Access мәліметтер қорын сақтау жүйесі тақырыбында электронды оқулық құрастыру
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Access мәліметтер қорын сақтау жүйесі тақырыбында электронды оқулық
құрастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Павлодар
2016
Қазақстан Рeспубликасының Білім жәнe Ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мeмлeкeттік унивeрситeті
Кәсіптік оқыту кафeдрасы
Қорғауға жібeрілгeн
20___ж. __________
Кафeдра мeңгeрушісі ____________ К. Ш. Арынгазин
(қолы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
11 сынып оқушыларына арналған Access мәліметтер қорын сақтау жүйесі
тақырыбында электронды оқулық құрастыру
5В012000 – Кәсіптік оқыту мамандығы бойынша
Орындады ____________ Н. Е. Керімбай
(қолы)
Кб-401 тобы
Ғылыми жeтeкшісі ____________ Л. Т. Кабдырова
аға оқытушы (қолы)
Нормабақылаушы ____________ Л. Т. Кабдырова
(қолы)
Павлодар
2016
МАЗМҰНЫ
Кipiспе 3
1 Жалпы оpта бiлiм беpетiн мектептеpде электpондық оқытуды S6
қолданудың теоpиялық негiздеpi
1.1Электpондық оқытуды қолданудың әдiснамасы 6
1.2Электpондық оқытуды пайдаланудың дидактикалық негiздеpi 12
1.3Электpондық оқытудың мультимедиалық технологиялаpын 30
пайдалану аpқылы оқыту үдеpiсiн жетiлдipу мүмкiндiктеpi
2 MS Access-тi үйpенуде компьютеpдi пайдаланудың алғышаpттаpы 37
2.1MS Access-тi үйpенудiң теоpиялық негiздеpi 37
2.2MS Access-тi үйpенуде компьютеpлiк оқыту жүйелеpiнiң 42
құpылымы және пайдалану
2.3MS Access-тi үйpенуде компьютеpлiк оқыту жүйесiн жасау 46
негiздеpi
3 Информатика пәні бойынша оқу - әдістемелік кешенін әзірлеу 48
3.1Информатика пәні бойынша 11 сыныпқа арналған күнтізбелік 48
жоспар
3.2MS Access бағдаpламасында мәлiметтеp қоpын құpу және өңдеу 50
тақырыбында сабақ жоспарын жоспарлау
3.3Электрондық әдістемелік оқулықты жобалау 58
Қоpытынды 66
Пайдаланылған әдебиеттеp тiзiмi 68
Кіріспе
ҚР-ның Президенті Н.Назарбаев жыл сайынғы жолдауында білім саласына
ерекше басымдылық беріп, жастардың білім –біліктілігін жетілдіру үшін
барлық жағдай жасауда Қазақстан-2050 Стратегиясында: Біздің жастарымыз
оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, жаңа машықтар алуға, білім мен
технологияны күнделікті өмірде шебер де тиімді пайдалануы тиіс. Біз бұл
үшін барлық мүмкіндіктерді жасап, ең қолайлы жағдайлармен қамтамасыз
етуіміз керек Біздің басты мақсатымыз – 2050 жылға қарай мықты
мемлекеттің, дамыған экономиканың және жалпыға ортақ еңбектің негізінде
берекелі қоғам құру. Мықты мемлекет экономикалық жедел өсу жағдайын
қамтамасыз ету үшін аса маңызды болмақ [1] деп, Қазақстанның алдыңғы
қатарлы жоғары дамыған 30 мемлекеттің қатарына кіру үшін нақты мақсаттар
жүктеген болатын. Аталған бағыттардың табысты іске асырылуы ең алдымен, тек
білімнің сапасымен анықталатыны белгілі. Осы негізде қазіргі таңда білім
мен ғылымды инновациялау мен модернизациялау экономикалық дамудың басты
бағытына айналды. Еліміздің дербес даму бағыты айқындалып, халықтың тарихқа
деген көзқарасы жаңа қырынан жаңғыра бастаған бүгінгі таңдағы негізгі
міндеттердің бірі – білім беруді жаңа инновациялық жолмен дамыту болып
отыр.
Зерттеудің көкейкестілігі: Бүгінгі білім беруді жаңарту жағдайында оны
ақпараттандыру басым мәнге ие болуда. Жалпы бүгінгі күні әлемнің барлық
елдерінің қоғамдық даму негізі болып білім, ақпарат және ақпараттық
технологиялар болып табылады. Соған сәйкес өркениет дамуының қазіргі
кезеңін ақпараттандыру және ақпараттық қоғамды қалыптастырумен байланыстыру
кездейсоқ нәрсе емес.
Бүгінгі күні ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды
қолдана білу қабілеті – қоғамның әрбір мүшесі үшін қажетті оқу, жазу
біліктіктерімен тепе-тең саналуда. Осыған орай, осы бағытта болашақ
мамандардың меңгерген білімі мен дағдылары болашақта қоғам дамуының
жолдарын анықтауға мүмкіндік бермекші. Сол себепті білім беруді
ақпараттандыру педагогтарды даярлауда кәсіби қасиеттері мен деңгейлеріне
жаңа талаптар ұсыну арқылы олардың жұмыстарында нақты қайта құруларды талап
етуде. Педагогтарға программалау саласынан маман болу міндетті емес,
өйткені оны сол мамандыққа сәйкес кәсіби дайындықтан өткен маман атқарады,
алайда педагогтан программалаудан негізі түсінігі мен программист еңбегінің
мәнін түсіне білу талап етіледі. Бұл өз кезегінде түрлі кәсіптегі
мамандардың өзара тікелей және шығармашылық байланыс орната отырып жұмыс
істеулеріне себепші болмақ. Қоғамға қажеттісі - кәсіби іс-әрекетке
функционалды дайындығы бар ғана емес, сонымен бірге шығармашыл жеке тұлға
болып қалыптасқан маман.
Компьютерлендіру мен ақпараттандыру проблемасына А. А. Әдіқадыров, Е.
Ы. Бидайбеков, Ж. А. Қараев, Г. К. Нұрғалиева, Ж. К. Нурбекова, А.
Бешенков, Б. С. Гершунский, А. Л. Денисова, В. А. Извозчиков, В. А. Каймин,
А. А. Кузнецов, Э. И. Кузнецов, М. П. Лапчик, Н. В. Макарова, Е. А. Мащбиц,
Ю. А. Первин, И. В. Роберт, Ю. А. Шафри, және т. б. еңбектері арналған.
Компьютерлерді білім жүйесінде қолданудың психологиялық аспектілері Т. В.
Габай, В. В. Давыдов, Б. Ф. Ломов, В. Я. Ляудис, Е. И. Машбиц, В. В.
Рубцов, Н. Ф. Талызина, О. К. Тихомиров, Н. А. Шаломова және т. б.
еңбектерінде орын алған.
Бүгінгі күні республика көлемінде білім беруді ақпараттандыру
проблемасы төмендегі басты ғылыми мектептер негізінде жан-жақты және нақты
зерттелу үстінде:
- профессор Г. К. Нұрғалиеваның білім беруді ақпараттандыру жағдайында
электронды оқулықтарды дайындаудың педагогикалық мәселелері мен түрлі оқыту
мақсатындағы программалық құралдарды жасау проблемалары (Ш. Т. Абишева, Г.
Б. Ахметова, А. С. Кадырова, Г. Кудебаева, А. Х. Накпаева, Н. М. Сагитова,
А. И. Тажигулова, Н. Даумов);
- профессор Ж. А. Қараевтың ақпараттық технологияны (компьютерді) жалпы
орта білім беретін мектептің оқу үрдісінде, кәсіби дайындықта пайдалану
және орта, жоғары оқу орындарында информатикаға оқыту проблемалары (М. Б.
Есбосынов, С. В. Рах, К. З. Халикова, Ж. С. Сардарова, С. Т.
Мухамбетжанова, Б. К. Тульбасова, Г. Г. Бегаришева, Б. Абықанова, О. К.
Ахметова);
- профессор Е. Ы. Бидайбековтың студенттерді ақпараттық технология
құралдарын қолдануға әдістемелік тұрғыдан дайындау, информатика пәнін оқыту
және соған сәйкес информатик-мамандарды дайындау мәселелері (Ш.
Шекербекова, Г. А. Абдулкаримова, Е. А. Вьюшкова, А. Ибашова және т. б.).
Дегенмен, жоғарыда аталған жұмыстар, елімізде информатиканы және
информатикалық пәндерді оқыту теориясы мен әдістемесі бойынша ғылыми
ізденістер негізін қалауға мүмкіндік береді. Алайда, қарқынды дамып бара
жатқан заманда мектеп бағдарламасының өзгеруі, жаңа ақпараттық
технологияларды қолдану себеп болып отыр.
Зерттеу мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз және толық деңгейде бақылайтын
информатика пәніне негізделген мәліметтер қоры электрондық оқулығын әзірлеу
Зерттеу нысаны: Жалпы орта білім беретін мектепте 11 сынып
информатикасының оқыту үрдісі.
Зерттеудің пәні: Жалпы орта білім беретін мектепте информатика пәні
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер сабақтарды ұйымдастыру үшін
компьютерлік бағдарламалары және оны қолданудың әдістемесі жасалса, онда
оқушылардың білімді меңгеру сапасы артады, өйткені бұл жағдайда жүйелі,
жеке іс-әрекеттік және дербестік тәсілдер жүзеге асып, оқушылардың оқуға
деген қызығушылығы мен саналылығы артады.
Зерттеудің міндеті:
- электронды оқытудың теориялық негіздеріне шолу жасау;
- электрондық оқулықтарды дайындау мәселелерi;
- оқу процесiнде электрондық оқулықтарды пайдаланудың алғы-шарттары;
- Мәліметтер қоры тақырыбына электронды оқулық әзірлеу;
- мектептегі информатика оқулықтарына талдау жасау.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Педагогикалық
ғылымдардың түбегейлі зерттеулерімен, информатика әдістемесінің
негіздерімен, білім берудегі жеке-даралық теориялармен айқындалады.
Зерттеудің теориялық негізіне оқыту үрдісінің және педагогикалық жүйегің
құрылымы мен логикасы жөніндегі қазіргі түсініктер басшылыққа алынды.
Солардың ішінде, ҚР тұрақты даму тұжырымдамасы, ҚР Конституциясы, Білім
туралы заңы, ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, 2011-2020 жж.
Білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- мектептегі информатиканың оқу үрдісін ұйымдастырудың қазіргі кездегі
оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеттерін дараландыруды қамтамасыз ету.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Мәліметтер қорымен жұмыс істеуді
ұйымдастыру технологиясын мектептерде пайдалану.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Информатиканы оқытудың әдістемелік
кешенін құраушы ретінде жоғарғы сынып оқушыларына арналған дәрістер,
практикалық тапсырмалары дайындалып, тест тапсырмасының құрылымы ұсынылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Жалпы орта білім беретін мектептерде электрондық оқытуды қолданудың
ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Электрондық оқытуды қолданудың әдіснамасы
Барлық дамыған елдерде оқушыларды ДК-мен аса тиiмдi жұмыс істеуге
дайындауға арнайы мақсат қойылған. Бірақ, мектептің оқу үдерісінде ДК-мен
жұмыс істеудің мүмкіндіктерімен оны игерудегі пайдалана білудің
айырмашылықтар бар.
Компьютерді жеттік меңгерген қоғам электрондық оқытуды қолданатын
мұғалімдерге өз мүмкіндіктерін жүзеге асатындай бағалауын және осыған
сәйкес оқыту әдістемесін дұрыс таңдауға мақсат қояды. Осыған сәйкес келесі
сұрақ туындайды: адамның қандай жеке-психологиялық ерекшелiгі оның
компьютерді пайдалануға ықпал жасайды?
ЭО қолдану икемді ойлауға, жақсы жадысы, ақыл-ойды жоғары деңгейдегі
дамытуға әсер етеді. Бірақ адамның даралық өзгешелігі оның интеллектуалдық
дайындығымен және таным үрдісінің ерекшелігімен сайылмайды. Сонымен қатар,
жетік білім алуға оқушылардың туа біткен психофизиологиялық ерекшеліктері
(адамның жұмыс істеу қабілетін анықтайтын жүйке жүйенің күштігі және жүйке
процесінің өту жылдамдығын анықтайтын лабилділігі) әсер етеді.
Психологтардың айтуынша, компьютермен жұмыс істеген кезде, зейінділік,
ұқыптылық, мұқияттылық және адалдылық деген тұлғалық ерекшеліктері үлкен
рөл атқарады. Негізінен оларды кез келген адамда айқындалатын әмбебап
ерекшеліктерінде және кез келген істі меңгерген процесінде көрінуі мүмкін.
Ең алдымен, бұл ерекшеліктердің қалыптасуы оқушылардың ынтасы мен
табандылыққа байланысты. Бірақ компьютерге бағадраламаны жүктеудің
қаталдығының салдарынан үнемі онымен жұмыс істейтін адамға қатыгез
талаптарды қояды. Бұл талаптарды орындамаса компьютер жұмыс істемейді.
Компьютер осы жағдайда оқу үрдісіне байсалды, тәртіпті ықпал етеді [2].
Бұл сұрақтың жауабына бірінші ретте ақпаратты таратуға ұмтылған,
тұлғаның когнитивті құрылымның қалыптасу мәселелерімен айналысатын-педагог,
психологтар қызығады. Қазіргі жағдайда бұл сұрақтар әртүрлі баспалардың
және бейнетаспалардың қосымшаларында жаңартылып жатыр, сонымен қоса, басқа
түрдегі сұрақтар толықтырылуда: психикаларына зақым келтірмей, адамдарға
қалай ақпаратты ықпал жасау болады? Құпия емес? ақпаратты беру мәселелеріне
көп назар аударылмағандықтан, ұйғарылған сұрақтың нәтижесі қарама-қарсы боп
шығады. Өкінішке орай, көптеген мамандардың (физиологтар, психологтар,
педагогтар және т.б.) ақпаратты санасына қарама-қайшы әсер ететін жасырынды
үдеріс бар екені туралы айтылуда. Осындай қайшылықтар әсіресе балаларда да
байқалады. Бұл қайшылықтар балаларда когнитивті құрылымдар қалыптасқан
кезде көрінеді.
Осындай қайшылықтарды алдын ала жоймаса, кеш болады. Ақпарат - байланыс
техника ғылымның ұғымы болса да, өзінше кішіпейіл, физиологиялық және де
психологиялық болып келеді: өйткені барлығы да адамның адамға семантикалық
ақпаратты техникалық каналдардан беруден басталды, деп айтады Леоньтев
А.Н. Ақпарат адамға бірнеше негізгі каналдар арқылы жетеді. Біріншісі –
сезім мүшелері. Сонымен қоса, біз ақпаратты қиял және генетикалық жолдары
арқылы аламыз. Әр түрлі жолдармен санаға түскен ақпарат қабылдаған
күйімен және бір әдіспен сақталынып, бір механизммен біздің өмірге ықпал
етеді. Адамға көбінесе бір уақытта бірнеше сезім мүшелеріне әсер ететін
және де, адамның қабылдау каналдары неғұрлым көп болса, солғұрлым
ақпараттар жақсы қабылданады. Сондықтан аса жарқын қалған естеліктер
визуалды бейне, дыбысты, көрнекі және түсінікті аспектілері болып табылады.
