Тарихи өлкетану жұмыстары және оларды ұйымдастыру жолдары

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І Тарау Тарихи өлкетану жұмыстары және оларды ұйымдастыру жолдары
1.1 Мектептегі туған өлке тарихы бойынша жұмысты
ұйымдастыру және жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
Тарихи өлкетану материалдарын жинақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Тарихи өлкетану материалын тарих сабақтарында және
мектептен басқа да оқу тәрбие жұмысында пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9

ІІ Тарау Тарихи өлкетану жұмыстарын ұйымдастырудың әдіс . тәсілдері
2.1 Жергілікті жер материалын сабақта пайдалану әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2 Өлкетану сабақтарының методикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.3 Өлкетануға арналған сабақ типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18

Сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20

Кіріспе
Жалпы білім беретін мектепке арналған тарих, әсіресе Қазақстан тарихы бағдарламаларында көлемді де маңызды тақырыптардан кейін "... жылдардағы біздің өлке" деген мәселелер ендірілген. Туған өлке материалы бағдарламадағы негізгі материалға қосымша болып есептелінеді, сондықтанда ол ешуақытта бағдарламалық материалды ауыстыра алмайды, оның орнына да жүрмейді. Туған өлке материалы өтіліп жатқан материалды нақтылау үшін, оқушыларға таныс, жақын өмірден мысал келтіре отырып оларды тарихқа, тарих сабақтарына қызықтыру үшін қажет.
Осыған қарамастан сабаққа қойылатын үш міндет: білімдік, тәрбиелік, дамытушылық туған өлке материалына да қойылады. || 6 ||
Тәжірибеде байқағанымыздай бұл міндеттер өлке материалын тиімді пайда-ланған кезде ойдағыдай орындалады. Өйткені өлке материалы оқушылардың түсінуіне қиындық келтірмейді, таныс болғандықтан тәрбиелік мақсатқа да, оқушылардың ойлау қызметін дамыту үшін де еркін пайдалануға болады.
Өлке материалын сабақта пайдаланудың әдіс, тәсілдері көп. Мәселен, 30-жылдардағы сауатсыздықты жою туралы айтып тұрып мұғалім, өз аулыңдағы ересек адамдардың сауат ашу мектебінің жұмысы туралы бір қызықты эпизодты өзі айтып берсе, енді бір сабақта оқушы жергілікті архив пен музейден алған материалға негізделген баяндама-хабарын оқыса (5-6 минут), белгілі бір тарихи кезеңдегі экономика мәселесін оқытқанда өлкенің шаруа-шылық дамуын кестелердегі цифр мәліметтері арқылы көрсетіп, түсіндірсе, тағы бір сабақта өлкедегі тарихи оқиға туралы көркем әдебиет үзіндісі оқылса немесе оқиға туралы оқушылар тарихи құжатпен өздігінше жұмыс істеп, соңынан мұғалім қойған сұрақтар бойынша құжатты бірлесіп талқыласа, сабақ
мазмұнына қарай тарихи оқиғалардың куәгерлерін сөйлетсе т.б.
Өлке тарихына байланысты жиналған материалдар басқа сабақтарда да пайдаланылады. Арнайы бөлме, не музей болса онда сабақты өткізуге болады. Әсіресе бастауыш сыныптардың тәрбие сағаттарын өткізуге, ата-аналарды айтулы күндері өз өлкесінің тарихымен байланыстыру да пайдалы. || 7 ||
Зерттеудің өзектілігі:
Мектепте жүргізілетін өлкетану жұмыстары яғни туған өлкенің тарихын зерттеу, соның нәтижесінде жиналған материалдарды оқу-тәрбие жұмыстарында жоспарлы, жүйелі түрде пайдалану аса маңызды. Егерде мектепте бұл жұмыс жақсы жолға қойылып, жинал-ған материал мектеп мүражайында, немесе олкетану бүрышында сақталса және де ол материал ретіне қарай тарих сабақтарында пайдаланылып отырса, онда осы пәнді оқытудың алдына қойылган үш міндетті: білімдік, тәрбиелік, дамытушылықты ойдағыдай жүзеге асыруға үлес қосады. Тарихты білу — өзінің, отбасының, әулетінің, туып-өскен өлкесінің тарихын білуден басталады. Өзінің тегін, оның тарихын білмеген адам өз халқының тарихын білуге ұмтылмайды, оған қызықпайды. Ал мұндай адам басқа халықтарды, оның тарихын, тілін, әдет-ғұрпын құрметтей де, сыйлай да алмайды. Осы жағдайлардың бәрі туған өлкенің тарихын зерттеудің, оған оқушыларды белсене қатыстырудың қажеттігін дәлелдеуі осы жұмыстың өзекті мәселесі болып табылады.
Зерттеудің мақсаттары:
- Тарих сабақтарында инновацион әдістерді пайдалану арқылы өлкетану
материалдарын оқыту, елдің тарихын оқып меңгерген тарихи сананы қалып-
тастыру.
- Мектепте тарихи - өлкетану жұмысын жүргізу;
- Өлке тарихын, Отан тарихын меңгерген тарихи сананы қалыптастыру;
- Оқушының өзіндік іс-әрекет жасауға үйрету, оның интеллектісін дамыту.

