Алаш арыстарының әдеби және ғылыми мұрасының қазіргі рухани жаңғырудағы маңызы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Алаш арыстарының әдеби және ғылыми мұрасының

қазіргі рухани жаңғырудағы маңызы

Такей Бекарыс,

Жезқазған Бизнес және көлік колледжі,

Жезқазған қаласы, Қазақстан Республикасы.

Жоспар: 1. Алаш немесе Алаш партиясының қалыптасуы 2. Алаш партиясының қазіргі кездегі маңызы 3. Алаш партиясының мүшелері және әдеби мұрасы

4. Қарқаралыдағы петиция

5. Алашқа айбын болған Арыстар

1 . Халқымыздың тарихы ұшан-теңіз екеніне Тәуелсіз ел болғаннан бері көз жеткізіп келеміз. Небір тың деректерді, ел болашағына көз жіберген дара даналарды танып, біліп отырмыз. Алаш қозғалысы, «Алаш» партиясы, Алашорда үкіметі, Алаш идеясы бүгінгі таңда қазақ тарихының күрделі әрі көкейкесті мәселелері болып табылады. Жоғарыда аталған күні кешеге дейін лайықты бағасын ала алмай келген ұғымдар қазақ қоғамындағы ұлттық оянудың, ұлттық сана қалыптасуының бір көрсеткіші. «Алаш» партиясын құру мен Алашорда үкіметін қалыптастыру жолындағы жанқиярлық еңбегі нәтижесінде «Алаш арыстары» ардақты есімін иеленген зиялы қауым тарих сахнасына көтерілді. «Алаш саяси партиясының 100 жылдығына» орай шығарылып отырған библиографиялық көрсеткіште елім, жерім деп арыстандай айбаттанып, «Оян, қазақ!» деп үн қатқан Алаш азаматтары, ардақты зиялыларымыз кешегі қызыл империяның қанды тырнағына ілінген азаматтарымыздың ерен ерлігі насихатталған. Библиографиялық көрсеткіш «Алаш қозғалысы: Аңыз және Ақиқат», «Алаш партиясы, Алаш партиясы съезінің каулысы» «Алашқа айбын болған арыстар», «Алаш арыстары және әдебиет» атты бөлімдерден тұрады. Библиографиялық көрсеткіштің «Алаш қозғалысы: Ақиқат және Аңыз» бөлімінде «Алаш» партиясының құрылуы, мақсаты және қызметі жайында мәлімет берілсе, «Алаш» партиясы «Алаш партиясы съезінің каулысы» бөлімінде бірінші Жалпықазақ съезінде «Алаш» атты партия құрылып, бұл съезде қаралған басты мәселелерді айқындайды. «Алашқа айбын болған арыстар» бөлімінде азаттық үшін, ұлт еркіндігі үшін күрескен Алаш зиялылары ұлт-азаттық қозғалысқа жаңаша сипат беріп, саяси күрес түрін, күшін қалыптастырғандығы туралы айтылып, алаш ардақтылары туралы жазылған әдебиеттер мен мерзімді баспасөз бетінде жарияланған мақалалар тізімі енгізілген. «Алаш арыстары және әдебиет» бөлімінде Алаш қайраткерлерінің әдеби шығармалар арқылы қалайда халықты ояту, оның санасына, жүрегіне, сезіміне әсер ету жолдарын іздеген, жаңа өлеңдік форма мысал арқылы әлеуметтік ойға ықпал ету мақсатымен жазылған Алаш қайраткерлерінің шығармашылықтары жайында мағлұматтар берілген. Көрсеткіштің соңғы бөлімінде Есімдер көрсеткіші берілген. Библиографиялық көрсеткіш тарихшыларға, ғылыми қызметкерлерге, оқытушылар мен студенттерге ел тарихын білгісі келетін барша оқырман қауымға арналған.

2 . Алаш арыстары әдеби және ғылыми мұрасының қазіргі кезде үлкен маңызы бар. Олардың еңбектері 1917 жыл Алаш қозғалыста қазақ халқының үлкен мәселердің бірі олар: Мемлекеттік басқару формасы. Автономия құру мәселесі. Жер мәселесі. Халық милициясы. Жергілікті басқару. Оқу мәселесі. Сот мәселесі. Дін мәселесі. Әйел мәселесі. Бүкілресейлік Құрылтай сайлауына дайындық. Россия мұсылмандарының кеңесі (шураислам) . Қазақ саяси партиясын құру. Жетісу облысындағы оқиғалар. Киев шаһарында болған Россия Федералистерінің съезіне және Петроградта болатын оқу комиссиясына қазақтардан өкіл жіберу. Осы мәселері 19 ғасырда біздің алаш арыстарымыз аумақта котерді. Осы мәселерге тоқталсақ 1917жылы 21-ші қарашада сол жылдары танымал газетің бірі ҚАЗАҚ газетіңде тоқталды, ҚАЗАҚ газетінің басшысы Ахмет Байтұрсынов алаш арыстарының бірі сол газетке басылып шығып, сол мәселер туралы съезі өткізіледі. Оған толық тоқталсақ:І. Мемлекеттік қалпы. Бұл бапта мемлекеттік құрылыс мәселесінде Россияның терезесі тең мемлекеттердің Федеративтік одағы болуын, оған мүше болған әрбір субъект өзінің егемендік құқы бар болуымен бірге жалпы федеративтік одақ мүдделерін қорғауда «ынтымағы бір» болуын талап етті. ІІ. Жергілікті бостандық деп аталған Алаш программасы жобасының екінші бабында екі түбірлі мақсат айқындалған: бірінші - Россия Федеративтік мемлекетінің құрамдас бөлігі болуға тиіс қазақ автономиясы бүкіл қазақ халқы мекендеген жерлерге иелік етеді және тең құқықты Федерация мүшесі ретінде оған нұқсан келген жағдайда Қазақстан өз алдына тәуелсіз мемлекет болып бөлініп шығады; екінші - өзінің нақтылы саяси қызметінде Алаш партиясы жалпыадамзаттық игіліктерді басшылыққа алып, әділетке жақ, зорлыққа қас болады. ІІІ. Негізгі. Құқық. Россия республикасында дінге, қанға қарамай еркек-әйел демей адам баласы тең болу. Жиналыс жасауға, қауым ашуға, жария сөйлеуге, газет шығаруға, кітап бастыртуға еркіншілік. IV. Дін ісі. Дін ісі мемлекет ісінен айырылуы болуы. Дін біткенге тең құқық. Дін ұстауға ерік, кіру-шығу жағына бостандық. V. Билік және сот. Билік және сот тұрмыс ыңғайына қарай болуы. Би һәм судья жергілікті жұрттың тілін білу . . . Қазақ көп жерде сот тілі қазақ тілі болу. VI. Ел қорғау. Әскер жасына жеткен жастар жерінде үйретіліп, жерінде қызмет ету. VII. Салық мәселесі. Хал-ауқат, табысқа қарай: байға байша, кедейге кедейше ғаділ жолмен таратылу. VIII. Жұмысшылар. Жұмысшылар закон пансында болу. IX. Ғылым-білім үйрету. Оқу орындарының есігі кімге болса да ашық, ақысыз болуы. X. Жер мәселесі. Жерге бірінші кезекте түпкілікті халық ие болады. Міне, осы Алаш партиясының тарихи бағдарламасының мәтіні осылай еді. Бұл кезең қазақ халқының бір тұтас ұлттық-территориялық мемлекет болып аз да болса өмір сүрген тарихи уақыты болып саналады. Көлемі жағынан шағын, мазмұны жағынан терең осы программа жобасы 1917 жылғы қараша айының ортасында өткен Құрылтай съезі сайлауында Алаш партиясының үлкен табысқа жетуін қамтамасыз етті және 1917 жылғы 5-12 желтоқсанда Орынбор қаласында өткен Бүкілқазақстандық екінші съезде қазақ халқының әртүрлі әлеуметтік топтары өкілдерінің бірігіуіне саяси негіз жасады. Осы Алаш арыстарының басты мақсаттары болды, олар қазіргі рухани жаңғыруға жатқыза аламыз. Алаш партиясының басты мақсаты - қазақ еліне өзін-өзі басқару мүмкіндігін беретін мемлекеттік жүйе құру, яғни оның ұлттық мемлекеттікке құқы бар екендігін метрополияға мойындату, ал түбінде дербес мемлекеттікке қол жеткізу, қазақ жеріне ішкі Ресейден қоныс аударушылар толқынын тоқтату, әлемдік озық тәжірибеге сүйене отырып қазақ қоғамы жаңа өмір сұранысына сай өзгерту (модернизация), демократиялық принциптерді қадір тұтумен бір мезгілде, әсіресе, білім мен ұлттық мәдениеттің өркен жаюына жол ашу болды. «Алаш» партиясын құрып, оның жұмыс істеу бағыты: соғысты тоқтату, ұлттық-аймақтық -федерациялық негіздегі демократиялық республика құру, әйелдердің еркектермен тең құқығы, көп әйел алушылық пен қалыңмалға қарсылық, 8 сағаттық жұмыс күнін енгізу, міндетті және тегін жалпыға бірдей ана тілінде бастауыш білім беру мәселелері қаралып бекітілді. Алаш партиясы ұлттық саяси күш ретінде Алашорда үкіметін құрып және Алаш автономиясын жариялап, тәуелсіз қазақ мемлекетін құруды көкседі. Тағдырлары қайғылы аяқталғанына қарамастан, Алаш қайраткерлері елі мен жерінің, қазақ ұлтының қамын жеп, оның жарқын болашағы үшін күресті. Олардың идеялық мұрасы саяси санасы толыққан, тәуелсіздік идеясын ту еткен бүгінгі ұрпаққа аманат, атқарған ерен істері өнегелі өсиет, ал ардақты Алаш азаматтарының есімдері халқымыздың жадында мәңгі сақталады. Және Алаш арыстарымыздың әдеби және ғылыми мұрасын қалдырды. Оның ішінде осы мәселелер және қазақ халқына 100% ашылуға оларды ояатуға тәуелсіз туралы көп жырлаған, олардың еңбектері қазіргі ғалымдарда сол алаш арыстар туралы, тәуелсіздік туралы еңбектері бұрында жоғалып кеткен кейбір еңбектер табылып жатыр. Осыбүкіл мәселелер, мақсаттары, жазған еңбектері, ғылыми түсініктері, т. б алаш арыстары қарастырылған саяси жағдаялары қазіргі рухани жаңғыруға жатқызамыз, неге?Өйткені мысалы Әйел мәселесі қазіргі кезде оны өте үлкен деп мәселе деп алды, ал оның ішінде әйелдерге білім алуға, жәбір көрсеткен кезде құқығын қорғауға, әйелдерге толық әрекет жасауға рұқсат етті, әйелдерге баскада функциялар да қарастырд, ал алаш жобасында әйел мәселесіне сауат ашуға, құқығын қорғауға, оларды жігітермен тең ұстауға деген маселерде қарастырылды. Ал қалған мәселерді қарасақ ондағы мәселер тура қазіргі кезде де бар, олар біздің Конститутцияда кездеседі, және ол жерде толық нұсқалаған Алаштың басты қазынасы қазақ халқы болса, ал Конститутцияда азаматтар және адамдардың құқықпен оның бостандығы. Сонда осы Алаш жобасы және Конститутциямыз олар бір-бірімен байланысқан, ұқсас, қарама-қарсы, екендігін деп айтуға болады. Ал олар рухани жаңғыруға қатыстыма немесе олар айырықша белгісі болады ма? Менің ойымша рухани жаңғыруға олар қатысты деп айта аламын. Мысал келтірсем, алаш арыстары қазақ жұртының мұң-мұқтаждығына рухани күш беріп тұрды, ел тәуелсіздігін аңсады, халықты білімге, мәдениетке, өркениетке шақырды.

3. Алаш қозғалысының мүшелері:Ақбаев Жақып, Аманжолов Садық, Алмасов Омар, Байтұрсынұлы Ахмет, Бекімов Молданияз, Бірімжанов Ахмет, Бөкейхан Әлихан Нұрмұхамедұлы, Боштаев Мұқыш, Досмұхамедов Жаһанша, Досмұхамедов Халел, Ермеков Әлімхан, Жақыпбаев Нүсіпбек, Жанайдаров Сейілбек, Жұмабаев Мағжан Бекенұлы, Итбаев ЕрежепҚадырбаев, Сейдәзім Қашқынбаев Иса, Кенжин Аспандияр, Мәметов Базарбай, Омаров Елдес, Сарсенов Биахмет, Сабатаев Сатылған, Солтоноев Белек, Танашев Уәлитхан, Тиесов Елдес Омаұлы, Тынышбайұлы Мұхаметжан, Тұрлыбаев Айдархан, Шонанов Телжан, Шоқай Мұстафа, Ғаббасов Халел, Құлманов Бақыткерей, Әлжанов Отыншы, осылар біздің ұлтымызддың мақтанышымыз. Олардың қысқа уақытта әдеби шығармалар қалдырып кеткен. Алаш ардақтылары: ақырғы сөз - сөздің мәні деп, -өз істеген істері тәуелсіздікке апарар жол, - деп түйсінді, және солай да болды. Қазіргі тәуелсіздігіміздің мұратының бастауы-осы алаш ардақтыларынан алған.

Ал сол уақытта ең танымал еңбегі «Оян Қазақ!» деген Сұлтан Торайғұров жазған эпикалық шығармасы қазақтардың рухына күш беретін шығарма болған, қазіргі кезде бұл шығарма жастарға әбден лайық деп санауға болады. Неліктен деп ойласаңыз! Өйткені қазіргі уақытта жастар ұялы телефонға тәуелді, жеңіл жүріс, сана сезімі төмен, тәрбиелері төмен, ата-анасың құрметтен қалды. Осы мәселерді көтеруге болады.

Алты алаштың ардағы Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан 1866 жылы 25 наурыз айында бұрынғы Семей облысы, Қарқаралы уезі Тоқырауын

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.