Жазық кен қазбалары жайлы ақпарат

Пән: Тау-кен ісі
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жазық кен қазбалары
Жазық қазбалар тобына штольня, квершлаг, штрек және орт жатады.
Әдетте жазық қазбалардың көбі қатаң горизонтальды емес, жүкті тасымалдауды су ағызуды жеңілдету мақсатында, жүк таситын бағытқа қарай еңіс (0,0004-0,005) жүргізіледі.
Штольня дегеніміз адамдар жүріп - тұруға, жүкті тасымалдауға, материалдарды жеткізуге, жерасты қазбаларын желдетуге және жерасты суын ағызуға арналған жер бетіне тікелей қатыс бар күрделі жазық жер асты қазбасы.
Штольняны тек қана рельефі қолайлы жағдайда жүргізуге болады, яғни таудың етегінде орнатылады. Бұл жағдайда штольня шахта оқпанының мідетін атқарады. Артықшылығы - жүкті жер бетіне көтеретін көтерігш машинаның және суды механикалық әдіспен төгудің қажет еместігі, өйткені су өздігінен ағады.
Жердің қыртысына байланысты штольня кеннің созылымына көлденең де, бойымен де жүргізілуі мүмкін.

- сурет. Жерасты кен қазбалары.
1 -копер; 2 - оқпан; 3 - квершлаг; 4 - штрек; 5 - өрмеле; 6 - гезеник немес тұйық оқпан; 7 - оқпан албары; 8 - камера; 9 - зумпф; 10 - кесінді
Квершлаг дегеніміз кеннің сөзылымына көлденең немесе бірқатар бұрышпен, бос жыныстың ішінен жүргізілетін, жер бетіне тікелей қатысы жоқ күрделі жазық жерасты қазбасы (1.1 - сурет). Атқаратын міндетіне байланысты квершлагтар тасымалдық (транспортный) және желдетпелік (вентиляционный) болып бөлінеді. Сонымен ұатар, адамдар жүріп - тұрады, су ағызылады және электр қуаты мен сығылған ауа келтіріледі.
Штрек дегеніміз кеннің созылым бойымен немесе созылымына параллельді бос жыныстың ішімен жүргізілетін, жер бетіне тікелей қатыс жоқ, жазық жерасты қазбасы (1.1 - сурет). Бос жыныстың ішімен жүргізілетін штректі далалық штрек (полевой штрек) деп атайды. Атқаратын міндетіне байланысты штректер де тасымалдыық және желдетпелік болып бөлінеді. Кквершлаг сияқты жұмыс жасайды.
Кеңістіктегі орнына баййлнысты штректер магистральдық (басты) және аралық болып келеді.
Магистральдық штрек дегеніміз, бүкіл шахта алабының шекарасы бойына дейін жүргізілетін және пайдалану мерзімі ішінде ұстап тұартын штрек. Бұл штрекпен жүктер тасымалданады (тасымалдық штрек) немесе ластанған ауа сыртқа айдалады (желдетпелік штрек).
Аралық штрек (промежуточный штрек) деп екі басты штрек аралығында немесе магистральдық штрекпен шахта алабы шекарасы аралығында жүргізілетін штректі айтады.
Орт дегеніміз кеннің ішімен оның созылымына көлденең жүргізілетін, жер бетіне тікелей қатысты, жерасытндағы жазық қазба. Орттың жүргізілу бағыты мен квершлагтың жүргізу бағыты бірдей. Айырмашылықтары: квершлаг - бос жыныстың ішіме жүргізілді; орт - кеннің ішімен жүргізіледі.
Жазық қазбалардың көлденең қима пішіндері айналасындағы жыныстардың қасиеттеріне жәнее қолданылатын бекітпе материалдарына байланысты тік бұрышты, траапеция тәрізді, тікбұрыш күмбезді, арқа күмбезді және дөңгелек болулары мүмкін. (1.3 - сурет)
Кен қазбаларын ұстап тұрудың ең көп тараған түрі ол бекіту болып есептеледі, яғни қазбаның керекті (жобалық) өлшемдерін кемітпей және айналасындағы жынысты құлатпай қстап тұратын жасанды құрылысты пайдалану. Бекітпе мықты, тұрақты болуы, әрі көп орын алмауы қажет және ауаның жүрісіне кедергі жасамауы керек.
Жазыө өазбалар өте бекем жыныстарда жүргізілетін болса, бекітілмеуі де мүмкін. Бқл жағдайда, қазбаның тұрақтылығын күшейту мақсатында оған күмбез пішін беріледі.
Тікбұрышты және трапеция тәрізді қазбалар, тұру мерзіміне байланыстыағаш немесе қатаң металл (жесткий металл) рамаларымен бекітіледі. Ағаш бекітпелер қазбаның тұру мерзімі 2-3 жылға дейін жіне тау ұысымы тұрақсыз болған кезде қолданылады. Ал қазбаның тұру мерзімі 3 жылдан артық және тау қысым аймағы тұрақталған болса, қатаң металл бекітпелерін қолданған дұрыс.

- сурет. Жазық қазбалардың көлденең қима түрлері.
а - тікбұрышты; ә - трапеция тәрізді; б - тікбұрыш күмбезі; в - дөңгелек; г - арқа күмбезі.
Тікбұрыш күмбезді қазбалар шектес жыныстардың қасиеттеріне, тау қысымының мөлшеріне және қазбаның тұру мерзіміне байланысты, отырма металл (податливый металл), анкер шашыранды бетон және бетон бекітпелермен бекітілуі мүмкін.
Жазық қазбалардың көлденең қима өлшемдері жүктерді тасымалдайтын вагондардың, механизмдердің, локомотивтердің өлшемдеріне, олардың өзара жіне қазбаның қабырғасына дейінгі қауіпсіздік ережелері бойынша белгіленген саңылауларға байланысты анықталады.

Шашыранды бетон бекітпесі
Шашыранды бетон бекітпесі жай бетон бекітпесінің бір түрі деп есептеуге болады. Ол тұрақты және жарықшақтығы көп емес жыныстарда жүргізілетін қазбаларды бекітуге қодданылады.
Цемент пен құмның немесе цементтің, құмның және ұсақ фракциялы қиыршық тастардың құрғақ қоспасы, арнайы машинамен үздіксіз, сығылған ауа жүретін шланг арқылы бекітетін жерге жеткізіледі. Қоспаны тасымалдау қашыктығы - жазық бағытта 200 м дейін, ал вертикаль бағытта 30 м дейін. Қоспа шлангтан шығатын жерінде басқа шлангпен келтірілген сумен арнайы тетік арқылы араласады. Қоспаның сумен араласқан ерітіндісінің сұйық-қоюын арнайы тәжірибелі жұмыскер бақылап, реттеп тұрады.

6.30-сурет. Қазбаны шашыранды бетонмен бекіту.
І-БМ-68 машинасы; 2-ленталы тиегіш: 3-су цистерні;
4-бетон қоспасы тиелген вагон
Шашыранды бекітпені қазбаның қабырғаларына калыпсыз арнайы машинамен шашыратып жапсырады (6.30-сурет). Бұл бекітпе тез қатады; жаныңдағы жыныстармен жақсы байланысады және суды өткізбейді. Әдетте шашыраңды бетон бекітпесін аттыру жұмыстарының әсерінен қауіпсіз қашықтықта (забойдан 30-50 м жерде) бекітеді.

Шашыранды бетон бекітпенің қалыңдығын қазбаның ені 6 м дейін болғанда, мына формуламен анықтауға болады:
δ=0,35р∙Ка.сσсоз∙mб, м, (6.60)
мұнда Р - қазбаның төбесіне түсетін қысым, Па;
Ка.с - шамадан артық салмақты ескеретін коэффициент (Ка.с .= 1,2);
σсоз - шашыранды бетонның созылымға есептік қарсылығы
(σсоз=1,3∙10[6], Па);
mб -- бекітпенің жұмыс жағдайын ескеретін коэффициент (mб=0,85).

Нормаға сәйкес шашыранды бетонның қалыңдығы 2060 мм шашыранды бетонмен 1м қазбаны бекітуге жұмсалатын бетон және еңбек шығыны жай бетон бекітпесін қолданғанда қарағанда 3-4 есе кем.
Анкер бекітпесі
Анкер (штанга, болт) бекітпесі дегеніміз, қазбаның айналасындағы қрағалы тұрған жыныс қабаттарын біріктіріп ұстап тұруға арналған, шпурға кіргізіліп орнатылатын темір, темірбетон, ағаш немесе полимер (пластмасса) материалдарынан жасалған стержень (6.31-сурет). Анкер бекітпелерін жыныстық бекемдік коэффициенті f = 4 болған кезде қолданған тиімді.

6.31-сурет. Анкер бекітпелерінің конструкциялары. а-ағаш штанга; з-темір сыналы штанга, б-темір керме штанга; в-темірбетон штанга; 1-сына; 2-аша; 3-сабақ; 4-стержень;
5-пластинка; 6-гайка; 7-кергіш муфта; 8-арматура;
9-бетон; 10-шпур
Анкер бекітпелерін пайдалану үшін қазбаның төбесінде (қабырғаларылда) шпурлар (ұңғылар) бұрғыланады. Шпурға ұзындығы 0,7 3,0 м, диаметрі 20-25 мм, темірден немесе басқа материалдан жасалған, штанга (стержень) кіргізіледі. Штанганың шпурға кіргізілетін басы сына кіретін аша (6.З1а, ә-суреттер) немесе конус тәрізді болтқа бұралатын гайка (6.31 в-сурет) болып келеді. Штанганың арт жағы гайка бұрайтын d = 100 - 150 мм бұрандамен аяқталады.

Штанганы ұңғыға бекітудің екі түрі бар - саңылау-сыналы (клино-щелевой) және кермелі (распорный).
Саңылау-сыналы анкер, басында ені 3-5 мм және ұзындығы 150- 300 мм ашасы бар, диаметрі 20-25 мм стерженьнен жасалады. Стерженнің түп жағы бұрандалы болып келеді. Анкерді шпурға бекіту үшін стерженьсынамен бірге шпурға енгізіледі. Сына шпурдың түбіне тірелгеннен соң штанганын түп жағынан балғамен ұрып, сынаны тереңдетіп кіргізеді. Соның нәтижесінде стерженьнің ашасы ашылып, шпурдың бүйіріне бекітіледі.
Кермелі анкердің бас жағы сына тәрізді сегменттермен және конус болтпен жабдықталған. Штанганы бұраған кезде басындағы сегменттер болттың конусыла бұралып, диаметрі үлкейіп шпурдың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.