Зерттеудің міндеттері:
- Оқушының өлкетану жұмысын жүргізудегі тарихи біліктері мен дағдыларын
жетілдіру;
- Оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескере отырып, оқу үрдісінің
сапасын арттыру;
- Өзіңдік ізденіс, шығармашылыққа жетелеу.

Зерттеудің тарихнамасы

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Тұрлығұлов Т. Б.Адырбек, А. Көпекбай.Ежелгі Қазақстан тарихы. Методикалық көмекші қүрал. «5» сынып мұғалімдеріне арналған. – Алматы, 2001жыл
2.Жанпейісова М. М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы
ретінде. Алматы, 2002.
3. Жолдасбаев С, Аманбосынов К., Көпекбай Ә. Орта ғасырлардағы Қазақстан
тарихы. 7 сынып. Мүғалімдерге арналған көмекші құрал. - Алматы, 2002.
4.Коротков М. В., Студеникин М. Т. Практикум по методике преподавания
истории в школе. - М., 2000.
5. Коротков М.В. Студентчески М.Т. практикум по методике преподование историев школе М-2002г.
6. Тортаев С., Мәшімбаев С., Мәженова М., Ортағасырлардағы дүниежүзі
тарихы 7 сынып Оқыту әдістемесі – Алматы 2003 ж.
7. Тарих бойынша орта мектеп бағдарламалары 5-11 сыныптар А, 1992 жыл.
8. Тұрлығұлов Т.Т. Тарих сабағын жетілдіру жолдары Алматы 1984 жыл.
9. Тұрғанбаев Б.А. Дамыта оқыту технологиялары – Алматы 2000 жыл
10. Төлеубаева К.Т. Тарих факультетінің жоғарғы курс студенттерінің оқу
тәрбиелік практикасын өткізу және ұйымдастыру әдістемелік
талқылама Алматы 1997 жыл.
11.Тарих бойынша орта мектеп бағдарламалары 5-11 сыныптар
Алматы 1992 жыл.
12.Тұрғанбаев Б.А. Дамыта оқыту технологиялары – Алматы 2000 жыл.
13.«Педагогикалык ізденіс» Құрастырушы И.Н. Баженова Алматы М 2000 г.
14. Тілеубаева К.М. 10-11 сыныптар үшін тәрбие сағаттарын өткізу «Қазақ
тарихы» Алматы 1998 жыл.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Тарау Тарихи өлкетану жұмыстары және оларды ұйымдастыру жолдары
1. Мектептегі туған өлке тарихы бойынша жұмысты
ұйымдастыру және
жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..4 Тарихи өлкетану материалдарын
жинақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .7
Тарихи өлкетану материалын тарих сабақтарында және
мектептен басқа да оқу тәрбие жұмысында
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...9

ІІ Тарау Тарихи өлкетану жұмыстарын ұйымдастырудың әдіс – тәсілдері
2.1 Жергілікті жер материалын сабақта пайдалану әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Өлкетану сабақтарының методикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .11
2.3 Өлкетануға арналған сабақ
типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...14