Сонымен қоса, осы аспектілерде ұсталынбайтын компонент бар, бұл компоненті
эмоция деп атайды [2].
Адамның санасындағы ой – формалары өте ұйысқан түрде сақталынып, өзінің
қасиеттерімен кішкентай галографиялық пластинкалардың бөлшектеріне
ұқсатады: ал олар, адамның санасында тіріліп, біртұтас ақиқат эффектіне
қалыптастырады.
Адам санасының терең қабаттарына енгізілген ой, мінез-құлығына да әсер
етеді. Бұл сананың позитивті жақтарының ерекшелігі афоризмде былай
көрсетілген: Все, что разум осознает и во что верит, можно осуществить.
Жасерекшелік психологияның жетістіктерін пайдалансақ, Ж. Пиаже быстрого
развития концепциясынан (Маргулис Е.Д., Монахов В.М.) тағы басқадай
жұмыстарда қарастыратын болсақ, саналы өміріне ықпал ететін, адамның
негізгі ақпараттық ресурстары қалай қалыптасатынын көрсетуге болады.
Тұлғалық резонанстың әсерінен адам кішкентай кезінен-ақ бастап, ағзаға және
өмірге қажетті, тіршілік ету үшін ақпаратты қабылдайды. [3], [4], [5, б.7].
Бүгінгі күнге дейін ақпараттың анықтамасын төрт компонентке бөлуге
болады: субъект – ақпаратты өзіндік береді; субъект – ақпаратты қабылдап
алады; және де ақпаратты жеткізетін объектіні тану үдерісі ретінде
белгіленді.
Жоғарыда айтылғандардын келесі қорытынды жасауға болады: ақпаратты
жеткізу кезінде ситуацияның потенциалын максимал түрде ашу керек, таңдап
алған объектіге ақпаратты берген кезде, оның позитивті қабілетіліктеріне
көз салу және оның қызығушылығын арттыру үшін әрекет жасау. Ақпаратты
неғұрылым шығармашылық жолымен берілсе, соғұрылым үлкен жетістіктерге
жетуге болады.
Айтылып кеткендердің барлығын педагогика жағынан қарастырайық. Қазіргі
жағдайдағы педагогика практикасында генетикалық ақпаратты мүлдем
қарастыруға болмайды. Ал оқушылардың шығармашылық, жаңадан елестерді
жасауға мұғалім өте сирек қолданады. Сонымен, оқу үдерісінің жаңартылуы мен
интенсифтігі тек қана бір жолмен жаңартылады, әрине бұл ақпараттарды көру,
есту болып келеді. Келесі негізгі қадамымыз, ақпараттардың өзара
бірмезгілде үйлесіп байланысуі.
Атап айтқанда қазіргі кездегі компьютерлік технология, яғни электрондық
технология дәл осындай мүмкндіктерді ашып отыр. Осыдан басқа, қазіргі
Windows-технологияларының кез келген интерфейс элементтерін жасауда ерекше
мүмкіндіктері баршылық. Олар: қандай да бір мезетте компьютерді тірі
жанға, экранның сырт келбетін өз талғамына, бейнелік, түсті, есту және ДК-
ны өз иесінің мінез-құлқына келтіріп, жасай алады. Оқушы ДК-мен өзіндік
жұмыс жасаған кезде, әртүрлі және басқа оқу жоспарының бөлімдеріне кіруге
қызығушылығы артады. Электрондық оқыту педагогикалы әдістемесін байытып,
еркін, жанжақты тұлғаны дамытуға әсер етеді.
Педагогика қызметтігі, оқу үдерісіне жөнімен қарау, оқушылардың
белсенділігі, білім берудің жекеленуі қазіргі педагогиканың тенденциялары
оқу үдерісіндегі электрондық оқытудың қолданысы мұғалімнің ролін түбегейлі
қарауына ой салады.
Жаңашыл ұстаздарға балама түрінде әр жастағы топтардың оқушыларымен
жұмыс істеуді ұйымдастырудың сұлбалары ұсынылған. Осындай жаңартпалардың
тиімділіктеріне қарамастан, олардың барлығы да, оқу үдерісінің материалдық
базасы негізінде жасалына бастады. Бірақ та, осы жаңартпалардың ешқайсысы
да жоғары деңгейге көтеріле алмаған. Оқу үдерісінің материалдық базасы
өзгергеннен кейін, яғни компьютерлерді енгізгеннен кейін, терең
педагогикалық ізденістерге жаңа көкжиектер ашылды. Сонымен қоса, оқу
үдерісін жаңадан құруға ізденуге кірісті. Бірақ осындай позитивті
өзгерістермен қатар негатив аргументтелген көзқарастарда бар.
Ең алдымен, компьютер оқушы мен мұғалім арасындағы байланыстарды
шектеп, мән-маңыздылығын төмендетеді деген пікірлерден алдын ала сақтағым
келеді. Бір сөзбен айтқанда, педагогикалық қарым-қатынастарды шектейді.
Керісінше, компьютер мұғалімнің оқушымен одан да жақсы және тығыз қарым-
қатынаста болу үшін, техникалық және технологиялық қолдау көрстеіп, уақытын
үнемдетеді.
Компьютер бақылау функциясын көп орындайды және де оқушының жіберген
қателеріне оперативті болады. Барлық жіберген қателер уақытында тіркеліп,
тек қана өзі білетіндей етіп, жасырынды қалдырады. Осындай жағдайда оқушы
негативті эмоцияларға ие болмайды. Және де мұғалімнің оқушыларға деген
қарым-қатынасы өзгермей, бос уақыты көп болады.
Компьютер, оқушымен серіктестік жолға кіріскеннен кейін, оқушыға өзіне
лайық, оқу жоспарын орындауда кететін уақыттың және ритмді ұйымдастыруға
мүмкіндік береді. Және де мұғалімді бұл үдерісті үнемі тексеруден және
белсенді етуден қолын босатады. Сабақтың үстінде бос уақыты көбейіп,
сыныптағы жағдайды жалпы тұрғыдан көріп, әр оқушыға жеке-жеке көңілін бөле
алады.
Сонымен, ДК тек қана педагогикалық қарым-қатынасқа бөгет болмай, ал
керісінше, шексіз көп мүмкіндіктерді ашады. Оларды тек қана уақытында
көріп, дұрыс қолдана білу керек.
Электрондық оқытуға қарсы болушылардың пікірлерін айтып кетейік
- оқу үдерісінің тиімділігін үнемі жақсартпайды;
- рациалды емес қолданады;
- оқулық беттерін ашу ролін атқарады;
- оқушыларды интеллектуалды жұмыс істеуге, есте сақтау, ойлану және
жалпы шығармашылық потенциалдарын ынталандырмайды.
Жүйелі түрде берілетін қажетті білімдерді алудың орнына оқу үдерісін
ойын - сауыққа айналдырады.
Осы айтылғандардың ешқайсысы да, ешқандай сынауды көтере алмайды.
Осындай пікірлерді айтатын адамдар, ДК-мен жұмыс істеп көрмегендер немесе
өз жұмыстарын компьютер арқылы ұйымдастыра алмайтындар. Құзыретсіз екенін
жасыру үшін осының барлығын да, істемеу үшін ғылыми тұрғыдан дәлелдеуге
тырысып жүргендер бар.
Осындай пікірлерден кейін, мұғалімнің қызметі өзгертіліп, жаңа жағдайда
өз атақтарын сақтап қалу үшін қиын мақсат қойылады. Мұғалімге келесі жәйтті
ескеру керек, оқушылар компьютерлік коммуникацияларының мүмкіндіктерін
қолдана отырып, дәстүрлі сабақтарға қарағанда, мұғалім білмейтін
жаңалықтарды ашып отырады. Бұл – жаңа педагогиканың табиғи ахуалы, білім
берудің жаңа парадигмасының сипаттамасы. Осы жағдайда мұғалімнен абсолютті
білгіштік емес, ғылыми өмірдің өтіп жатқан құбылыстарын түсінуін талап
етеді. Осындай жұмысты атқару үшін, қазіргі жағдайда кез келген мұғалім
дайын деп айтуға болмайды. Өйткені, мұғалімдерді дайындайтын ЖОО осыған
жүйелендірілмеген.
Сабақ жақсы техникалық, программалық және әдістемелерімен қамтылған
кезде ғана осының барлығы іске асатынына күмән келмейді. Ал мұғалім
компьютермен жұмыс істеудің дағдыларымен және өз рөлінің өзгертетіне көз
жеткізу керек.
Мұғалімнің оқу үдерісінде электрондық оқытуды қолданудың негізгі
функциялары: оқу материалын және тапсырмаларын жинақтау, оқу үдерісін
жоспарлау, оқушыларға ақпаратты беру формаларын жасау, оқу материалын
бақылау, оқу үдерісін түзету. Бұл функцияларды іске асырудың ерекшеліктерін
қарастырайық.
Электрондық оқытудың көмегімен оқу үдерісін жоспарлануы жоғарыда
айтылып кеткендей, жеке жоспар жекешелендіру түрінде жасалуы керек. Оқу
үдерісінің жекешелендіруі келесідегідей өткізіледі: оқытылатын ұғымдардың
тізбектеп берілуі, оқу материалы мазмұнының әдісі бойынша (индукция,
дедукция), материалдың ғылымилығының деңгейі және ұсынылатын анықтамалары
мен түсіндірмелері бойынша. Соңғы жылдары мектептерде оқу үдерісін
жекешелендіру негізгі идеяның бірі болғаны анық. Мектеп оқушыларының жеке
қабілеттеріне сүйене отырып, қоғамда өмір сүруге және оған пайда әкеле
алуға дайындау қажет.
Машбиц Е. А. психологы мақсатты түрде оқытуды жеке және жекелеу
ұғымдарына бөлуді дұрыс деп ойлайды [6, 7 бет].
Машбиц Е. А айтуынша жеке білім алу келесі принцип бойынша оқытылу керек:
бір оқушы – бір компьютер. Жекелеу оқытуда – оқушының ерекшеліктерін ескеру
керек. Жекелеу тек қана стандарт бойынша алған білім емес, оның
психологиялық ерекшеліктері де қарастырылады.
Жалпы айтқанда жекелей оқыту деп оқушының психологиялық ерекшеліктері
көрсетілген, стандартты емес білім беру моделін айтады. Сонымен қоса, бұл
модельдерді алдын ала білім беру жүйесіне енгізу керек.
Сонымен білім беруді жекелеу болу үшін, ол дара болу керек.
Футрурологтар және ғылым мен кәсіптерді ұйымдастырушы мамандардың айтуынша
– бұл мәселені шешуде компьютер үлкен рөл атқарады.
Қазіргі таңда компьютер өзінің мүмкіндіктерімен мектепте екі түрлі
қызмет атқарады: білім алу пәні және білім алудың техникалық құралы
ретінде.
Компьютерлендіру болашақ ұрпақтың мінез-құлығына, имандылыққа, психика
мен өмірлеріне қалай әсер ететіні әлі белгісіз. Бірақ оқушылардың ДК-мен
жұмыс істеуіне көзқарастары әртүрлі болып келеді. Компьютерлендіру
саласында мамандандырылған педагогтар және психологтар ойынша оқушылардың
компьютерге деген оң көз қарастарының қалыптасуы маңызды деп айтады.
Оқу үрдісінде электрондық оқыту оқу материалын берудің әртүрлі
формаларды пайдалануға, ДК-нің аппараттылығы мен бағдарламалылығы диалогты,
мәтіндерді, формулалаларды, суреттерді, анимацияларды және т. б. эффективті
түрде енгізуге мүмкіндік береді. Ақпарат уақыттың әртүрлі екпінмен
көрсетіледі (белгілі бір оқушыға).
Кез келген оқушының білімді кепілді меңгеруі үшін берілетін ақпаратты
қабылдау тізбегі келесідей:
- жаңа оқу ақпаратты алу және ұғыну;
- жаттығулар мен өздік тапсырмаларды орындау,
- тәжірибе жұмыстардың дұрыс орындалғаны және алған білімдердің сапасын
тексеру;
- орындаған тапсырмаларда жіберілген қателерді түзету және келесіде
осындай қателер болмау үшін, жұмыс жасау;
- әр тақырыптан немесе әр тараудан кейін алған білімдерді тәжірибе
жүзінде қолданатынына көз жеткізу.
Дәстүрлі әдістерді қолдана отырып бұл тізбекті іске асыруға болмайды.
Ол тек қана жеке оқыту немесе электрондық оқытуды қолдана отырып іске
асыруға болады.
Оқу үдерісінде электрондық оқытуды қолданғанда оқушылардың міндеттерін
ауыстыру керек. 1-кестеде негізгі функциялар мен осы функцияларды
орындаушылары + таңбасымен көрсетіледі. Егер берілген функцияны бірнеше
оқушы орындайтын болса, онда ! белгімен көрсетіледі.
1-кесте – Оқу үдерісіндегі оқушылардың функциялары
Функциялар Мұғалім Компьютер Оқушы
Білім алудың стартегиясын таңдау + - -
Оқу материалын және тапсырмаларын таңдау + - -
Тапсырманы оқу ретін анықтау + + +
Жаңа тақырыпты мазмұндау және + + -
тапсырмаларды көрсету
Тапсырмаларды орындау - - +
Тексеру және бағалау + +! -
Қорытындыны хабарау + +!
Іс-әрекеттің орындау тіртібін көрсету + +! -
Берілген үрдісті тіркеу + +! -
Білім алу кезінде көмек беру +! + +
Оқытудын жекелеу түрі оқу үдерісінің тиімділігін көтеру жолындағы
бірінші қадамы болып отыр. Дара оқытуды шектемей, сонымен қатар
дифференциалданған оқытуды дамыту қажет. Электрондық оқыту оқушы мен
компьютер арасындағы сұхбатты саралау, ол оқушылардың дайындықтары мен
тапсырмаларын орындау жылдамдығына байланысты болады. Саралап оқыту тек
қана тапсырманы орындау уақытына байланысты болмай, оның көлеміне де
байланысты болады.
Қоғамның ақпараттануы ғылыми-техникалық, экономикалық және әлеуметтік
өзге түрге ауысуы болып келеді. Бұл өзгерістердің тенденциялары мен екіні
XXI ғасыр ақпараттық ғасыр болып отырғанына көз жеткізу қиын емес.
Компьютермен жұмыс істей білу дағдысына ие болу, өз өмірлерінде ақпараттық
– телекоммуникациялық технологияларын қолдануға, интернетпен жұмыс істей
алуы, теориялық информатиканың негізін баулу, электрондық ақпараттық
ресурстарды жасап, қолдануға – осының барлығы жаңа ғасырдың артықшылығы
[7].
