Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын басқару

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 80 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

«АЙМАҚТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН БАСҚАРУ (АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНЫҢ МЫСАЛЫНДА) »

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3-4

І тарау. Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының теориялық аспектілері

1. 1. Аймақ түсінігінің мәні және оның әлеуметтік-экономикалық дамудағы рөлі . . . 5-9

1. 2. Аймақтық экономиканы басқару әдістері мен тәсілдері . . . 10-16

1. 3. Аймақтық экономиканы басқарудың шетелдік тәжірибесі . . . 17-28

ІІ тарау. Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын басқару (Ақтөбе облысы мысалында)

2. 1. Ақтөбе облысы экономикасының жалпы сипаттамасы . . . 29-35

2. 2. Аймақтың әлеуметтік инфрақұрылымын талдау . . . 36-40

2. 3. Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын басқару механизмі . . . 41-48

ІІІ тарау. Аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму тенденциялары мен перспективасы

3. 1. Аймақтық экономиканы басқаруды жетілдірудің отандық ерекшеліктері . . . 49-58

3. 2. Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарауды жетілдіру бағыттары . . . 58-72

Қорытынды . . . 72-76

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 77-79

Қосымшалар

КІРІСПЕ

ХХІ ғасырдың басы әлемнің әртүрлі мемлекеттерінде әлеуметтік-экономикалық мазмұндағы терең өгерерістерді бейнелейді, бұл аймақтық басқаруды жетілдіру проблемасының маңыздылығын күшейтеді. Кеңестік кезеңнен кейінгі кеңістікте соңғы оңжылдықта әртүрлі әлеуметтік-экономикалық жүйелерді басқаруда жаңа көзқарастарды талап ететін барлық тіршілік әрекетінде түбегейлі өзгерістер болды. Аймақтар деңгейінде жаңа жағдайларда әлеуметтік-экономикалық дамуды басқарудың неғұрлым нәтижелі құралы болып, үнемі жетілдіріліп отыруды қажет ететін аймақтық саясат табылады.

Қазақстан Республикасында әрекеттегі аймақтық саясатты жетілдіру аймақтың қызмет етуі мен дамуын реттеудің және басқарудың тепе-тең жүйелерін құрумен бір уақытта жүзеге асырылады. Заңдық базаларды жетілдірумен қатар мемлекеттік үкіметтің барлық құрылымының бірден-бір басты міндеті болып, экономиканың аймақтануына курстың тәжірибелік жүзеге асуы табылады. Бұл процесс ең бастысы аймақтық және жергілікті бсқару органдар компетенциясына берілетін әлеуметтік-экономикалық қызметтер шеңберін кеңейтуге бағытталған.

Дипломдық жұмыстың өзектілігі: аймақтың әлеуметтік экономикалық дамуын басқару ерекшелігінде.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: аймақтағы әлеуметтік экономикалық басқарудың жүзеге асырылуы және оны жетілдіру бағыттары.

Осы мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:

аймақ түсінігімен және оның дамудағы рөлімен танысу;
аймақтық басқарудың әдістәсілдерін игеру;
Қазақстан Республикасының аймақтық құрылымымен танысу;
Ақтөбе облысының дамуын талдау;
аймақты басқаруды жетілдіру жолдарын іздеу.

Қойылған міндеттерді орындау үшін топтау, экономикалық талдау, жүйелік талдау, салыстыру және тағы да басқа статистикалық, математикалық әдістер қолданылды.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: Ақтөбе облысының әлеуметтік-экономикалық дамуы.

Дипломдық жұмыс құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қосымшалардан тұрады.

Бірінші тарау «Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының теориялық аспектілері» деп аталады, мұнда аймақ түсінігінің мәні және дамудағы рөлі, аймақтық басқарудың әдістері мен тәсілдері туралы, сондайақ Қазақстан Республикасының аймақтық құрылымы жөнінде сөз қозғалады.

«Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын басқару (Ақтөбе облысы мысалында) » деп екінші тарау аталады. Бұл тарауда Ақтөбе облысының даму сипаттамасы және басқару механизмінің әрекет ету ерекшеліктері туралы қарастырылған.

Дипломдық жұмыстың үшінші тарауы «Аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму тенденциялары мен перспективасы» деп аталады, мұнда аймақтық басқаруды жетілдірудің шетелдік және отандық тәжірибесі туралы, сонымен қатар аймақтың даму перспективасы жөнінде сипатталады.

Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының Заңдары, Ел Президентінің жыл сайынғы Жолдаулары мен отандық (Сағындықов Е. Н., Нұрғалиев, Бердалиев, Мамыров Н. К., Шеденов Ө. Қ., Байжомартов Ү. С., Жүнісов Б. А., т. б. ) және шетел ғалымдарының ғылыми еңбектері құрайды.

І тарау. АЙМАҚТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАСЫ

1. 1. Аймақ түсінігінің мәні және оның әлеуметтік-экономикалық дамудағы рөлі

Аймақ және аймақтылықтың басқа да терминдерінің түсініктеріне қазіргі таңда мағына беру, сондай-ақ аймақтардың қызмет етуімен және әлеуметтік-экономикалық дамуымен байланысты негізгі теориялық мәселелерді қарастыру үш аспектіден шығу керектігін ұйғарады:

геосаяси;
құрылымдық-кеңістіктік;
территориялық-қайта өндірістік.

Геосаяси аспекті белсенді интеграция арқылы белсенді дамуға жәрдем көрсетуді ұйғарады және ол жақын жатқан мемлекеттердің белгілі бір территориялық бірліктеріне тән. Еуропада, Азияда және Латын Америкасында ортақ нарық құрған мемлекеттер одақтары құрылған. Одаққа кіретін мемлекеттердің тек қана бейнелі түрде шекарасы сақталып, еуропалық мемлекеттердің жаңа экономикалық интеграциясы пайда болды. Ортақ нарығы, валютасы, шаруашылық ережелері барбіртұтас экономикалық алаң құрылды.

Құрылымдық-кеңістіктік көзқарас еңбекті территориялық бөлу процестерін экономикалық-географиялық түсінумен және территорияны аудандандыру (кеңістіктік құрылым) жүйесін құру немесе анықтау керектігімен байланысты. Бұл ерекше квалификациялық белгілері бар әртүрлі таксондарды, яғни территориялық бірліктерді бөліп көрсетуді ұйғарады. [27; 8]

Территориялық-қайта өндірістік көзқарас қоғамды территориялық ұйымдастыру концепциясынан шығады. Қоғамды территориялық ұйымдастыру ұғымы сөздің кең мағынасында еңбекті территориялы бөлумен, өндірістік күштерді орналастырумен, өндірістік қарым-қатынастардағы аймақтық айырмашылықтармен, адамдарды орналастырумен, қоғам мен табиғаттың өзара байланысымен және де аймақтық әлеуметтік-экономикалық саясатының мәселелерімен байланысты барлық сұрақтарды қамтиды.

Тар мағынада ол өзінің құрамына мемлекетті ұйымдастырудың әкімшілік-территориялық категориясын, мемлекеттік-аймақтық басқаруды және өзін-өзі басқаруды, территориялық ұйымдастырушылық-шаруашылық бірлестіктерді құруды, территориялық басқару объектілерін анықтауды, әлеуметтік-экономикалық аймақтылықты кіргізеді.

Осылайша, қоғамды территориялық ұйымдастыру термині өзінің құрамына тек қана тіршілік әрекетті ортасының кеңістік ұйымдастырылуын ғана емес, сондай-ақ қоғамның толықтай «қиығын» және де ол қоғамның сәйкес алдын-ала анықталып пайда болған територияларға, яғни аймақтарғдың экономикалық, саяси, әлеуметтік және демографиялық жағдайын қарастырумен байланысты. Мәні бойынша, қоғамды территориялық ұйымдастыру - бұл өздерінің өмір сүру шарттарының қайта өндірілуінжүзеге асыратын адамдық қоғамдастықтарды кеңістіктік ұйымдасуы. Бұл ұйымның ұяшықтары ерекше табиғи-ресурстық, әлеуметтік-экономикалық және өздерінің биліктік және басқарушылық жүйеастылары бар қоғамдық-саяси жиынтықтар, мемлекеттің бейнесін толықтай қайталамайтын, аймақтар болып табылады. Әрбір мемлекет жеке-жеке әлемдік қоғамдастықтың белгілі бір аймағы ретінде әлемдік шаруашылықтың бөлігі болып ұсынылады.

Қазіргі заманғы анықтауда аймақ табиғи, әлеуметтік-экономикалық, ұлттық-мәдени және басқа да шарттары тұрғылықты халыққы бар мемлекет территориясының бір бөлігі ретінде түсіндіріледі. Территориялық бірліктерді аймақтық түсінікке біріктіретін критерий ретінде экономикалық-географиялық, ұлттық-саяси және әкімшілік болуы мүмкін. Осылайша, бұрыңғы КСРО ұлттық-саяси критерий бойынша одақтық мемлекеттер, экономикалық-географиялық бойынша - 11 экономикалық аймақ құрылды, соның ішінде Ортаазиялық. Әкімшілік бірліктерге алқаптар мен аймақтар белгіленген болатын.

Аймақ субъектілермен басқарылатын территорияның шекарасымен сәйкес келеді, немесе бірнеше әкімшілік бірліктер территориясын біріктіруі мүмкін. Бұған қоса, аймақта өзінің биліктік және басқарушылық органдары болуы керек. Осылайша «ҚР әкімшілік-территориялық құрылғысы туралы» ҚР Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының әкімшілік-территориялық құрылғысы ұйымдастырылған болатын. Аймақтық құрылым Қазақстанның облыстық бөлінуіне сәйкес келеді.

Әлеуметтік-экономикалық дамуға деген аймақтық көзқарас салалыққа қарағанда артық көрінеді, өйткені ол материалды-заттық, ұйымдастырушылық, рухани-адамгершіліктік, гуманитарлық бірігуге негізделеді, бұл бірігулерсіз дамудың процестері мен нәтижелері туралы талдау қиынға соғады.

Құрылымдық-аймақтық сала әкімшілік-қаржылық, шаруашылықтық, ішкі және аймақаралық қарым-қатынас субъектілерімен, яғни ақпараттық бірліктермен көрсетілуі мүмкін. Ал бұл, өз кезегінде, өндірістік күштердің тиімді бөлінуін, өндірістің территориялық ұйымдасуын және мемлекеттің нарықтық экономика көшу кезіндегі меншіктің әртүрлі формаларының пайда болуын қоса аймақтық дамудың айқын процестерінің салалық құрылымының дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Аймақтық деңгейде мүліктік қатынастарды реттеу, жеке түрде, ол халықтың еңбек қабілеттерін жоғарлатуының эффектілігі және нақты осы территориядағы өмір сүру әл-ауқат деңгейі мен ақша-табыс құралдары арасында байланысты сақтау арқылы қызығушылықты ынталандырудан тұрады.

Аймақтық саясат түсінігінің негізгі жүйесінде аймақтық мүдделері туралы түсінік және оның басқа қызығушылық топтарымен өзара байланысы жатыр. Аймақтық мүдде ретінде, біріншіден, тұрғындардың материалдық және рухани мүдделерінің қанағаттануы түсіндіріледі. Бұл анықтама аймақтардың барлық дәрежесі үшін әділ.

Мемлекеттік және аймақтық мүдделердің өзара байланысуы кезінде біріншілердің айтушысы ретінде орталық басқару органдары алға шығады, ал екіншілерінде қаншалықты жергілікті басқару органдары болса, соншалықты тұрғындар алға шығады. Бұдан көріп отырғанымыздай, барлық аталған субъектілердің - аймақтық саясатқа қатысушылардың - мүдделері қарама-қайшы болып келеді. Келесідей қарама-қайшылықтың топтарын көруге болады:

әртүрлі аймақтардың мүдделері арасында, яғни олардың өзара тауар өндірушілері ретінде, мемлекеттік және жеке инвестицияларды орналастыру объектісі ретінде бәсекелесуі, сондай-ақ басқа да аймақтық саясаттың көрінуі;
аймақтар мен ірі өндіріс құралдарының иелерінің мүдделері арасында (соңғылары бір кездері ай аймақтың мүддесіндегі өндірісті орналастыруға икемсіз, ал басқасында - аймақ мүдделі емес жаңа өндірісті орналастыруға мүдделі немесе бар өндірісті бөлшектеуді қаламайды) ;
жеке меншікті, биліктік міндеттерді, салықтық және кедендік алымдардан түскен түсімдерді және т. б. бөліп тарату кезіндегі мемлекет пен кейбір аудандардың мүдделері арасында;
мемлекеттік өндірістік объектілерді орналастыру және кейбір аудандардың табиғи ортасының экологиялық жағдайының арасында. Аймақ табиғатты пайдаланушы субъект ретінде өндіру көлеміне және ресурстарды өңдеуге және оның концепцияларына экологиялық шектеулер (немесе тіпті тыйым салу) қоюға мүдделі болуы мүмкін.

Бұған, сондай-ақ, ірі меншік иелері арасындағы және әртүрлі арнайы топтар арасындағы қарама-қайшылықты қосуға болады, бірақ бұл қарама-қайшылықтар аймақтық саясат шеңберінен шығып кетеді.

Қазіргі замаңғы кезеңде аймақтық деңгейдегі мүдделердің қарама-қайшылықтануы ертеректе кеңестік ғылым тек қана жалпы халықтық, ұжымдық және жеке мүдделерді қарастыруына сәйкес бір дәрежеге тереңдей түседі. Аймақтық (территориялық) мүдде мемлекеттік, корпоротивтік (топтық) және жеке мүдделердің комбинациясы ретінде қарастырылған.

Әрине, әртүрлі салалардың дамуына деген аймақтың мүдделілігі бірдей емес. Жекеше, аймақтар мемлекетке қарағанда қоршаған ортаны қорғауға, өз аймағында дамыған әлеуметтік инфрақұрылымды құруға және т. б. деген үлкен мөлшерде мүделілігін танытады. Аймақтық мүдделер құрылымы екі бөлікке бөлініп қарастырылуы мүмкін: тікелей және жанама. Тікелей құраушысы өз құрамына аймақтың қажеттілігін бейнелейтін компоненттердіқосады: тұрғындардың өмір сүру шарттарының оптималдылығын қамтамасыз ету, халық қолданатын тауарларына деген қажеттілікті қанағаттандыру, қолайлы экологиялық жағдайды құру, әлеуметтік инфрақұрылымның қамсыздандырылған деңгейін жоғарылату. Жанама құраушысы өз құрамына аймақ құрамына жүйеасты ретінде кіретін жоғары деңгейдегі жүйелердің қажеттілігін бейнелейтін компоненттерді қосады.

Аймақ мүддесінің құрылымында мынадай екі жақты бөліп қарастыруға болады. Біреуі (заттық) - кәсіпорындар мен мекемелер әрекетінің нәтижесі, өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым объектілері, табиғи орта ресурстарын қолдану және т. б., басқасы (әлеуметтік-экономикалық) - материалдық және рухани игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтынудағы қоғамдық қарым-қатынастар.

Аймақтың мүддесін жүзеге асырудағы қазіргі жаңа кезең территорияның өзін-өзі басқару және өзін-өзі қаржыландырылуының бүтін жүйелерін құруменен сипатталады. Бұл жағдайда аймақтық мүдделердің ортақ субъектісі ретінде сол аймақтың барлық тұрғындары алға шығады, олардың өкілі болып жергілікті өзін-өзі басқару органы табылады. [16; 11-16]

1. 2. Аймақтық экономиканы басқару әдістері мен тәсілдері

Мемлекеттік-аймақтық саясаттың мақсаттары.

Мемлекеттік-аймақтық саясатты оны дамыту және жүзеге асыру салалары бойынша саяси, экономикалық, демографиялық, әлеуметтік және экологиялық деп бөлуге болады. Бұл қатынаста ол аймақтың және оның барлық көрінуінде кешенді даму стратегиясы ретінде түсіндіріледі. Жалпы мемлекеттік деңгейде аймақтық саясаттың экономикалық мақсатын мемлекет экономикасында маңызды стратегиялық мәнге ие аймақтардың басым сипаттағы шаруашылық дамуы бар ортақ экономикалық кеңістігін құру ретінде анықтауға болады. Бұл кезде аймақаралық инфрақұрылымдық жүйелердің (транспорт, байланыс, энергиямен жабдықтау, ақпарат және т. б. ) дамуы, мемлекеттің әртүрлі аймақтарындағы шаруашылық әрекет шарттарын түзету маңызды міндет болып табылады.

Демографиялық мақсаттар - өлімді төмендету, тууды ынталандыру.

Бұл деңгейдегі әлеуметтік мақсаттар әртүрлі аймақтардағы халықтың әлеуметтік жағдайын түзету, аймақтардың экономикалық мүмкіндіктерінен тәуелсіз тұрғындарды тепе-тең әлеуметтік қорғау және ортақ минималды әлеуметтік стандарттармен қамтамасыз ету ретінде көрінеді.

Экологиялық мақсаттар экологиялық қауіпсіздіктің ортақ жүйесін құру, территорияның шаруашылық сиымдылығын есепке ала отырып, өндірістік күштерді экологиялық дәлелді орналастыру, қоршаған табиғи ортаның ластануының алдын алу және жоғары деңгейдегі экологиялық қауіпі бар аймақтарда оның зардаптарын жою сияқты тұжырымдалуы мүмкін.

Мемлекеттің толық және кейбір аймақтарының әлеуметтік-экономикалық проблемаларын шешу концепциясының негізгі сәті ретінде Халықаралық еңбекті ұйымдастыру конвенциясының (1962 ж. ) 117-бабында белгіленген ережені санауға болады: «Қандай да болмасын саясат, біріншіден, тұрғындардың әл-ауқаты мен дамуына жетуге, сондай-ақ оның әлеуметтік өрлеуге деген талабын мадақтауға бағытталуы керек». Бұл жағдайда аймақтық (немесе территориялық) даму түсінігі, тұрақты балансталған дамуымен және территорияның шаруашылық, ресурстық, әлеуметтік және эконологиялық потенциадарының өзара қирамауымен қамтамасыз етілген халық өмірінің деңгейі мен сапасының өрлеу динамикасына бағытталған аймақтық және локальдық жүйелердің қызмет ету тәртібі туралы көрініс береді. [27; 16-17]

Мемлекеттік әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттары.

Жалпыұлттық деңгейде әлеуметтік саясаттың ең маңызды бағыттары келесідей бағыттарда ұсынылады:

жағымсыз бастама шарттары (яғни әлеуметтік даму үшін өзіндік қаржылық ресурстарының жеткіліксіздігі және құрылымдық қайтақұрылуды жүзеге асыруға байланысты шаруашылықтың кәсіби салаларының тоқырауы) кезінде нарыққа көшу салдарынан туындағын әлеуметтік мәселелерді шешуге аймақтарға көмек көрсету;
ұлттық экономика және жұмыссыздықтың құрылымдық қайта құрылумен, этникалық топырақтағы жанжалды жағдайлармен шартталған миграциялық процестерді реттеу;
қоршаған табиғи орта жағдайының шұғыл нашарлауымен байланысты мәселелерді шешуге жәрдемдесу;
ұлттық өрлеудің аймақтық бағдарламаларын жүзеге асыруға көмектесу;
жаппай қайта кәсіптендірумен, санациямен және кәсіпорынның жабылуымен байланысты әлеуметтік мәселелерді шешуге мемлекеттің қатысуы.

Әлеуметтік саясатты жүзеге асырудың эффективтілігі айқын мөлшерде басқару сапасымен анықталады, ал ол өз кезегінде үш факторға тәуелді:

кері байланыс арқылы келетін басқару жүйесінің мінез-құлқы туралы ақпараттың сапалығынан, толықтығынан және уақыттылығынан;
басқару субъектісінің түскен ақпаратты талдау қабілетінен;
басқару субъектісінің дұрыс шешім қабылдай білу және берілген бағдарлама шеңберінде басқару жүйесін ұстап тұратын басқарушылық ықпал етуді жүзеге асыру қабілетінен.

Үлкен күрделілік дәрежесімен ерекшеленетін территориялық әлеуметтік-экономикалық жүйелерді басқару кезінде алғашқы фактордың (келіп түскен ақпараттың сапалығы, күйі мен мінез-құлқы) маңызы өте зор.

Басқару жүйесіне, яғни экономикалық өсу қарқынын таңдау, гипотезаларды, концепцияларды, болжамдарды және бағдарламаларды жасақтау аймақтың ауқымының, оның экономика-географиялық жағдайы, пайда болу тарихы мен дамуы үлкен әсер тигізеді. Осылайша, Тәуелсіз Мемлекеттер Одағы территориясында көптеген аймақтар КСРО болған кезден-ақ әкімшілік бірліктер ретінде құрылған. Өзгертусіз олар Орталық субъектілеріне айналған, сол кейіпте әкімшілік-территориялық пайда болулар екі аспектіге біріктірілген болатын:

саяси-әкімшілік, яғни облыс деңгейінде құрылымдық билік етушілер түрінде;
әлеуметтік-экономикалық, территориялық-әкімшілік бірлік шеңберінде тұратын барлық тұрғындарды және барлық меншік формалар базасындағы шаруашылық агенттерді қоса алғанда.

Қазақстанда барлық аймақтық басқару органдарын қалаларда - облыс орталықтарында орналастыратын ұқсас аймақтық-облыстық құрылым пайда болды. [27; 21-23]

Аймақ экономикасы стратегиялық талдау объектісі ретінде.

Аймақ экономикасын жүйелі көзқарас тұрғысынан облыс территориясында орналасқан территориялық пайда болулар үшін жоғары иерархиялық деңгейі жүйесі ретінде және мемлекет үшін толықтай кеңінен қарастыруға болады. Бір мезгілде аймақ экономикасы біртұтас бүтін ретінде барлық интегралдық қасиеттері ескерелген айтарлықтай элементтер санынан тұратын күрделі жүйе болып табылады. Оны білгілі-бір аймақтың жайылмайтын элементтердің және сонымен байланысты барлық экономикалық әрекеттер түрлерінің арасындағы пайда болған үйлесіділікпен сипатталатын территориялық еңбекті бөлудің иерархиялық даму жүйесінің нәтижесі ретінде қарастыруға болады. Сонда аймақ экономикасы ретінде аймақ территориясында орналасқан белгілі-бір құрамы мен мазмұны бар әртүрлі шаруашылық саласындағы кәсіпорындардың жиынтығын, сонай-ақ осы салалар жиынтығының шеңберінде жүге асатын барлық әрекеттер түрлерінің үйлесімділігі мен байланысын түсіну керек.

Экономикалық әдебиеттерде аймақ экономикасы құрылымының жалпы қабылданған концепциясы жоқ, сәкесінше оның құраушы элементтері де жоқ. Кейбір зерттеушілер экономикалық потенциалды (аймақ ресурсы ретінде түсініледі) талдайды, басқалары аймақтық нарықтарды қарстырады, ал үшіншілері аймақтық экономикалық үйлесімділігінің талдауын бағыт ретінде бөледі.

Аймақ экономикасының нақты жағдайын талдауының қиындығы оның жағдайы өтпелі процестердің жылпы динамикасымен шайылып кетуімен байланысты. Экономиканың өтпелі сипаты тек жүргізіліп жатқан қайта құруларға ғана байланысты емес, олар негізгі (меншіктік қарым-қатынастарды өзгерту немесе өту, мысалы айырықша нарықтың реттеуіштеріне) болса да, объективті әлеуметтік-экономикалық параметрлерді өзгертуге бағыттылығы мен қарқындылығына байланысты.

Келесі қойылған міндеттерді шешу кезеңінің мәні өзінің инновациялық даму резервтерін қолдану есебімен анықталған шығындарды қамтамасыз ету мүмкіндігі көзқарасынан қалыптасқан экономиканы бағалаудан тұрады. Теріс жауап алған жағдайда аймақтың стратегиялық таңдауын өзгерту керек.

Аймақ экономикасы жағдайының объективті сипаттамасын алу үшін талдау мен бағалауды жүзеге асыру керек:

аймақ экономикасының толықтай дамуын сипаттайтын, сондай-ақ салалар кесігінде және әрекет түрлерінің негізгі көрсеткіштері;
аймақаралық экономикалық қарым-қатынастарды сипаттайтын негізгі көрсеткіштер;
аймақ дамуының экономикалық қауіпсіздігі;
аймақтың экономикалық дамуының негізгі ресурстық әлеуеті;
қалыптасқан аймақ экономикасының тұрғындардың өмір сүру сапасына, территориядағы экологиялық жағдайға әсері;
экономиканың қалыптасқан құрылымы;
аймақтың қаржылық ресурстары.

Аталған міндеттердің біріншісін шешу үшін жүргізілетін аналитикалық жұмыстар келесі көрсеткіштер тобы динамикасын зерттеуді білдіреді:

жалпыэкономикалық көрсеткіштер: жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнім (әрі қарай - ЖӨӨ) (асолюттік көрсеткіште немесе мемлекеттегі мөлшерге пайыз түрінде), бір жұмысбастыға ЖӨӨ (асолюттік көрсеткіште немесе мемлекеттегі мөлшерге пайызбен) ;
аймақ экономикасында құрылымдық өзгерулерді сипаттайтын көрсеткіштер (салалық блоктар бойынша жұмысбастылық құрылымы: мамандандыру салаларының болгы; қайта өндіруді қамтамасыз ететін салалар мен мамандандыру саласының қалыпты қызмет ету блогы; қызмет ету сферасындағы кәсіпорындар мен мекемелерді біріктіретін салалар блогы, ЖӨӨ-ге пайызбен; экспорт көлемінің ЖӨӨ-ге қатынасы, пайызбен) ;
аймақ экономикасының салалар күйін сипаттайтын көрсеткіштер (өндірістің табиғи және бағалық қарым-қатынастағы көлемі, рентабелділігінің көлемі, т. б. ) .

Аймақтың әлеуметтік-экономикалық потенциалын және қолдану эффектілігін бағалау аймақтың даму стратегиясын таңдау кезіндегі басты аспектілердің бірі болып табылады.

Қазіргі кезде территорияның әлеуметтік-экономикалық әлеуетін қолданудың эффективтілігін бағалаудың есебі әлі де өз шешімін күтуде, бірақ әдебиеттерде мұндай бағалаудың критерийін анықтауды жалпытеориялық көзқарас негізделген. Жалпы түрде территорияның бастама әлеуметтік-экономикалық әлеуетін қолданудың эффективтілік критерийі (Кп) келесідей қатынаста көрсетілуі мүмкін:

Кп= Эп/Зп ,

мұндағы, Эп - территориялық әлеуметтік-экономикалық потенциалды жүзеге асыру эффектісі;

Зп - Эп -ға жетудегі өндірістік шығындар.

Өз кезегінде, Эп екі құраушының сомасы түрінде көрстеілуі мүмкін, олардың біреуі тұрғындардың өмір сүру сапасының өсімін сипаттайды, ал екіншісі - аймақтық және жалпы мемлекеттік мәселелерді шешуге территорияның салымы. Өндірістік шығындарға келетін болсақ, олар әлеуетті жүзеге асырудың нақты шаралар ерекшелігінен тәуелді болады және тәжірибеде ірі инвестициялық жобалардың эффективтілігін есептеудегі белгілі әдістемелермен анықталуы мүмкін.

Аймақтағы экономикалық жағдайды талдау және бағалау аймақ экономикасының құрылымы мен эффективтілігі, экономикалық ортадағы институционалдық өзгерістер, бұл процестің инфрақұрылымдық қамсыздануында нарықтық механизмдердің қызмет етуі, бәсекелестік ортаны құру, қалыпты инвестиционалдық климат туралы көрініс беруі мүмкін. Сонымен қатар басқарушылық стартегиялық шешімдерді қабылдау негізінде аймақтың дамуын болжамдау үшін оның экономикалық ортасының белгіленген бағытта дамуында негізгі тенденцияларды анықтау керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.