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18

Сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 20

Кіріспе
Жалпы білім беретін мектепке арналған тарих, әсіресе Қазақстан тарихы
бағдарламаларында көлемді де маңызды тақырыптардан кейін "... жылдардағы
біздің өлке" деген мәселелер ендірілген. Туған өлке материалы
бағдарламадағы негізгі материалға қосымша болып есептелінеді, сондықтанда
ол ешуақытта бағдарламалық материалды ауыстыра алмайды, оның орнына да
жүрмейді. Туған өлке материалы өтіліп жатқан материалды нақтылау үшін,
оқушыларға таныс, жақын өмірден мысал келтіре отырып оларды тарихқа, тарих
сабақтарына қызықтыру үшін қажет.
Осыған қарамастан сабаққа қойылатын үш міндет: білімдік, тәрбиелік,
дамытушылық туған өлке материалына да қойылады. 6
Тәжірибеде байқағанымыздай бұл міндеттер өлке материалын тиімді пайда-
ланған кезде ойдағыдай орындалады. Өйткені өлке материалы оқушылардың
түсінуіне қиындық келтірмейді, таныс болғандықтан тәрбиелік мақсатқа да,
оқушылардың ойлау қызметін дамыту үшін де еркін пайдалануға болады.
Өлке материалын сабақта пайдаланудың әдіс, тәсілдері көп. Мәселен, 30-
жылдардағы сауатсыздықты жою туралы айтып тұрып мұғалім, өз аулыңдағы
ересек адамдардың сауат ашу мектебінің жұмысы туралы бір қызықты эпизодты
өзі айтып берсе, енді бір сабақта оқушы жергілікті архив пен музейден алған
материалға негізделген баяндама-хабарын оқыса (5-6 минут), белгілі бір
тарихи кезеңдегі экономика мәселесін оқытқанда өлкенің шаруа-шылық дамуын
кестелердегі цифр мәліметтері арқылы көрсетіп, түсіндірсе, тағы бір сабақта
өлкедегі тарихи оқиға туралы көркем әдебиет үзіндісі оқылса немесе оқиға
туралы оқушылар тарихи құжатпен өздігінше жұмыс істеп, соңынан мұғалім
қойған сұрақтар бойынша құжатты бірлесіп талқыласа, сабақ
мазмұнына қарай тарихи оқиғалардың куәгерлерін сөйлетсе т.б.
Өлке тарихына байланысты жиналған материалдар басқа сабақтарда да
пайдаланылады. Арнайы бөлме, не музей болса онда сабақты өткізуге болады.
Әсіресе бастауыш сыныптардың тәрбие сағаттарын өткізуге, ата-аналарды
айтулы күндері өз өлкесінің тарихымен байланыстыру да пайдалы. 7
Зерттеудің өзектілігі:
Мектепте жүргізілетін өлкетану жұмыстары яғни туған өлкенің тарихын
зерттеу, соның нәтижесінде жиналған материалдарды оқу-тәрбие жұмыстарында
жоспарлы, жүйелі түрде пайдалану аса маңызды. Егерде мектепте бұл жұмыс
жақсы жолға қойылып, жинал-ған материал мектеп мүражайында, немесе олкетану
бүрышында сақталса және де ол материал ретіне қарай тарих сабақтарында
пайдаланылып отырса, онда осы пәнді оқытудың алдына қойылган үш міндетті:
білімдік, тәрбиелік, дамытушылықты ойдағыдай жүзеге асыруға үлес қосады.
Тарихты білу — өзінің, отбасының, әулетінің, туып-өскен өлкесінің тарихын
білуден басталады. Өзінің тегін, оның тарихын білмеген адам өз халқының
тарихын білуге ұмтылмайды, оған қызықпайды. Ал мұндай адам басқа
халықтарды, оның тарихын, тілін, әдет-ғұрпын құрметтей де, сыйлай да
алмайды. Осы жағдайлардың бәрі туған өлкенің тарихын зерттеудің, оған
оқушыларды белсене қатыстырудың қажеттігін дәлелдеуі осы жұмыстың өзекті
мәселесі болып табылады.
Зерттеудің мақсаттары:
- Тарих сабақтарында инновацион әдістерді пайдалану арқылы өлкетану
материалдарын оқыту, елдің тарихын оқып меңгерген тарихи сананы қалып-
тастыру.
- Мектепте тарихи - өлкетану жұмысын жүргізу;
- Өлке тарихын, Отан тарихын меңгерген тарихи сананы қалыптастыру;
- Оқушының өзіндік іс-әрекет жасауға үйрету, оның интеллектісін дамыту.

Зерттеудің міндеттері:
Оқушының өлкетану жұмысын жүргізудегі тарихи біліктері мен дағдыларын
жетілдіру;
Оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескере отырып, оқу үрдісінің
сапасын арттыру;
Өзіңдік ізденіс, шығармашылыққа жетелеу.

Зерттеудің тарихнамасы

Осы тақырыпты зерттеудегі тарих намаға тоқталсақ Тұрлығұлов тарих
сабағын жетілдіру жолдары Алматы 1984 жыл кітабын пайдаландым.
Тұрлығұлов Т. Қазақстан тарихын оқыту әдістемесі кітабын пайдаландым.
Сонымен, қоса журналдар пайдаландым. Тарих бойынша орта мектеп
бағдарламалы 5-11 сынып Алматы -1992 ж. кітабын пайдаландым және
Жанпейсова М. Модульдік оқыту технологиясы , оқушыны дамыту құралы
ретінде Алматы 2002 ж. Кротков М.В. Студентческии М.т. Практикум по
методике проподование иссториев школе М-2002 деген көптеген әдеби
кітаптарды пайдаландым. Жолдасбаев С. Аманбосынов К. Көбекбай Ә. Ортьа
ғасырлардағы Қазақстан тарихы 7 сынып мұғалімдерге арналған көмекші құрал
Алматы - 2002 ж. кітабын пайдаландым..

І Тарау Тарихи өлкетану жұмыстары және оларды ұйымдастыру жолдары
2. Мектептегі туған өлке тарихы бойынша жұмысты
ұйымдастыру және жоспарлау
Мектепте жүргізілетін өлкетану жұмыстары яғни туған өлкенің тарихын
зерттеу, соның нәтижесінде жиналған материалдарды оқу-тәрбие жұмыстарын-да
жоспарлы, жүйелі түрде пайдалану аса маңызды. Егерде мектепте бұл жұмыс
жақсы жолға қойылып, жинал-ған материал мектеп мүражайында, немесе олкетану
бүрышында сақталса және де ол материал

ретіне қарай тарих сабақтарында пайдаланылып отырса, онда осы пәнді
оқытудың алдына қойылган үш міндетті: білімдік, тәрбиелік, дамытушылықты
ойдағыдай жүзе-ге асыруға үлес қосады. 1
Тарихты білу — өзінің, отбасының, әулетінің, туып-өскен өлкесінің тарихын
білуден басталады. Өзінің тегін, оның тарихын білмеген адам өз халқының
тарихын білуге ұмтылмайды, оған қызықпайды. Ал мұндай адам басқа
халықтарды, оның тарихын, тілін, әдет-ғұрпын құрметтей де, сыйлай да
алмайды. Осы жағдайлардың бәрі туған өлкенің тарихын зерттеудің, оған
оқушыларды белсене қатыстырудың қажеттігін дәлелдейді.
Сондықтан да болар қазіргі Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін
мектептерінде туған өлке тарихын зерттеудің, оның материалдарын оқу-тәрбие
жұмысында пайдаланудың мол тәжірибесі жинақталған. Рас, бұл мәселе-ге
мектептерде Кеңес дәуірі кезінде де жақсы көңіл бөлінді, әсіресе Ұлы Отан
соғысы аяқталғаннан кейін яғни өткен ғасырдың қырықыншы жылдарының екінші
жартысынан бастап бұл жұмыс етек ала бастады. Мектептерде өлкетану
жұмысының өрістеуіне Кеңес мемлекетіндегі айтулы тарихи даталардың: осы
мемлекеттің сондай-ақ оған басшылық етіп отырған Кеңес Одағы Коммунистік
партиясының құрылғанына 50, 60, 70 жыл толу мерекелері, сол партия көсемі
В. И. Лениннің туғанына 100 жыл,110 жыл толуы сияқты үлкен мерекелерді
лайықты қарсы алуға бағытталып бүкіл елде жүргізіліп жатқан дайындық
жұмыстары да әсер етті. Дегенмен мектептердегі өлкетану ісі өткен ғасырдың
80-жылдарының екінші жартысынан бастап біршама әлсіреді. Бұған сол кезде
елде қалыптасқан қоғамдық-саяси, әлеуметтік жағдайлар себеп болды деу
орынды.
Қазақстанның тәуелсіз Республика болып жариялануы халыққа білім беру
саласындағы оң өзгерістер, әсіресе мектептің оқу жоспарына Қазақстан тарихы-
ның дербес оқу пәні ретінде ендірудің жаңа бағдарламалары мен оқулық-
тарының көп таралыммен, әрі бірнеше рет басылып шығуы мектептердегі тарихи
өлкетану жұмысының бұрынғыдан да жандана түсуіне әсер етті.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың тарихқа баса
көңіл бөлуі, еліміздің халықтарын, әсіресе жастарды алдымен өз халқымыздың
тарихын оқып үйренуге үндеуі, 1997 жылғы "Жалпы ұлттық татулық және саяси
қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы", 1998 жылды "Халықтар бірлігі және
ұлттық тарих жылы", ал, 1999 жылды "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастық жылы"
деп жариялауы, Абай мен Жамбылдың 150, Түркістан қаласының 1500, М.
Әуезовтің, Қ. Сәтпаевтың, Ғ. Мүсіреповтің туғандарына 100 жыл толу
мерекелерін БҰҰ ЮНЕСКО Комитеті арқылы дүниежүзілік шеңберде өткізуі сөзсіз
халқымыздың өз тарихына тереңірек үңіле бастауына зор әсер етті.
Халқымыздың көптеген біртуар азаматтарының тарихтан өздерінің лайықты
орындарын алуы, олар туралы көптеген

монографиялық, ғылыми-көпшілік, көркем-әдеби еңбектердің жарьгққа шығуы
мектептерде тарих пәнінің оқытылуын, тарихи-өлкетану жұмыстарын жақсарта
түсті. Бұған бірқатар мектептердің "Туған өлке тарихы мен мәдениеті" (осы
тараудың соңында осындай екі оқу құралының мазмұндары ұсынылды) атты
бағдарламалар мен шағын оқу құралдарын шығарғаны, мерзімді педагогикалық
басылымдарда жарияланған ғылыми-әдістемелік, тәжірибе алмасу мақалалары
куә. 2
Жоғарыдағы айтылғандарға қарамастан мектептердегі тарихи-өлкетану
жұмыстары кемеліне келді деуге ерте. Алда істелетін жұмыстар өте көп.
Тарихи-өлкетану жұмыстары барлық мектепте бірдей жүргізіліп жатқан жоқ.
Мектептегі оқу-тәрбие жұмысының басқа салалары сияқты бұған нарық
экономикасы қыспағының зияны тигені белгілі. Осыған қарамастан тарихи-
өлкетану жұмысы барлық мектепте өріс алуы тиіс. Алдымен бұрыннан
жинақталған материалдарға қоса еліміз тәуелсіздік алған соңғы он жылда
өлкеде болған жақсылықтар мен өзгерістерді көрсететін материалдар
тонтастырылып, күнделікті оқу-тәрбие жұмысында да, ата-аналар арасында
жүргізілетін қоғамдық-көпшілік жұмыстарда да пайдаланылуы керек.
Туған өлке тарихы ғана емес, біздің үлкен Отанымыздың тарихы да әлі түгел
зерттеліп болған жоқ. Егер де әрбір мектеп өз өлкесінің, ауданының аймағын
жан-жақты да, терең зерттей алса Отанымыздың тарихына жаңа беттердің
қосылатыны сөзсіз. Сондықтан да мектеп тарихшылары туған өлке тарихын
зерттеуге шәкірттерін белсене қатыстыра отырып, тәуелсіз еліміздің он бес
жиырма жылдығына осы бастан дайындық жұмыстарын өрістеткені дұрыс.
Мектептегі туған өлке тарихы бойынша жұмысты ұйымдастыру, жоспарлау.
Туған өлке деген атаудың қамтитын территориясы бірыңғай бола бермейді.
Кейбір мектеп өз ауылы мен оның төңірегін, мектеп орналасқан қаланы, не
оның белгілі бір ауданын, енді бір мектеп аудан, тіпті облыс территориясын
зерттеуді мақсат етеді. 2
Сондықтан мектептегі өлкетану жұмысын шу бастан дұрыс ұйымдастырып,
жұмысты мұқият жоспарлаған дұрыс. Әдетте өлкетану жұмысының жоспары
мектептің бүкіл оқу-тәрбие жұмысы жоспарының құрамды бөлігі болып саналады
және де көбіне сыныптан, мектептен тыс жұмыстар жоспарымен бірге жасалады.
Сондықтан сол үлкен жоспармен үйлестірілуі тиіс. Тәжірибеде байқағанымыз-
дай бұл жұмысты көбіне тарих, география, әдебиет пәндері мұғалімдері
бірлесіп ұйымдастырады, бұл жұмыс жүргізу үшін қолайлы.
Туған өлкенің материалын жинағанда алдымен мектептің оқу-тәрбие жұмысына,
тарих және басқа да пәндерді оқытқанда қандай материалдардың қажеттігі
ескеріледі және де оларды қайдан, қандай объектілерді зерттеп алуға
болатыны анықталады. Осыдан кейін барып тарихи өлкетану жұмысының мақсаты
мен міндеттерін белгілеуге болады.
Алдымен өлке тарихынан алынатын фактілер мен оқиғалардың төмендегідей
талаптарға

сәйкес келгені дұрыс:
а) алынған материалдың осы өлке тарихына ортақ, аса маңызды және де
оқушылардың бүкіл еліміз тарихымен қоса түсінуіне ыңғайлы, қиындық
келтірмейтін болуы;
ә) анық, айқын эмоциялы фактілері бар оқушылардың санасына да, сезіміне
де әсер ететіндей болуы;
б) мүмкін болғанынша оқушыларды қарапайым болса да зерттеушілікке
қатыстыруға жағдай жасауы;
в) оқушыларда қоршаған ортаны бақылай алу білігін қалыптастыруы және де
оларда күнделікті қажетті істерге қатысу қабілетін дамыта алуы;
г) оқушыларда туған өлкеге деген қадір-құрметті оята отырып, сол арқылы
туып-өскен өлкеге, Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастыруы керек.
Тарих пәнінен жүргізілетін сыныптан тыс және өлкетану жұмыс-тарын
мұғалімдердің басшылығымен жоғары сынып оқушылары жүргізеді. Ол үшін
оқушылардан арнайы қоғам құрылады. Ол жұмыс жоспарын жасайды, жоспар
оқушылардың белсене қатысуымен талқыланып, ұсыныстар мүмкіндігінше
ескеріледі. Осы жоспардағы мектептен тыс жүргізілетін жұмыстардың көбі
туған өлкені зерттеуге қатысты. 3
Төменде көпшілік мектептерде өлкетану жұмысына қатысты жоспарларда жиірек
кездесетін іс-шараларды атап өтейік.
1. Туған өлкені зерттеуді ұйымдастыру жұмыстары.
2. Тарихи-өлкетану қоғамын құру.
3. Тарихи-өлкетану экскурсиялары.
4. Тарихи-өлкетану ескерткіштерін зерттеу үшін алыс жерлерге
жорықтар ұйымдастыру.
5. Археологиялық жұмыстар жүргізу, археологиялық экспеди-
цияларға қатысу.
6. Тарихи-өлкетану бұрышын, залын, бөлмесін ұйымдастыру.
7. Тарихи-өлкетану кешін дайындау және өткізу.
8. Экспедиция қорытындысы бойынша есеп беру және тақы-рыптық көрме
ұйымдастыру.
9. Тарихи-өлкетану тақырыбына конференция, пікір-сайыс, талқылаулар
ұйымдастыру болып табылады.
1.2 Тарихи өлкетану материалдарын жинақтау
Оқушылар экспедицияларда, жорықтарда көргендерін, байқағандарын,
кездесулерде естігендерін, археологиялық қазбаларға қатысып, тапқан зат-
тарын т.б. мектепке әкеледі.

Біріншіден, өлкедегі тарихи ескерткіштер (археологиялық қазба жұмыстары
жүргізілген
жерлерден табылған заттар, тарихи, мәдени орындар т.б.); екіншіден
өлкенің тарихын баяндайтын түрлі әдебиеттер; үшіншіден өлке тарихына
байланысты баспасөзде жарияланған материалдар; төртіншіден, тарихи
оқиғаларға қатысушылар-дың естеліктері (көбіне жорықтарда, экспедицияларда
кездескен куәгер-лердің естеліктері); бесіншіден өлкетану музейлеріне
экскурсия жасаған-да жинақталған материалдар. 4
Жинақталған материалдардың бәрі уақтылы талданып, сарапта-лып, мектептегі
арнайы бөлінген орынға қойылғаны дұрыс. Осыдан барып бірте-бірте өлкетану
бұрышы, залы, бөлмесі не музейі ұйымдастырылатын болады.
Қазақстан тарихының өлкетану жұмысында зерттелетін негізгі тақырыптарының
үлгісі.
Өлкенің ертеден осы кезге дейінгі шаруашылығымен таныстыру. Ха-лықтың
тұрмысы мен кәсібі. Осы салаларда өлкеде болған өзгерістер. Мәдениеттің
дамуы. Өлкенің аталған салаларындағы белгілі қайраткерлері.
Қазақстанның көптеген мектептерінің ұзақ тарихы бар. Жеке мектеп-тердің
ашылғанына 100 жылдай болған. 30-50 жыл өмір сүрген мектептер көп. Сол
ондаған жылдар бойы мектеп - өз өлкесінің мәдени ошағы, халықты
сауаттандырудың шамшырағы болды. Мектеп бітірушілердің арасынан қаншама
белгілі қайраткерлер шықты. Бір ескеретін жағдай, Кеңес өкіметі
жылдарындағы мектептердің тарихын, атқарған қызметін нақты фактілермен
нанымды етіп көрсету, әділ бағалау. Халыққа білім беру саласындағы
ардагерлердің ерен еңбегін көрсете отырып, оқушыларымызды олардың үлгісіне
тәрбиелеу. 4
Әрбір қалада, аудан территориясында сол өлкенің материалдық және рухани
өмірін көрсететін тарихи, мәдени ескерткіштер баршылық. Сондай-ақ тарихи
факгілер, оқиғалар болған тарихи орындарда жеткілікті. Мұндай ескерткіштер
Тәуелсіздік алғаннан бері анықталып келеді. Ұлт-
азатгық қозғалыстар, көтерілістер болған тарихи орындар, мавзолей,
гимарат сияқты сәулетті кесенелер, аттары ұмытуға айналған тари-
хи тұлғаларға қойылған, салынған ескерткіштер, қайраткерлер есімдері
берілген ауылдар, қоныстар, көшелер, мектептер бар. Жоғары сынып оқушылары
осындай белгілі орындардың, қайраткерлердің тарихын білуі тиіс. Мұның бәрін
өлкетану жұмысы таныстырады. Ол үшін өлкетану үйірмесінің мүшелері
ескерткішті зерттеу үшін арнайы экскурскя (не экспедиция) ұйымдастырады.
5
Оқушылар мұғалімнің басшылығымен: а) ескерткіштің қай жерге қашан
салынғанын анықтайды; ә) ескерткішке қатысты тарихи оқиғалар мен фактілерді
зерттейді; б) жинақталған материал негізінде ескерткіш тарихын жазады; в)
осы жазғандары негізінде ол ескерткіш туралы оқушылар мен жұртшылық
арасында насихат жұмыстарын жүргізеді; е) ескерткішті қамқорлыққа алып, оны
қорғап күтеді.

1.3 Тарихи-өлкетану материалын тарих сабақтарында және мектептің басқа да
оқу-тәрбие жұмыстарында пайдалану.
Жалпы білім беретін мектепке арналған тарих, әсіресе Қазақстан тарихы
бағдарламаларында көлемді де маңызды тақырыптардан кейін "... жылдардағы
біздің өлке" деген мәселелер ендірілген. Осы бағдарламалық ұсыныстарды
жүзеге асырғанда төмендегілерді ескерген дұрыс.
Туған өлке материалы бағдарламадағы негізгі материалға қосымша болып
есептелінеді, сондықтанда ол ешуақытта бағдарла-малық материалды ауыстыра
алмайды, оның орнына да жүрмейді. Туған өлке материалы өтіліп жатқан
материалды нақтылау үшін, оқушыларға таныс, жақын өмірден мысал келтіре
отырып оларды тарихқа, тарих сабақтарына қызықтыру үшін қажет.
Осыған қарамастан сабаққа қойылатын үш міндет: білімдік, тәрбиелік,
дамытушылық туған өлке материалына да қойылады. 6
Тәжірибеде байқағанымыздай бұл міндеттер өлке материалын тиімді пайда-
ланған кезде ойдағыдай орындалады. Өйткені өлке материалы оқушылардың
түсінуіне қиындық келтірмейді, таныс болғандықтан тәрбиелік мақсатқа да,
оқушылардың ойлау қызметін дамыту үшін де еркін пайдалануға болады.
Қазіргі бағдарламалар мен оқулықтардағы оқу материалдары-нып тым тығыздығын
ескере келіп, мүмкін болғанынша өлке материалына арнайы сабақтарды барынша
азайтып, оның есесіне күнделікті сабақтарға онша көлемді емес шағын,
тартымды, нақты материалдарды пайдаланған дұрыс.
Өлке материалын сабақта пайдаланудың әдіс, тәсілдері көп. Мәселен, 30-
жылдардағы сауатсыздықты жою туралы айтып тұрып мұғалім, өз аулыңдағы
ересек адамдардың сауат ашу мектебінің жұмысы туралы бір қызықты эпизодты
өзі айтып берсе, енді бір сабақта оқушы жергілікті архив пен музейден алған
материалға негізделген баяндама-хабарын оқыса (5-6 минут), белгілі бір
тарихи кезеңдегі экономика мәселесін оқытқанда өлкенің шаруа-шылық дамуын
кестелердегі цифр мәліметтері арқылы көрсетіп, түсіндірсе, тағы бір сабақта
өлкедегі тарихи оқиға туралы көркем әдебиет үзіндісі оқылса немесе оқиға
туралы оқушылар тарихи құжатпен өздігінше жұмыс істеп, соңынан мұғалім
қойған сұрақтар бойынша құжатты бірлесіп талқыласа, сабақ
мазмұнына қарай тарихи оқиғалардың куәгерлерін сөйлетсе т.б.
Өлке тарихына байланысты жиналған материалдар басқа са-бақтарда да
пайдаланылады. Арнайы бөлме, не музей болса онда сабақты өткізуге болады.
Әсіресе бастауыш сыныптардың тәрбие сағаттарын өткізуге, ата-аналарды
айтулы күндері өз өлкесінің тарихымен байланыстыру да пайдалы. 7

Кеңес өкіметі тұсында Қазақстан территориясын археологиялық зерттеуге
ойдағыдай көңіл бөлінбеді. Оз республикамызда археолог кадрлар өте аз
болды, ал Орталықтан келіп археологиялық зерттеулер жүргізетін ғалымдар
ұлан-байтақ территорияны қамти алмады. Тәуелсіздік алғалы ғылымның бұл аса
қажетті саласына да көңіл бөліне бастады. Аса қажетті болатын себебі
ежелгі Қазақстан тарихы туралы деректер, әсіресе жазба деректер өте аз.
Мұндай жағдайда тек археологиялық қазба жұмыстарының нәтижелері ғана ежелгі
тарих туралы нақты деректер бола алады. Олар көбіне қалың топырақ астында
қалған қираған қалалар, қоныстар, молалар, құрал-саймандардың, күнделікті
тұрмысқа керекті заттардың т.б. қалдықтары.
Қазақстанның барлық жеріне ғылыми археологиялық экспедиция ұйымдастыру
әзірге мүмкін емес. Сондықтан туған өлкеде археологиялық ескерткіштердің
барлығы туралы мәлімет болса та-рихшы мұғалім оқушыларымен бірігіп, алдын
ала зерттеу жұмысын жүргізуіне болады. Ол үшін ғылыми мекемелерден рұқсат
керек және де зерттеу жүргізетін басшы-мұғалімде мұндай жұмысты жүргізе
алатын қажетті дағды болуы керек.
Республикамыздың бірқатар аймақтарында жүргізіліп жатқан археология-лық
зерттеу жұмыстарына ғалым, маман археологтармен бірге мектеп оқушылары да
қатысуда. Осы арқылы олар ғылыми-зерттеу әдістерін үйренеді, әрі өз
өлкесіндегі археологиялык ескерткіштер туралы мәлімет жинайды.
Туған өлкедегі археологиялық ескерткіштер сол аймақтағы му-зейлерде
жинақталған. Музейдегі экспонаггар мен коллекцияларды оқу-тәрбие жұмысына
пайдалану жөнінде де мектептерде жақсы тәжірибе жинақталған. Музейлерде
тарихтан сабақтар өтіледі, оқушы-лар мұғалімнің нұсқауымен музей залдарында
өздігінше жұмыс істеп, тарих курсына, оның сабақтарына қажетті материалдар
дайындайды. 8

ІІ Тарау Тарихи өлкетану жұмыстарын ұйымдастырудың
әдіс-тәсілдері
2.1 Жергілікті жер материалын сабақта пайдалану әдістері
Оқылатын материалдың заңдылығын ашумен қатар оқушының білімге кұштар-
лығын оның шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол салады. Сонымен бірге
өлкетану жұмыстарын пән аралық байланыстарды, дүниені танып білумен
қоғамдық пайдалы қызметпен айналысу міндетін де шешеді.
Өлкетану жұмыстарымен айналысу үшін мұғалім оқу жоспарына зерттеу
объектісін, жұмыс түрі мен әдістерін таңдап, оған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.