Қазіргі педагогикада компьютерлік және электрондық оқыту деген екі ұғым
бар. Біріншісі – бұл оқыту жүйесіндегі маңызды құралы компьютер болып
келеді. Ал қазіргі заман электроникалық құрылғылармен, оптоэлектроникаларды
және қағаздарды керек қылмайтын информатиканың көмегімен өткізілетін оқыту
– электрондық деп аталады. Электрондық оқытуды екі түрге бөледі:
аудиовизуалды құрылғылар немесе теледидар көмегімен білім алуға негізделген
түрін – рецептивті және оқу үдерісі кезінде адам мен компьютер сұхбаттік
режимде әрекеттесу түрін – интерактивті деп атайды.
Электрондық оқытуды бағалаудың методологиялық принциптері:
- электрондық және дәстүрлі оқытуды салыстырмалы эмпирикалық
зерттелуінің тиімділігі корректі емес болып келеді. Жұмыс осы зерттеулер
әдістердің әрқайсысында оқытудың электрондық технологияларын қарастырмайды,
керісінше жеке оқыту жүйелерді қарастырылған;
- оқыту жүйенің әр типінің өзінің анықталған шектеулері болады. Мысалы,
оқушылардың ерекшеліктерін немесе адаптацияларын ескере отырып, нәтижелерін
басқару жүйелері шектелген;
- компьютерлік оқыту жүйелерін жасайтындары көбінесе оқытуға әсер
ететін психологиялық –педагогикалық талаптарды ескермейді;
- көп жағдайда техникалық және программалық құрылғылардың даму
деңгейінің тапшылығына әкеледі;
- сәйкес психолого-педагогикалық бағдарламаларды жасау деңгейлері төмен
және толық емес болғандықтан электрондық оқытудағы маңызды кемшілігі болып
отыр;
- электрондық оқытудың артықшылықтары мен кемшіліктері міндетті түрде
талдап отыру керек.
Дәстүрлі оқытумен салыстырғанда электрондық оқыту тиімді екенінекөз
жеткізу үшін келесі критерийлерді атап көрсетйік:
- оқу информацияның формаларын көрсету;
- іздеу және новигация тәсілдері;
- білімді бақылау әдістері;
- мұғаліммен кері байланысты ұйымдастыруы.
Электрондық оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылықтары:
- оқу материалын тиімділеу үшін, оқу үдерісінің басқару жүйесін
спецификациялау, білімді коррекциялау және диагностикалау;
- таным үдерістерін тездету үшін сөз әдістерін пайдалану;
- оқу үдерісінің жоғары дәрежедегі көрнекілікпен қамтамасыздандыру үшін
графикалық әдістерді қолдану;
- зертханалық жұмыстарды ұйымдастыру үшін мультимедиа құралдарын
қолдану.
Осындай компьютерлік пакеттерді жасай отыра (электрондық оқулықтар және
т.б.), қазіргі заман талабына сай білім беру реформаларын жарыққа шыға
алады.
ЭОБ кітаптың орнын ауыстыра алмайды. Керісінше оқушының бойындағы
кітапты қолға алу қызығушылығын арттыра алады. Сондықтан да, жоғары
дәрежедегі ЭОБ жасау үшін жақсы оқулықтағы гипертекстерді жасап, оны
иллюстрацияланған матермалмен толықтырып, компьютердің экранына шығарумен
шектелмеу керек. Электрондық оқыту суреттері бар мәтінге және оқушы
анықтамасына айналмау керек, өйткені оның функциясы мүлдем басқа болып
келеді.
1.2 Электрондық оқытуды пайдаланудың дидактикалық негіздері
Оқу жұмысын интенсивтендірудің және жақсартудың маңызды құралы
электрондық оқыту болуы тиіс. Осыған орай, дидактиканың міндеті мұндай
интенсивтендіруге жетуге қажет жағдайды анықтау және қамтамысыз ету болып
табылады.
Бірқатар психологтардың пікірінше, компьютер әрбір адамның білімін жинау
және пайдалану мүмкіндіктерін, әрі таным мүмкіндіктерін сапалы түрде
өзгертуші және ұлғайтушы құрал болып табылады [8].
ЭЕМ-ді адам танымының құралы ретінде пайдалану ойлау, мнемоникалық
(грек тілінде mnemonikon-есте сақтау өнері), шығармашылық қызметтің жаңа
формаларының пайда болуы дегенді білдіреді, мұны адамның психикалық
процестерінің тарихи дамуы ретінде қарауға болады [9, бет 7].
Кез келген құралды игерудің басты сызбасы, алдымен, осы құралдың әрекет
логикасына өз әрекетіңді бағындыру, одан кейін аталған әрекетте нәтижеге
жетуде жаңа мүмкіндіктерге ие болып, оның әрекетінің мақсаттары мен
міндеттеріне бағындыруда жатыр.
Алдымен компьютер оқыту қызметінің заты ретінде пайдаланылады, оның
барысында машина жұмысы туралы білім алынып, жұмыс дағдысы меңгеріледі.
Бұдан әрі бұл зат оқу немесе кәсіби есептерді шығару құралына айналады.
Заттан құралға ауысуы адамның әрекеті мен ойлауын дамытып, нәтижесінде
күнделікті әрекеттерге, формалар мен тәсілдерге жеткізеді.
Компьютер қарапайым техникалық құрылғы ғана емес, оның тиісті
бағдарламалық қамсыздандыруы бар. Көрсетілген есепті шығару қиындықтардан
өтумен байланысты, есептің бір бөлігін – құрастыруды – инженер орындайды,
басқасын – есептегіш машина жұмысының логикасы мен оқытудың жанды адамдық
қызметінің логикасы арасында саналы дидактикалық негіздеме табатын –
педагог орындауы қажет. Қазіргі таңда соңғысы машина логикасы үшін зардап
шегуде, жалпы компьютерлендіруді жақтаушылардың айтуынша, компьютермен
табысты жұмыс жасау үшін алгоритмдік тұрғыда ойлай алу керек.
Келесі қиындық, оқу процесінде пайдаланылатын кез келген құрал
дидактикалық жүйенің басқа бөліктерімен тең құқылы компоненті ғана болып
саналады; мақсаттарымен, мазмұнымен, формаларымен, әдістерімен, педагогтың
әрекетімен және оқушының әрекетімен. Бұлардың барлығы өзара байланысты,
біреуі өзгерсе, барлығы өзгереді. Жаңа мазмұн жаңа формалардың
ұйымдастыруын қажет етсе, жаңа құрал да дидактикалық жүйенің басқа да
компоненттерінің қайта өзгертілуін талап етеді. Сондықтан мектеп сыныбында
немесе жоғары оқу орнындағы аудиторияда есептегіш машинаны немесе дисплейді
орнату компьютерлендірудің соңы емес, ал оның басы – оқытудың барлық
технологиясының жүйелі ауыстырудың басы.
Ең алдымен, білім берудің субъектілері – мұғалім мен оқушының, оқытушы
мен студенттің барлық қызметінің өзгеруі. Олар оқу жұмысы құралдарының және
мазмұнының спецификалық жағынан өзгеруіне байланысты жаңа қарым-қатынас
орнатуы тиіс, әрекеттің жаңа формаларын меңгеруі қажет. Сондықтан
электронды оқытудағы басты қиындық мұғалім мен оқушының компьютерлік
сауаттылығын ашуда емес немесе техниканы оқытушы сыныптардың көптігінде
емес, ал аталғанда.
Компьютер мұғалімнің мақсаттарын іске асыру қызметінде шығармашылық
процестердің орнын баспайды, оқушылардан да оны тартып алмайды. Мұндай
әрекет тек ЭЕМ-ді оқытушы иммитациялық моделдеудің интеллектуалды ойын
режимі кезінде пайдалануда ғана тән, дегенмен, компьютерді мұндай қызметте
қолданудың да пайдалы жағы бар. Оның көмегімен оқушының белсенді ойлауына
жағдай жасайтын орта түзіледі.
Жұмыс процесінде қызмет реттеушісі мен бақылау механизмдері орын
ауыстырады, оның мотивациясы түрленеді. Мұның бәрі бағдарламалаушы
оқытушылық бағдарламаға оқушы жұмысын жекешелендіру мүмкіндіктерін
қаншалықты енгізгенідігімен, қаншалықты оқыту қызметінің заңнамасын
ескергендігімен анықталады. Жекешелендіруді электронды оқытудың
артықшылығының бірі санайды. Ол рас, бірақ жекешелендіру нақты оқытушылық
бағдарламалардың мүмкіндіктерімен шектелгенмен, бағдарлама-лаушыдан көп
уақыт пен күшті талап етеді.
Компьютерді оқытуға енгізу стратегиясын таңдауда көпаспектілі маңызды
мәселе пайда болады, бұл стратегия барлық артықшылықты пайдаланып, шығынды
алдын алуға мүмкіндік беруші еді, болмаса, ол адамды білім мен пракикалық
дағдымен байытумен қатар, адамгершілік кейпін түзуші оқу-тәрбиелік
процестің сапасына кері әсерін тиігізеді.
Көп жағдайда мектептерде неғұрлым аз қарсыласу жолымен жүруді таңдайды:
кітаптардың мазмұны мен есептердің түрлерін бағдарламалаудың тіліне
ауыстырып, оны машинаға енгізеді. Егер материал сабақ кезінде, мәселен,
математика тілінде, түсініксіз болса, компьютерде ол түсінікті бола
қоймайды, керісінше күрделене түседі.
Бағдарлама авторлары мұндай жағдайда компьютердің ақпаратты өңдеу,
ақпарат берілісінің көлемін және жылдамдығын ұлғайту сияқты зор
мүмкіндіктерінің арқасында оқушының оқу материалымен жұмысын жетілдіруге
тырысады. Әрине, адамның ақпаратты өңдеу мүмкіндіктері де бар. Дегенмен,
ақпараттық жүктемені тек оқушы өзі талап еткен жағдайда ғана ұлғайтуға
болады. Ал мұндай жайт оқушы материалды толықтай түсініп, алынған мәліметті
тәжірибемен байланыстыра алған кезде ғана болуы ықтимал. Аталған жағдайда
ақпарат білімге айналады.
Компьютерлендіру тәжірибесі жиналған елдердің, алдымен Батыстың дамыған
елдері зерттеушілерінің қорытындысы бойынша, осы саладаға жетістіктер ЭЕМ-
ді пайдалану арқылы дәстүрлі оқыту жүйесін түбегейлі өзгерте алмайды.
Компьютерді үйреншікті оқу процесіне енгізіп, ол білім беруде революция
жасайды деп сенуге болмайды. Одан да оқу процесінің концепциясын өзгертіп,
компьютерді оқытудың жаңа әрі қуатты құралы ретінде пайдалану керек.
Шетел әдебиетінде компьютерді енгізу білім беру концепциясына
негізделуі тиіс делінген, мұндағы басты мақсат өндірістік жағдайда кәсіби
қызметтерді орындауға қажетті білімді, білік пен дағдыларды жинау болып
табылады, ал білім берудің ескі концепциясы оның талаптарына сәйкес
келмейді.
Тиімді электрондық оқыту деп оқушының ойлау қабілетін қалыптастырып,
дамыту мүмкіндігін қамтамасыз ететін оқыту түрін есептеуге болады. Бұның
өзінде алдымен компьютерлік ойлау заңдылықтарын зерттеу қажет. Компьютер
құралының көмегімен қалыптасып әрекет ететін ойлау түрі үйреншікті басылым
мәтіннің немесе техникалық құралдың көмегімен қалыптасқан ойлаудан
әлдеқайда ерекше.
Жоғарыда аталғандай, электрондық оқыту мәселесі компьютерлерді жаппай
өндіруге, оларды қалыптасқан процеске енгізуге қатысты емес. Оқыту
құралының өзгеруі, дидактикалық жүйедегі кез келген бөлімнің өзгерісі
сияқты, осы жүйенің түгелдей өзгеруіне әкеледі. Есептегіш техниканы
пайдалану адамның мүмкіндіктерін кеңейтеді, бірақ ол есептерді шығару
құралы болып қалады, оны пайдалану тек белгілі бір мақсатқа жетудің жолы,
сәнге немесе шараға айналуы тиіс.
Оқытуды компьютерлендіру бұрыннан қалыптасқан оқу процесіне жаңа
құралды қосу ғана емес. Жаңа оқу процесін заманға сай психологиялық
–педагогикалық теория негізінде жобалап отыру қажет. Мұндай міндет
оқытушылық бағдарламаларды оқу сабақтарына дайындаудан күрделірек.
Компьютерлендірудің тағдырының аяғы бүтіндей оқу-тәрбиелік процестің
педагогикалық және психологиялық дәлелденген өзгерістеріне байланысты
болады.
Компьютерлік оқыту әдістерінің ерекшеліктерін талдай келе, С. А. Илюшин
мен Собакин Б. Л. келесі тұжырымға келді:
Оқыту тәжірибесінде оқытудың төрт негізгі әдісі қолданылуы мүмкін,
олар:
- түсіндірушілік-суретті;
- репродуктивтік;
- проблемалық;
- зерттеу.
Бірінші әдісте оқушы мен оқыту жүйесі арасында кері байланыс
болмайтындықтан, оны ДК жүйесінде пайдалану қолайсыз (мұндай тұжырым
компьютерді немесе компьютерлік кешенді пайдалану арқылы өткізілетін
түсіндірушілік-суретті сабаққа қайшы, мүмкін аса жарық, бірақ тіптен
қолайсыз емес) [10].
Электрондық оқыту арқылы өтетін оқытудың репродуктивтік әдісі
мұғалімнің және (немесе) ДК-нің оқушыға беретін білімін меңгеруді және
оқытылған материалды қабылдау мен оны ұқсас жағдайдарда қолдану бойынша
оқушы қызметін ұйымдастыруды білдіреді. ДК қолдану арқылы осы әдісті
пайдалану нәтижесінде оқыту процесін ұйымдастыру сапасын анағұрлым
жақсартуға болады, бірақ қолданыстағы дәстүрлі сызбамен салыстырғанда оқу
үрдісін түбегейлі өзгере алмайды. Осы тұста проблемалық және зерттеушілік
әдістерді пайдалану ыңғайлы.
Оқытудың проблемалық әдісі кейбір проблемаларды шешудің жолдары мен
тәсілдерін іздеу арқылы оқу процесін ұйымдастыруда ДК мүмкіндіктерін
пайдаланады. Мұндағы басты мақсат оқушылардың танымдық қазметтерін
жетілдіруге шамасынша көмектесу болып табылады. Оқу процесінде алынған
білімнің негізінде есептердің алуан түрлі топтары шешіледі, сондай-ақ
қойылған проблеманы шешуге қажетті бірқатар қосымша білім шығарылып
талданады. Басты назар ақпаратты жинау, реттеу, талдау және беру бойынша
дағдыны қалыптастыруға аударылады.
ДК-ні пайдалану арқылы зерттеу әдісін қолдану белгілі бір тақырып
аясында ғылыми-техникалық зерттеулер жүргізу процесінде өздігінен
шығармашылық жұмыс жасауды қамтамасыз етеді. Оқытудың осы әдісін пайдалану
кезінде оқыту үрдісі белсенді зерттеудің, ойынның нәтижесі іспетті болады,
себебі аталған басқа әдістерге қарағанда аяғы өте қуанышты және табысты
болып көрінеді. Зерттеу әдісі объектілер мен жайттардың оларға әсер ету
процесінде әдістерді зерттеуді білдіреді. Табысқа жету үшін әсерге қарсы
тұра алатын орта болуы қажет. Осы тұста моделдеу, яғни өмірдегі объектіні,
жағдайды және ортаны қарқынды түрде имитациялық елестету, орнын баспас
құрал болып табылады.
Компьютерлік моделдер басқа моделдерге қарағанда өз икемділігімен және
әмбебаптығымен бірқатар артықшылығы бар. ДК-де моделдерді пайдалану кезінде
уақытты бәсеңдетуге және жылдамдатуға болады, кеңістікті қысқартуға және
созуға болады, кәдімгі өмірде қымбат тұратын, қауіпті немесе мүмкін емес
әрекеттерді орындауға болады.
Мектепті компьютерлендіру процесінде басты назарда 3 проблема аспектісі
тұрады, олар:
- жабдықтар;
- мұғалімдерді даярлау;
- бағдарламалық қамсыздандыру.
Алғашқы екі тармақтың мәселесі бұдан бұрын айтылған болатын, сондықтан
бірден үшіншісіне көшейік.
Бағдарламалық қамсыздандыру электрондық оқыту сапасына зор ықпалын
тигізетін фактор болып табылады. Қазіргі кезде әлемде оқытушылық
бағдарламалардың орасан зор қоры бар, олардың бір бөлігі біздің еліміздің
аумағында қолданылады. Бұл қор жеке әзірленген өзіндік бағдарламалармен
толығып отырады. Осы материалдардың ішінде бағыт табу үшін белгілі бір
жіктеу қажет.
Компьюерлік оқытушылық бағдарламалардың көпшілігінен үш кеңінен тараған
бағдарламаны атауға болады:
- сабақта оқушылар мен мұғалімге көмек көрсетуге арнайы жазылған
пайдалануға дайын оқытушылық (дидактикалық) бағдарламалар. Арнайы
оқытушылық бағдарламалар пайдалануға дайын бағдарламалық өнім болып
табылады, сондықтан оны мұғалім оқу аудиториясында топтық жұмыстар
жүргізуде де, оқушы жеке пайдалану құралы ретінде де қолдана алады. Мұндай
бағдарламаға араласуға болмайды, тек пайдалану мөлшерін қадағалап отыру
қажет. Бұл бағдарламалардың кідіруі, негізсіз аяқталуы оның кемшілігі болып
саналады, себебі оны әзірлеушілерге үлгілі стандарттар мен типтік
дидактикалық материалдар тірегі үшін үлкен жауапкершілік артылады;
- оны неғұрлым көп пайдалану оқыту мақсатындағы моделдеуге айналады,
яғни оқушылар белгілі бір оқу құбылысын, өндірістік процесті, ғылыми
ережені үйреніп, компьютерлік моделдеуді пайдаланады. Шығармашылық
белсенділік –оқушыға осында ұсынылатын ең маңызды мүмкіндік. Моделмен жұмыс
жасауды ойынмен үйлестіруге болады;
- алуан түрлі нақты сабақтық мазмұнмен толтыруды көздейтін кейбір
бағдарламалық қабатты білдіретін жабдықтаушы-бағдарлама. Мұндай типтегі
бағдарламаларды пайдаланушы-бағдарламалаушы емес болғанда түрлі оқу
материалын толтыруға арналған бағдарламалық қабатты түзуге және оқуда қарым-
қатынасты ұйымдастыруға арналған бағдарламалық және аппараттық
қамсыздандыру құралдар кешенінің ЭЕМ негізінде ұйымдастыру ретінде
анықтауға болады.
Бағдарламалық қамсыздандырудың жаңаша дамуынан үш қабатты графика мен
мәліметтердің ұлғайтылған массивтерін пайдаланатын компакт-дискілерде
оқытушылық бағдарламалар пайда болды. Оған қоса, әр тәжіибеші-педагогқа
(бағдарламалау тіліне жүгінбестен) өз оқытушылық бағдарламаларын өздігінен
құруға мүмкіндік беретін бағдарламалық педагогикалық құралдар әзірлену
үстінде.
Қазіргі таңда әр түрдің аясында толыққанды бағдарламалар қоры құрылды,
олар сауда желісі арқылы таратылып, оқу процесінде жиі пайдаланылады.
Тәжірибеде толықтай аяқталған және белгілі бір тақырыпқа, пәнге
бекітілген, жұмысқа бірден енгізуге дайын бағдарламалар жиі кездеседі.
Энциклопедия, жолсеріктер сияқты бағдарламаларды эпизодтық мақсатты
қолданылады, бұл жағдайда мұғалімге алдын ала бағдарламамен таныстыруы үшін
және мазмұны жағынан сабақ логикасымен сәйкестігі үшін үлкен жауапкершілік
артылады. Үшінші типтегі бағдарламалар – жабдықтаушы – бағдарламалар немесе
қабатты – бағдарламалар өте сирек қолданылады, себебі қосалқы авторлығы
бар, яғни, компьютерлік сабақтар мазмұнын әр ұстаз өзінше құрастырады.
Педагогтар арасында оқытушылық бағдарламаларды жіктеу қағидаларына
қатысты пікірлері әр түрлі, көпшілігі жіктеудің өз нұсқасын ұсынады.
Электронды оқытуды пайдаланумен тиімді оқыту келесі жалпы қағидалар мен
2-кестеде келтірілген олардың қорытындыларына негізделеді:
2-кесте – Жалпы қағидалар мен қорытындылар
Жалпы қағидалар Қорытындылар
Оқушының оқу процесіне белсенді Оқушыны жетілдіру үшін шамасынша
қатысуы көмектесу
Оқушылардың оқу процесіндегі Талдаудың қалыпты сызбаларын
жағдайларға тұрақты жеке талдау пайдаланудан аулақ болу, оқытудың
жасауы түрлі сатысындағы міндеттер мен
жайттарды ауыстыру
2-кестенің жалғасы
Жалпы қағидалар Қорытындылар
Оқу үрдісінде кері байланыс Әрбір нақты жағдайда оқушыға оның
белгілерінің болуы әрекеттері туралы хабарлап отыру
Оқу үрдісінде жылдам кері Мүмкіндігініше сол сәттік кері
байланыстың болуы байланысты қамтамасыз ету
Оң нәтиже бермейтін әрекеттен басӘрекеттің тіленбеген нұсқаларын
тарту растамай-ақ басып тастау
Өткен материалды тұрақты қайталарБұдан бұрын көрсетілсе де, әрекет
отыру тәсілдерін тәжірибеден өткізу және
растау
Оқыту процесінде әрекет Растау тәсілдерін жеке дара таңдау
растауларының саны мен реттілігін
жекешелендіру
Оқу процесіндегі қызулы жағдайдыңОқыту мақсатына антипатия білдірмеу
болуы және оқушыға жүктемелерді ұлғайта
отырып, оқыту жетістіктерін
төмендетпеу
Оқушының жай-күйіне және Жоғарыда келтірілген қағидаларды қатал
көңіл-күйіне қарамастан, сыртқы әрі бірбетті емес, ал икемді пайдалану
ортаны қабылдау жеке
ерекшеліктерін есепке алу
Соңғы техникалық жетістіктер оқу процесінде қолданыс тауып келді, бұл
жағдайда ДК айрықша емес. ДК-ні оқу процесінде пйдаланудың алғашқы
сынақтары есептегіш машина оқыту процесінің тиімділігін арттыратынын,
білімді есепке алу мен бағалауды жақсартатынын, мұғалім әр оқушыға жеке
есептеді шығаруда жекеше көмегін беретіндігін, жаңа бағыттар түзуді және
құрастыруды жеңілдететінін көрсетті.
ДК мәліметтерді өңдеуде сөздер, сандар, суреттер, дыбыстар және т.б.
ретінде ұсынылатын қуатты құрал болып табылады. Басқа белгілі жабдықтармен
қатар ДК адам мүмкіндіктерін арттыра түседі. Дегенмен, мәселен, физикалық
мүмкіндіктерді арттыратын балғаға қарағанда, немесе сезім органдарының
мүмкіндіктерін арттыратын телефонға қарағанда, ДК адамның ми мүмкіндіктерін
кеңейтеді. ДК-нің құрал ретіндегі басты ерекшелігі мәліметтерді алумен және
өңдеумен байланысты түрлі жұмыстар түрін орындауға арналған баптауларының
болуы (бағдарламалаушы).
Электрондық оқытуды оқу процесінде пайдалану ойлау дағдыларын және
күрделі мәселелерді шешу білігін дамытудың жаңа жолдарын ашады, оқытуды
жетілдіру үшін жаңа мүмкіндіктер береді. ДК аудиториялық және өздік
сабақтарды әлдеқайда қызықты, қарқынды әрі сенімді етіп, оқытылатын
мәліметтердің зор ағымын жеңіл жетімді етеді.
ДК-нің оқытудың басқа техникалық құралдарынан басты артықшылығы
икемділігі, оқытудың түрлі әдістері мен алгоритмдерін баптау мүмкіндіктер
беруі, сондай-ақ әрбір жеке оқушының әрекетіне жекеше әсер етуі болып
табылады. ЭЕМ қолдану оқыту процесін неғұрлым белсенді етіп, зерттеу және
іздеу сипаттарын береді. Оқулықтарға, теледидарға және кинофильмдерге
қарағанда, ДК оқушы әрекеттеріне бірден жауап беруге, әлсіз оқушыларға
материалды қайталау, түсіндіру, ал дайындалған оқушыларға неұғрлым күрделі
әрі аса күрделі материалға өтуіне мүмкіндік береді. Осы сәтте әр оқушыға
жеке жеңіл әрі қалыпты оқыту іске асады.
Әдебиетте кітап пен ДК мәлімет көзі ретінде жиі салыстырылады. Осындай
талқылаудың мазмұны 3-кестеде келтірілген.
3-кесте – Кітап пен ДК салыстыру мүмкіндіктері
ДК Кітап
Жетімділігі Бөлшектік Толық
Тасымалдануы Жоқ Толық
Ақпараттық жүйенің сипатыАшық Жабық
Ақпарат көлемі Көлемі тұрақсыз, Сөзсіз шектеулі
шексізге жақын
Ақпаратты өңдеу Жоғары (ықтимал, Аса жоғары емес,
жылдамдығының деңгейі автоматтандырылған) субъектілік факторларға
байланысты
Сапа деңгейі Үстірт танысу Бөлшектік, мағыналы
мүмкіндігін береді
Қоғамдық баға Бекітілмеген Сөзсіз жоғары
ДК-нің мұғалімнен айырмашылығы білім деңгейін бағалауда абсолюттік
әділдігінің болуы, машинаның мінезі ауытқамайды, көңіл-күйі мен қал-жағдайы
әсер етпейді, әлсіз оқушылар үшін көңілі қалмайды.
Сонда да ДК мұғалімнің орнын баспайтынын есте сақтау керек, бірақ
олардың өте пайдалы көмекшісі бола алады.
Оқытушылық бағдарламаларды пайдалану арқылы бір жағынан, оқушылар өз
дайындық деңгейіне сәйкес жеке ырғағымен жұмыс жасау мүмкіндігіне ие
болады. Ол оқыту процесіне оң әсерін тигізеді, себебі оқушы – шешімді
таңдауда зор еркіндік алады, оқыту процесінде ДК-мен жарыс және т.б.
элементтер бар.
Екінші жақтан, оқытудың мұндай жекешендірілуі мұғалім жұмысына әсерін
тигізеді. Мұғалімге тек аралық қызметі қаупі төнеді. Мұндай жағдайда
мұғалім оқыту процесіне әсер ету және оқушының дайындық деңгейін бағалау
мүмкіндігінен айырылады, себебі оның көпшіліктің оқу процесіндегі
қарқындықты бақылау мүмкіндігі жоқ.
Осыдан мұғалімнің оқушылармен оқу процесінің тиімділігін төмендетпей ақ
жұмыс жасауын жеңілдететін оқу процесін ұйымдастыру мәселесі туады.
Басылымдардың көпшілігінде авторлар компьютерлік сыныптарда оқу
процесін екі кезеңге бөлуді ұсынады:
- теориялық материалды игеру;
- тәжірибеде теориялық білімін қолдану.
Бірінші кезеңде басты әрекет етуші тұлға мұғалім. Білім беру процесінің
дәстүрлі құралдары тақта мен бор. Білім беру жылдамдығы үлкен емес. Осы
жағдайда демонстрациялық жабдықтарды қолдану жақсы шешім. Ол слайдтармен
немесе жұқа пленкалармен жұмыс жасауға арналған үйреншікті прекциялық
құрылға, сондай-ақ суретті компьютерден экранға түсіретін, немесе
компьютерден диагоналі үлкен теледидарға түсіретін құрылғы болуы мүмкін.
Мұндай жабдық тоеорияны көрнекі түсіндіруге ғана емес, сонымен қатар
оқытушылық компьютерлік бағдарлама ретінде тәжірибе жүзінде көрсетуге
мүмкіндік береді, мұғалім-оқытушы жүйесіндегі ақпараттық жылдамдықты
ұлғайтып, қабылдау беріктігін анағұрлым арттырады.
Екінші кезеңде мұғалім бақылаушы және кеңесші ролін атқарады. Мұғалім
өз компьютерінен оқушылардың жұмыс барысын бақылап отыра алады. Қарап қойып
отырып, жылдам араласу қажет болғанда, өз дербес компьютерінен оқушының
клавиатурасы мен мышкасын басқарады. Жұмыс жасау барысында екі жақ та бір-
бірімен хаттармен алмаса алады, мультимедиа құралдары, атап айтқанда,
бейнекамера, микрофон мен наушниктер болған жағдауда жанды сұхбат жүргізе
алады.
Және тағы бір жайт, психологиялық тұрғыда неғұрлым күрделі әрі
алаңдаушылық жайт – бақылау.
Компьютерлік оқыту жүйесіндегі бақылау келесі деңгейлерді тексеруден
құралады:
- сабақ деңгейінде – білімді ағымдық бақылау;
- блоктар деңгейінде – білімді аралық бақылау;
- модульдер деңгейінде – білімді ағымдық бақылау;
- барлық ЭОБ деңгейінде – білімді қорытынды бақылау.
Бақылаушы қызметті іске асыру тиімділігі көбінесе енгізу формасымен,
яғни сұхбатты ұйымдастыру формасымен, және жауаптарды талдаумен байланысты.
Бақылау сапасы қателер себебін диагностикалау мүмкіндігіне байланысты.
Мұндай жағдайда мұғалімге материалды саналы құрастырудың көмегі орасан зор.
