе жазбалардан (record) тұрады. Бір кестенің барлық
жазбалары бірдей құрылымен анықталады. Жазбалармен немесе бірнеше бағанадан
(column) немесе жиектен (field), деректер элементінен (data element)
тұрады. Әрбір жиек нақты деректер түрімен анықталады.
Деректер түрі (datatype) – кесте жиегінің маңызды сипаттамасы болып
табылады. Ол жиектің қабылдайтын мүмкін мәндерінің жиыны мен оған қатысты
орындалатын амалдарды анықтайды. Мысалы INTEGER түрі бағанада белгілі бір
диапазондағы (4 байт 2 147 483 648-ден, 2 147 483 647-ге дейінгі бүтін
сандар) сандарды сақтауға мүмкіндік береді және бұндай жиекке төрт
арефметикалық амал қолдануға болады: қосу, азайту, бөлу және көбейту.
Тіркестік деректер түрінің қабылдайтын мәндерінің жиыны кез келген
символдар тізбегінен тұратын тіркес болып табылады, оларға тек бір
конкатенция, яғни екі тізбекті жалғастыру амалы ғана қолданылады.
1.1 Пәндік аймақты сипаттау. Есептің қойылымы
Қазіргі таңда жергілікті есептеу желісінің құру мен ұйымдастыру
технологиясы және оның компоненттері есептеу техникасының басқа
технологияларына қарағанда қарқынды және тұрақты даму үстінде.
Бүгінгі таңдағы желі мамандардың әрекеттерімен әр күн сайын өзгеруімен
кездесіп отырады. Internet интелектуалдарға арналған үлкен
орталықтандырылған аймақтан гөрі, дәрежелері әртүрлі қолданушылардың толық
қанды көпсалалы ақпарат ошағына айналады.
Зерттеушілердің пайымдауынша, соңғы жылдары Қазақстанда 50 пайызға
жуық жанұяның үйлерінде Internet-ті күнде қолданатын болады. Телехабарлар
сандық жүйеден компьютерге алмастырылған, интеллектуалды ойлайтын объект
ретінде қызмет атқара алады.
Қазіргі заманда әрбір адам комьютердің көмегімен өзін қызықтыратын
тақырып бойынша мақалалар, суреттер, видео немесе дыбыс ақпаратын жүктеп
алуға мүмкіндігі бар. Енді әрбір пайдаланушы интернеттен ақпаратты өзінің
қалаған уақытында және талғамына сай таңдап алады. Қазіргі уақытта жасанды
интеллект жүйелері – параллелді машиналы аударма, сондай-ақ идентификация
және дауысты ажырату, соңғы ұлттық және тіл кедергілерін жойып, ұлтаралық
ақпарат айналымына мүмкіндік береді.
Деканаттың негізгі міндеттері:
– Білім алушылардың жеке оқу жоспарының орындалуын ұйымдастыру
және мамандықтардың оқу жұмыс жоспарларының орындалуын қадағалау;
– Оқу бағдарламасы бойынша айырмашылықтарды есептеп отырады;
– Аралық және қорытынды бақылау жүргізу ;
– Аралық және қорытынды бақылау бойынша үлгерімін нәтижесін талдау;
– Білімгерлердің GPA балын есептеу;
Деканаттың келесі функцияларды атқарады:
– Білімгерлерді қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету және басқару;
– Білімгерлерді академиялық үлгерімінің жазбасы бойынша ақпаратты
сақтау және басқару, институт үшін білімгерлердің академиялық жағдайын
бағалау, магистрант рейтингісін құру, транскрипт қалыптастыру;
– Білімгерлер тізімін координаттау, академиялық топ пен ағымдарды
қалыптастыру;
– оқытушылар мен құрылымдық бөлімшелерге ақпарат пен есеп ұсыну;
– барлық кафедралар үшін академиялық жазбаларды құру процесін,
бағаларды қою саясатын басқару.
Университеттің факультет деканаты, қабылдау коммиссиясы, студенттер
бөлімі, тестілеу орталығы, факультеттер арасында ақпараттық ресурстарымен
алмасуын қамтамасыз ету үшін университеттің бірыңғай корпаративті жүйесін
құру қажет, ол сурет 1 сәйкес байланысады.
Сурет 1.1 Факультет деканатының басқа бөлімдермен байланысы
Оқытудың кредиттік жүйесіне көшу [4]:
- кредиттерді жинақтау және ауысу жүйесін міндетті енгізу;
- білім алушыларға оқу пәндерінің көп бөлігін жеке өзіндік даярлануына
(оқытушы мәселені қалыптастырады, оның өзектілігін негіздейді, білім
алушымен қызмет ету барысында тәжірибелік мәнге ие басшылық ету);
- білім алу процессінде қажетті оқу-әдістемелік материалдармен
электронды түрде немесе баспа түрінде болсын толық қамтамасыз етілуі.
(үй тапсырмасының текстін теру, әр пән бойынша өзін-өзі бақылау
материалдары, курстық жұмыс және рефераттардың тақырыбы,
кітапханаларда электронды оқу материалдары, білімді бақылау үшін
материалдар: жазбаша бақылау тапсырмалары, жазбаша және элетронды
тестер, әр пән бойынша емтхандық билеттер);
Оқу үрдісінің ең негізгі аспектісі болып, ол пәндерге білімгерлердің
жазылу үрдісін ұйымдастыру болып табылады.
Оқытудың кредиттік жүйесінің ережелеріне сәйкес тіркеу мен
магистранттардың пәнді таңдау мүмкіндігі бар. Оқытудың кредиттік жүйесінің
кредит сағатын енгізу оқу үрдісін ұйымдастыруға көптеген өзгерістер
тудырды. Академиялық күнтізбені құру принципі, әрбір оқу жылын екі
семестрге бөлуге алып келді, олардың әрқайсысы 15 аптаға тең. Екі
семестрдің қорытындысы бойынша оқу бағдарламасында айырмашылықты өтеу,
қосымша оқыту, жылдам тапсыру үшін жазғы семестрде тапсыру енгізілген.
1.2. ERwin программысыда деректер базасын жобалау.
ERwin – деректер қорының құрылымын өңдеу құралы. ERwin – WINDOWS – тың
графикалық интерфейсінен тұрады, яғни мұнда ER диаграмма салу үшін аспаптар
орналасады, соның ішінде деректер моделінің логикалық және физикалық
сипаттамасын құру үшін арналған редакторлар және белгілі ДҚБЖ – ның
реляциялы түрлерін ұстанады. Erwin – нің көмегімен ДҚ кері жобалау
(реинжеринг) немесе құруға болады. ERWiN – де моделдеуде реляциялық ДҚ
теориясының базасында немесе IDEF1х методологиясында таратуға болады IDEF1х
методологиясы терминология стандарттарын анықтайды, олар ақпаратты
моделдеуде және диаграммалардағы типтік элементтердің графикалық
бейнелеулері кезінде қолданылады.
Инфологиялық жобалаудың мақсаты – құрылып жатқан ДБ-да сақтауға
арналған ақпараттардың адам үшін ыңғайлы жинау әдісін және сол ақпаратты
көрсетуді қамтамасыз етеді. Сондықтан деректердің инфологиялық пішіні
табиғи ұқсастығы арқылы құрастырмақшы. Инфологиялық пішіннің негізі
конструктивтік элементтері маңыз, олардың арасындағы байланыс және олардың
қасиеттері (атрибут) болып табылады.
Маңыз – деректер базасында сақтауға арналған ақпараттардың кез-келген
нысаны. Маңыздар түрінің ұғымы бірдей заттар, тұлғалар, оқиғалар немесе ой-
пікірлер жиынтығына жатады және бір бүтін түрінде беріледі. Маңыздар
экземплярлары жиынтықтың нақты болжағышына жатады.
Концептуалды база деректер базасының логикалық жобалаудың негізгі
ақпарат көзі болып табылады. Концептуалдық жобалау нәтижесінің
бірі қойылған мәселенің ақпараттық моделі – маңыз-байланыс диаграммасы.
Бүгінгі таңда осы диаграммаларды өңдеуде қолданылатын құралдардың бірі–ол
CASE-технологияларын іске асыратын Erwin ERX бағдарламасы. Erwin
диаграммасында (Entity Relationship Diagramm) көрінісі болып табылады.
Erwin бағдарламасында жұмыс жасау барысында терезенің үстіңгі жағында
титулды тармақ орналасқан, онда бағдарлама аты, модель атауы, жиынтық
(Subject Area) және сақтаулы бейненің атауы (Stored Display) көрсетіледі.
Логикалық және физикалық деңгейлер арасында өту үшін құралдар панелінде
тізім бар (Сурет 1.2).
Сурет 1.2 Модель анықтау
Бағдарламаның негізгі ортасын жұмыс аймағы алады, онда ER-диаграммасы
жасалады.
Бұл тізімнен басқа, құралдар панелінде пернелер де бар (Кесте 9). Erwin
бағдарламасының құралдар панелінде орналасқан пернелер
Кесте 1.
Құралдар панеліндегі батырмалар
Перне Қызметі
Модельдің жасалу, ашу, сақтау мен басылуы
Есептерді генерациялау үшін Report Browser диалогын
шақыру
Модельді қарау деңгейін өзгерту: мәндер, атрибуттар,
анықтауыш деңгейлері
Модельді қарау масштабын өзгерту
ДБ сызбасының генерациясы, сызбаны модельмен тегістеу
және сервер таңдау (тек физикалық модель деңгейінде ғана
қолжетімді)
Subject Area моделінің аумақтары арасында ауыстыру
Модельдің элементтерімен тікелей жұмыс жасау үшін бағдарламада
қозғалмалы терезе түріндегі құралдар палитрасы (Erwin Toolbox) бар (Сурет-
2). Қажетінше құралдар палитрасын экраннан алып және шақыру үшін CTRL-T
пернелерінің комбинациясын басуға болады. Диограмма құрмас бұрын домендерін
анықтарп алу керек. Доменді анықтау палитрасы да осы терезеде орналасқан.
Деректер базасын жобалау кезеңінде EditDomain Dictionary... нұсқауы арқылы
атрибуттардың типін анықтауға негіз болатын домендер анықтауға болады
(Сурет 1.3).
Сурет 1.3 Домен анықтау терезесі
Модельді құрастыру барысында ол бірнеше деңгейлі детализациядан өтеді.
Сондықтан біз мәндер мен атрибуттар деңгейінде сақтаулы бейнелердің екі
закладкасын құрып аламыз.
Бас мәзірдің Edit Stored Display Settings пунктін таңдаңыз. Экранда
сақтаулы бейнелерді өзгертудің терезесі пайда болады (Сурет 1.4).
Сурет 1.4 Stored Display Settings терезесі
Терезенің жоғарғы бөлігінде модельдің сақтаулы бейнелерінің тізімі
орналасқан. Қазіргі уақытта онда Display1 үнсіздігі бойынша жасалатын тек
бір бейне бар. Терезенің төменгі бөлігінде модель бейнеленуінің қасиеттерін
беруге арналған закладкалары бар бірнеше беттер болады. Тізімнен Атрибуттар
деңгейі бейнесін таңдап Logical бетінде Cурет 1.5 көрсетілгендей
ауыстырғыштарды орнатыңыз.
Сурет 1.5 Атрибуттар деңгейінің қасиеттерін орнату
Бұл жерден біз логикалық және физикалық деңгейде байланыстардың аттарын,
кілттердің аттарын көрсетпей қоюға немесе көрсетуге болады. Енді
диаграмманың әр деңгейлі детализациясы бар екі бейне анықталды, мәндер
режимінен атрибуттар деңгейіне өту үшін сызбаның төменді жағындағы тиісті
закладканың үстінен басып қою жеткілікті (Сурет 1.6).
Сурет 1.6 Сақтаулы бейнелердің закладкалары
Атрибут – маңыздар мінездемесінің аталуы. Оның аталуы нақты маңыз түрі
үшін бірегей, бірақ әр – түрлі маңыздар түрлері үшін бірдей болуы керек.
Атрибуттарды маңыздар жайлы қандай ақпараттар жиналуы керектігін анықтау
үшін қолданылады.
Кілт – атрибуттардың ең төмен жиынтығы, мағынасы жағынан бір мағыналы
маңыздардың керек экземплярларын іздеуге болады. Негізгі кілт (PRIMERY KEY)
- мәндері кесте жазбаларының ерекшеліктерін қамтамасыз ететін бір немесе
бірнеше жиек. Кестенің кілтіне қойылатын негізгі талап – бір кестеде бірдей
жазбалардың болмауын қадағалау. Кесте кілтінің құрамындағы ешбір жиек NULL
мәнін қабылдауы мүмкін емес; негізгі кілт кестенің категориялық
біртұтастығын (integrity) қамтамасыз етеді. Әр кестенің тек бір ғана
негізгі кілті анықталуы мүмкін. Осы амалдарды орындаған соң ER-диаграммасын
құрамыз және келесі Сурет 1.7 көрсеткендей аламыз:
Cурет 1.7 Деканат бөлімінің ДБ логикалық моделі
Алынған логикалық ДБ моделін физикалық модельге айналдырайық. Бұл үшін
әр маңызды кесте түрінде көрсетейік. Маңыз аты осы кестенің аты болып
табылады. Әр маңыздың атрибуттары бағандарда сол атпен өзгертіледі.
Маңыздардың бірегей идентификаторының құрамына кіретін атрибуттары кестенің
бастапқы кілтіне өзгертіледі.
1.3. Деректер базасының кестелерінің арасында сілтіме үйлесімдік
шарттар.
ERwinERX бағдарламасында деректер базасын жобалауда логикалық және
физикалық деңгейлері қолданылады: логикалық деңгейде мәліметтер өзімізге
түсінікті кәдімгі тілде сипатталса, физикалық деңгейде модель ServerTarget
Server... нұсқауы арқылы шақырылатын (бұл нұсқауды беру үшін физикалық
деңгейде отыру керек) сервер орнату терезесінде көрсетілген нақты
сервердің ерекшеліктеріне байланысты анықталады. ERwin ортасында анықталған
деректер қорын MS Acces, VisualFoxpro, InterBase, Oracle, Microsoft SQL
Server т.б. деректер қорын басқару жүйелеріне генерациялауға, яғни аударуға
болады (Сурет 1.8).
Сурет 1.8 Сервер орнату терезесі
Маңыздарды байланыстыру барысында сілтеме үйлесімдік шартын орнату –
клиент қосымшада мәліметтерді қолданудың бизнес ережелерін көрсететін
логикалық конструкциялар болып табылады. Олар базадағы реляциялық кестеге
жазба енгізгенде, жазбаны өшіргенде немесе өзгерткенде мәліметтер қорын
басқару жүйесінде қандай әрекет орындауы керек екендігін анықтайды. Осылай
белгіленген әрекеттер серверде деректердің біртұтас бүтіндік шарттарын
қолдайтын триггерлерді анықтау үшін қолданылады. Клиент-сервер
архитектурасында бизнес-қағидалар серверге жүктеледі.
Логикалық моделдеу барысында маңыздарды өзара байланыстырғанда
қолданылатын ережелер мен әрекеттердің мынадай түрлері бар:
RESTRICT маңыздағы жазбаны өзгертуге (UPDATE), енгізуге (INSERT)
немесе өшіруге (DELETE) тыйым салынады.
CASCADE Parent – аналық (басыңқы) маңыздың жазбасын өшіргенде
(өзгерткенде), сол жазбаға сілтемесі бар Child – туынды (бағыныңқы)
маңыздың барлық сәйкес жазбаларын әсерлі өшіреді (өзгертеді).
SET NULL басыңқы маңыздың жазбасын өшіргенде (өзгерткенде), онымен
байланыстағы бағыныңқы маңыздың сыртқы кілт (FOREIGN KEY) атрибуттарына
NULL мәні меншіктеледі.
SET DEFAULT жоғарыдағыдай, бірақ NULL мәнінің орнына алдын ала
белгіленген келісімді мән меншіктеледі.
NONE ешқандай әрекет орындалмайды.
ERwin ортасында бұл ережелер жазба енгізу, өзгерту және өшіру үшін
аналық(Parent) және туынды(Child) маңыздары үшін қатар беріледі. Осылай, әр
байланыс үшін алты ереже жиынын анықтауға болады, көрсетілген әрбір ережеге
сәйкес сілтеме үйлесімдік шарттары (REFERENTIAL INTEGRITY) мен әсерлі
амалдарды (СASCADE) іске асыратын триггерлер анықталады. Бұл ережелердің
екі маңызды өзара байланыстырғанда байланыс түріне (Identifying, Non-
Identifying: Nulls Allowed, Non-Identifying: NoNulls, Subtype) қатысты
үндеусіз қабылданатын мәндерін PLATINUM ErwinTarget Server терезесінде
RIDefaults... батырмасын басып шақырылатын Referential Integrity Default
Editor терезесінде белгілеп қоюға болады (Сурет 1.9).
Сурет 1.9 Referential Integrity Default Editor терезесі
Біздің Erwin ортасында құрған моделімізде аналық(Parent) маңызға
өзгерту үшін ғана рұқсат берілді, жоюға рұқсат берілмейді туынды(Child)
маңыз үшін барлығына тыйым салынды.
Мысал ретінде екі маңыз арасындағы байланысты алып қарастырайық (Сурет
1.10):
Сурет 1.10 Маңыздар арасындағы байланыс
маңыз арасындағы Dicsiplina аналық маңыз болса Sessia туынды маңыз.
2. INTERBASEFIREBIRD SQL-СЕРВЕРІНДЕ ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН АНЫҚТАУ
Клиент-сервер технологиясы – жергілікті желідегі компьютерлерді бір-
бірімен байланыстырудың ерекше тәсілі, мұнда бір компьютер өз құрылғыларын
басқаларға – клиенттерге пайдалануға бере алады. Осыған орай жергілікті
желілер екіге бөлінеді:Бір деңгейдегі желілер,серверлік желілер.Бір
деңгейдегі желілерде айырықша бөлінген сервер болмайды, мұнда әрбір жұмыс
станциясы әрі сервер, әрі клиент болып қызмет атқара береді. Мұның
ерекшелігі - әрбір жұмыс станциясы өз ресурстарының белгілі бір бөлігін
барлық жұмыс станцияларының ортақ пайдалануы үшін бөліп береді.Бір
деңгейдегі желілердің тағы бір кемшілігі – олардың жұмыс өнімділігінің
төмендігі. Ол ресурстардың әр жұмыс станцияларына бөлініп, жұмыс кезінде
олардың әрқайсысының әрі клиент, әрі сервер қызметін атқаруына байланысты
болып отыр. Серверлік желілерде компьютерлердің функциялары алдын ала
айқындалған – оның кейбіреуі сервер болып қызмет атқарса, қалғандары
тұрақты түрде клиент болып табылады.
Клиент-сервер архитектурасы бойынша үлестірілген МҚ-ны құрудың негізгі
нұсқалары Клиент-сервер архитектурасы бөлімінде қарастырылатын болады.
Дербес МҚ-лар мен олармен жұмыс істейтін қосымшаларды құру және басқару
үшін Microsoft фирмасының Access және Visual FoxPro, Borland фирмасының
Paradox тәрізді МҚБЖ-лары қолданылады. Корпоративтік МҚ, мысалы Microsoft
SQLServer немесе Oracle Server тәрізді МҚ серверінің басқаруымен құрылып,
қолданылады, қызмет етеді.
Шешілетін міндеттерді ұйымдастыру мөлшері мен ерекшеліктеріне қарай
ақпараттық жүйе келесі конфигурациялардың біріне ие болуы мүмкін:
– корпоративтік және дербес қорлардан тұратын компьютер-сервер;
– ДМҚ бар компьютер-сервер мен дербес компьютерлер;
– ДМҚ бар бірнеше компьютер-серверлер мен дербес компьютерлер.
Клиент-сервер архитектурасын пайдалану біріншіден, кәсіпорынның даму
барысында, екіншіден, ақпараттық жүйенің өзінің дамуы барысында
кәсіпорынның ақпараттық жүйесін біртіндеп ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Жалпы МҚ-ны корпоративтік МҚ мен дербес МҚ-ларға бөлу
орталықтандырылған нұсқасымен салыстырғанда МҚ-ны жобалаудың күрделілігін
төмендетуге, сол арқылы жобалау кезінде қателер жіберіп алудың ықтималдығы
мен жобалаудың бағасын төмендетуге мүмкіндік береді.
МҚ-ларды ақпараттық жүйелерде қолданудың аса маңызды артықшылығы –
мәліметтердің қолданбалы программаларға тәуелсіздігін қамтамасыз ету. Бұл
пайдаланушыларға физикалық деңгейде мәліметтерді кейіптеу мәселелерімен
мәліметтерді жадыда орналастыру, оларға қол жеткізу әдістері және т.б.
айналыспауға мүмкіндік береді.
Мұндай тәуелсіздікке МҚБЖ-мен колдау көрсетілетін МҚ-да логикалық
(пайдаланушылық) және физикалық деңгейлерде мәліметтерді көп деңгейлік
кейіптеу арқылы қол жеткізіледі. МҚБЖ мен мәліметтерді кейіптеудің
логикалық деңгейінің болуы арқасында МҚ-ның тұғырнамалық моделін
(түсініктік) оның ЭЕМ жадында физикалық кейіптеуден бөліп алу қамтамасыз
етіледі. Ақпараттық жүйенің функционалдық бөлімдері бір немесе бірнеше
компьютерлерде орналасуы мүмкін. БіркомпьютердеАЖ-ны ұйымдастыру нұсқаларын
қарастырайық. Сәйкес АЖ әдетте жергілікті немесе бір пайдаланушылық деп
аталады (алайда соңғысы қатаң шарт болып табылмайды, себебі бір компьютерде
кезекпен бірнеше пайдаланушы жұмыс істеуімүмкін).
Қандайда бір операциялық жүйенің (ӘЖ) ортасында бір компьютерде
жергілікті АЖ-ның қызметін ұйымдастыру программалық құралдарды қолданудың
келесі нұсқалары арқылы мүмкін болады:
толық МҚБЖ;
қосымша және кесілген (ядро) МҚБЖ;
тәуелсіз қосымша.
Пайдаланушының МҚБЖ-мен өзара әрекеттесуі тікелей МҚБЖ-ның
пайдаланушылық интерфейсі арқылы немесе қосымшаның көмегімен орындалады.
Қосымша интерпретациялаурежиміндеорындалады .
Сұлбаның басты артықшылығы – дамытылған сәйкес жасау құралдары мен
сервистік құралдар болған жағдайда МҚ мен қосымшаны жасау мен оларға ілесе
жүрудің қарапайымдылығы. Бұл жүйенің кемшілігі – МҚБЖ программасын сақтауға
жұмсалатын дискілік жадының шығындары.
МҚБЖ ядросы бар қосымша (Cурет 2.1) келесі мақсаттарға жету үшін
қолданылады:
МҚБЖ алып жатқан қатты дискідегі және жедел жадыдағы кеңістіктің
көлемін азайту;
қосымшаның жұмыс жылдамдығын арттыру;
қосымшаны пайдаланушы тарапынан модификациялаудан қорғау (әдетте ядро
қосымшаларды жасау құралдарын қамтымайды).
Сурет 2.1. МҚБЖ қосымшасы мен ядросын қолдану.
МҚБЖ-ның толық версиясын қолданумен салыстырғанда МҚБЖ ядросын
қолданудың артықшылығы: компьютер жадының ресурстарын аз мөлшерде қолдану,
қосымша жұмысының үдеуі және қосымшаны модификациялаудан қорғау мүмкіндігі.
Негізгі кемшіліктерге МҚБЖ ядросын сақтауға қажетті дискілік жадының әлі де
елеулі көлемі, және қосымшалардың жұмыс істеу жылдамдығының жеткілікті
дәрежеде жоғары еместігі жатады (қосымшаны орындау бұрынғысынша
интерпретациялау арқылы жасалады).
АЖ-ны ұйымдастырудың үшінші тәсіліне бастапқы программа алдымен
компиляцияланады – орындалатын машиналық командалардың тізбегіне түрленіп
өзгертіледі. Соның нәтижесінде өзінің қызмет етуі үшін не бүкіл МҚБЖ-ны, не
оның ядросын қажет етпейтін орындауға дайын тәуелсіз программа пайда болады
(Cурет 2.2). Айта кететін нәрсе, мәліметтерді сақтау мен өңдеудің негізгі
қызметтерін орындау тұрғысынан алып қарағанда бұл программа МҚБЖ-ның немесе
оның ядросымен басқару арқылы орындалатын қосымшадан аздап қана
ерекшеленеді.
Сурет 2.2 Тәуелсіз қосымшаны пайдалану.
Бұл нұсқаның алдыңғы екеуімен салыстырғандағы негізгі артықшылығы –
компьютердің сыртқы және жедел жадының үнемделуі, қосымшаны орындаудың
үдеуі және қолданбаны модификациялаудан толықтай қорғалуы (дизассемблерлеу
жағдайы мен өзінің кодын қою және сол тәрізді жағдайлар есепке алынбайды).
Кемшіліктеріне қосымшаларды аяғына дейін өңдеудің көп еңбекті қажет
ететіндігін және МҚ-ны күтімге алу жөніндегі МҚБЖ-ның стандартты құралдарын
пайдалану мүмкіндігінің болмауын жатқызуға болады.
Клиент-сервер архитектурасының модельдері.
МҚ-мен жұмыс істейтін үлестірілген АЖ-ларды құрған кезде клиент-сервер
архитектурасы кең түрде қолданылады. Оның негізінМҚ-ны басқару кезінде
клиент мен сервердің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру ұстанымдары құрайды.
Клиент-сервер архитектурасының бір нұсқасы 1.2-ішкі тармағында
қарастырылған.
МҚ-ны басқару процестерінің өзара әрекеттесуінің негізгі сұлбаларына
сипаттама беру үшін OSI ашық жүйелер архитектурасының Эталондық моделін
пайдаланайық. Бұл модельге сәйкес МҚ-ны басқару қызметі қолданбалы деңгейге
жатады.
Жоғарғы екі деңгейге тоқталып кетейік: қолданбалы және өкілдік,
оларға жасаушы мен пайдаланушы тарапынан аса үлкен көңіл бөлінеді. Қалған
қызметтерді алғашқыекеуін жүзеге асыруға қажетті байланысқан қызметтер деп
санайық. Бұлретте МҚБЖ термині ретінде МҚ-дағы ақпараттың пайдаланатын
барлық программалық жүйелердің кең түрдегі түсінігін ұстанатын боламыз.
Пайдаланушымен интерфейсті қолдайтын программа ретінде жалпы жағдайда
МҚБЖ келесі негізгі қызметтерді жүзеге асырады:
- қордағы мәліметтерді басқару;
- қолданбалы программалардың көмегімен ақпаратты өңдеу;
- пайдаланушы үшін ыңғайлы болатын түрде ақпаратты бейнелеу.
Егер де жүйе бір ЭЕМ-де орналасса, онда барлық қызметтер бір
программаға жинақталған және 1-бөлімде қарастырылған сұлбаға ұқсас түрдегі
сұлба бойынша шақыртылады.
МҚБЖ-ны желіде орналастыру кезінде қызметтерді тораптар бойынша
үлестірудің түрлі нұсқалары болады. Өздерінің арасында МҚБЖ қызметтері
үлестірілетін тораптардың санына байланысты екі буындық, үш буындық және
т.б. модельдерге бөлуге болады.
InterBase –тің құрамында оның іске қосылу режимі мен деңгейін
басқаратын InterBase Manager деп аталатын утилита бар. Оны InterBase
папкасындағы InterBase Server Manager командасын таңдау арқылы шақырады.
Ол терезенің жоғарғы жағында іске қосу режимін таңдауға көмектесетін
StartUp Mode бөлігінде екі ауыстырып қосқыш: Automatic (автоматты түрде)
және Manual (қолмен қосу) бар. Терезенің төменгі жағында Status облысы бар.
Онда сервердің жағдайы көрсетіледі: The InterBase Server is currently
Running – сервердің жұмыс істеп тұрғандығын білдіреді, Stop – пернесі
серверді тоқтату, егер оны басса орнына Start пернесіне айналады, яғни
серверді тоқтаған соң қайта қосу пернесі. Change пернесі – жағдайды
өзгерту. Осы терезенің ең астында Run the InterBase server as a service on
WindowsNT жалаушасы бар, ол белгіленсе, сервис түрінде қосылады.
Windows9598-де InterBase сервер жұмыс істеп тұрғанда тапсырмалар
тақтасындағы оң жақ бұрышта белгісі көрініп тұрады. WindowsNT-де ол қосымша
түрінде іске қосылса, белгі көрінеді де, ал қызмет түрінде іске қосылса,
онда оның жұмыс істеп тұрғанын білу үшін тапсырмалар тақтасында тышқанның
оң жақ пернесін басып, Диспетчет задач терезесін шығарып, Процесстер
бөлігінен ibguard.exe немесе ibserver.exe файлдарының бар екекндігін
тексеру керек. Егер ол болмаса, онда сервер орнатылмағандығын білдіреді.
Сервердің орнатылғанын білгеннен кейін онда тіркелу үшін: ПУСК-
ПРОГРАММЫ-InterBase – IBConsole командаларын орындау керек. IBConsole
–InterBase пакетіне енгізілген, сервердің баптауларына қажетті барлық
амалдар, серверде МҚ-н құру және администрациялау, SQL – сұранысты қосатын
графикалық утилитасы іске қосылады.
IBConsole программасы сервермен жұмыс істеуі үшін оны тіркеу қажет. Ол
үшін жоғарғы мәзірден Server – Register. Қосымша терезе ашылып, онда
тіркелу диалогы ашылады.Терезенің Server Information бөлігінде LocalServer
– локальды сервер, Remote Server – глобальды сервер құру командалары бар.
Қажеттісін таңдау керек, мысалы бізге локальды серверде тіркелу керек, сол
үшін LocalServer – ді активтендіру керек. Login Information бөлігінде
UserName – қолданушы атауы SYSDBA деп (Серверде жаңа қолданушы міндетті
түрде осы атаумен тіркеледі), Password - masterkey деп (парольды басқа
етіп беруге де болады) берілуі керек.
Cурет 2.3 Сервер қосу терезесі
Тіркеліп болған соң , жаңа қолданушы ретінде жұмысты бастауға болады.
Ол үшін терезенің жоғарғы мәзірінен Server – User Security командасын
орындап, шыққан терезеде NEW пернесін басу керек. Осы терезенің Required
Information бөлігіндегі User Name SululikSalony деп беріп, Password және
Confirm Password жолдарына жаңа пароль енгізу керек. Сосын Apply пернесін
басу арқылы сақтап, Close пернесімен терезені жабамыз.
2.1. Базада домендер, кестелер, көріністер анықтау
InterBase өзімен бірге толық функционалды SQL-серверін құрайды.
Мәліметтер қорының сервері – ол басты компьютер орналасқан немесе
мәліметтер қорының өзі физикалық түрде орналасқан желі торабында
программалық үрдіс. Сервер үрдісі – кез келген торабтардағы мәліметтер
қорының файлдар үшін тікелей енгізу – шығару операцияларын орындай алатын
жалғыз үрдіс.
InterBase–тің ерекше қасиеттері:
– Техникалық құралдарға минималды шарттар болғанда сервердің
жөғары өнімділігі және сенімділігі;
– Қосымшалардың көшірілуін қамтамасыз ететін SQL-92
стандартын қолдау.
– Өнімнің төмен бағасы;
– Серверді орнатудың және қолдаудың қарапайымдылығы.
Мәліміттер қорын басқарудың ыңғайлы және арнайы дайындықты
талап етпейтін механизмі.
Серверлік үрдіс толық желілік болып табылады, ол клиенттік үрдістер
тәрізді желінің басқа торабтарынан қосылуға сұранысты және қолданбалы
программаның сол InterBase протоколын қолдайды.
Бірнеше клиенттер сервердің көпағынды үрдісімен бір уақытта байланысты
болуы мүмкін.
Сервер мәліметтер қорының ішінде жеке жазбаларға қол жетімдікті ретке
келтіреді және клиент жазбадағы мәліметтерді өзгертуге сұраныс бергенде
жазбаларға монопольды қол жетімдікті қамтамасыз етеді.
Клиенттер серверлік үрдіске мәліметтер қорында әр түрлі әрекеттер
орындау үшін сұраныс жібереді, оның ішінде:
– Берілген шарттар бойынша мәліметтер қорында іздеу;
– Мәліметтерді салыстыру, реттеу және кесте түрінде шығару;
– Сақталатын мәліметтерді өзгерту;
– Базаға жаңа мәліметтерді енгізу;
– Мәліметтер қорынан мәліметтерді өшіру;
– Жаңа мәліметтер қорын және мәліметтер құрылымын құру;
– Серверде программалық кодын орындау;
Осы кезде серверге қосылып тұрған басқа клиенттерге хабарлама жіберу.
Осының бәрі InterBase-ті кіші және орташа масштабтағы (бірнеше ондаған
қолданушылар санымен) корпоративті жүйелерді жүзеге асыру үшін жақсы таңдау
болып табылады.
Сурет 2.1деI nterBase Server –де МҚ жұмыс істеу алдында өзіміз
қолданушы ретінде тіркелуіміз керек, себебі InterBase МҚ құрған
қолданушыны(SYSDBA) және оның паролін(masterkey) көрсетуді талап етедігі
және осы талаптарды жүзеге асыратын программа IBConsol терезесі
көрсетілген.
Сурет 2.4 IBConsol –программасының терезесі
Бірінші кезең – мәліметтер қорын құру болып табылады:
InterBase-сервердің мәліметтер қоры .gdb кеңейтілуі бар файлдар
түрінде сақталады. IBConsole программасында жаңа мәліметтер қорын құру үшін
Database( Create Database командасын орындау қажет.
Мәліметтер қорын құрудың диалогты терезесінде келесі мәліметтерді
енгізу керек:
– Alias өрісіне мәліметтер қорының атын енгіземіз: Bibl.gdb;
– Кестенің бірінші Files өрісіне мәліметтер қорының толық атын
жазамыз:
– C:\ib\dekanat.gdb және оның беттердегі өлшемін жазамыз: 4096;
Ары қарай Options кестесіне мәліметтер қоры туралы қосымша мәліметтерді
енгіземіз:
– Pagesize(парақтың өлшемі) - 4096.
– Defaultcharacterset (алдын–ала жазылғаны бойынша символдар жиынтығы)
тізімнен WIN1251 таңдаймыз. Бұл біздің мәліметтер қорымызда кириллица
символдарынан тұратын жолдарды сақтауға мүмкіндік береді.
– SQL Dialect– 3 енгіземіз. ОК батырмасын басамыз.
IBConsole программасы тек мәліметтер қорының файлын құрады, ал
мәліметтер қорын құрылатын каталог қатты дискте бар болуы тиіс. Мысалы,
біздің жағдайда С:\дискіде ib бумасы бар болуы тиіс, әйтпесе мәліметтер
қоры құрылмайды және экранда қате туралы хабарлама шығады.
Сурет 2.5 Мәліметтер қорын құрудың диалогты терезесі.
Екінші кезең – мәліметтер қорының объектілерін құру. Мәліметтер қорына
қосылғаннан кейін оған кіретін барлық компоненттерді көреміз. IBConsole
құрамында мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін қосымша құрал – SQL-
сұраныстармен интерактивті жұмысқа арналған программа Interactive SQL.
Оны іске қосу үшін менюден Tools(Interactive SQL командасын таңдау керек.
Бұл программа SQL-сұраныстарды жазуға және орындауға, және бірден нәтижесін
көруге мүмкіндік береді. Сол себептен программаның терезесі екі облысқа
бөлінеді: жоғарғысы – SQL-сұраныстар облысы және төменгісі – нәтижелер
терезесі.
Бізде бар мәліметтер қорында кестелер, индекстер, триггерледі құрамыз.
Домендерді құру.Домен (domain)– математикалық терминде деректер
элементінің мүмкін амалдар жиыны. Мәліметтер қорының әр түрлі
кестелеріндегі бағандарда бір типті мәліметтер болуы мүмкін. Сонымен қатар
осы мәліметтер бақылау түрлері бірдей болуы да мүмкін. Осындай шарттарда
мәліметтерді сипаттау және оларды бақылау әдістерін бір рет орындасақ, онда
кестелерді сипаттағанда сәйкес мәліметтерді сипаттау атын көрсетсе
жеткілікті. Домендер осы мақсатта қолданылады. Домендерге сілтелінетін
бағандарды құрмас бұрын, домендердің сипатталуын беру керек. Осы мақсатта
CREAT DOMAIN командасы қызмететеді. Оны орындау нәтижесінде кестелерді құру
және өзгерту командаларында сілтелінетін шаблондар құрылады.
Кестелердің көбісі мәліметтердің идентивті типтерінен тұратын болса
домендерді қолдану ыңғайлы.
Сурет 2.6 деIBConsole программасында домендер енгізгеннен кейінгі
терезе көрсетілген.
Сурет 2.6 Домендерді құрғаннан кейінгі IBConsole терезесі
Кестелерді құру.Кестелерді құруға көшпес бұрын мәліметтер қорын
жобалауды және кестелерді нормализациялауды орындау керек.
Ары қарай қандай кестелерді және қандай бағандармен құру керек
екендігін анықтап аламыз. Қажетті домендер жиынтығын құрып алып, содан
кейін кестелерді сипаттаудың физикалық енгізуге кірісуге болады.
Cурет 2.7 де базада кестені құру кезі көрсетілген.
Сурет 2.7 Кестені құру кезіндегі Interactive SQL терезесі
Құрылған Сессия кестеге мәліметтерді IBConsole терезесі Data парағы
аркылы енгізілгендігі сурет 2.8 те көрсетілген
Сурет 2.8 Сессия кестесіндегі мәліметтер енг енгізу терезесі
Осыдан кейін кестелердің мәнін міндетті түрде автоматтандыру қажет,
яғни жұмыс істеу барысында көбінесе мәліметтер қорымен жұмыс істеу
барысында кейбір мәндерді белгілеуге мүмкіндік бола бермейді. Сонымен қатар
мәліметтерді жазуға бірнеше тұтынушылар жаза алады. Соңғы жазылған мәнді
табу өте қиын, сол себептен осы процесті автоматтандыру қажет.
2.2 Кесте кілттерін жобалау: негізгі, альтернативті, индекстік
Кілт –олардың мәндері арқылы керекті мән экземплярын бірмәнді
табуға болатын, атрибуттардың минималды жиыны.
Реляциялық мәліметтер қорында кестенің бастапқы кілтінің атқаратын
қызметі:
– кестедегі жазбалардың қайталануын болдырмау
– кестедегі жазбаларды оқуды тездету
– кестелерді өзара байланыстыру.
Негізгі кілт- Primary Key(PK) ретінде бірнеше атрибутты бірақ
қарастыруға да болады, бірақ негізгі кілтте атрибуттар саны мүмкінше аз
болғаны дұрыс.
Реляциялық моделде кестелердің байланысы сыртқы кілттер (Foreign Key –
FK) арқылы да ұйымдастырылады. Сыртқы кілт – мәндері басқа бір кестенің
жазбалары арқылы көрсетілген, яғни басқа бір кестенің негізгі кілтінің
мәндерінен тұратын атрибут.
Сыртқы кілт (Foreign key - FK) түсінігі кестелердің бір-бірімен
байланысын көрсеткен кезде пайда болатын ұғым. Сыртқы кілт анықталған
қатынас (кесте) оған сәйкес атрибуты негізгі кілті болып табылатын екінші
бір кестеге сілтеме жасайды (сүйенеді) деп айтады.
Деректер базасының біртұтастығын қамтамасыз ету үшін кестелерде
негізгі және сыртқы кілттер қолданылатыны белгілі. Реляциялық ДББЖ
көпшілігінде кілттер индекс деп аталатын объекттер арқылы айқындалады.
Индекстер кестелердегі деректерге қол жеткізуді жылдамдататын механизм
болып табылады: кестедегі деректер, яғни жазбалар саны неғұрлым көп болған
сайын қажет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновация технология бағыты
мен дамыту мақсатының аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады.
Жас ұрпаққа сапалы, өнегелі тәрбие мен білім берудің – бүгінгі күннің басты
талабы.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі
бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын
көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуметін дамытуды,
мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда.
ХХ ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау бағытында
Қазақсатан жоғарғы оқу орындарының міндеті - әлемдік стандарттар деңгейінде
білім беру. Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін шәкірттер мен мамандарды
қазіргі қоғам үрдісіне сай инновациялық технологиялармен білім беру
негізінде меңгерту қажет.
Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде ерекше маңызды болып табылатын
мәселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық
технологияларды пайдалану болып табылады. Қазіргі таңда да елімізде білім
беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру еніп,
көкейкесті мәселе ретінде күн тәртібінен түспей отырғандығы мәлім
Ғылыми прогресс - білімнің жоғарылауымен және ақпарат көлемінің көп
болуымен сипатталады. Мұндай кең көлемдегі ақпараттарды басқару көп қиындық
әкелері сөзсіз. ХХІ ғасыр жаңа технологияның пайда болуы, оның жедел өсуі
мұндай мәселелерді шешуге жол ашты. Оны шешудің ең тиімді жолы -
автоматтандыру. Қазіргі кезде біздің елімізде, шет елдерде де
ақпараттарды автоматтандыруды кеңінен қолданады, оларды пайдаланылу
салалары өте көп. Мұндай күрделі ақпарттарды автоматтандыру жүйелерді
реттеу функциясын және алдыға қойылған тапсырманы шешу әдісін талдау
қызметін атқарады.
Автоматтандыру – техникалық құрал-жабдықтарды, сондай-ақ энергияны,
материалды және ақпаратты алу, түрлендіру, жеткізу, пайдалану процестеріне
адамның тікелей не ішінара қатысуын босататын экономикалық материалдық
тәсілдермен басқару жүйесін пайдалану.
Ақпараттандыру жағдайында білімгерлерді тиісті білім, білік, дағдының
көлемі күннен күнге артып, мазмұны өзгеріп отыр. Мектептің білім беру
саласында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын
арттыру, білім беру үрдісін интенсификациялау мен модернизациялаудың тиімді
тәсілдерін іздестіру жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ) білім және ғылым, өнеркәсіп
процестерінде маңызды орын алады. Қазіргі кезде қай мамандық иесін алатын
болсақ та оның айналысатын мамандығы туралы ақпараттар жиналуы керек. Бұл
мамандық иесі сол ақпараттармен жұмыс жасай білуі керек. Ал дербес
компьютерлерде осындай ақпараттармен жұмыс жасауға арналған МҚБЖ өте көп,
соның бірі InterBase бағдарламасы.
Курстық жұмыстың мақсаты және міндеттері. Нақты мақсат келесі
мәселелерді шешуге бағытталған:
- кредиттік жүйеде оқу үрдісін ұйымдастырудың арнайы ерекшеліктері;
- нақты бағдарламалық өнімді өңдеудің жалпы мақсатын негіздеу,
бағдарламалық және техникалық қамтамасыз етудің жүйесін қалыптастыру;
- пайдаланып отырған классификаторлар негізінде қалыптасқан жүйенің
ақпараттық – логикалық моделін жобалау және ақпараттарды алмастыру,
өңдеу, жинау ерекшелігін білу;
- деканат жұмысының база арқылы жүргізудің бағдарламасын жүзеге асыру.
Курстық жұмыстың құрылымы:
І – бөлім.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде факультет деканатының қызметтері
қарастырылды және талдау жүргізіледі. Мекемеде атқарылатын негізгі қызмет
түрлері анықталып, күнделікті қолданылып жүрген бағдарламалық құралдар
талданады және автоматтандыруды қажет ететін мәселелер тізбегі анықталады.
Әрбір мәселенің орындалуының және басқа мәселелермен байланысының
технологиялық схемалары көрсетіледі. CASE-құралдары арқылы соның ішінде
ERwin программасы арқылы тақырыптық мәселелерді моделдеу көрсетілген.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде Erwin-де жобаланған деректер
базасының схемасын қолдана отырып InterBase SQL-серверінде деректер базасын
құру, базада домендер, кестелер, көріністерін анықтау, кесте кілттерін
жобалау және генераторлар мен триггерлерін, сақталған процедураларын
анықтау.
Үшінші бөлімде Delphi программасы арқылы базадағы деректерді өңдеу
және басқаруды қарастырдық. Интерфейс, сұраныстар (Запросы) құру,
мәліметтерді іздеу, сұрыптау, есептер (Отчеты) жасау жұмыстары
ұйымдастырдық. Деканат қызметтеріне білімгерлердің оқу жүйесін бақылап
отыратын қосымшалар құрылады.
Қорытынды бөлімінде атқарылған жұмыс бойынша қысқаша талдама
келтіріледі: қарастырылған мәселелер, қолданылған құралдар мен
технологиялар және әдістер, қол жеткен нәтижелер баяндалған.
1. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН ЖОБАЛАУ
Деректер базасы (database) қарастырылатын мәселелерге қатысты арнайы
жолмен белгілі бip ережелер бойынша бip құрылымға келтіріп ұйымдастырылған
деректер мен меліметтер жиынтығы. Мұнда деректердің қайталануы мен бip-
бipine қайшы болмауы жене өзара үйлесімділігі қатаң eciкepілyi керек. Бұл
шарттар ескерілмеген деректер базасын (ДБ) өңдеу құралдарында -
қолданушының бағдарламасында көптеген кемшіліктер орын алып, қате нетижелер
алынады.
Деректер базасының администраторларының тобының құрамында олардың
атқаратын функцияларына байланысты әртүрлі топшаларды бөліп көрсетуге
болады. Әкімшілік топтың құрамының саны, олардың атқаратын қызметі деректер
базасының масшатабына, онда сақталатын ақпараттың спецификасына, деректер
базасының типіне, қолданыстағы бағдарламалық жабдықтар ерекшеліктеріне және
кейбір басқа факторларға белгілі бір дәрежеде тәуелді болады.
Деректер базасының әкімшілігінің құрамында жүйелік аналитиктер,
деректер базасына қатысы бойынша сыртқы ақпараттық қамсыздандыруды
жобалаушылар, мәліметтерді өңдеудің технологиялық процесстерінің
жобалаушылары, жүйелік және қолданбалы программисттер, операторлар,
техникалық қамсыздандыру бойынша мамандар болуы керек. Егер әңгіме
коммерциялық деректер базасы жөнінде болса, онда бұл жерде маңызды рольді
маркетинг бойынша мамандар ойнайды.
Деректердің реляциялық моделін (ДРМ) деректер қоры саласын зерттеуші
белгілі маман Е.Ф.Кодд (Dr.E.F.Cood) ұсынған, ол өзара байланыстар арқылы
нақты құбылысты және ақпараттар ағымын өрнектеуге мүмкін екенін ашып
көрсетті. Ең алғаш рет бұл модельдің тқжырымдамасы 1970 жылы A Relation
Model of Data for Large Shared Data Banks CACM,1970, v.13№6 мақаласында
жарияланған. Реляциялық модель деректерді қолданбалы программадан тәуелсіз
етіп бөлектеуге, яғни деректер базасының басқарудың маңызды мәселесін
шешуге мүмкіндік береді.
Реляциялық деректер базасында (РДБ) барлық деректер екі өлшемді жазық
кестелерде сақталады. Реляциялдық базада кестелер арқылы ұйымдастырылған
деректер мен осы деректердің сипаттамалары – метадеректер сақталады.
Метадеректер жүйелік кестелерде сақталады. Реляциялық деректер қорын
басқаруға арналған құралдар жиыны реляциялық деректер базасын басқару
жүйесі деп аталады. Реляциялық базада кез келген кесте (table) бірнеше
қатарлардан (row) немесе жазбалардан (record) тұрады. Бір кестенің барлық
жазбалары бірдей құрылымен анықталады. Жазбалармен немесе бірнеше бағанадан
(column) немесе жиектен (field), деректер элементінен (data element)
тұрады. Әрбір жиек нақты деректер түрімен анықталады.
Деректер түрі (datatype) – кесте жиегінің маңызды сипаттамасы болып
табылады. Ол жиектің қабылдайтын мүмкін мәндерінің жиыны мен оған қатысты
орындалатын амалдарды анықтайды. Мысалы INTEGER түрі бағанада белгілі бір
диапазондағы (4 байт 2 147 483 648-ден, 2 147 483 647-ге дейінгі бүтін
сандар) сандарды сақтауға мүмкіндік береді және бұндай жиекке төрт
арефметикалық амал қолдануға болады: қосу, азайту, бөлу және көбейту.
Тіркестік деректер түрінің қабылдайтын мәндерінің жиыны кез келген
символдар тізбегінен тұратын тіркес болып табылады, оларға тек бір
конкатенция, яғни екі тізбекті жалғастыру амалы ғана қолданылады.
Деректер базасы (database) қарастырылатын мәселелерге қатысты арнайы
жолмен белгілі бip ережелер бойынша бip құрылымға келтіріп ұйымдастырылған
деректер мен меліметтер жиынтығы. Мұнда деректердің қайталануы мен бip-
бipine қайшы болмауы жене өзара үйлесімділігі қатаң eciкepілyi керек. Бұл
шарттар ескерілмеген деректер базасын (ДБ) өңдеу құралдарында -
қолданушының бағдарламасында көптеген кемшіліктер орын алып, қате нетижелер
алынады.
Деректердің реляциялық моделін (ДРМ) деректер қоры саласын зерттеуші
белгілі маман Е.Ф.Кодд (Dr.E.F.Cood) ұсынған, ол өзара байланыстар арқылы
нақты құбылысты және ақпараттар ағымын өрнектеуге мүмкін екенін ашып
көрсетті. Ең алғаш рет бұл модельдің тқжырымдамасы 1970 жылы A Relation
Model of Data for Large Shared Data Banks CACM,1970, v.13№6 мақаласында
жарияланған. Реляциялық модель деректерді қолданбалы программадан тәуелсіз
етіп бөлектеуге, яғни деректер базасының басқарудың маңызды мәселесін
шешуге мүмкіндік береді.
Реляциялық деректер базасында (РДБ) барлық деректер екі өлшемді жазық
кестелерде сақталады. Реляциялдық базада кестелер арқылы ұйымдастырылған
деректер мен осы деректердің сипаттамалары – метадеректер сақталады.
Метадеректер жүйелік кестелерде сақталады. Реляциялық деректер қорын
басқаруға арналған құралдар жиыны реляциялық деректер базасын басқару
жүйесі деп аталады. Реляциялық базада кез келген кесте (table) бірнеше
қатарлардан (row) немесе жазбалардан (record) тұрады. Бір кестенің барлық
жазбалары бірдей құрылымен анықталады. Жазбалармен немесе бірнеше бағанадан
(column) немесе жиектен (field), деректер элементінен (data element)
тұрады. Әрбір жиек нақты деректер түрімен анықталады.
Деректер түрі (datatype) – кесте жиегінің маңызды сипаттамасы болып
табылады. Ол жиектің қабылдайтын мүмкін мәндерінің жиыны мен оған қатысты
орындалатын амалдарды анықтайды. Мысалы INTEGER түрі бағанада белгілі бір
диапазондағы (4 байт 2 147 483 648-ден, 2 147 483 647-ге дейінгі бүтін
сандар) сандарды сақтауға мүмкіндік береді және бұндай жиекке төрт
арефметикалық амал қолдануға болады: қосу, азайту, бөлу және көбейту.
Тіркестік деректер түрінің қабылдайтын мәндерінің жиыны кез келген
символдар тізбегінен тұратын тіркес болып табылады, оларға тек бір
конкатенция, яғни екі тізбекті жалғастыру амалы ғана қолданылады.
1.1 Пәндік аймақты сипаттау. Есептің қойылымы
Қазіргі таңда жергілікті есептеу желісінің құру мен ұйымдастыру
технологиясы және оның компоненттері есептеу техникасының басқа
технологияларына қарағанда қарқынды және тұрақты даму үстінде.
Бүгінгі таңдағы желі мамандардың әрекеттерімен әр күн сайын өзгеруімен
кездесіп отырады. Internet интелектуалдарға арналған үлкен
орталықтандырылған аймақтан гөрі, дәрежелері әртүрлі қолданушылардың толық
қанды көпсалалы ақпарат ошағына айналады.
Зерттеушілердің пайымдауынша, соңғы жылдары Қазақстанда 50 пайызға
жуық жанұяның үйлерінде Internet-ті күнде қолданатын болады. Телехабарлар
сандық жүйеден компьютерге алмастырылған, интеллектуалды ойлайтын объект
ретінде қызмет атқара алады.
Қазіргі заманда әрбір адам комьютердің көмегімен өзін қызықтыратын
тақырып бойынша мақалалар, суреттер, видео немесе дыбыс ақпаратын жүктеп
алуға мүмкіндігі бар. Енді әрбір пайдаланушы интернеттен ақпаратты өзінің
қалаған уақытында және талғамына сай таңдап алады. Қазіргі уақытта жасанды
интеллект жүйелері – параллелді машиналы аударма, сондай-ақ идентификация
және дауысты ажырату, соңғы ұлттық және тіл кедергілерін жойып, ұлтаралық
ақпарат айналымына мүмкіндік береді.
Деканаттың негізгі міндеттері:
– Білім алушылардың жеке оқу жоспарының орындалуын ұйымдастыру
және мамандықтардың оқу жұмыс жоспарларының орындалуын қадағалау;
– Оқу бағдарламасы бойынша айырмашылықтарды есептеп отырады;
– Аралық және қорытынды бақылау жүргізу ;
– Аралық және қорытынды бақылау бойынша үлгерімін нәтижесін талдау;
– Білімгерлердің GPA балын есептеу;
Деканаттың келесі функцияларды атқарады:
– Білімгерлерді қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету және басқару;
– Білімгерлерді академиялық үлгерімінің жазбасы бойынша ақпаратты
сақтау және басқару, институт үшін білімгерлердің академиялық жағдайын
бағалау, магистрант рейтингісін құру, транскрипт қалыптастыру;
– Білімгерлер тізімін координаттау, академиялық топ пен ағымдарды
қалыптастыру;
– оқытушылар мен құрылымдық бөлімшелерге ақпарат пен есеп ұсыну;
– барлық кафедралар үшін академиялық жазбаларды құру процесін,
бағаларды қою саясатын басқару.
Университеттің факультет деканаты, қабылдау коммиссиясы, студенттер
бөлімі, тестілеу орталығы, факультеттер арасында ақпараттық ресурстарымен
алмасуын қамтамасыз ету үшін университеттің бірыңғай корпаративті жүйесін
құру қажет, ол сурет 1 сәйкес байланысады.
Сурет 1.1 Факультет деканатының басқа бөлімдермен байланысы
Оқытудың кредиттік жүйесіне көшу [4]:
- кредиттерді жинақтау және ауысу жүйесін міндетті енгізу;
- білім алушыларға оқу пәндерінің көп бөлігін жеке өзіндік даярлануына
(оқытушы мәселені қалыптастырады, оның өзектілігін негіздейді, білім
алушымен қызмет ету барысында тәжірибелік мәнге ие басшылық ету);
- білім алу процессінде қажетті оқу-әдістемелік материалдармен
электронды түрде немесе баспа түрінде болсын толық қамтамасыз етілуі.
(үй тапсырмасының текстін теру, әр пән бойынша өзін-өзі бақылау
материалдары, курстық жұмыс және рефераттардың тақырыбы,
кітапханаларда электронды оқу материалдары, білімді бақылау үшін
материалдар: жазбаша бақылау тапсырмалары, жазбаша және элетронды
тестер, әр пән бойынша емтхандық билеттер);
Оқу үрдісінің ең негізгі аспектісі болып, ол пәндерге білімгерлердің
жазылу үрдісін ұйымдастыру болып табылады.
Оқытудың кредиттік жүйесінің ережелеріне сәйкес тіркеу мен
магистранттардың пәнді таңдау мүмкіндігі бар. Оқытудың кредиттік жүйесінің
кредит сағатын енгізу оқу үрдісін ұйымдастыруға көптеген өзгерістер
тудырды. Академиялық күнтізбені құру принципі, әрбір оқу жылын екі
семестрге бөлуге алып келді, олардың әрқайсысы 15 аптаға тең. Екі
семестрдің қорытындысы бойынша оқу бағдарламасында айырмашылықты өтеу,
қосымша оқыту, жылдам тапсыру үшін жазғы семестрде тапсыру енгізілген.
1.2. ERwin программысыда деректер базасын жобалау.
ERwin – деректер қорының құрылымын өңдеу құралы. ERwin – WINDOWS – тың
графикалық интерфейсінен тұрады, яғни мұнда ER диаграмма салу үшін аспаптар
орналасады, соның ішінде деректер моделінің логикалық және физикалық
сипаттамасын құру үшін арналған редакторлар және белгілі ДҚБЖ – ның
реляциялы түрлерін ұстанады. Erwin – нің көмегімен ДҚ кері жобалау
(реинжеринг) немесе құруға болады. ERWiN – де моделдеуде реляциялық ДҚ
теориясының базасында немесе IDEF1х методологиясында таратуға болады IDEF1х
методологиясы терминология стандарттарын анықтайды, олар ақпаратты
моделдеуде және диаграммалардағы типтік элементтердің графикалық
бейнелеулері кезінде қолданылады.
Инфологиялық жобалаудың мақсаты – құрылып жатқан ДБ-да сақтауға
арналған ақпараттардың адам үшін ыңғайлы жинау әдісін және сол ақпаратты
көрсетуді қамтамасыз етеді. Сондықтан деректердің инфологиялық пішіні
табиғи ұқсастығы арқылы құрастырмақшы. Инфологиялық пішіннің негізі
конструктивтік элементтері маңыз, олардың арасындағы байланыс және олардың
қасиеттері (атрибут) болып табылады.
Маңыз – деректер базасында сақтауға арналған ақпараттардың кез-келген
нысаны. Маңыздар түрінің ұғымы бірдей заттар, тұлғалар, оқиғалар немесе ой-
пікірлер жиынтығына жатады және бір бүтін түрінде беріледі. Маңыздар
экземплярлары жиынтықтың нақты болжағышына жатады.
Концептуалды база деректер базасының логикалық жобалаудың негізгі
ақпарат көзі болып табылады. Концептуалдық жобалау нәтижесінің
бірі қойылған мәселенің ақпараттық моделі – маңыз-байланыс диаграммасы.
Бүгінгі таңда осы диаграммаларды өңдеуде қолданылатын құралдардың бірі–ол
CASE-технологияларын іске асыратын Erwin ERX бағдарламасы. Erwin
диаграммасында (Entity Relationship Diagramm) көрінісі болып табылады.
Erwin бағдарламасында жұмыс жасау барысында терезенің үстіңгі жағында
титулды тармақ орналасқан, онда бағдарлама аты, модель атауы, жиынтық
(Subject Area) және сақтаулы бейненің атауы (Stored Display) көрсетіледі.
Логикалық және физикалық деңгейлер арасында өту үшін құралдар панелінде
тізім бар (Сурет 1.2).
Сурет 1.2 Модель анықтау
Бағдарламаның негізгі ортасын жұмыс аймағы алады, онда ER-диаграммасы
жасалады.
Бұл тізімнен басқа, құралдар панелінде пернелер де бар (Кесте 9). Erwin
бағдарламасының құралдар панелінде орналасқан пернелер
Кесте 1.
Құралдар панеліндегі батырмалар
Перне Қызметі
Модельдің жасалу, ашу, сақтау мен басылуы
Есептерді генерациялау үшін Report Browser диалогын
шақыру
Модельді қарау деңгейін өзгерту: мәндер, атрибуттар,
анықтауыш деңгейлері
Модельді қарау масштабын өзгерту
ДБ сызбасының генерациясы, сызбаны модельмен тегістеу
және сервер таңдау (тек физикалық модель деңгейінде ғана
қолжетімді)
Subject Area моделінің аумақтары арасында ауыстыру
Модельдің элементтерімен тікелей жұмыс жасау үшін бағдарламада
қозғалмалы терезе түріндегі құралдар палитрасы (Erwin Toolbox) бар (Сурет-
2). Қажетінше құралдар палитрасын экраннан алып және шақыру үшін CTRL-T
пернелерінің комбинациясын басуға болады. Диограмма құрмас бұрын домендерін
анықтарп алу керек. Доменді анықтау палитрасы да осы терезеде орналасқан.
Деректер базасын жобалау кезеңінде EditDomain Dictionary... нұсқауы арқылы
атрибуттардың типін анықтауға негіз болатын домендер анықтауға болады
(Сурет 1.3).
Сурет 1.3 Домен анықтау терезесі
Модельді құрастыру барысында ол бірнеше деңгейлі детализациядан өтеді.
Сондықтан біз мәндер мен атрибуттар деңгейінде сақтаулы бейнелердің екі
закладкасын құрып аламыз.
Бас мәзірдің Edit Stored Display Settings пунктін таңдаңыз. Экранда
сақтаулы бейнелерді өзгертудің терезесі пайда болады (Сурет 1.4).
Сурет 1.4 Stored Display Settings терезесі
Терезенің жоғарғы бөлігінде модельдің сақтаулы бейнелерінің тізімі
орналасқан. Қазіргі уақытта онда Display1 үнсіздігі бойынша жасалатын тек
бір бейне бар. Терезенің төменгі бөлігінде модель бейнеленуінің қасиеттерін
беруге арналған закладкалары бар бірнеше беттер болады. Тізімнен Атрибуттар
деңгейі бейнесін таңдап Logical бетінде Cурет 1.5 көрсетілгендей
ауыстырғыштарды орнатыңыз.
Сурет 1.5 Атрибуттар деңгейінің қасиеттерін орнату
Бұл жерден біз логикалық және физикалық деңгейде байланыстардың аттарын,
кілттердің аттарын көрсетпей қоюға немесе көрсетуге болады. Енді
диаграмманың әр деңгейлі детализациясы бар екі бейне анықталды, мәндер
режимінен атрибуттар деңгейіне өту үшін сызбаның төменді жағындағы тиісті
закладканың үстінен басып қою жеткілікті (Сурет 1.6).
Сурет 1.6 Сақтаулы бейнелердің закладкалары
Атрибут – маңыздар мінездемесінің аталуы. Оның аталуы нақты маңыз түрі
үшін бірегей, бірақ әр – түрлі маңыздар түрлері үшін бірдей болуы керек.
Атрибуттарды маңыздар жайлы қандай ақпараттар жиналуы керектігін анықтау
үшін қолданылады.
Кілт – атрибуттардың ең төмен жиынтығы, мағынасы жағынан бір мағыналы
маңыздардың керек экземплярларын іздеуге болады. Негізгі кілт (PRIMERY KEY)
- мәндері кесте жазбаларының ерекшеліктерін қамтамасыз ететін бір немесе
бірнеше жиек. Кестенің кілтіне қойылатын негізгі талап – бір кестеде бірдей
жазбалардың болмауын қадағалау. Кесте кілтінің құрамындағы ешбір жиек NULL
мәнін қабылдауы мүмкін емес; негізгі кілт кестенің категориялық
біртұтастығын (integrity) қамтамасыз етеді. Әр кестенің тек бір ғана
негізгі кілті анықталуы мүмкін. Осы амалдарды орындаған соң ER-диаграммасын
құрамыз және келесі Сурет 1.7 көрсеткендей аламыз:
Cурет 1.7 Деканат бөлімінің ДБ логикалық моделі
Алынған логикалық ДБ моделін физикалық модельге айналдырайық. Бұл үшін
әр маңызды кесте түрінде көрсетейік. Маңыз аты осы кестенің аты болып
табылады. Әр маңыздың атрибуттары бағандарда сол атпен өзгертіледі.
Маңыздардың бірегей идентификаторының құрамына кіретін атрибуттары кестенің
бастапқы кілтіне өзгертіледі.
1.3. Деректер базасының кестелерінің арасында сілтіме үйлесімдік
шарттар.
ERwinERX бағдарламасында деректер базасын жобалауда логикалық және
физикалық деңгейлері қолданылады: логикалық деңгейде мәліметтер өзімізге
түсінікті кәдімгі тілде сипатталса, физикалық деңгейде модель ServerTarget
Server... нұсқауы арқылы шақырылатын (бұл нұсқауды беру үшін физикалық
деңгейде отыру керек) сервер орнату терезесінде көрсетілген нақты
сервердің ерекшеліктеріне байланысты анықталады. ERwin ортасында анықталған
деректер қорын MS Acces, VisualFoxpro, InterBase, Oracle, Microsoft SQL
Server т.б. деректер қорын басқару жүйелеріне генерациялауға, яғни аударуға
болады (Сурет 1.8).
Сурет 1.8 Сервер орнату терезесі
Маңыздарды байланыстыру барысында сілтеме үйлесімдік шартын орнату –
клиент қосымшада мәліметтерді қолданудың бизнес ережелерін көрсететін
логикалық конструкциялар болып табылады. Олар базадағы реляциялық кестеге
жазба енгізгенде, жазбаны өшіргенде немесе өзгерткенде мәліметтер қорын
басқару жүйесінде қандай әрекет орындауы керек екендігін анықтайды. Осылай
белгіленген әрекеттер серверде деректердің біртұтас бүтіндік шарттарын
қолдайтын триггерлерді анықтау үшін қолданылады. Клиент-сервер
архитектурасында бизнес-қағидалар серверге жүктеледі.
Логикалық моделдеу барысында маңыздарды өзара байланыстырғанда
қолданылатын ережелер мен әрекеттердің мынадай түрлері бар:
RESTRICT маңыздағы жазбаны өзгертуге (UPDATE), енгізуге (INSERT)
немесе өшіруге (DELETE) тыйым салынады.
CASCADE Parent – аналық (басыңқы) маңыздың жазбасын өшіргенде
(өзгерткенде), сол жазбаға сілтемесі бар Child – туынды (бағыныңқы)
маңыздың барлық сәйкес жазбаларын әсерлі өшіреді (өзгертеді).
SET NULL басыңқы маңыздың жазбасын өшіргенде (өзгерткенде), онымен
байланыстағы бағыныңқы маңыздың сыртқы кілт (FOREIGN KEY) атрибуттарына
NULL мәні меншіктеледі.
SET DEFAULT жоғарыдағыдай, бірақ NULL мәнінің орнына алдын ала
белгіленген келісімді мән меншіктеледі.
NONE ешқандай әрекет орындалмайды.
ERwin ортасында бұл ережелер жазба енгізу, өзгерту және өшіру үшін
аналық(Parent) және туынды(Child) маңыздары үшін қатар беріледі. Осылай, әр
байланыс үшін алты ереже жиынын анықтауға болады, көрсетілген әрбір ережеге
сәйкес сілтеме үйлесімдік шарттары (REFERENTIAL INTEGRITY) мен әсерлі
амалдарды (СASCADE) іске асыратын триггерлер анықталады. Бұл ережелердің
екі маңызды өзара байланыстырғанда байланыс түріне (Identifying, Non-
Identifying: Nulls Allowed, Non-Identifying: NoNulls, Subtype) қатысты
үндеусіз қабылданатын мәндерін PLATINUM ErwinTarget Server терезесінде
RIDefaults... батырмасын басып шақырылатын Referential Integrity Default
Editor терезесінде белгілеп қоюға болады (Сурет 1.9).
Сурет 1.9 Referential Integrity Default Editor терезесі
Біздің Erwin ортасында құрған моделімізде аналық(Parent) маңызға
өзгерту үшін ғана рұқсат берілді, жоюға рұқсат берілмейді туынды(Child)
маңыз үшін барлығына тыйым салынды.
Мысал ретінде екі маңыз арасындағы байланысты алып қарастырайық (Сурет
1.10):
Сурет 1.10 Маңыздар арасындағы байланыс
маңыз арасындағы Dicsiplina аналық маңыз болса Sessia туынды маңыз.
2. INTERBASEFIREBIRD SQL-СЕРВЕРІНДЕ ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН АНЫҚТАУ
Клиент-сервер технологиясы – жергілікті желідегі компьютерлерді бір-
бірімен байланыстырудың ерекше тәсілі, мұнда бір компьютер өз құрылғыларын
басқаларға – клиенттерге пайдалануға бере алады. Осыған орай жергілікті
желілер екіге бөлінеді:Бір деңгейдегі желілер,серверлік желілер.Бір
деңгейдегі желілерде айырықша бөлінген сервер болмайды, мұнда әрбір жұмыс
станциясы әрі сервер, әрі клиент болып қызмет атқара береді. Мұның
ерекшелігі - әрбір жұмыс станциясы өз ресурстарының белгілі бір бөлігін
барлық жұмыс станцияларының ортақ пайдалануы үшін бөліп береді.Бір
деңгейдегі желілердің тағы бір кемшілігі – олардың жұмыс өнімділігінің
төмендігі. Ол ресурстардың әр жұмыс станцияларына бөлініп, жұмыс кезінде
олардың әрқайсысының әрі клиент, әрі сервер қызметін атқаруына байланысты
болып отыр. Серверлік желілерде компьютерлердің функциялары алдын ала
айқындалған – оның кейбіреуі сервер болып қызмет атқарса, қалғандары
тұрақты түрде клиент болып табылады.
Клиент-сервер архитектурасы бойынша үлестірілген МҚ-ны құрудың негізгі
нұсқалары Клиент-сервер архитектурасы бөлімінде қарастырылатын болады.
Дербес МҚ-лар мен олармен жұмыс істейтін қосымшаларды құру және басқару
үшін Microsoft фирмасының Access және Visual FoxPro, Borland фирмасының
Paradox тәрізді МҚБЖ-лары қолданылады. Корпоративтік МҚ, мысалы Microsoft
SQLServer немесе Oracle Server тәрізді МҚ серверінің басқаруымен құрылып,
қолданылады, қызмет етеді.
Шешілетін міндеттерді ұйымдастыру мөлшері мен ерекшеліктеріне қарай
ақпараттық жүйе келесі конфигурациялардың біріне ие болуы мүмкін:
– корпоративтік және дербес қорлардан тұратын компьютер-сервер;
– ДМҚ бар компьютер-сервер мен дербес компьютерлер;
– ДМҚ бар бірнеше компьютер-серверлер мен дербес компьютерлер.
Клиент-сервер архитектурасын пайдалану біріншіден, кәсіпорынның даму
барысында, екіншіден, ақпараттық жүйенің өзінің дамуы барысында
кәсіпорынның ақпараттық жүйесін біртіндеп ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Жалпы МҚ-ны корпоративтік МҚ мен дербес МҚ-ларға бөлу
орталықтандырылған нұсқасымен салыстырғанда МҚ-ны жобалаудың күрделілігін
төмендетуге, сол арқылы жобалау кезінде қателер жіберіп алудың ықтималдығы
мен жобалаудың бағасын төмендетуге мүмкіндік береді.
МҚ-ларды ақпараттық жүйелерде қолданудың аса маңызды артықшылығы –
мәліметтердің қолданбалы программаларға тәуелсіздігін қамтамасыз ету. Бұл
пайдаланушыларға физикалық деңгейде мәліметтерді кейіптеу мәселелерімен
мәліметтерді жадыда орналастыру, оларға қол жеткізу әдістері және т.б.
айналыспауға мүмкіндік береді.
Мұндай тәуелсіздікке МҚБЖ-мен колдау көрсетілетін МҚ-да логикалық
(пайдаланушылық) және физикалық деңгейлерде мәліметтерді көп деңгейлік
кейіптеу арқылы қол жеткізіледі. МҚБЖ мен мәліметтерді кейіптеудің
логикалық деңгейінің болуы арқасында МҚ-ның тұғырнамалық моделін
(түсініктік) оның ЭЕМ жадында физикалық кейіптеуден бөліп алу қамтамасыз
етіледі. Ақпараттық жүйенің функционалдық бөлімдері бір немесе бірнеше
компьютерлерде орналасуы мүмкін. БіркомпьютердеАЖ-ны ұйымдастыру нұсқаларын
қарастырайық. Сәйкес АЖ әдетте жергілікті немесе бір пайдаланушылық деп
аталады (алайда соңғысы қатаң шарт болып табылмайды, себебі бір компьютерде
кезекпен бірнеше пайдаланушы жұмыс істеуімүмкін).
Қандайда бір операциялық жүйенің (ӘЖ) ортасында бір компьютерде
жергілікті АЖ-ның қызметін ұйымдастыру программалық құралдарды қолданудың
келесі нұсқалары арқылы мүмкін болады:
толық МҚБЖ;
қосымша және кесілген (ядро) МҚБЖ;
тәуелсіз қосымша.
Пайдаланушының МҚБЖ-мен өзара әрекеттесуі тікелей МҚБЖ-ның
пайдаланушылық интерфейсі арқылы немесе қосымшаның көмегімен орындалады.
Қосымша интерпретациялаурежиміндеорындалады .
Сұлбаның басты артықшылығы – дамытылған сәйкес жасау құралдары мен
сервистік құралдар болған жағдайда МҚ мен қосымшаны жасау мен оларға ілесе
жүрудің қарапайымдылығы. Бұл жүйенің кемшілігі – МҚБЖ программасын сақтауға
жұмсалатын дискілік жадының шығындары.
МҚБЖ ядросы бар қосымша (Cурет 2.1) келесі мақсаттарға жету үшін
қолданылады:
МҚБЖ алып жатқан қатты дискідегі және жедел жадыдағы кеңістіктің
көлемін азайту;
қосымшаның жұмыс жылдамдығын арттыру;
қосымшаны пайдаланушы тарапынан модификациялаудан қорғау (әдетте ядро
қосымшаларды жасау құралдарын қамтымайды).
Сурет 2.1. МҚБЖ қосымшасы мен ядросын қолдану.
МҚБЖ-ның толық версиясын қолданумен салыстырғанда МҚБЖ ядросын
қолданудың артықшылығы: компьютер жадының ресурстарын аз мөлшерде қолдану,
қосымша жұмысының үдеуі және қосымшаны модификациялаудан қорғау мүмкіндігі.
Негізгі кемшіліктерге МҚБЖ ядросын сақтауға қажетті дискілік жадының әлі де
елеулі көлемі, және қосымшалардың жұмыс істеу жылдамдығының жеткілікті
дәрежеде жоғары еместігі жатады (қосымшаны орындау бұрынғысынша
интерпретациялау арқылы жасалады).
АЖ-ны ұйымдастырудың үшінші тәсіліне бастапқы программа алдымен
компиляцияланады – орындалатын машиналық командалардың тізбегіне түрленіп
өзгертіледі. Соның нәтижесінде өзінің қызмет етуі үшін не бүкіл МҚБЖ-ны, не
оның ядросын қажет етпейтін орындауға дайын тәуелсіз программа пайда болады
(Cурет 2.2). Айта кететін нәрсе, мәліметтерді сақтау мен өңдеудің негізгі
қызметтерін орындау тұрғысынан алып қарағанда бұл программа МҚБЖ-ның немесе
оның ядросымен басқару арқылы орындалатын қосымшадан аздап қана
ерекшеленеді.
Сурет 2.2 Тәуелсіз қосымшаны пайдалану.
Бұл нұсқаның алдыңғы екеуімен салыстырғандағы негізгі артықшылығы –
компьютердің сыртқы және жедел жадының үнемделуі, қосымшаны орындаудың
үдеуі және қолданбаны модификациялаудан толықтай қорғалуы (дизассемблерлеу
жағдайы мен өзінің кодын қою және сол тәрізді жағдайлар есепке алынбайды).
Кемшіліктеріне қосымшаларды аяғына дейін өңдеудің көп еңбекті қажет
ететіндігін және МҚ-ны күтімге алу жөніндегі МҚБЖ-ның стандартты құралдарын
пайдалану мүмкіндігінің болмауын жатқызуға болады.
Клиент-сервер архитектурасының модельдері.
МҚ-мен жұмыс істейтін үлестірілген АЖ-ларды құрған кезде клиент-сервер
архитектурасы кең түрде қолданылады. Оның негізінМҚ-ны басқару кезінде
клиент мен сервердің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру ұстанымдары құрайды.
Клиент-сервер архитектурасының бір нұсқасы 1.2-ішкі тармағында
қарастырылған.
МҚ-ны басқару процестерінің өзара әрекеттесуінің негізгі сұлбаларына
сипаттама беру үшін OSI ашық жүйелер архитектурасының Эталондық моделін
пайдаланайық. Бұл модельге сәйкес МҚ-ны басқару қызметі қолданбалы деңгейге
жатады.
Жоғарғы екі деңгейге тоқталып кетейік: қолданбалы және өкілдік,
оларға жасаушы мен пайдаланушы тарапынан аса үлкен көңіл бөлінеді. Қалған
қызметтерді алғашқыекеуін жүзеге асыруға қажетті байланысқан қызметтер деп
санайық. Бұлретте МҚБЖ термині ретінде МҚ-дағы ақпараттың пайдаланатын
барлық программалық жүйелердің кең түрдегі түсінігін ұстанатын боламыз.
Пайдаланушымен интерфейсті қолдайтын программа ретінде жалпы жағдайда
МҚБЖ келесі негізгі қызметтерді жүзеге асырады:
- қордағы мәліметтерді басқару;
- қолданбалы программалардың көмегімен ақпаратты өңдеу;
- пайдаланушы үшін ыңғайлы болатын түрде ақпаратты бейнелеу.
Егер де жүйе бір ЭЕМ-де орналасса, онда барлық қызметтер бір
программаға жинақталған және 1-бөлімде қарастырылған сұлбаға ұқсас түрдегі
сұлба бойынша шақыртылады.
МҚБЖ-ны желіде орналастыру кезінде қызметтерді тораптар бойынша
үлестірудің түрлі нұсқалары болады. Өздерінің арасында МҚБЖ қызметтері
үлестірілетін тораптардың санына байланысты екі буындық, үш буындық және
т.б. модельдерге бөлуге болады.
InterBase –тің құрамында оның іске қосылу режимі мен деңгейін
басқаратын InterBase Manager деп аталатын утилита бар. Оны InterBase
папкасындағы InterBase Server Manager командасын таңдау арқылы шақырады.
Ол терезенің жоғарғы жағында іске қосу режимін таңдауға көмектесетін
StartUp Mode бөлігінде екі ауыстырып қосқыш: Automatic (автоматты түрде)
және Manual (қолмен қосу) бар. Терезенің төменгі жағында Status облысы бар.
Онда сервердің жағдайы көрсетіледі: The InterBase Server is currently
Running – сервердің жұмыс істеп тұрғандығын білдіреді, Stop – пернесі
серверді тоқтату, егер оны басса орнына Start пернесіне айналады, яғни
серверді тоқтаған соң қайта қосу пернесі. Change пернесі – жағдайды
өзгерту. Осы терезенің ең астында Run the InterBase server as a service on
WindowsNT жалаушасы бар, ол белгіленсе, сервис түрінде қосылады.
Windows9598-де InterBase сервер жұмыс істеп тұрғанда тапсырмалар
тақтасындағы оң жақ бұрышта белгісі көрініп тұрады. WindowsNT-де ол қосымша
түрінде іске қосылса, белгі көрінеді де, ал қызмет түрінде іске қосылса,
онда оның жұмыс істеп тұрғанын білу үшін тапсырмалар тақтасында тышқанның
оң жақ пернесін басып, Диспетчет задач терезесін шығарып, Процесстер
бөлігінен ibguard.exe немесе ibserver.exe файлдарының бар екекндігін
тексеру керек. Егер ол болмаса, онда сервер орнатылмағандығын білдіреді.
Сервердің орнатылғанын білгеннен кейін онда тіркелу үшін: ПУСК-
ПРОГРАММЫ-InterBase – IBConsole командаларын орындау керек. IBConsole
–InterBase пакетіне енгізілген, сервердің баптауларына қажетті барлық
амалдар, серверде МҚ-н құру және администрациялау, SQL – сұранысты қосатын
графикалық утилитасы іске қосылады.
IBConsole программасы сервермен жұмыс істеуі үшін оны тіркеу қажет. Ол
үшін жоғарғы мәзірден Server – Register. Қосымша терезе ашылып, онда
тіркелу диалогы ашылады.Терезенің Server Information бөлігінде LocalServer
– локальды сервер, Remote Server – глобальды сервер құру командалары бар.
Қажеттісін таңдау керек, мысалы бізге локальды серверде тіркелу керек, сол
үшін LocalServer – ді активтендіру керек. Login Information бөлігінде
UserName – қолданушы атауы SYSDBA деп (Серверде жаңа қолданушы міндетті
түрде осы атаумен тіркеледі), Password - masterkey деп (парольды басқа
етіп беруге де болады) берілуі керек.
Cурет 2.3 Сервер қосу терезесі
Тіркеліп болған соң , жаңа қолданушы ретінде жұмысты бастауға болады.
Ол үшін терезенің жоғарғы мәзірінен Server – User Security командасын
орындап, шыққан терезеде NEW пернесін басу керек. Осы терезенің Required
Information бөлігіндегі User Name SululikSalony деп беріп, Password және
Confirm Password жолдарына жаңа пароль енгізу керек. Сосын Apply пернесін
басу арқылы сақтап, Close пернесімен терезені жабамыз.
2.1. Базада домендер, кестелер, көріністер анықтау
InterBase өзімен бірге толық функционалды SQL-серверін құрайды.
Мәліметтер қорының сервері – ол басты компьютер орналасқан немесе
мәліметтер қорының өзі физикалық түрде орналасқан желі торабында
программалық үрдіс. Сервер үрдісі – кез келген торабтардағы мәліметтер
қорының файлдар үшін тікелей енгізу – шығару операцияларын орындай алатын
жалғыз үрдіс.
InterBase–тің ерекше қасиеттері:
– Техникалық құралдарға минималды шарттар болғанда сервердің
жөғары өнімділігі және сенімділігі;
– Қосымшалардың көшірілуін қамтамасыз ететін SQL-92
стандартын қолдау.
– Өнімнің төмен бағасы;
– Серверді орнатудың және қолдаудың қарапайымдылығы.
Мәліміттер қорын басқарудың ыңғайлы және арнайы дайындықты
талап етпейтін механизмі.
Серверлік үрдіс толық желілік болып табылады, ол клиенттік үрдістер
тәрізді желінің басқа торабтарынан қосылуға сұранысты және қолданбалы
программаның сол InterBase протоколын қолдайды.
Бірнеше клиенттер сервердің көпағынды үрдісімен бір уақытта байланысты
болуы мүмкін.
Сервер мәліметтер қорының ішінде жеке жазбаларға қол жетімдікті ретке
келтіреді және клиент жазбадағы мәліметтерді өзгертуге сұраныс бергенде
жазбаларға монопольды қол жетімдікті қамтамасыз етеді.
Клиенттер серверлік үрдіске мәліметтер қорында әр түрлі әрекеттер
орындау үшін сұраныс жібереді, оның ішінде:
– Берілген шарттар бойынша мәліметтер қорында іздеу;
– Мәліметтерді салыстыру, реттеу және кесте түрінде шығару;
– Сақталатын мәліметтерді өзгерту;
– Базаға жаңа мәліметтерді енгізу;
– Мәліметтер қорынан мәліметтерді өшіру;
– Жаңа мәліметтер қорын және мәліметтер құрылымын құру;
– Серверде программалық кодын орындау;
Осы кезде серверге қосылып тұрған басқа клиенттерге хабарлама жіберу.
Осының бәрі InterBase-ті кіші және орташа масштабтағы (бірнеше ондаған
қолданушылар санымен) корпоративті жүйелерді жүзеге асыру үшін жақсы таңдау
болып табылады.
Сурет 2.1деI nterBase Server –де МҚ жұмыс істеу алдында өзіміз
қолданушы ретінде тіркелуіміз керек, себебі InterBase МҚ құрған
қолданушыны(SYSDBA) және оның паролін(masterkey) көрсетуді талап етедігі
және осы талаптарды жүзеге асыратын программа IBConsol терезесі
көрсетілген.
Сурет 2.4 IBConsol –программасының терезесі
Бірінші кезең – мәліметтер қорын құру болып табылады:
InterBase-сервердің мәліметтер қоры .gdb кеңейтілуі бар файлдар
түрінде сақталады. IBConsole программасында жаңа мәліметтер қорын құру үшін
Database( Create Database командасын орындау қажет.
Мәліметтер қорын құрудың диалогты терезесінде келесі мәліметтерді
енгізу керек:
– Alias өрісіне мәліметтер қорының атын енгіземіз: Bibl.gdb;
– Кестенің бірінші Files өрісіне мәліметтер қорының толық атын
жазамыз:
– C:\ib\dekanat.gdb және оның беттердегі өлшемін жазамыз: 4096;
Ары қарай Options кестесіне мәліметтер қоры туралы қосымша мәліметтерді
енгіземіз:
– Pagesize(парақтың өлшемі) - 4096.
– Defaultcharacterset (алдын–ала жазылғаны бойынша символдар жиынтығы)
тізімнен WIN1251 таңдаймыз. Бұл біздің мәліметтер қорымызда кириллица
символдарынан тұратын жолдарды сақтауға мүмкіндік береді.
– SQL Dialect– 3 енгіземіз. ОК батырмасын басамыз.
IBConsole программасы тек мәліметтер қорының файлын құрады, ал
мәліметтер қорын құрылатын каталог қатты дискте бар болуы тиіс. Мысалы,
біздің жағдайда С:\дискіде ib бумасы бар болуы тиіс, әйтпесе мәліметтер
қоры құрылмайды және экранда қате туралы хабарлама шығады.
Сурет 2.5 Мәліметтер қорын құрудың диалогты терезесі.
Екінші кезең – мәліметтер қорының объектілерін құру. Мәліметтер қорына
қосылғаннан кейін оған кіретін барлық компоненттерді көреміз. IBConsole
құрамында мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін қосымша құрал – SQL-
сұраныстармен интерактивті жұмысқа арналған программа Interactive SQL.
Оны іске қосу үшін менюден Tools(Interactive SQL командасын таңдау керек.
Бұл программа SQL-сұраныстарды жазуға және орындауға, және бірден нәтижесін
көруге мүмкіндік береді. Сол себептен программаның терезесі екі облысқа
бөлінеді: жоғарғысы – SQL-сұраныстар облысы және төменгісі – нәтижелер
терезесі.
Бізде бар мәліметтер қорында кестелер, индекстер, триггерледі құрамыз.
Домендерді құру.Домен (domain)– математикалық терминде деректер
элементінің мүмкін амалдар жиыны. Мәліметтер қорының әр түрлі
кестелеріндегі бағандарда бір типті мәліметтер болуы мүмкін. Сонымен қатар
осы мәліметтер бақылау түрлері бірдей болуы да мүмкін. Осындай шарттарда
мәліметтерді сипаттау және оларды бақылау әдістерін бір рет орындасақ, онда
кестелерді сипаттағанда сәйкес мәліметтерді сипаттау атын көрсетсе
жеткілікті. Домендер осы мақсатта қолданылады. Домендерге сілтелінетін
бағандарды құрмас бұрын, домендердің сипатталуын беру керек. Осы мақсатта
CREAT DOMAIN командасы қызмететеді. Оны орындау нәтижесінде кестелерді құру
және өзгерту командаларында сілтелінетін шаблондар құрылады.
Кестелердің көбісі мәліметтердің идентивті типтерінен тұратын болса
домендерді қолдану ыңғайлы.
Сурет 2.6 деIBConsole программасында домендер енгізгеннен кейінгі
терезе көрсетілген.
Сурет 2.6 Домендерді құрғаннан кейінгі IBConsole терезесі
Кестелерді құру.Кестелерді құруға көшпес бұрын мәліметтер қорын
жобалауды және кестелерді нормализациялауды орындау керек.
Ары қарай қандай кестелерді және қандай бағандармен құру керек
екендігін анықтап аламыз. Қажетті домендер жиынтығын құрып алып, содан
кейін кестелерді сипаттаудың физикалық енгізуге кірісуге болады.
Cурет 2.7 де базада кестені құру кезі көрсетілген.
Сурет 2.7 Кестені құру кезіндегі Interactive SQL терезесі
Құрылған Сессия кестеге мәліметтерді IBConsole терезесі Data парағы
аркылы енгізілгендігі сурет 2.8 те көрсетілген
Сурет 2.8 Сессия кестесіндегі мәліметтер енг енгізу терезесі
Осыдан кейін кестелердің мәнін міндетті түрде автоматтандыру қажет,
яғни жұмыс істеу барысында көбінесе мәліметтер қорымен жұмыс істеу
барысында кейбір мәндерді белгілеуге мүмкіндік бола бермейді. Сонымен қатар
мәліметтерді жазуға бірнеше тұтынушылар жаза алады. Соңғы жазылған мәнді
табу өте қиын, сол себептен осы процесті автоматтандыру қажет.
2.2 Кесте кілттерін жобалау: негізгі, альтернативті, индекстік
Кілт –олардың мәндері арқылы керекті мән экземплярын бірмәнді
табуға болатын, атрибуттардың минималды жиыны.
Реляциялық мәліметтер қорында кестенің бастапқы кілтінің атқаратын
қызметі:
– кестедегі жазбалардың қайталануын болдырмау
– кестедегі жазбаларды оқуды тездету
– кестелерді өзара байланыстыру.
Негізгі кілт- Primary Key(PK) ретінде бірнеше атрибутты бірақ
қарастыруға да болады, бірақ негізгі кілтте атрибуттар саны мүмкінше аз
болғаны дұрыс.
Реляциялық моделде кестелердің байланысы сыртқы кілттер (Foreign Key –
FK) арқылы да ұйымдастырылады. Сыртқы кілт – мәндері басқа бір кестенің
жазбалары арқылы көрсетілген, яғни басқа бір кестенің негізгі кілтінің
мәндерінен тұратын атрибут.
Сыртқы кілт (Foreign key - FK) түсінігі кестелердің бір-бірімен
байланысын көрсеткен кезде пайда болатын ұғым. Сыртқы кілт анықталған
қатынас (кесте) оған сәйкес атрибуты негізгі кілті болып табылатын екінші
бір кестеге сілтеме жасайды (сүйенеді) деп айтады.
Деректер базасының біртұтастығын қамтамасыз ету үшін кестелерде
негізгі және сыртқы кілттер қолданылатыны белгілі. Реляциялық ДББЖ
көпшілігінде кілттер индекс деп аталатын объекттер арқылы айқындалады.
Индекстер кестелердегі деректерге қол жеткізуді жылдамдататын механизм
болып табылады: кестедегі деректер, яғни жазбалар саны неғұрлым көп болған
сайын қажет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz