САН ЕСІМДІ ПРОБЛЕМАЛЫ ОҚЫТУ

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

САН ЕСІМДІ ПРОБЛЕМАЛЫ ОҚЫТУ

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1. Оқыту теориясы және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1.1. Оқытудың түрлері және әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.Проблемалы оқытудың теориялық
қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3. Проблемелық оқытудың негізгі
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .

2.Сан есім туралы жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.1. Сан есімнің жалпы сипаттамасы және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2.Сан есімді оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..

Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі. Еліміздің егемендік алу нәтижесінде қоғамдық
өмірдің барлық салаларында әлемдік стандарттарға сай жаңа технологиялар
енгізілуде. Жаңа технология шығарылатын өнімнің сапасын көтеруге
негізделген. Бұл Қазақстан Республикасында өндірілетін өнімнің әлемдік
тауар айналымында өз орнын алуға ұмтылыстан туған үрдіс. Осындай үдерістен
білім беру салалары да шет қалған жоқ. Соның әсрінен қазақ тілін оқыту
үрдісі жетілуде. Бұл мектептегі оқыту үрдісін жаңа әдістер мен
технологиялар арқылы ұйымдастыруға алып келді. Бұл үрдіс оқушылардың
білімін арттырып қана қоймай, оның сана сезімін, ойлау қаблетін, тұлғалық
қасиеттерін жан – жақты дамытуға арналған.
Бұл білім беру саласында оқушыға жаңа көзқараспен қарауды
үйретті. Мұндай көзқарас оқушының жеке басының дамуына, тұлға ретінде
қалыптасуына, әдеби тілде сөйлеуіне, оқытуды демократияландыру мен
ізгілендіруге ықпал етті. Сондықтан қазақ тілін оқыту мәселесі әдіскер
ғалымдардың басты назарында.
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаев 2006 жылдың
1-наурызындағы халыққа жолдауында: Білім беру реформасы – Қазақстанның
бәсекеге нақтылы қаблеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса
маңызды құралдарының бірі деген. Сонымен қатар, білім беру сапасын арттыру,
дам қарқынын күшейту және дербестендіру, қоғам мүшесінің ой өрісінің даму
деңгейін көтеру керек, -деген.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында көрсетілгендей,
білім беру жүйесінің негізгі міндеті ұлттық және жалпы адамдық құндылықтар,
ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұғаның қалыптасуы мен
дамуына қажетті жағдай туғызу болып табылады.
Оқыту технологиясы ұғымы педагогикада және жеке әдістемеде
әсіресе соңғы уақытта кең таралып отыр.Байқауымызша, бұл ұғымның пайда
болуы техногендік өркениеттің дамуымен байланысты және ХХ ғасырдың
басындағы Еуропаның елдері мен АҚШ-та технология ұғымының өзі де, оған
байланысты мәселелері де арнайы зерттеулерге арқау бола бастаған кезге
жатады. Оқыту технологиясы – бұл оқушылардың қызметін құру. Мұнда
оқушылардың өнімді қызметін ұйымдастыруға мүмкіндік беретін оқу
жағдайларында басымдылық береді. Кең таралғандығы мен негізділігінде, білім
беру тарихындағы айқын белгіленген мәні орнына қарамастан, сол ұғымның
мазмұнын ашу, оның көлемі үнемі талдану үстінде және бүгнгі күнге дейін
түсініктемесі жоқ.
Проблемалы оқыту оқыту процесін күшейетін болғандықтан, ол
активтендірумен теңестіреді. Оқытды активтендіру, мектеп оқушыларының
белсенділігі, оқушының танымдық белсенділігі, Прблемалық оқыту
терминдері көбінесе сараланбай қолданылады. Алайда, бұл ұғымдардың мазмұнын
анықтауда, белсенді оқытудың мәнін түсінуде де пікір брлігі болмады.

Заманауи білімдендірудің мақсаты шығармашылыққа баулу екені даусыз.
Шығармашылық дегеніміз жаңалықты ашу. Осыған орай проблемалық оқытудың өзі
де шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми – оқу мәселені бейқалыпты
әдістермен шешу. Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні+ мұғалім жаңа
білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды
қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Зеттеудің басты тақырыбы сан есмдер болып табылады. Сан есімдер
сөйлемдегі сөздердің барлығымен бірдей қарым – қатынасқа түсе бермейді.
Олардың тікелей ттіркесетін негзгі сөздері – зат есімдер, зат есімнен
жасалған туынды сын есімдер және етістіктер ғана. Өзге сөз таптарынан басқа
да сөздерді талғамайтын, ғана, ақ демеуліктерін атауға болады. Ал сан
есімдердің өз ара бір – бірімен тіркесуі күрделі сан есімдерде кездеседі.
Зерттеудің мақсаты: Проблемалық оқыту тәсілі арқылы оқушылардың логикалық
қаблетін, оқ еңбегіне қызығушылығын арттыру, оқушылардды өздігінен саналы
ұмыс жасай білуге үйрету, сонымен қатар, сан есімді осы оқыту тәсілі арқылы
оқытып, берік білімге, оқытудың жоғары нәтижесіне қол жеткізу.
Зерттеудің міндеттері:
-Оқытудың түрлерімен танысу;
-Ғылыми – әдістемелік әдебиеттердегі проблемалық оқытудың теориялық негізін
анытау;
-Проблемалық оқытудың негізгі ерекшеліктерін қарастыру.
-Сын есімді оқытуда проблемалы оқыту тәсілін қолдану әдісімен танысту.

1. Оқыту теориясы және түрлері.
1.1. Оқытудың түрлері және әдіс-тәсілдері.
Оқыту теориясы мен тәжірибесі дамуының жалпы заңдылықтарының бірі-
дидактикалық жүйелердің бірізділігі, сабақтастығы. Әрбір жаңа жүйе дәстүрлі
жүйелердің күшті қасиеттерін, идеяларын, тәжірибесін өзіне сіңіріп алады.
Оқыту - ғылыми білімдерді, біліктерді және дағдыларды игеруі бойынша,
шығармашылық қабілеттерін,дүниетанымдықты, өнегелі-
әдепті көзқарастарды дамыту бойынша оқушылардың белсенді танымдық қызметін
ұйымдастыру мен ынталандырудың педагогикалық үрдісі. Оқыту теориясы мен
тәжірибесі дамуының жалпы заңдылықтарының бірі-дидактикалық жүйелердің
бірізділігі, сабақтастығы. Әрбір жаңа жүйе дәстүрлі жүйелердің күшті
қасиеттерін, идеяларын, тәжірибесін өзіне сіңіріп алады. Оқыту - ғылыми
білімдерді, біліктерді және дағдыларды игеруі бойынша, шығармашылық
қабілеттерін, дүниетанымдықты, өнегелі-әдепті көзқарастарды дамыту бойынша
оқушылардың белсенді танымдық қызметін ұйымдастыру мен ынталандырудың
педагогикалық үрдісі. Қазіргі заман түсінігі бойынша оқыту үрдісінің келесі
белгілері бар:
1. екі жақты сипаты;
2. оқытушы мен оқушылардың бірлескен әрекеті;
3. оқыту жағынан басқаруы;
4. арнайы жоспарланған ұйымдастрыу мен басқару;
5. бүтіндік пен бірлік;
6. оқушылардың жас дамуының жас ерекшеліктеріне сәйкестігі.
Міндетті оқыту - ағартушы саясаттың ұстанымы, осыған
сәйкес заңнама тәртібінде белгілі бір жастың балалары белгіленген
мөлшерде білім алуы тиіс. Барлығына жалпы және ақысыз білім - бірнеше
жүзжылдықтар бойындағы халық массасы негізгі демократиялық міндеттерінің
бірі.
Ашық оқыту - бірқатар шетелдердегі мектептерде оқу жұмысын ұйымдастыру
тәсілі. Ашық оқытуға сынып-сабақтық жүйеден және берілген мөлшерлер
негізінде үлгерімді бағалаудан бас тарту, оқу кеңістігінің ашық, икемді
ұйымдастырылуы, оқу топтарының жылжымалы құрамы, сонымен бірге оқу
жұмысының түрлері мен тәсілдерін баланың еркін таңдауы тән.
Оқыту тәжірибесі - табиғи тәжірибенің әр түрлілігі, ол психикалық
құбыластардың (зерттеу мәнін құрайтын) шақырылумен қатар, оның тәжірибе
жағдайларында қалыптасқанымен ерекшелінеді. Оқыту
тәжірибесі психологияда тек зерттеу үшін ғана емес, сонымен қатар ақыл-ой
дамуының, яғни тұлғаның үйренушілік деген қасиетінің диагностикасын
жасауында қолданылады.

Енгізілген оқыту - тәжірибелі нәтижеге жетуге бағытталған, арнайы
ұйымдастырылатын және жоспарланатын оқу әрекеті, ал бұл үшін
қажетті білімдер жолшыбай игеріледі.[1]

Дистанциялық оқыту - бұл кез келген жерде тұратын әр адамның кез
келген колледж немесе университетті ң бағдарламасын оқуға мүмкіндік беретін
білім технологиясы. Бұл мақсатты іске асыруы қазіргі заман ақпаратты
технологиялардың бай жиынтығымен қамтамасы етіледі: оқулықтар және тағы
басқа басылымдар, оқытылатын материалдарды компьютертелекоммуник ациялар
арқылы жіберу, видеосуреттер, компьютер телекоммуникациялар арқылы
өткізілетін пікірталастар мен семинарлар, оқу бағдарламаларының ұлттық және
аймақтық теледидардан және радиодан жүргізуі, кабельді теледидар және дауыс
поштасы, екі жақты видеоконференциялары, және т.б. дистанциялық оқыту
оқушыларға оқытудың орны мен уақытын, негізгі қызметін үзбей, оның ішінде
алыс аудандарда тұратын адамдарға оқыту мүмкіндігін, пәндерді таңдау
еркіндігін, ғылымның, білім мен мәдениеттің көрнекті өкілдерімен танысу
мүмкіндігін қамтамасыз етеді.[1]

Инклюзивті оқыту - мүгедек пен дамуында сәл бұзушылығы мен ауытқулары
бар балалардың дені сау балалармен бірге олардың әлеуметтендіру және
интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы бірлескен оқыту. Инклюзивті
оқыту біріктірілген (оқушы дені сау балалар сыныбындатобында оқиды және
дефектолог-мұғалімнің жүйелі көмегін алады), жартылай (жеке балалар күннің
бір бөлігін арнайы топтарда, ал екінші қарапайым топтарда өткізеді),
уақытша (арнайы топтардағы балалар және қарапайым топтардың оқушылары
бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді өткізу үшін
біріктіріледі), толық (дамуда ауытқулары бар 1-2 бала бала бақшаның,
сыныптың, мектептің қарапайым топтарына енгізіледі, мамандардың бақылауы
бойынша түзету көмегін ата-аналар көрсетеді) болады.

Контекстік оқыту - болашақ кәсіби еңбектің пәндік және әлеуметтік мазмұны
байланысқан және бұл арқылы студенттің оқу қызметін маманның кәсіби
қызметіне аударудың шарттары қамтамасыз етілетін оқыту. Контекстік оқыту
кәсіби оқытудың негізгі қарама-қайшылығын, яғни маман қызметі сапа жағынан
өзге оқу қызметінің құралдарымен қамтамасыз етілу қажеттілігін, өтеуге
мүмкіндік жасайды. Бұл қарама-қайшылық контекстік оқыту студенттер қызметі
қозғалысының динамикалық моделін іске асыру арқылы өтіледі: өзіндік оқу
қызметінен (мысалы лекция формасында) квази кәсіби (ойын формалары) және
оқу-кәсіби (студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысы, өндіріси к тәжірибе және
т.б.) арқылы өзіндік кәсіби қызметке. А.А. Вербицкиймен жасалынады.

Политехникалық оқыту - оқушылардың қазіргі заман өндірісінің жалпы ғылыми
ұстанымдарын игеруге, өндірістің техникалық құралдарымен жұмыс істеудің
тәжірибелік әдістері мен дағдыларын үйренуге және дамуына қарай қазіргі
заман техникасы мен технологиясын б ілу қабілеттілігін қалыптасуына
бағытталған оқыту. Қазіргі уақытта политехникалық оқыту техникалық
кәсіптердің мамандарын дайындайтын арнайы оқу орындарында қамтамасыз
етіледі.

Проблемдік оқыту - оқытылушылардың іздену қызметіне, олардың шынайы өмірлік
және оқу қарама-қайшылықтарды айқындау мен шешуге негізделген белсенді
дамыта оқыту. Проблемдік оқыту іргетасы мәселені (теориялық және
тәжірибелік мүддедегі күрделі танымдық мақсатты) қозғау мен негіздеу болып
табылады. Егер мәселе оқытушыларды қызықтырса, сонда проблемдік жағдай
туындайды. Оқу үрдісінде мәселеліктің үш деңгейі болуы мүмкін: проблемалық
мазмұндау, жартылай-іздену және зерттеу деңгейлері.

Бағдарламалы оқыту - алдын ала кұрастырған оқыту бағдарламасы бойынша
қамтамасыз етілетін оқытудың бір түрі, ол әдетте бағдарламалы оқулықтар мен
оқыту машиналары арқылы іске асырылады. Бағдарламалы оқыту барысында
оқытылатын адамның материалы мен қызметі өлшемдерге(дозаларға) және
қадамдарға (оқыту кезеңдері) мүшеленеді; әр қадамды орындауы бақыланады,
материалдың келесі өлшемін меңгеруге ауысуы өткенді игеру сапасына
байланысты болады. Бағдарламалы оқыту Б.Ф. Скиннер, Н. Краудер, атамекен
психологтары мен педагогтары - А.И. Берг, В.П. Беспалько, А.Н. Леонтьев,
П.Я. Гальперин ЮА. Самарин, Т.А. Ильина құрастырған.

Дамыта оқыту - оқу үрдісінің адамның мүмкіндіктері мен оларды іске асыруына
беттеу. Дамыта оқыту тұжырымдамасында бала мұғалімдегі оқыту әсерлерінің
объектісі ретінде емес, ал оқытудың өздігінен өзгеретін субъектсі ретінде
қарастырылады.

1.2. Проблемалық оқытудың теориялық негіздері.

Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау екені
даусыз. Шығармашылық дегеніміз жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа
проблема, жаңа әдіс) ашу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де
шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми-оқу мәселені бейқалыпты әдістермен
шешу. Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын
түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды
шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлесін қосқан
педагог-ғалымдар: Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский. Мысалы, Дистервегтің
дәлелдеуінше, "жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп
табуды үйретеді”.
Проблемалық оқытуды ойдағыдай іске асыру үшін шәкірттерге ұсынатын
проблемалық сұрақтар жүйесін жасап шығу қажет. Ескеретін жайт: кез келген
сұрақ проблемалы бола бермейді. Проблемалы сұрақтың жауабы дайын болмайды,
оны оқушы міндетті түрде өзі іздеуі шарт. Ол сұрақ баланың сана-сезімінде
қиындық туғызуы қажет. Оқушы іштей түйсінген ойлау қиыншылығы проблемалық
жағдаят деп аталады. Проблемалық сұрақ, бір жағынан, қиын болуы, екінші
жағынан, оқушының шамасына лайық болуы керек. Осындай проблемалық жағдаят
туғызу, проблемалық сұрақ қою – проблемалық оқытудың алғашқы кезеңі.
Келесі кезеңінде бала іштей өз білімін талдап, таңдап, олардың жауап алуға
жеткіліксіз екенін анықтайды да ізденіс жолына белсенділікпен түседі.
Үшінші кезеңде ол сұрақтың жауабын дұрыс шеше білу амалдарын, жаңа білімді
меңгереді. "Мен білдім!” деген қуанышты жағдайға жетеді. Кейінгі кезеңдерде
дұрыс жауапты тексереді, алғашқы гипотезамен салыстырады, алынған білім мен
білікті қорытындылайды, жинақтайды.
Мұғалім проблемалы оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылқтарына
дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте, оқытудың
бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен,
проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан
проблемаларды ізденіс арқылы шешу талап етіледі.
Проблемалық оқытудың тиімді жақтары:
-          Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттырады;
-          Оқу еңбегіне қызығушылығын арттырады;
-          Оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйретеді;
-          Берік білімге, оқытудың жоғары нәтижесіне жеткізеді.
Проблемалық оқытудың кемшіліктері:
-          Оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға әлсіз ықпал ету;
-          Мақсатқа жету үшін көп уақыт жұмсау.
Қазіргі мектептерде түсіндірмелі және проблемалық оқыту түрлері бірге қатар
қолданылады.
Проблемалық оқыту - мәні проблемалық ситуация туғызу мен оқушылардың
оқу проблемасын дербес шешулері бойынша іс-әрекеттерін басқару болып
табылатын оқыту түрі. Проблема деп шешілуі оқушылардан білім алу үшін
белгілі әрекеттерді талап егетін есептердің, тапсырмаларын, теориялық
немесе тәжірибелік мәселелердің әртүрлілігін түсінуге болады.

Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап
бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу
құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс.

Проблемалық оқыту – оқытудың әдіс – тәсілдерін қолдана отырып
білімді шығармашылық тұрғыдан меңгеруге негізделген дидактикалық жүйе.

Проблемалық оқытудың негізгі психологиялық және педагогикалық мақсаттары:

Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын дамыту;

Оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері
мен дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік
сақталады;

Түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше білетін белсенді оқушы тұлғасын
қалыптастыру;
                                               Кез-келген нақты қызмет
саласында өз ерекшелігі болатын кәсіби проблемалық ойлау жүйесін
қалыптастыру және дамыту;

Оқу материалдарында баланы қызықтыратындай мәселе туғызу;

Білімге қасиеттілігін қанағаттандыру мақсатында
меңгеру;                                 Оқудың бала өміріндегі еңбегімен
байланыстылығы;

Оқушының өз бетімен ізденуге үйрету олардың танымдық және шығармашылық
икемділіктерін дамыту;

Оқушының белсенділігін арттыру.

Проблемалық жағдайды құрудың әдістемелік тәсілдері төмендегідей:

Мұғалім оқушыларды қарама-қайшылық жағдайына әкеліп, одан шығудың жолдарын
өздеріне қалдырады;

Біркелкі сүраққа әртүрлі пікірлерді жинақтайды;

Сыныпқа берілген жағдайды әртүрлі позициядан қарастыруды ұсынады;

Нақты сұрақтар қояды;

Проблемалық теориялық және практикалық міндеттерді анықтайды;

Проблемалық міндеттерді қояды;

Проблемалық жағдайдың құрылуы және оның оқу проблемасына ауысуы,
проблемалық міндеттердің құрастырылуы;

Проблемалық оқытудың бастапқы кезеңдері ғана, әрі қарай оқушылар оқытушының
бағыттауымен келесі шығармашылықпен ойлау операцияларын шешуге тиіс;

Проблеманы шешетіндей варианттарды ұсынып, болжамдарын айту;

Болжамдары теориялы және тәжірибелік тұрғыдан тексеру;

Қорытынды жасау;

Шешілген проблеманың дұрысытығын тексеру.

Проблема қойып оқытудың нәтижелі болуының 4 негізгі шарты бар:

Проблеманың мазмұнына қызығушылық тудыра алатындай жеткілікті мотивациямен
қамтамасыз ету;

Әрбір этапта туындап отыратын проблемалардың шама жетерліктей болуы
(белгілі мен белгісіздің тепе-теңдік қарым-қатынасы);

Шешілетін проблеманың оқушы үшін маңыздылығы;

Педагогтың оқушымен диологының өзара түсіністік пен сыйластыққа құрылу;

Оқытушы көмегі арқылы;

Проблеманың пайда болуының шешілуіне дейінгі кезең;

Проблемалық ситуацияның  пайда болуы;

Болжамды дәлелдеу;

Проблемалы сұрақты қою  және оның қиыншылығының мәніне жету,түсіну;

Проблема шешімінің дұрыстығын текс еру;

Болжам арқылы шешу тәсілдерін табу.

       Проблемалық оқыту тарихы зерттеу әдісінің пайда болуымен тығыз
байланысты болды да, оны жан-жақты зерттеу 60 жылдардан
басталды.        Проблемалық оқыту идеясы мен принциптері психолог ғалымдар
С.Л.Рубинштейн, Д.Н.Богоявленский, Н.А.Менчинская, А.М.Матюшкин
еңбектерінде көрініс тапса, мектеп оқу үрдісінде қолдану мәселесі
М.А.Данилов, М.Н.Скаткин сияқты әдіскерлердің еңбектерінде
қарастырылды.        Проблемалық оқыту мәселесімен Т.В.Кудрявцев,
Д.В.Вилькеев, Ю.К.Бабанский, М.И.Махмутов, И.Я.Лернер сияқты ғалымдар да
айналысты. Қазіргі кезеңде де бұл мәселені басқа да педагогика ғылымы
өкілдері қарастыруда.
                Проблемалық оқыту технологиясына көптеген ғалымдар әр түрлі
анықтама береді. В.Оконь проблемалық оқыту Проблемалық жағдай тудыру,
проблема көтеру, қойылған мәселелерді шешуде оқушыларға қажетті көмек
көрсету, ол шешімдердің дұрыстығын оқушылардың дәлелдеуі, оқушылардың
меңгерген білімдерін жүйелендіру және бекіту үрдісіне басшылық жасау сияқты
іс-әрекеттердің жиынтығы деп есептесе, Д.В.Вилькеев ғылыми ізденуге
негізделген оқыту проблемалық оқыту бола алады деп есептейді[1, 130 б].
Д.В.Вилькеев ғылыми ізденуге негізделген оқыту проблемалық оқыту бола алады
деп есептейді. В.Кудрявцев бойынша, проблемалық оқыту дегеніміз теориялық
зерттеулер нәтижесін тәжірибеде қолдану және талдау. Мұндай пікірді
М.И.Махмутов, Ю.К.Бабанский сияқты ғалымдар да қолдады. Мысалы М.И.Махмутов
Проблемное обучение. Основные вопросы теорий деген еңбегінде проблемалық
оқытуға мынандай анықтама береді:  Проблемалық оқыту оқушылардың танымдық
белсенділігін қалыптастыруға бағытталады және ол оқыту арқылы іске
асырылады [3].   Бұдан проблемалық оқыту оқушылардың ой-санасының белсенді
жұмыс атқаруы нәтижесінде және оладың ой-өрісін өз бетінше шығармашылық
жолмен дамыту нәтижесінде жүзеге асады деген қорытынды жасауға болады.
Проблемалық оқыту оқушы ой-санасын белсендіретін ең тиімді әдістердің бірі
болып табылады. Проблемалық оқыту нәтижесінде туындайтын белсенділіктің
мәні оқушы берілген материал негізінде өз бетімен жаңа ақпараттар тауып,
оны талдап және іс жүзінде, яғни тәжірибеде қолдана алуымен айқындалады.
Басқаша айтқанда, оқушылардың бұрыннан қалыптасқан, меңгерген білімдерін
пайдалану арқылы білімді одан әрі жетілдіру, тереңдету және дамыту болып
табылады. Оқушыға бұрыннан игерген білімдерін  жаңа проблемалық жағдайды
шешуде қалай пайдалану керектігін оқытушы да көрсетіп бере алмайды,
кітаптан да ала алмайды. Ол тек оқушының өзіндік іс-әрекеті арқылы ғана
іске асатын үрдіс. Жаңа проблемалық жағдайды шешу үшін оқушы өзі ізденеді,
зерттейді, анықтайды, жаңа мәселелердің түйінін шешеді.
        Кез келген ізденіс, зерттеу жұмысы кезінде проблема туындай
бермейді. Мысалы, оқушы оқытушының берген тапсырмасын өз бетімен орындауы,
сол сияқты ғылыми зерттеу жұмыстарына белсене қатысып, оған материал
сұрыптауы да мүмкін. Бірақ ол одан ешқандай мәселелер түйінін шешпейді. Бұл
да оқытудың белсенді түрі болады, өйткені оқытушы берген білімді оқушылар
қабылдап және оны өмірде іске асырады. Ол проблемалық оқыту белсенділігі
бола алмайды. Проблемалық оқыту белсенділігі оқушылардың өз бетінше
шығармашылық жолмен ой-өрістерін дамыту, білімдерін жетілдіру болып
табылады. Оқушылардың ой-өрісін шығармашылық жолмен белсендіру танымдық
қызығушылықты қалыптастыратын проблемалық жағдайлардың туындауымен
байланысты. Проблемалық жағдай дегеніміз - өзіне күрделі әрі қиын қандай да
бір тапсырмаларды шешуге қажетті мәліметтерді оқушының өзінің іздеп табуы.
М.А.Матюшкин сөзімен алсақ, проблемалық жағдай дегеніміз особый вид
умственного взаимодействия объекта и субъекта, характеризующийся таким
психическим состоянием субъекта (учащегося) при решении им задач, который
требует обнаружения (открытия или усвоения) новых, ранее субъекту
неизвестных знаний или способов деятельности.
      Осы айтылғандарға орай, қандай жағдайда проблемалық жағдай туындайды
және оны шешудің жолдары қандай?  деген сұрақ туындайды.
          Проблемалық жағдай туғызуда мынадай ережеге сүйену керек:
1. Проблемалық сұрақтарды оқушылардың білмеуі.
2. Проблемалық сұрақтарды шешуде оқушылардың  бұрынғы қалыптасқан
білімін пайдалану, ол жетіспеген жағдайда жаңа ұғымдарды іздестіру.
П.И.Пидкасистый проблемалық жағдай туғызу мен оны шешудің   5 кезеңін былай
деп көрсетеді:
     1  Проблемалық жағдай туғызу.
     2  Проблеманы шешу жолдарын  іздестіру және оған өз ой тұжырымын беру.
     3  Қиындық тудырған мәселеге талдау жасау,  себебін іздестіру және оны
шешудің ғылыми болжамын беру.
     4 Білімін жетілдіру арқылы берген ғылыми болжамын дәлелдеу.
     5 Проблемалық жағдайды толық шешу, оған көз жеткізу .
      Зерттеу нәтижесі проблемалық жағдай мынандай жағдайларда туындауы
мүмкін екендігін көрсетті (барлық пәндер бойынша).
      1 Оқушы қойылған мәселенің шешімін табу әдісін білмеген жағдайда,
проблемалық сұраққа жауап бере алмағанда және жаңа фактіге түсініктеме бере
алмаған жағдайда, яғни жаңа ұғымды түсіндіру үшін бұрынғы алған білімнің
жетіспеуі кезінде проблемалық жағдай туындайды.
      2 Оқушының бұрынғы меңгерген білімін тәжірибеде қолдану қажеттігі
туындаған кезде және оны тәжірибеде қолдану үшін білімнің жетіспеушілігі
анықталған жағдайда проблемалық жағдай туындайды. Білімнің жетіспеушілігін
түсінген жағдайда оқушыда танымдық қызығушылық пайда болып, ізденімпаздыққа
ынталандырады.
      3 Мәселені теориялық тұрғыда шешу мүмкіндігі бар, бірақ оны
тәжірибеде жүзеге асыру тәсілі арасында қарама-қайшылық болған жағдайда
проблемалық жағдай оп-оңай туындайды.
      4 Керісінше, мәселені тәжірибелік тұрғыда шешу мүмкіндігі бар, бірақ
оны теориялық тұрғыда негіздеуге мүмкіндік болмаған жағдайда проблемалық
жағдай туындайды.
       Ал оқу үрдісінде проблемалық жағдай тудырудың  дидактикалық
негіздері төмендегі 4 түрлі мақсатты іске асыруды көздейді.
      1) Қойылған проблемалық сұраққа, мәселеге т.б. оқушының назарын
аударту, оның танымдық қызығушылығын ояту;
      2) Оқушының ойлау қабілетін белсендіруге ықпал ететін күрделі
танымдық тапсырмалар беру;
       3) Оқушыға берілген танымдық тапсырманың, мәселенің негізгі түйінін
шешуге, қиындықтардан шығу жолдарын іздестіруге көмектесу;
       4) Тығырықтан шығудың ең тиімді жолдарын іздестіруге бағыттау.
      Проблемалық жағдайлар тудырып, оны шешу дұрыс жолға қойылған жағдайда
оқушылардың ой-өрісін жан-жақты дамытуға, интеллектісі мен зейінін
арттыруға мүмкіндік туады.
       Проблемалық оқытудың мән мағынасын ашу үшін дәстүрлі оқыту әдісі мен
проблемалық оқыту әдісін салыстырып өткен жөн.
      Басқа  оқыту әдісінен проблемалық оқытудың екі түрлі айырмашылығы
бар. Біріншісі – оқытудың мақсаты жөнінен, екіншісі – педагогикалық үрдісті
ұйымдастыру қағидасы жөнінен. Біріншісі бойынша, дәстүрлі оқыту әдісінде
материал дайын күйінде беріледі, оқытушы ең алдымен бағдарламаға мән
береді. Проблемалық оқытуда мұнда әдебиеттерде көрсетілген дайын білімді
қайталап өз қалпында түсіну талап етілмейді. Керісінше, сол оқу
әдебиеттерінде көрсетілген теориялық мәселелерден туатын жаңа пікірлерді,
жаңа ұғымдарды оқушылардың өз беттерімен іздестіру мақсаты қойылады. Жаңа
ақпаратты оқушы теориялық және тәжірибелік мәселелерді шешу барысында
алады. Мұнда оқушылардың білімге деген ынтасын арттыру көзделеді.
Екінші   айырмашылық бойынша, дәстүрлі оқыту әдісінде оқушыда әр түрлі
қиындықтар мен кедергілер туындайды, ол қиындықтарды жеңе алмайды,
себебі   оқушы үшін мұғалім жұмыс жасайды, оқушының ізденуіне, тығырықтан
шығудың жолдарын іздестіруге мұғалім мүмкіндік бермейді. Проблемалық оқыту
әдісінде оқытушы оқу материалын баяндай отырып, оған байланысты бірнеше
сұрақтарды оқушылардың өздерінің шешуіне жағдай жасайды. Қойылған мәселені
шешу барысында барлық кедергілер мен қиындықтарды жеңіп шығады, себебі
оқушы өз бетімен белсенді жұмыс жасайды. Яғни, проблемаларды оқушылардың
өздерінің шешуіне жол ашылады.
1.3.Проблемелық оқытудың негізгі ерекшеліктері.
       Проблемалық оқытудың ең басты ерекшеліктерінің бірі – теориялық
мәселелерден туындайтын жаңа ұғымдар мен пікірлерді оқушылардың өз
беттерімен іздестіруі.
      Проблемалық оқытудың екінші ерекшелігі оқушылардың өз бетімен жұмыс
жасау қабілетін қалыптастыра отырып,   өзіндік көзқарастарын қалыптастыру
болып табылады.
Ал, үшінші ерекшелігі теориялық және тәжірибелік мәселелер арасындағы
байланыс заңдылықтарынан келіп шығады да, дидактиканың оқыту мен өмір
тәжірибесі арасындағы байланыс ұстанымымен анықталады. Яғни оқушылар
теориялық білімдерін тәжірибеде қолдана алу мүмкіндігіне ие болады.
       Проблемалық оқытудың төртінші ерекшелігі оқушылардың әр түрлі
үлгідегі өздік жұмыстарын тиімді орындауы болып табылады.
      Оқушылар өздік жұмыстарын орындай отырып, бұрыннан қалыптасқан білім
қорларын пайдаланады, жаңа білім, білік, дағды меңгереді.
      Бесінші ерекшелігі дидактиканың жеке бағдарлы оқыту ұстанымымен
анықталады. Әр түрлі қиындық деңгейіндегі оқу проблемаларын әр оқушы
әрқалай қабылдайды және оның шешімін әркім әрқалай шешеді. Осыған сай
бірнеше ғылыми болжам, дәлел, түсінік беріледі де, оқушылар оны салыстыра
отырып, өз ой-пікірлерін, болжамдарын дәлелдейді.
      Проблемалық   оқытудың алтыншы ерекшелігі
“ойлауды  белсендіру”.     Бұл жерде оқушыларды
ойлау  әрекетін  үнемі  белсендіріп   отыру көзделеді.
      Проблемалық оқытудың жетінші ерекшелігі бойынша,
оқушылардың  “шығармашылық  ойлауын ”  жетілдіру  арқылы   олардың   шы ғармаш
ылық   қабілетін  шыңдау,  өзіндік ойлауы  мен  көзқарасын  қалыптаст ыру
көзделеді.
      Проблемалық оқыту технологиясы ерекшеліктерінің ішіндегі алғашқы
үшеуі ең маңызды болып есептеледі, өйткені біріншісі – білімнің беріктігін,
екіншісі - өз көзқарасын қалыптастыру мен қорғауды, үшіншісі – меңгерген
теориялық білімді өмірде қолдана білуді қамтамасыз етеді. Ал қалған
ерекшеліктер осы үш ерекшеліктің тиімділігін арттырып, жетілдіре, толықтыра
түседі.
      Проблемалық оқыту технологиясының көрсетілген ерекшеліктеріне қарай,
проблемалық оқытудың түрлері анықталады.
      Проблемалық оқытудың түрлері:
      1 Теориялық ізденіс немесе ғылыми-шығармашылық (ғылыми-зерттеу).
Оқушының жаңа теорема, заң, ереже т.б. ойлап шығарудағы ізденісі және өз
болжамын жасау. Оқу проблемаларының теориялық шешімін табу қарастырылады.
     2 Тәжірибелік ізденіс немесе тәжірибелік-шығармашылық. Оқушы меңгерген
теориялық білімін жаңа жағдайда, өмірде қолдан білуі қажет. Проблемалық
оқытудың бұл түрінде оқушы оқу проблемаларының тәжірибелік шешімін
іздестіреді.
     3 Шығармашылық ізденіс. Оқушы үйреніп білген білім қорын одан әрі
дамытып,  шығармашылықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіру қажет.
Шығармашылық жұмыстарға көркем зерттеу жұмыстары, ғылыми жобалар, шығарма
жазу, әңгіме құрастыру, сурет салу, ән шығару, жоба құрастыру, слайд жасау,
т.б. жатады.
         Проблемалық оқыту түрлері студенттердің шығармашылық
белсенділіктерін жетілдіреді, пәнге деген қызығушылықтарын арттырады,
пәннен терең білімділіктерін дамытады. Студенттің ғылыми тұрғыдан ойлау
дағдылары қалыптасады. Көтерілген мәселе бойынша көпшілік ақпарат құралдары
мәліметтерімен, кітапханада, қосымша әдебиеттермен, энциклопедиялық
сөздіктермен, т.б. жұмыс істей отырып білім қорларын молайтады. Қозғалған
мәселе бойынша бір-бірімен ой бөлісуге,   өз көзқарастарын білдіреді, оны
дәлелдейді.   Проблемалық жағдайларды шеше отырып, оқушылардың өз
беттерінше саралау, түсіну, игеру, талдау, баға беруі болып табылады.

Проблемалық оқыту теориясын В.Т. Кудрявцев, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов,
А.М.Матюшкин, М.Н.Скаткин білікті маман жеке тұлғасының қалыптасу
тұжырымдамасын Л.А.Волович, Г.И.Ибрагимов, Г.В.Мухаметзянова өз
еңбектерінде жан-жақты зерттеген. Проблемалық оқыту теориясының негізін
қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана
қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді.
А.М.Матюшкиннің анықтамасы бойынша, оқытудағы ойланудың негізгі қызметі
тек қана жаңа білім алып, жаңаша әрекет етуге мүмкіндік беретіндігінде.
Адам өміріндегі барлық білім жүйесі мен іс-әрекеті оның ойлау қабілетінің
нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, яғни негізгі танымдық
құралы.

М.И.Махмутов: Білім мен білім алу әрекеті арасындағы өзара байланыс оқушы
өзі білмейтін нәрсемен танысқанда, оны түсінуге тырысқанда пайда болатын
қайшылықтардан шығу жолын іздегенде ғана тығыз болады. Өйткені ол жаңа
білімді игеру барысында ізденіс жасап, әрекет етеді,-деп көрсетеді .
Мұндай жағдайдан шығу білімді меңгерудің жолын құрастыру кезінде туындаған
проблеманы шешу үшін ойлану қабілетін дамытқанда ғана іске асады. Демек,
проблемалық оқыту ғана білім алушылардың шығармашылық ойлауын дамытады
деген сөз. Жоғары білім беретін мектептің міндеттеріне сүйене отырып,
оқытудың дәстүрлі типін проблемалық оқытумен салыстырудан шығарылған
қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін
тұжырымдауға болады. Оларды шартты түрде жалпы және арнайы қызметтерге
бөлеміз. Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері:

- оқушылардың білім жүйелері мен ақыл-ой және практикалық қызмет

тәсілдерін меңгеру;

- танымдық дербестігі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту;

- оқушылардың өз бетінше ойлау қабілеттерін дамыту.

Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері төмендегідей

болып бөлінеді:

- білімді шығармашылық меңгеру дағдыларына тәрбиелеу (логикалық

әдістерді немесе шығармашылық қызметтің жекелеген тәсілдерін қолдану);

- алған білімді шығармашылықпен қолдану дағдыларына (жаңа

ситуацияларда) және оқу проблемаларын шешу шеберлігіне тәрбиелеу;

- шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыру және жинақтау

(ғылыми зерттеу, практикалық проблемаларды шешу және шындық болмысты көркем
бейнелеу әдістеріне ие болу); Біз проблемалық оқытудың барлық міндеттерінің
ішінен аса маңызды екі міндетті бөліп көрсетеміз. Біріншісі – оқытудың
ғылыми дәрежесін арттыру; екіншісі – ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың
тиімділігін арттыру. Танымдық белсенділік - жалпы белсенділік феноменінің
маңызды саласы, оның негізі ретінде адамның ең маңызды қасиеті болып
табылады. Балалардың жеке тұлғасында танымдық белсенділігінің дамуы бес-
алты жас аралығында қарқынды келеді. Бұл әсіресе баланың логикалық
тапсырмаларды белсенді орындауы, жауап кілтін табуға ширақ келуі, білуге
деген ұмтылысы танымдық ойындар арқылы оқу әрекетінің міндеттерін шешуде
айқын көрінеді. Өз бетінше ізденімпаздықпен жұмыс істей білу, яғни оқу
материалын таңдау, жаңаны қабылдау мен меңгеру, алған білімдерін іс жүзінде
қолдана білу, оңтайлы әдістерді таңдап алу, белгілі бір нәтижеге жетуге
ұмтылу т.б. оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастырудың алғы шарты
болып табылады. Шығармашылық дербестік, өзіндік жұмыс істеу шеберлігі мен
дағдылары өзінен-өзі пайда болмайды, ол мақсатты оқу қызметінің нәтижесі
және өз кезегінде шығармашылық, практикалық сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды
орындау үрдісінде қалыптасады. Оқушылардың шығармашылық дербестігін,
ізденімпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар
ұйымдастыруда шығармашылық ой, пәндік апталықтар мен ғылыми-шығармашылық
апталық, жобалар, пәндік үйірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы
зор. Барлық жұмыстарда оқушылардың қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру
қажет. Сондай-ақ, мектептегі пәндік олимпиадалар, сайыстар, түрлі
шығармашылық кештер оқушылардың ізденіс қабілетін ұштап, дербес оң нәтижеге
жетуге ықпал етеді. Шығармашылық – оқушының танымдық қабілеттеріне
мотивациялық тұрғыда басшылық жасау нәтижесінде туындайды. Шығармашылық
дербестік ұғымы төңірегіндегі тұжырымдар, анықтамалар бұл ұғымның өзіндік
ерекшеліктерін, әртүрлі психикалық прцестерден туындайтын интеллектуалдық,
эмоциялық, бағыттаушы байланысын және жеке тұлғаға беретін білімнің маңызын
ашып көрсетеді. Біздің пайымдауымызша, шығармашылық дербестік – жеке
тұлғаның танымдық қажетсінуі мен қызығушылығын, белсенділігі мен танымдық
ізденімпаздығын қамтитын сан қырлы білім алуынан көрінетін, күрделі
шығармашылық қалыптасуымен аяқталатын интеллектуалдық қабілеті. Проблемалық
оқыту кезінде оқытудың ғылыми дәрежесін арттыру бағдарламаға ашылған
жаңалықтар туралы материалды ендірумен, ғылым негіздері мен ғылымның
логикалық құрылымдарын жақындатумен ғана емес, сондай-ақ, оның таным
қайшылықтарын шешуге бағытталған әдістерін оқып-үйренумен де қамтамасыз
етіледі. Жаңа құбылыстың мазмұны мен мәні, оның элементтерінің өзара
байланысы ғылымда бақылау, сипаттау, түсіндіру, болжау сияқты зерттеу
процесінің бірізді кезеңдерін жүзеге асыру барысында ашылады. Проблемалық
оқыту технологиясы негізінде оқушылардың білімді меңгерудің ғылыми
дәрежесін арттыру екі әдіс арқылы қамтамасыз етіледі: Бірінші әдіс -
оқытушының түсіндіруін күшейту. Әңгіме дәстүрлі оқыту жағдайындағы оқыту
материалын сипаттай түсіндіруден проблемалық оқыту жағдайындағы дәлелді
түсіндіруге көшу туралы болып отыр. Оқытушының негізгі міндеті - түсіндіру
жаңа сапаға ие болады, бұл сапа мыналармен сипатталады, оқытушы: а) өзі
жасаған проблемалық ситуация арасында жаңа ұғымның мәнін түсіндіреді; ә)
түсіндіре отырып, сол ғылым тарихында белгілі бір проблеманы шешуге алып
келген ғылыми зерттеудің жолдарын, логикасын көрсетеді. Меңгерудің ғылыми
дәрежесін арттырудың екінші әдісі - сабақ беру мен оқудың жаңа қатынасын
белгілеу, атап айтқанда, оқытушының түсіндірушілік міндетін орынды түрде
шектеп, оқу проблемаларын шешу жолымен студенттердің ұғымдарды өздігінен
ашу және түсіндіру жөніндегі іс-әрекетін кеңейту. Бұл анағұрлым маңызды
тәсіл болып табылады. Өйткені проблемалық оқыту процесінде жаңа ұғымдардың
мәнін студенттердің өздері продуктивтік шығармашылық қызмет барысында
(оқытушының көмегімен және басшылығымен) ашады, оның үстіне қызмет зерттеу
әрекеттерінің шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырады, ал, білімді бір
ғана зердемен емес, өз ойының күш салуымен алады. Сөйтіп, бір жағынан
оқытушы неғұрлым күрделі әрі өздігінен оқып үйрену үшін шама жетпейтін жаңа
ұғымдарды түсіндірудің сапасын арттырады, екінші жағынан, жеке өзінің
түсіндіруінің санын азайтып, оқу проблемаларынан тұратын, сол дәрежеде
білім алған студенттердің шамалары ұғымдарды өздігінен оқып үйрену процесін
ұйымдастырады. Бұл процесс сапалы және берік есте қалдыру үшін оқу
материалын жеңілдету жолымен емес, қайта оқу процесін біртіндеп
күрделендіру арқылы интеллектуалдық қиындықтар жүйесін жасау жолымен жүруге
тиіс. Бұл дамыта оқытудың басты бағыты және білімді саналы, терең әрі берік
меңгерудің шешуші шарты болып табылады. Қорыта айтқанда, проблемалық оқыту
– ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың негізгі тәсілі, ол адамның танымдық
және практикалық қызметін реттеп отыратын белгілі бір жеке бастық
субъективтік тұрғы ретінде ұғынылады, дүниетаным теориялық білімнің,
практикалық тәжірибенің, идеялық-эмоциялық бағалардың жоғары синтезі
ретінде анықталады.

Проблемалық сабақ - бұл  тіл үйренушінің сөздік қорын байытумен қатар,
өз бетінше шешім қабылдауға, пікірін айтуға, тілдік нормаларды дұрыс
қолданып айтуға, белсенді болуға, пікірталасқа түсуге, сөйлеу әрекетінің
барлық түрлерін қолдана алуына бейімделеді және дағдыланады.  Проблемалық
сабақты тіл үйретуші тақырыпқа байланысты және сонымен қатар өтіліп отырған
тақырыпты шынайы өмірмен байланыстырып, тіл үйренушінің қызығушылығын
арттыруға бағыттауы тиіс. Проблемалық сабақ көбінесе ауызша сөйлеу қарым-
қатынасына құрылады. Проблемалық сабақтың негізі тіл үйренушінің сөйлеу
әрекетіне түсуіне түрткі болу.

2.Сан есім туралы жалпы түсінік.

2.1. Сан есімнің жалпы сипаты және түрлері.

Жалпы сан есімдердің түрлерін және олардың қасиеттерін атамас бұрын біз сан
есімнің анықтамасын біліп алуымыз керек. Негізінен сан есім, заттың санын,
мөлшерін, ретін, шамасын білдіретін сөз табы. Сан есім жеке айтылғанда
абстракт сандық ұғымдардың атауы болатындықтан, нақты мағыналары басқа
сөздермен қарым-қатынасқа түсу кезінде, оларды сан жағынан анықтау
барысында айқындалады. Сан есім өзі анықтайтын сөздің алдынан келіп, атау
тұлғасында тұрады, субстантивтенгенде (заттанғанда) көптеледі, жіктеледі,
тәуелденеді, септеледі. Сан есім морфол. құрамына қарай негізгі және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.