Түзетуші қызмет оқушы мен мұғалім жүйесі (мұғалім(ДК) арасындағы дереу
кері байланыстың көмегімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
құрастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Павлодар
2016
Қазақстан Рeспубликасының Білім жәнe Ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мeмлeкeттік унивeрситeті
Кәсіптік оқыту кафeдрасы
Қорғауға жібeрілгeн
20___ж. __________
Кафeдра мeңгeрушісі ____________ К. Ш. Арынгазин
(қолы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
11 сынып оқушыларына арналған Access мәліметтер қорын сақтау жүйесі
тақырыбында электронды оқулық құрастыру
5В012000 – Кәсіптік оқыту мамандығы бойынша
Орындады ____________ Н. Е. Керімбай
(қолы)
Кб-401 тобы
Ғылыми жeтeкшісі ____________ Л. Т. Кабдырова
аға оқытушы (қолы)
Нормабақылаушы ____________ Л. Т. Кабдырова
(қолы)
Павлодар
2016
МАЗМҰНЫ
Кipiспе 3
1 Жалпы оpта бiлiм беpетiн мектептеpде электpондық оқытуды S6
қолданудың теоpиялық негiздеpi
1.1Электpондық оқытуды қолданудың әдiснамасы 6
1.2Электpондық оқытуды пайдаланудың дидактикалық негiздеpi 12
1.3Электpондық оқытудың мультимедиалық технологиялаpын 30
пайдалану аpқылы оқыту үдеpiсiн жетiлдipу мүмкiндiктеpi
2 MS Access-тi үйpенуде компьютеpдi пайдаланудың алғышаpттаpы 37
2.1MS Access-тi үйpенудiң теоpиялық негiздеpi 37
2.2MS Access-тi үйpенуде компьютеpлiк оқыту жүйелеpiнiң 42
құpылымы және пайдалану
2.3MS Access-тi үйpенуде компьютеpлiк оқыту жүйесiн жасау 46
негiздеpi
3 Информатика пәні бойынша оқу - әдістемелік кешенін әзірлеу 48
3.1Информатика пәні бойынша 11 сыныпқа арналған күнтізбелік 48
жоспар
3.2MS Access бағдаpламасында мәлiметтеp қоpын құpу және өңдеу 50
тақырыбында сабақ жоспарын жоспарлау
3.3Электрондық әдістемелік оқулықты жобалау 58
Қоpытынды 66
Пайдаланылған әдебиеттеp тiзiмi 68
Кіріспе
ҚР-ның Президенті Н.Назарбаев жыл сайынғы жолдауында білім саласына
ерекше басымдылық беріп, жастардың білім –біліктілігін жетілдіру үшін
барлық жағдай жасауда Қазақстан-2050 Стратегиясында: Біздің жастарымыз
оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, жаңа машықтар алуға, білім мен
технологияны күнделікті өмірде шебер де тиімді пайдалануы тиіс. Біз бұл
үшін барлық мүмкіндіктерді жасап, ең қолайлы жағдайлармен қамтамасыз
етуіміз керек Біздің басты мақсатымыз – 2050 жылға қарай мықты
мемлекеттің, дамыған экономиканың және жалпыға ортақ еңбектің негізінде
берекелі қоғам құру. Мықты мемлекет экономикалық жедел өсу жағдайын
қамтамасыз ету үшін аса маңызды болмақ [1] деп, Қазақстанның алдыңғы
қатарлы жоғары дамыған 30 мемлекеттің қатарына кіру үшін нақты мақсаттар
жүктеген болатын. Аталған бағыттардың табысты іске асырылуы ең алдымен, тек
білімнің сапасымен анықталатыны белгілі. Осы негізде қазіргі таңда білім
мен ғылымды инновациялау мен модернизациялау экономикалық дамудың басты
бағытына айналды. Еліміздің дербес даму бағыты айқындалып, халықтың тарихқа
деген көзқарасы жаңа қырынан жаңғыра бастаған бүгінгі таңдағы негізгі
міндеттердің бірі – білім беруді жаңа инновациялық жолмен дамыту болып
отыр.
Зерттеудің көкейкестілігі: Бүгінгі білім беруді жаңарту жағдайында оны
ақпараттандыру басым мәнге ие болуда. Жалпы бүгінгі күні әлемнің барлық
елдерінің қоғамдық даму негізі болып білім, ақпарат және ақпараттық
технологиялар болып табылады. Соған сәйкес өркениет дамуының қазіргі
кезеңін ақпараттандыру және ақпараттық қоғамды қалыптастырумен байланыстыру
кездейсоқ нәрсе емес.
Бүгінгі күні ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды
қолдана білу қабілеті – қоғамның әрбір мүшесі үшін қажетті оқу, жазу
біліктіктерімен тепе-тең саналуда. Осыған орай, осы бағытта болашақ
мамандардың меңгерген білімі мен дағдылары болашақта қоғам дамуының
жолдарын анықтауға мүмкіндік бермекші. Сол себепті білім беруді
ақпараттандыру педагогтарды даярлауда кәсіби қасиеттері мен деңгейлеріне
жаңа талаптар ұсыну арқылы олардың жұмыстарында нақты қайта құруларды талап
етуде. Педагогтарға программалау саласынан маман болу міндетті емес,
өйткені оны сол мамандыққа сәйкес кәсіби дайындықтан өткен маман атқарады,
алайда педагогтан программалаудан негізі түсінігі мен программист еңбегінің
мәнін түсіне білу талап етіледі. Бұл өз кезегінде түрлі кәсіптегі
мамандардың өзара тікелей және шығармашылық байланыс орната отырып жұмыс
істеулеріне себепші болмақ. Қоғамға қажеттісі - кәсіби іс-әрекетке
функционалды дайындығы бар ғана емес, сонымен бірге шығармашыл жеке тұлға
болып қалыптасқан маман.
Компьютерлендіру мен ақпараттандыру проблемасына А. А. Әдіқадыров, Е.
Ы. Бидайбеков, Ж. А. Қараев, Г. К. Нұрғалиева, Ж. К. Нурбекова, А.
Бешенков, Б. С. Гершунский, А. Л. Денисова, В. А. Извозчиков, В. А. Каймин,
А. А. Кузнецов, Э. И. Кузнецов, М. П. Лапчик, Н. В. Макарова, Е. А. Мащбиц,
Ю. А. Первин, И. В. Роберт, Ю. А. Шафри, және т. б. еңбектері арналған.
Компьютерлерді білім жүйесінде қолданудың психологиялық аспектілері Т. В.
Габай, В. В. Давыдов, Б. Ф. Ломов, В. Я. Ляудис, Е. И. Машбиц, В. В.
Рубцов, Н. Ф. Талызина, О. К. Тихомиров, Н. А. Шаломова және т. б.
еңбектерінде орын алған.
Бүгінгі күні республика көлемінде білім беруді ақпараттандыру
проблемасы төмендегі басты ғылыми мектептер негізінде жан-жақты және нақты
зерттелу үстінде:
- профессор Г. К. Нұрғалиеваның білім беруді ақпараттандыру жағдайында
электронды оқулықтарды дайындаудың педагогикалық мәселелері мен түрлі оқыту
мақсатындағы программалық құралдарды жасау проблемалары (Ш. Т. Абишева, Г.
Б. Ахметова, А. С. Кадырова, Г. Кудебаева, А. Х. Накпаева, Н. М. Сагитова,
А. И. Тажигулова, Н. Даумов);
- профессор Ж. А. Қараевтың ақпараттық технологияны (компьютерді) жалпы
орта білім беретін мектептің оқу үрдісінде, кәсіби дайындықта пайдалану
және орта, жоғары оқу орындарында информатикаға оқыту проблемалары (М. Б.
Есбосынов, С. В. Рах, К. З. Халикова, Ж. С. Сардарова, С. Т.
Мухамбетжанова, Б. К. Тульбасова, Г. Г. Бегаришева, Б. Абықанова, О. К.
Ахметова);
- профессор Е. Ы. Бидайбековтың студенттерді ақпараттық технология
құралдарын қолдануға әдістемелік тұрғыдан дайындау, информатика пәнін оқыту
және соған сәйкес информатик-мамандарды дайындау мәселелері (Ш.
Шекербекова, Г. А. Абдулкаримова, Е. А. Вьюшкова, А. Ибашова және т. б.).
Дегенмен, жоғарыда аталған жұмыстар, елімізде информатиканы және
информатикалық пәндерді оқыту теориясы мен әдістемесі бойынша ғылыми
ізденістер негізін қалауға мүмкіндік береді. Алайда, қарқынды дамып бара
жатқан заманда мектеп бағдарламасының өзгеруі, жаңа ақпараттық
технологияларды қолдану себеп болып отыр.
Зерттеу мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз және толық деңгейде бақылайтын
информатика пәніне негізделген мәліметтер қоры электрондық оқулығын әзірлеу
Зерттеу нысаны: Жалпы орта білім беретін мектепте 11 сынып
информатикасының оқыту үрдісі.
Зерттеудің пәні: Жалпы орта білім беретін мектепте информатика пәні
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер сабақтарды ұйымдастыру үшін
компьютерлік бағдарламалары және оны қолданудың әдістемесі жасалса, онда
оқушылардың білімді меңгеру сапасы артады, өйткені бұл жағдайда жүйелі,
жеке іс-әрекеттік және дербестік тәсілдер жүзеге асып, оқушылардың оқуға
деген қызығушылығы мен саналылығы артады.
Зерттеудің міндеті:
- электронды оқытудың теориялық негіздеріне шолу жасау;
- электрондық оқулықтарды дайындау мәселелерi;
- оқу процесiнде электрондық оқулықтарды пайдаланудың алғы-шарттары;
- Мәліметтер қоры тақырыбына электронды оқулық әзірлеу;
- мектептегі информатика оқулықтарына талдау жасау.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Педагогикалық
ғылымдардың түбегейлі зерттеулерімен, информатика әдістемесінің
негіздерімен, білім берудегі жеке-даралық теориялармен айқындалады.
Зерттеудің теориялық негізіне оқыту үрдісінің және педагогикалық жүйегің
құрылымы мен логикасы жөніндегі қазіргі түсініктер басшылыққа алынды.
Солардың ішінде, ҚР тұрақты даму тұжырымдамасы, ҚР Конституциясы, Білім
туралы заңы, ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, 2011-2020 жж.
Білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- мектептегі информатиканың оқу үрдісін ұйымдастырудың қазіргі кездегі
оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеттерін дараландыруды қамтамасыз ету.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Мәліметтер қорымен жұмыс істеуді
ұйымдастыру технологиясын мектептерде пайдалану.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Информатиканы оқытудың әдістемелік
кешенін құраушы ретінде жоғарғы сынып оқушыларына арналған дәрістер,
практикалық тапсырмалары дайындалып, тест тапсырмасының құрылымы ұсынылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Жалпы орта білім беретін мектептерде электрондық оқытуды қолданудың
ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Электрондық оқытуды қолданудың әдіснамасы
Барлық дамыған елдерде оқушыларды ДК-мен аса тиiмдi жұмыс істеуге
дайындауға арнайы мақсат қойылған. Бірақ, мектептің оқу үдерісінде ДК-мен
жұмыс істеудің мүмкіндіктерімен оны игерудегі пайдалана білудің
айырмашылықтар бар.
Компьютерді жеттік меңгерген қоғам электрондық оқытуды қолданатын
мұғалімдерге өз мүмкіндіктерін жүзеге асатындай бағалауын және осыған
сәйкес оқыту әдістемесін дұрыс таңдауға мақсат қояды. Осыған сәйкес келесі
сұрақ туындайды: адамның қандай жеке-психологиялық ерекшелiгі оның
компьютерді пайдалануға ықпал жасайды?
ЭО қолдану икемді ойлауға, жақсы жадысы, ақыл-ойды жоғары деңгейдегі
дамытуға әсер етеді. Бірақ адамның даралық өзгешелігі оның интеллектуалдық
дайындығымен және таным үрдісінің ерекшелігімен сайылмайды. Сонымен қатар,
жетік білім алуға оқушылардың туа біткен психофизиологиялық ерекшеліктері
(адамның жұмыс істеу қабілетін анықтайтын жүйке жүйенің күштігі және жүйке
процесінің өту жылдамдығын анықтайтын лабилділігі) әсер етеді.
Психологтардың айтуынша, компьютермен жұмыс істеген кезде, зейінділік,
ұқыптылық, мұқияттылық және адалдылық деген тұлғалық ерекшеліктері үлкен
рөл атқарады. Негізінен оларды кез келген адамда айқындалатын әмбебап
ерекшеліктерінде және кез келген істі меңгерген процесінде көрінуі мүмкін.
Ең алдымен, бұл ерекшеліктердің қалыптасуы оқушылардың ынтасы мен
табандылыққа байланысты. Бірақ компьютерге бағадраламаны жүктеудің
қаталдығының салдарынан үнемі онымен жұмыс істейтін адамға қатыгез
талаптарды қояды. Бұл талаптарды орындамаса компьютер жұмыс істемейді.
Компьютер осы жағдайда оқу үрдісіне байсалды, тәртіпті ықпал етеді [2].
Бұл сұрақтың жауабына бірінші ретте ақпаратты таратуға ұмтылған,
тұлғаның когнитивті құрылымның қалыптасу мәселелерімен айналысатын-педагог,
психологтар қызығады. Қазіргі жағдайда бұл сұрақтар әртүрлі баспалардың
және бейнетаспалардың қосымшаларында жаңартылып жатыр, сонымен қоса, басқа
түрдегі сұрақтар толықтырылуда: психикаларына зақым келтірмей, адамдарға
қалай ақпаратты ықпал жасау болады? Құпия емес? ақпаратты беру мәселелеріне
көп назар аударылмағандықтан, ұйғарылған сұрақтың нәтижесі қарама-қарсы боп
шығады. Өкінішке орай, көптеген мамандардың (физиологтар, психологтар,
педагогтар және т.б.) ақпаратты санасына қарама-қайшы әсер ететін жасырынды
үдеріс бар екені туралы айтылуда. Осындай қайшылықтар әсіресе балаларда да
байқалады. Бұл қайшылықтар балаларда когнитивті құрылымдар қалыптасқан
кезде көрінеді.
Осындай қайшылықтарды алдын ала жоймаса, кеш болады. Ақпарат - байланыс
техника ғылымның ұғымы болса да, өзінше кішіпейіл, физиологиялық және де
психологиялық болып келеді: өйткені барлығы да адамның адамға семантикалық
ақпаратты техникалық каналдардан беруден басталды, деп айтады Леоньтев
А.Н. Ақпарат адамға бірнеше негізгі каналдар арқылы жетеді. Біріншісі –
сезім мүшелері. Сонымен қоса, біз ақпаратты қиял және генетикалық жолдары
арқылы аламыз. Әр түрлі жолдармен санаға түскен ақпарат қабылдаған
күйімен және бір әдіспен сақталынып, бір механизммен біздің өмірге ықпал
етеді. Адамға көбінесе бір уақытта бірнеше сезім мүшелеріне әсер ететін
және де, адамның қабылдау каналдары неғұрлым көп болса, солғұрлым
ақпараттар жақсы қабылданады. Сондықтан аса жарқын қалған естеліктер
визуалды бейне, дыбысты, көрнекі және түсінікті аспектілері болып табылады.
Сонымен қоса, осы аспектілерде ұсталынбайтын компонент бар, бұл компоненті
эмоция деп атайды [2].
Адамның санасындағы ой – формалары өте ұйысқан түрде сақталынып, өзінің
қасиеттерімен кішкентай галографиялық пластинкалардың бөлшектеріне
ұқсатады: ал олар, адамның санасында тіріліп, біртұтас ақиқат эффектіне
қалыптастырады.
Адам санасының терең қабаттарына енгізілген ой, мінез-құлығына да әсер
етеді. Бұл сананың позитивті жақтарының ерекшелігі афоризмде былай
көрсетілген: Все, что разум осознает и во что верит, можно осуществить.
Жасерекшелік психологияның жетістіктерін пайдалансақ, Ж. Пиаже быстрого
развития концепциясынан (Маргулис Е.Д., Монахов В.М.) тағы басқадай
жұмыстарда қарастыратын болсақ, саналы өміріне ықпал ететін, адамның
негізгі ақпараттық ресурстары қалай қалыптасатынын көрсетуге болады.
Тұлғалық резонанстың әсерінен адам кішкентай кезінен-ақ бастап, ағзаға және
өмірге қажетті, тіршілік ету үшін ақпаратты қабылдайды. [3], [4], [5, б.7].
Бүгінгі күнге дейін ақпараттың анықтамасын төрт компонентке бөлуге
болады: субъект – ақпаратты өзіндік береді; субъект – ақпаратты қабылдап
алады; және де ақпаратты жеткізетін объектіні тану үдерісі ретінде
белгіленді.
Жоғарыда айтылғандардын келесі қорытынды жасауға болады: ақпаратты
жеткізу кезінде ситуацияның потенциалын максимал түрде ашу керек, таңдап
алған объектіге ақпаратты берген кезде, оның позитивті қабілетіліктеріне
көз салу және оның қызығушылығын арттыру үшін әрекет жасау. Ақпаратты
неғұрылым шығармашылық жолымен берілсе, соғұрылым үлкен жетістіктерге
жетуге болады.
Айтылып кеткендердің барлығын педагогика жағынан қарастырайық. Қазіргі
жағдайдағы педагогика практикасында генетикалық ақпаратты мүлдем
қарастыруға болмайды. Ал оқушылардың шығармашылық, жаңадан елестерді
жасауға мұғалім өте сирек қолданады. Сонымен, оқу үдерісінің жаңартылуы мен
интенсифтігі тек қана бір жолмен жаңартылады, әрине бұл ақпараттарды көру,
есту болып келеді. Келесі негізгі қадамымыз, ақпараттардың өзара
бірмезгілде үйлесіп байланысуі.
Атап айтқанда қазіргі кездегі компьютерлік технология, яғни электрондық
технология дәл осындай мүмкндіктерді ашып отыр. Осыдан басқа, қазіргі
Windows-технологияларының кез келген интерфейс элементтерін жасауда ерекше
мүмкіндіктері баршылық. Олар: қандай да бір мезетте компьютерді тірі
жанға, экранның сырт келбетін өз талғамына, бейнелік, түсті, есту және ДК-
ны өз иесінің мінез-құлқына келтіріп, жасай алады. Оқушы ДК-мен өзіндік
жұмыс жасаған кезде, әртүрлі және басқа оқу жоспарының бөлімдеріне кіруге
қызығушылығы артады. Электрондық оқыту педагогикалы әдістемесін байытып,
еркін, жанжақты тұлғаны дамытуға әсер етеді.
Педагогика қызметтігі, оқу үдерісіне жөнімен қарау, оқушылардың
белсенділігі, білім берудің жекеленуі қазіргі педагогиканың тенденциялары
оқу үдерісіндегі электрондық оқытудың қолданысы мұғалімнің ролін түбегейлі
қарауына ой салады.
Жаңашыл ұстаздарға балама түрінде әр жастағы топтардың оқушыларымен
жұмыс істеуді ұйымдастырудың сұлбалары ұсынылған. Осындай жаңартпалардың
тиімділіктеріне қарамастан, олардың барлығы да, оқу үдерісінің материалдық
базасы негізінде жасалына бастады. Бірақ та, осы жаңартпалардың ешқайсысы
да жоғары деңгейге көтеріле алмаған. Оқу үдерісінің материалдық базасы
өзгергеннен кейін, яғни компьютерлерді енгізгеннен кейін, терең
педагогикалық ізденістерге жаңа көкжиектер ашылды. Сонымен қоса, оқу
үдерісін жаңадан құруға ізденуге кірісті. Бірақ осындай позитивті
өзгерістермен қатар негатив аргументтелген көзқарастарда бар.
Ең алдымен, компьютер оқушы мен мұғалім арасындағы байланыстарды
шектеп, мән-маңыздылығын төмендетеді деген пікірлерден алдын ала сақтағым
келеді. Бір сөзбен айтқанда, педагогикалық қарым-қатынастарды шектейді.
Керісінше, компьютер мұғалімнің оқушымен одан да жақсы және тығыз қарым-
қатынаста болу үшін, техникалық және технологиялық қолдау көрстеіп, уақытын
үнемдетеді.
Компьютер бақылау функциясын көп орындайды және де оқушының жіберген
қателеріне оперативті болады. Барлық жіберген қателер уақытында тіркеліп,
тек қана өзі білетіндей етіп, жасырынды қалдырады. Осындай жағдайда оқушы
негативті эмоцияларға ие болмайды. Және де мұғалімнің оқушыларға деген
қарым-қатынасы өзгермей, бос уақыты көп болады.
Компьютер, оқушымен серіктестік жолға кіріскеннен кейін, оқушыға өзіне
лайық, оқу жоспарын орындауда кететін уақыттың және ритмді ұйымдастыруға
мүмкіндік береді. Және де мұғалімді бұл үдерісті үнемі тексеруден және
белсенді етуден қолын босатады. Сабақтың үстінде бос уақыты көбейіп,
сыныптағы жағдайды жалпы тұрғыдан көріп, әр оқушыға жеке-жеке көңілін бөле
алады.
Сонымен, ДК тек қана педагогикалық қарым-қатынасқа бөгет болмай, ал
керісінше, шексіз көп мүмкіндіктерді ашады. Оларды тек қана уақытында
көріп, дұрыс қолдана білу керек.
Электрондық оқытуға қарсы болушылардың пікірлерін айтып кетейік
- оқу үдерісінің тиімділігін үнемі жақсартпайды;
- рациалды емес қолданады;
- оқулық беттерін ашу ролін атқарады;
- оқушыларды интеллектуалды жұмыс істеуге, есте сақтау, ойлану және
жалпы шығармашылық потенциалдарын ынталандырмайды.
Жүйелі түрде берілетін қажетті білімдерді алудың орнына оқу үдерісін
ойын - сауыққа айналдырады.
Осы айтылғандардың ешқайсысы да, ешқандай сынауды көтере алмайды.
Осындай пікірлерді айтатын адамдар, ДК-мен жұмыс істеп көрмегендер немесе
өз жұмыстарын компьютер арқылы ұйымдастыра алмайтындар. Құзыретсіз екенін
жасыру үшін осының барлығын да, істемеу үшін ғылыми тұрғыдан дәлелдеуге
тырысып жүргендер бар.
Осындай пікірлерден кейін, мұғалімнің қызметі өзгертіліп, жаңа жағдайда
өз атақтарын сақтап қалу үшін қиын мақсат қойылады. Мұғалімге келесі жәйтті
ескеру керек, оқушылар компьютерлік коммуникацияларының мүмкіндіктерін
қолдана отырып, дәстүрлі сабақтарға қарағанда, мұғалім білмейтін
жаңалықтарды ашып отырады. Бұл – жаңа педагогиканың табиғи ахуалы, білім
берудің жаңа парадигмасының сипаттамасы. Осы жағдайда мұғалімнен абсолютті
білгіштік емес, ғылыми өмірдің өтіп жатқан құбылыстарын түсінуін талап
етеді. Осындай жұмысты атқару үшін, қазіргі жағдайда кез келген мұғалім
дайын деп айтуға болмайды. Өйткені, мұғалімдерді дайындайтын ЖОО осыған
жүйелендірілмеген.
Сабақ жақсы техникалық, программалық және әдістемелерімен қамтылған
кезде ғана осының барлығы іске асатынына күмән келмейді. Ал мұғалім
компьютермен жұмыс істеудің дағдыларымен және өз рөлінің өзгертетіне көз
жеткізу керек.
Мұғалімнің оқу үдерісінде электрондық оқытуды қолданудың негізгі
функциялары: оқу материалын және тапсырмаларын жинақтау, оқу үдерісін
жоспарлау, оқушыларға ақпаратты беру формаларын жасау, оқу материалын
бақылау, оқу үдерісін түзету. Бұл функцияларды іске асырудың ерекшеліктерін
қарастырайық.
Электрондық оқытудың көмегімен оқу үдерісін жоспарлануы жоғарыда
айтылып кеткендей, жеке жоспар жекешелендіру түрінде жасалуы керек. Оқу
үдерісінің жекешелендіруі келесідегідей өткізіледі: оқытылатын ұғымдардың
тізбектеп берілуі, оқу материалы мазмұнының әдісі бойынша (индукция,
дедукция), материалдың ғылымилығының деңгейі және ұсынылатын анықтамалары
мен түсіндірмелері бойынша. Соңғы жылдары мектептерде оқу үдерісін
жекешелендіру негізгі идеяның бірі болғаны анық. Мектеп оқушыларының жеке
қабілеттеріне сүйене отырып, қоғамда өмір сүруге және оған пайда әкеле
алуға дайындау қажет.
Машбиц Е. А. психологы мақсатты түрде оқытуды жеке және жекелеу
ұғымдарына бөлуді дұрыс деп ойлайды [6, 7 бет].
Машбиц Е. А айтуынша жеке білім алу келесі принцип бойынша оқытылу керек:
бір оқушы – бір компьютер. Жекелеу оқытуда – оқушының ерекшеліктерін ескеру
керек. Жекелеу тек қана стандарт бойынша алған білім емес, оның
психологиялық ерекшеліктері де қарастырылады.
Жалпы айтқанда жекелей оқыту деп оқушының психологиялық ерекшеліктері
көрсетілген, стандартты емес білім беру моделін айтады. Сонымен қоса, бұл
модельдерді алдын ала білім беру жүйесіне енгізу керек.
Сонымен білім беруді жекелеу болу үшін, ол дара болу керек.
Футрурологтар және ғылым мен кәсіптерді ұйымдастырушы мамандардың айтуынша
– бұл мәселені шешуде компьютер үлкен рөл атқарады.
Қазіргі таңда компьютер өзінің мүмкіндіктерімен мектепте екі түрлі
қызмет атқарады: білім алу пәні және білім алудың техникалық құралы
ретінде.
Компьютерлендіру болашақ ұрпақтың мінез-құлығына, имандылыққа, психика
мен өмірлеріне қалай әсер ететіні әлі белгісіз. Бірақ оқушылардың ДК-мен
жұмыс істеуіне көзқарастары әртүрлі болып келеді. Компьютерлендіру
саласында мамандандырылған педагогтар және психологтар ойынша оқушылардың
компьютерге деген оң көз қарастарының қалыптасуы маңызды деп айтады.
Оқу үрдісінде электрондық оқыту оқу материалын берудің әртүрлі
формаларды пайдалануға, ДК-нің аппараттылығы мен бағдарламалылығы диалогты,
мәтіндерді, формулалаларды, суреттерді, анимацияларды және т. б. эффективті
түрде енгізуге мүмкіндік береді. Ақпарат уақыттың әртүрлі екпінмен
көрсетіледі (белгілі бір оқушыға).
Кез келген оқушының білімді кепілді меңгеруі үшін берілетін ақпаратты
қабылдау тізбегі келесідей:
- жаңа оқу ақпаратты алу және ұғыну;
- жаттығулар мен өздік тапсырмаларды орындау,
- тәжірибе жұмыстардың дұрыс орындалғаны және алған білімдердің сапасын
тексеру;
- орындаған тапсырмаларда жіберілген қателерді түзету және келесіде
осындай қателер болмау үшін, жұмыс жасау;
- әр тақырыптан немесе әр тараудан кейін алған білімдерді тәжірибе
жүзінде қолданатынына көз жеткізу.
Дәстүрлі әдістерді қолдана отырып бұл тізбекті іске асыруға болмайды.
Ол тек қана жеке оқыту немесе электрондық оқытуды қолдана отырып іске
асыруға болады.
Оқу үдерісінде электрондық оқытуды қолданғанда оқушылардың міндеттерін
ауыстыру керек. 1-кестеде негізгі функциялар мен осы функцияларды
орындаушылары + таңбасымен көрсетіледі. Егер берілген функцияны бірнеше
оқушы орындайтын болса, онда ! белгімен көрсетіледі.
1-кесте – Оқу үдерісіндегі оқушылардың функциялары
Функциялар Мұғалім Компьютер Оқушы
Білім алудың стартегиясын таңдау + - -
Оқу материалын және тапсырмаларын таңдау + - -
Тапсырманы оқу ретін анықтау + + +
Жаңа тақырыпты мазмұндау және + + -
тапсырмаларды көрсету
Тапсырмаларды орындау - - +
Тексеру және бағалау + +! -
Қорытындыны хабарау + +!
Іс-әрекеттің орындау тіртібін көрсету + +! -
Берілген үрдісті тіркеу + +! -
Білім алу кезінде көмек беру +! + +
Оқытудын жекелеу түрі оқу үдерісінің тиімділігін көтеру жолындағы
бірінші қадамы болып отыр. Дара оқытуды шектемей, сонымен қатар
дифференциалданған оқытуды дамыту қажет. Электрондық оқыту оқушы мен
компьютер арасындағы сұхбатты саралау, ол оқушылардың дайындықтары мен
тапсырмаларын орындау жылдамдығына байланысты болады. Саралап оқыту тек
қана тапсырманы орындау уақытына байланысты болмай, оның көлеміне де
байланысты болады.
Қоғамның ақпараттануы ғылыми-техникалық, экономикалық және әлеуметтік
өзге түрге ауысуы болып келеді. Бұл өзгерістердің тенденциялары мен екіні
XXI ғасыр ақпараттық ғасыр болып отырғанына көз жеткізу қиын емес.
Компьютермен жұмыс істей білу дағдысына ие болу, өз өмірлерінде ақпараттық
– телекоммуникациялық технологияларын қолдануға, интернетпен жұмыс істей
алуы, теориялық информатиканың негізін баулу, электрондық ақпараттық
ресурстарды жасап, қолдануға – осының барлығы жаңа ғасырдың артықшылығы
[7].
Қазіргі педагогикада компьютерлік және электрондық оқыту деген екі ұғым
бар. Біріншісі – бұл оқыту жүйесіндегі маңызды құралы компьютер болып
келеді. Ал қазіргі заман электроникалық құрылғылармен, оптоэлектроникаларды
және қағаздарды керек қылмайтын информатиканың көмегімен өткізілетін оқыту
– электрондық деп аталады. Электрондық оқытуды екі түрге бөледі:
аудиовизуалды құрылғылар немесе теледидар көмегімен білім алуға негізделген
түрін – рецептивті және оқу үдерісі кезінде адам мен компьютер сұхбаттік
режимде әрекеттесу түрін – интерактивті деп атайды.
Электрондық оқытуды бағалаудың методологиялық принциптері:
- электрондық және дәстүрлі оқытуды салыстырмалы эмпирикалық
зерттелуінің тиімділігі корректі емес болып келеді. Жұмыс осы зерттеулер
әдістердің әрқайсысында оқытудың электрондық технологияларын қарастырмайды,
керісінше жеке оқыту жүйелерді қарастырылған;
- оқыту жүйенің әр типінің өзінің анықталған шектеулері болады. Мысалы,
оқушылардың ерекшеліктерін немесе адаптацияларын ескере отырып, нәтижелерін
басқару жүйелері шектелген;
- компьютерлік оқыту жүйелерін жасайтындары көбінесе оқытуға әсер
ететін психологиялық –педагогикалық талаптарды ескермейді;
- көп жағдайда техникалық және программалық құрылғылардың даму
деңгейінің тапшылығына әкеледі;
- сәйкес психолого-педагогикалық бағдарламаларды жасау деңгейлері төмен
және толық емес болғандықтан электрондық оқытудағы маңызды кемшілігі болып
отыр;
- электрондық оқытудың артықшылықтары мен кемшіліктері міндетті түрде
талдап отыру керек.
Дәстүрлі оқытумен салыстырғанда электрондық оқыту тиімді екенінекөз
жеткізу үшін келесі критерийлерді атап көрсетйік:
- оқу информацияның формаларын көрсету;
- іздеу және новигация тәсілдері;
- білімді бақылау әдістері;
- мұғаліммен кері байланысты ұйымдастыруы.
Электрондық оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылықтары:
- оқу материалын тиімділеу үшін, оқу үдерісінің басқару жүйесін
спецификациялау, білімді коррекциялау және диагностикалау;
- таным үдерістерін тездету үшін сөз әдістерін пайдалану;
- оқу үдерісінің жоғары дәрежедегі көрнекілікпен қамтамасыздандыру үшін
графикалық әдістерді қолдану;
- зертханалық жұмыстарды ұйымдастыру үшін мультимедиа құралдарын
қолдану.
Осындай компьютерлік пакеттерді жасай отыра (электрондық оқулықтар және
т.б.), қазіргі заман талабына сай білім беру реформаларын жарыққа шыға
алады.
ЭОБ кітаптың орнын ауыстыра алмайды. Керісінше оқушының бойындағы
кітапты қолға алу қызығушылығын арттыра алады. Сондықтан да, жоғары
дәрежедегі ЭОБ жасау үшін жақсы оқулықтағы гипертекстерді жасап, оны
иллюстрацияланған матермалмен толықтырып, компьютердің экранына шығарумен
шектелмеу керек. Электрондық оқыту суреттері бар мәтінге және оқушы
анықтамасына айналмау керек, өйткені оның функциясы мүлдем басқа болып
келеді.
1.2 Электрондық оқытуды пайдаланудың дидактикалық негіздері
Оқу жұмысын интенсивтендірудің және жақсартудың маңызды құралы
электрондық оқыту болуы тиіс. Осыған орай, дидактиканың міндеті мұндай
интенсивтендіруге жетуге қажет жағдайды анықтау және қамтамысыз ету болып
табылады.
Бірқатар психологтардың пікірінше, компьютер әрбір адамның білімін жинау
және пайдалану мүмкіндіктерін, әрі таным мүмкіндіктерін сапалы түрде
өзгертуші және ұлғайтушы құрал болып табылады [8].
ЭЕМ-ді адам танымының құралы ретінде пайдалану ойлау, мнемоникалық
(грек тілінде mnemonikon-есте сақтау өнері), шығармашылық қызметтің жаңа
формаларының пайда болуы дегенді білдіреді, мұны адамның психикалық
процестерінің тарихи дамуы ретінде қарауға болады [9, бет 7].
Кез келген құралды игерудің басты сызбасы, алдымен, осы құралдың әрекет
логикасына өз әрекетіңді бағындыру, одан кейін аталған әрекетте нәтижеге
жетуде жаңа мүмкіндіктерге ие болып, оның әрекетінің мақсаттары мен
міндеттеріне бағындыруда жатыр.
Алдымен компьютер оқыту қызметінің заты ретінде пайдаланылады, оның
барысында машина жұмысы туралы білім алынып, жұмыс дағдысы меңгеріледі.
Бұдан әрі бұл зат оқу немесе кәсіби есептерді шығару құралына айналады.
Заттан құралға ауысуы адамның әрекеті мен ойлауын дамытып, нәтижесінде
күнделікті әрекеттерге, формалар мен тәсілдерге жеткізеді.
Компьютер қарапайым техникалық құрылғы ғана емес, оның тиісті
бағдарламалық қамсыздандыруы бар. Көрсетілген есепті шығару қиындықтардан
өтумен байланысты, есептің бір бөлігін – құрастыруды – инженер орындайды,
басқасын – есептегіш машина жұмысының логикасы мен оқытудың жанды адамдық
қызметінің логикасы арасында саналы дидактикалық негіздеме табатын –
педагог орындауы қажет. Қазіргі таңда соңғысы машина логикасы үшін зардап
шегуде, жалпы компьютерлендіруді жақтаушылардың айтуынша, компьютермен
табысты жұмыс жасау үшін алгоритмдік тұрғыда ойлай алу керек.
Келесі қиындық, оқу процесінде пайдаланылатын кез келген құрал
дидактикалық жүйенің басқа бөліктерімен тең құқылы компоненті ғана болып
саналады; мақсаттарымен, мазмұнымен, формаларымен, әдістерімен, педагогтың
әрекетімен және оқушының әрекетімен. Бұлардың барлығы өзара байланысты,
біреуі өзгерсе, барлығы өзгереді. Жаңа мазмұн жаңа формалардың
ұйымдастыруын қажет етсе, жаңа құрал да дидактикалық жүйенің басқа да
компоненттерінің қайта өзгертілуін талап етеді. Сондықтан мектеп сыныбында
немесе жоғары оқу орнындағы аудиторияда есептегіш машинаны немесе дисплейді
орнату компьютерлендірудің соңы емес, ал оның басы – оқытудың барлық
технологиясының жүйелі ауыстырудың басы.
Ең алдымен, білім берудің субъектілері – мұғалім мен оқушының, оқытушы
мен студенттің барлық қызметінің өзгеруі. Олар оқу жұмысы құралдарының және
мазмұнының спецификалық жағынан өзгеруіне байланысты жаңа қарым-қатынас
орнатуы тиіс, әрекеттің жаңа формаларын меңгеруі қажет. Сондықтан
электронды оқытудағы басты қиындық мұғалім мен оқушының компьютерлік
сауаттылығын ашуда емес немесе техниканы оқытушы сыныптардың көптігінде
емес, ал аталғанда.
Компьютер мұғалімнің мақсаттарын іске асыру қызметінде шығармашылық
процестердің орнын баспайды, оқушылардан да оны тартып алмайды. Мұндай
әрекет тек ЭЕМ-ді оқытушы иммитациялық моделдеудің интеллектуалды ойын
режимі кезінде пайдалануда ғана тән, дегенмен, компьютерді мұндай қызметте
қолданудың да пайдалы жағы бар. Оның көмегімен оқушының белсенді ойлауына
жағдай жасайтын орта түзіледі.
Жұмыс процесінде қызмет реттеушісі мен бақылау механизмдері орын
ауыстырады, оның мотивациясы түрленеді. Мұның бәрі бағдарламалаушы
оқытушылық бағдарламаға оқушы жұмысын жекешелендіру мүмкіндіктерін
қаншалықты енгізгенідігімен, қаншалықты оқыту қызметінің заңнамасын
ескергендігімен анықталады. Жекешелендіруді электронды оқытудың
артықшылығының бірі санайды. Ол рас, бірақ жекешелендіру нақты оқытушылық
бағдарламалардың мүмкіндіктерімен шектелгенмен, бағдарлама-лаушыдан көп
уақыт пен күшті талап етеді.
Компьютерді оқытуға енгізу стратегиясын таңдауда көпаспектілі маңызды
мәселе пайда болады, бұл стратегия барлық артықшылықты пайдаланып, шығынды
алдын алуға мүмкіндік беруші еді, болмаса, ол адамды білім мен пракикалық
дағдымен байытумен қатар, адамгершілік кейпін түзуші оқу-тәрбиелік
процестің сапасына кері әсерін тиігізеді.
Көп жағдайда мектептерде неғұрлым аз қарсыласу жолымен жүруді таңдайды:
кітаптардың мазмұны мен есептердің түрлерін бағдарламалаудың тіліне
ауыстырып, оны машинаға енгізеді. Егер материал сабақ кезінде, мәселен,
математика тілінде, түсініксіз болса, компьютерде ол түсінікті бола
қоймайды, керісінше күрделене түседі.
Бағдарлама авторлары мұндай жағдайда компьютердің ақпаратты өңдеу,
ақпарат берілісінің көлемін және жылдамдығын ұлғайту сияқты зор
мүмкіндіктерінің арқасында оқушының оқу материалымен жұмысын жетілдіруге
тырысады. Әрине, адамның ақпаратты өңдеу мүмкіндіктері де бар. Дегенмен,
ақпараттық жүктемені тек оқушы өзі талап еткен жағдайда ғана ұлғайтуға
болады. Ал мұндай жайт оқушы материалды толықтай түсініп, алынған мәліметті
тәжірибемен байланыстыра алған кезде ғана болуы ықтимал. Аталған жағдайда
ақпарат білімге айналады.
Компьютерлендіру тәжірибесі жиналған елдердің, алдымен Батыстың дамыған
елдері зерттеушілерінің қорытындысы бойынша, осы саладаға жетістіктер ЭЕМ-
ді пайдалану арқылы дәстүрлі оқыту жүйесін түбегейлі өзгерте алмайды.
Компьютерді үйреншікті оқу процесіне енгізіп, ол білім беруде революция
жасайды деп сенуге болмайды. Одан да оқу процесінің концепциясын өзгертіп,
компьютерді оқытудың жаңа әрі қуатты құралы ретінде пайдалану керек.
Шетел әдебиетінде компьютерді енгізу білім беру концепциясына
негізделуі тиіс делінген, мұндағы басты мақсат өндірістік жағдайда кәсіби
қызметтерді орындауға қажетті білімді, білік пен дағдыларды жинау болып
табылады, ал білім берудің ескі концепциясы оның талаптарына сәйкес
келмейді.
Тиімді электрондық оқыту деп оқушының ойлау қабілетін қалыптастырып,
дамыту мүмкіндігін қамтамасыз ететін оқыту түрін есептеуге болады. Бұның
өзінде алдымен компьютерлік ойлау заңдылықтарын зерттеу қажет. Компьютер
құралының көмегімен қалыптасып әрекет ететін ойлау түрі үйреншікті басылым
мәтіннің немесе техникалық құралдың көмегімен қалыптасқан ойлаудан
әлдеқайда ерекше.
Жоғарыда аталғандай, электрондық оқыту мәселесі компьютерлерді жаппай
өндіруге, оларды қалыптасқан процеске енгізуге қатысты емес. Оқыту
құралының өзгеруі, дидактикалық жүйедегі кез келген бөлімнің өзгерісі
сияқты, осы жүйенің түгелдей өзгеруіне әкеледі. Есептегіш техниканы
пайдалану адамның мүмкіндіктерін кеңейтеді, бірақ ол есептерді шығару
құралы болып қалады, оны пайдалану тек белгілі бір мақсатқа жетудің жолы,
сәнге немесе шараға айналуы тиіс.
Оқытуды компьютерлендіру бұрыннан қалыптасқан оқу процесіне жаңа
құралды қосу ғана емес. Жаңа оқу процесін заманға сай психологиялық
–педагогикалық теория негізінде жобалап отыру қажет. Мұндай міндет
оқытушылық бағдарламаларды оқу сабақтарына дайындаудан күрделірек.
Компьютерлендірудің тағдырының аяғы бүтіндей оқу-тәрбиелік процестің
педагогикалық және психологиялық дәлелденген өзгерістеріне байланысты
болады.
Компьютерлік оқыту әдістерінің ерекшеліктерін талдай келе, С. А. Илюшин
мен Собакин Б. Л. келесі тұжырымға келді:
Оқыту тәжірибесінде оқытудың төрт негізгі әдісі қолданылуы мүмкін,
олар:
- түсіндірушілік-суретті;
- репродуктивтік;
- проблемалық;
- зерттеу.
Бірінші әдісте оқушы мен оқыту жүйесі арасында кері байланыс
болмайтындықтан, оны ДК жүйесінде пайдалану қолайсыз (мұндай тұжырым
компьютерді немесе компьютерлік кешенді пайдалану арқылы өткізілетін
түсіндірушілік-суретті сабаққа қайшы, мүмкін аса жарық, бірақ тіптен
қолайсыз емес) [10].
Электрондық оқыту арқылы өтетін оқытудың репродуктивтік әдісі
мұғалімнің және (немесе) ДК-нің оқушыға беретін білімін меңгеруді және
оқытылған материалды қабылдау мен оны ұқсас жағдайдарда қолдану бойынша
оқушы қызметін ұйымдастыруды білдіреді. ДК қолдану арқылы осы әдісті
пайдалану нәтижесінде оқыту процесін ұйымдастыру сапасын анағұрлым
жақсартуға болады, бірақ қолданыстағы дәстүрлі сызбамен салыстырғанда оқу
үрдісін түбегейлі өзгере алмайды. Осы тұста проблемалық және зерттеушілік
әдістерді пайдалану ыңғайлы.
Оқытудың проблемалық әдісі кейбір проблемаларды шешудің жолдары мен
тәсілдерін іздеу арқылы оқу процесін ұйымдастыруда ДК мүмкіндіктерін
пайдаланады. Мұндағы басты мақсат оқушылардың танымдық қазметтерін
жетілдіруге шамасынша көмектесу болып табылады. Оқу процесінде алынған
білімнің негізінде есептердің алуан түрлі топтары шешіледі, сондай-ақ
қойылған проблеманы шешуге қажетті бірқатар қосымша білім шығарылып
талданады. Басты назар ақпаратты жинау, реттеу, талдау және беру бойынша
дағдыны қалыптастыруға аударылады.
ДК-ні пайдалану арқылы зерттеу әдісін қолдану белгілі бір тақырып
аясында ғылыми-техникалық зерттеулер жүргізу процесінде өздігінен
шығармашылық жұмыс жасауды қамтамасыз етеді. Оқытудың осы әдісін пайдалану
кезінде оқыту үрдісі белсенді зерттеудің, ойынның нәтижесі іспетті болады,
себебі аталған басқа әдістерге қарағанда аяғы өте қуанышты және табысты
болып көрінеді. Зерттеу әдісі объектілер мен жайттардың оларға әсер ету
процесінде әдістерді зерттеуді білдіреді. Табысқа жету үшін әсерге қарсы
тұра алатын орта болуы қажет. Осы тұста моделдеу, яғни өмірдегі объектіні,
жағдайды және ортаны қарқынды түрде имитациялық елестету, орнын баспас
құрал болып табылады.
Компьютерлік моделдер басқа моделдерге қарағанда өз икемділігімен және
әмбебаптығымен бірқатар артықшылығы бар. ДК-де моделдерді пайдалану кезінде
уақытты бәсеңдетуге және жылдамдатуға болады, кеңістікті қысқартуға және
созуға болады, кәдімгі өмірде қымбат тұратын, қауіпті немесе мүмкін емес
әрекеттерді орындауға болады.
Мектепті компьютерлендіру процесінде басты назарда 3 проблема аспектісі
тұрады, олар:
- жабдықтар;
- мұғалімдерді даярлау;
- бағдарламалық қамсыздандыру.
Алғашқы екі тармақтың мәселесі бұдан бұрын айтылған болатын, сондықтан
бірден үшіншісіне көшейік.
Бағдарламалық қамсыздандыру электрондық оқыту сапасына зор ықпалын
тигізетін фактор болып табылады. Қазіргі кезде әлемде оқытушылық
бағдарламалардың орасан зор қоры бар, олардың бір бөлігі біздің еліміздің
аумағында қолданылады. Бұл қор жеке әзірленген өзіндік бағдарламалармен
толығып отырады. Осы материалдардың ішінде бағыт табу үшін белгілі бір
жіктеу қажет.
Компьюерлік оқытушылық бағдарламалардың көпшілігінен үш кеңінен тараған
бағдарламаны атауға болады:
- сабақта оқушылар мен мұғалімге көмек көрсетуге арнайы жазылған
пайдалануға дайын оқытушылық (дидактикалық) бағдарламалар. Арнайы
оқытушылық бағдарламалар пайдалануға дайын бағдарламалық өнім болып
табылады, сондықтан оны мұғалім оқу аудиториясында топтық жұмыстар
жүргізуде де, оқушы жеке пайдалану құралы ретінде де қолдана алады. Мұндай
бағдарламаға араласуға болмайды, тек пайдалану мөлшерін қадағалап отыру
қажет. Бұл бағдарламалардың кідіруі, негізсіз аяқталуы оның кемшілігі болып
саналады, себебі оны әзірлеушілерге үлгілі стандарттар мен типтік
дидактикалық материалдар тірегі үшін үлкен жауапкершілік артылады;
- оны неғұрлым көп пайдалану оқыту мақсатындағы моделдеуге айналады,
яғни оқушылар белгілі бір оқу құбылысын, өндірістік процесті, ғылыми
ережені үйреніп, компьютерлік моделдеуді пайдаланады. Шығармашылық
белсенділік –оқушыға осында ұсынылатын ең маңызды мүмкіндік. Моделмен жұмыс
жасауды ойынмен үйлестіруге болады;
- алуан түрлі нақты сабақтық мазмұнмен толтыруды көздейтін кейбір
бағдарламалық қабатты білдіретін жабдықтаушы-бағдарлама. Мұндай типтегі
бағдарламаларды пайдаланушы-бағдарламалаушы емес болғанда түрлі оқу
материалын толтыруға арналған бағдарламалық қабатты түзуге және оқуда қарым-
қатынасты ұйымдастыруға арналған бағдарламалық және аппараттық
қамсыздандыру құралдар кешенінің ЭЕМ негізінде ұйымдастыру ретінде
анықтауға болады.
Бағдарламалық қамсыздандырудың жаңаша дамуынан үш қабатты графика мен
мәліметтердің ұлғайтылған массивтерін пайдаланатын компакт-дискілерде
оқытушылық бағдарламалар пайда болды. Оған қоса, әр тәжіибеші-педагогқа
(бағдарламалау тіліне жүгінбестен) өз оқытушылық бағдарламаларын өздігінен
құруға мүмкіндік беретін бағдарламалық педагогикалық құралдар әзірлену
үстінде.
Қазіргі таңда әр түрдің аясында толыққанды бағдарламалар қоры құрылды,
олар сауда желісі арқылы таратылып, оқу процесінде жиі пайдаланылады.
Тәжірибеде толықтай аяқталған және белгілі бір тақырыпқа, пәнге
бекітілген, жұмысқа бірден енгізуге дайын бағдарламалар жиі кездеседі.
Энциклопедия, жолсеріктер сияқты бағдарламаларды эпизодтық мақсатты
қолданылады, бұл жағдайда мұғалімге алдын ала бағдарламамен таныстыруы үшін
және мазмұны жағынан сабақ логикасымен сәйкестігі үшін үлкен жауапкершілік
артылады. Үшінші типтегі бағдарламалар – жабдықтаушы – бағдарламалар немесе
қабатты – бағдарламалар өте сирек қолданылады, себебі қосалқы авторлығы
бар, яғни, компьютерлік сабақтар мазмұнын әр ұстаз өзінше құрастырады.
Педагогтар арасында оқытушылық бағдарламаларды жіктеу қағидаларына
қатысты пікірлері әр түрлі, көпшілігі жіктеудің өз нұсқасын ұсынады.
Электронды оқытуды пайдаланумен тиімді оқыту келесі жалпы қағидалар мен
2-кестеде келтірілген олардың қорытындыларына негізделеді:
2-кесте – Жалпы қағидалар мен қорытындылар
Жалпы қағидалар Қорытындылар
Оқушының оқу процесіне белсенді Оқушыны жетілдіру үшін шамасынша
қатысуы көмектесу
Оқушылардың оқу процесіндегі Талдаудың қалыпты сызбаларын
жағдайларға тұрақты жеке талдау пайдаланудан аулақ болу, оқытудың
жасауы түрлі сатысындағы міндеттер мен
жайттарды ауыстыру
2-кестенің жалғасы
Жалпы қағидалар Қорытындылар
Оқу үрдісінде кері байланыс Әрбір нақты жағдайда оқушыға оның
белгілерінің болуы әрекеттері туралы хабарлап отыру
Оқу үрдісінде жылдам кері Мүмкіндігініше сол сәттік кері
байланыстың болуы байланысты қамтамасыз ету
Оң нәтиже бермейтін әрекеттен басӘрекеттің тіленбеген нұсқаларын
тарту растамай-ақ басып тастау
Өткен материалды тұрақты қайталарБұдан бұрын көрсетілсе де, әрекет
отыру тәсілдерін тәжірибеден өткізу және
растау
Оқыту процесінде әрекет Растау тәсілдерін жеке дара таңдау
растауларының саны мен реттілігін
жекешелендіру
Оқу процесіндегі қызулы жағдайдыңОқыту мақсатына антипатия білдірмеу
болуы және оқушыға жүктемелерді ұлғайта
отырып, оқыту жетістіктерін
төмендетпеу
Оқушының жай-күйіне және Жоғарыда келтірілген қағидаларды қатал
көңіл-күйіне қарамастан, сыртқы әрі бірбетті емес, ал икемді пайдалану
ортаны қабылдау жеке
ерекшеліктерін есепке алу
Соңғы техникалық жетістіктер оқу процесінде қолданыс тауып келді, бұл
жағдайда ДК айрықша емес. ДК-ні оқу процесінде пйдаланудың алғашқы
сынақтары есептегіш машина оқыту процесінің тиімділігін арттыратынын,
білімді есепке алу мен бағалауды жақсартатынын, мұғалім әр оқушыға жеке
есептеді шығаруда жекеше көмегін беретіндігін, жаңа бағыттар түзуді және
құрастыруды жеңілдететінін көрсетті.
ДК мәліметтерді өңдеуде сөздер, сандар, суреттер, дыбыстар және т.б.
ретінде ұсынылатын қуатты құрал болып табылады. Басқа белгілі жабдықтармен
қатар ДК адам мүмкіндіктерін арттыра түседі. Дегенмен, мәселен, физикалық
мүмкіндіктерді арттыратын балғаға қарағанда, немесе сезім органдарының
мүмкіндіктерін арттыратын телефонға қарағанда, ДК адамның ми мүмкіндіктерін
кеңейтеді. ДК-нің құрал ретіндегі басты ерекшелігі мәліметтерді алумен және
өңдеумен байланысты түрлі жұмыстар түрін орындауға арналған баптауларының
болуы (бағдарламалаушы).
Электрондық оқытуды оқу процесінде пайдалану ойлау дағдыларын және
күрделі мәселелерді шешу білігін дамытудың жаңа жолдарын ашады, оқытуды
жетілдіру үшін жаңа мүмкіндіктер береді. ДК аудиториялық және өздік
сабақтарды әлдеқайда қызықты, қарқынды әрі сенімді етіп, оқытылатын
мәліметтердің зор ағымын жеңіл жетімді етеді.
ДК-нің оқытудың басқа техникалық құралдарынан басты артықшылығы
икемділігі, оқытудың түрлі әдістері мен алгоритмдерін баптау мүмкіндіктер
беруі, сондай-ақ әрбір жеке оқушының әрекетіне жекеше әсер етуі болып
табылады. ЭЕМ қолдану оқыту процесін неғұрлым белсенді етіп, зерттеу және
іздеу сипаттарын береді. Оқулықтарға, теледидарға және кинофильмдерге
қарағанда, ДК оқушы әрекеттеріне бірден жауап беруге, әлсіз оқушыларға
материалды қайталау, түсіндіру, ал дайындалған оқушыларға неұғрлым күрделі
әрі аса күрделі материалға өтуіне мүмкіндік береді. Осы сәтте әр оқушыға
жеке жеңіл әрі қалыпты оқыту іске асады.
Әдебиетте кітап пен ДК мәлімет көзі ретінде жиі салыстырылады. Осындай
талқылаудың мазмұны 3-кестеде келтірілген.
3-кесте – Кітап пен ДК салыстыру мүмкіндіктері
ДК Кітап
Жетімділігі Бөлшектік Толық
Тасымалдануы Жоқ Толық
Ақпараттық жүйенің сипатыАшық Жабық
Ақпарат көлемі Көлемі тұрақсыз, Сөзсіз шектеулі
шексізге жақын
Ақпаратты өңдеу Жоғары (ықтимал, Аса жоғары емес,
жылдамдығының деңгейі автоматтандырылған) субъектілік факторларға
байланысты
Сапа деңгейі Үстірт танысу Бөлшектік, мағыналы
мүмкіндігін береді
Қоғамдық баға Бекітілмеген Сөзсіз жоғары
ДК-нің мұғалімнен айырмашылығы білім деңгейін бағалауда абсолюттік
әділдігінің болуы, машинаның мінезі ауытқамайды, көңіл-күйі мен қал-жағдайы
әсер етпейді, әлсіз оқушылар үшін көңілі қалмайды.
Сонда да ДК мұғалімнің орнын баспайтынын есте сақтау керек, бірақ
олардың өте пайдалы көмекшісі бола алады.
Оқытушылық бағдарламаларды пайдалану арқылы бір жағынан, оқушылар өз
дайындық деңгейіне сәйкес жеке ырғағымен жұмыс жасау мүмкіндігіне ие
болады. Ол оқыту процесіне оң әсерін тигізеді, себебі оқушы – шешімді
таңдауда зор еркіндік алады, оқыту процесінде ДК-мен жарыс және т.б.
элементтер бар.
Екінші жақтан, оқытудың мұндай жекешендірілуі мұғалім жұмысына әсерін
тигізеді. Мұғалімге тек аралық қызметі қаупі төнеді. Мұндай жағдайда
мұғалім оқыту процесіне әсер ету және оқушының дайындық деңгейін бағалау
мүмкіндігінен айырылады, себебі оның көпшіліктің оқу процесіндегі
қарқындықты бақылау мүмкіндігі жоқ.
Осыдан мұғалімнің оқушылармен оқу процесінің тиімділігін төмендетпей ақ
жұмыс жасауын жеңілдететін оқу процесін ұйымдастыру мәселесі туады.
Басылымдардың көпшілігінде авторлар компьютерлік сыныптарда оқу
процесін екі кезеңге бөлуді ұсынады:
- теориялық материалды игеру;
- тәжірибеде теориялық білімін қолдану.
Бірінші кезеңде басты әрекет етуші тұлға мұғалім. Білім беру процесінің
дәстүрлі құралдары тақта мен бор. Білім беру жылдамдығы үлкен емес. Осы
жағдайда демонстрациялық жабдықтарды қолдану жақсы шешім. Ол слайдтармен
немесе жұқа пленкалармен жұмыс жасауға арналған үйреншікті прекциялық
құрылға, сондай-ақ суретті компьютерден экранға түсіретін, немесе
компьютерден диагоналі үлкен теледидарға түсіретін құрылғы болуы мүмкін.
Мұндай жабдық тоеорияны көрнекі түсіндіруге ғана емес, сонымен қатар
оқытушылық компьютерлік бағдарлама ретінде тәжірибе жүзінде көрсетуге
мүмкіндік береді, мұғалім-оқытушы жүйесіндегі ақпараттық жылдамдықты
ұлғайтып, қабылдау беріктігін анағұрлым арттырады.
Екінші кезеңде мұғалім бақылаушы және кеңесші ролін атқарады. Мұғалім
өз компьютерінен оқушылардың жұмыс барысын бақылап отыра алады. Қарап қойып
отырып, жылдам араласу қажет болғанда, өз дербес компьютерінен оқушының
клавиатурасы мен мышкасын басқарады. Жұмыс жасау барысында екі жақ та бір-
бірімен хаттармен алмаса алады, мультимедиа құралдары, атап айтқанда,
бейнекамера, микрофон мен наушниктер болған жағдауда жанды сұхбат жүргізе
алады.
Және тағы бір жайт, психологиялық тұрғыда неғұрлым күрделі әрі
алаңдаушылық жайт – бақылау.
Компьютерлік оқыту жүйесіндегі бақылау келесі деңгейлерді тексеруден
құралады:
- сабақ деңгейінде – білімді ағымдық бақылау;
- блоктар деңгейінде – білімді аралық бақылау;
- модульдер деңгейінде – білімді ағымдық бақылау;
- барлық ЭОБ деңгейінде – білімді қорытынды бақылау.
Бақылаушы қызметті іске асыру тиімділігі көбінесе енгізу формасымен,
яғни сұхбатты ұйымдастыру формасымен, және жауаптарды талдаумен байланысты.
Бақылау сапасы қателер себебін диагностикалау мүмкіндігіне байланысты.
Мұндай жағдайда мұғалімге материалды саналы құрастырудың көмегі орасан зор.
Түзетуші қызмет оқушы мен мұғалім жүйесі (мұғалім(ДК) арасындағы дереу
кері байланыстың көмегімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz