ЗАҢДЫЛЫҚ ПЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРТІП АРАҚАТЫНАСЫ

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Заңдылық адамдарды басқарудың ең ежелгі және өркениетті тәсілі. Қазір ол барлық демократиялық елдерде, әлемдік қоғамдастықта жалпы қабылданған. Ертеден бері келе жатқан заңгер ғалымдар және бүтіндей қоғамның назарына заң ғылымы мен тәжірибесінің көптеген мәселелерінің ішінде құқықтық тәртіп пен заңдылық мәселесі ерекше орын алады.
Курстық жұмыстың пәні болып заңдылық пен құқықтық тәртіпті орнату болып табылады.
Курстық жұмысының мақсаты - құқықтық тәртіп түсінігін, заңдылық, құқықтық тәртіп пен демократияның арақатынасын зерттеу.
Курстық жұмыс міндеттері. Қойылған мақсаттан біздің алдымызда келесі міндеттер бар:
- құқықтық қоғамда заңдылық түсінігін және кеңес, Қазақстан құқығындағы заңдылыққа деген көзқарастарды қарастыру,
- құқықтық тәртіп ұғымын зерделеу, бұл категорияға деген көзқарастар дамуы динамикасын және қазіргі кездегі құқықтық тәртіп түсінігін қарастыру,
- құқықтық тәртіптің нгізгі белгілерін, оның мазмұны мен нысанын анықтау,
- құқықтық тәртіп қызметін және оның қағидаларын анықтамалау - құқықтық тәртіп, заңдылық және демократия арақатынасын анықтау,
- заңдылықты күзету (қорғау)түрлерін қарастыру,
- құқықтық тәртіптің даму тенденциясын зерделеу.
Құқықтық тәртіп азаматтық қоғамның құқықтық негізін құрады. Оған оның барлық салалары негізделеді: әлеуметтік, мәдени, экономикалық және саяси. Сәйкесінше ол барлық мемлекеттік нақтылықтың құқықтық негізі болады дей келе құқықтық тәртіп пен заңдылықтың өзектілігі айқындалады
Ежелгі Рим заңгерлері заңның қаталдығына қарамастан оны орындау әрбір адамның міндеті деп санаған Заң қатал, бірақ ол заң деген қанатты сөзді ұрпаққа қалдырған. Франция буржуазиясы 1848 жылғы революция кезінде көтеріліске шыкқан жұмысшыларға қарсы күрес жүргізуде заңдылықты ең күшті кедергі деп таныды. Сол кезде өзінің қаталдығымен көзге түскен, буржуазия өкілінің бірі Одилон Барро: Заңдылық бізді өлтіруде, -- деп, көтерілісті басып жаншуға адам құқықтарын аяққа таптауға заңдылықтың кедергі болып тұрғанын тілге тиек еткен.
Заңдылық туралы заң ғылымында құнды зерттеулер мен монографиялар жарық көрді. Көптеген ғалымдар зандылықты екі мағынада түсінеді: Бірінші топтағы ғалымдар заңдылықты мемлекеттегі басқару режимі десе, екінші топтағы зерттеушілер заңды бұлжытпай орындау деген идеяны алға тартады. Сонымен қатар заңдылық құл иеленуші және феодалдық мемлекеттерде болмаған деген пікір қалыптасқан.
Заңдылық дегеніміз - құқық субьектілерінің мемлекеттің заңдарын дәл және қатаң орындау мен қадағалау, оларға нышан келтіруге жол бермеу. Заңға тәуелді актілерді бақылау заңдылыққа жатпайды. Заңдылықтың мазмұны үш талаптан құрылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабы.
1. Қоғамда әділ заң саясаты болу керек. Сол арқылы мемлекеттің заңдары бостандықты, теңдікті, адамгершілікті, инабаттылықты, парасаттылықты т.б. жақсылықты қорғау керек; мемлекет пен азаматтардың арақатынасын дұрыс басқаруы.
2. Конституцияның, заңның мазмұнын толық іске асыру, дұрыс орындау. "Сөз бен іс бір жерден" шығу.
3. Конституция мен заңда халықаралық құқықтың принциптерін қатаң қорғау, оларға нұқсан келтіруге жол бермеу.
Заңдылықтың заңы категория ретіндегі түсінігі мен мәні.
Заңдарды дәл және қатаң орындау мен қадағалау, оларға нышан келтіруге жол бермеу. Заңдылық мемлекеттік билік жүргізудің негізгі қағидасы ретінде өзіне тән мәнге ие. Сол мән арқылы зандылық бассыздық пен күш қолдануға тосқауыл қояды, адамдардың санасын заңға бағыну, талаптарын орындау идеясын жариялайды
Заңдылықты екі мағынада түсінеміз:
- заңдылық - мемлекеттегі басқару режимі;
- заңды бұлжытпай орындау.
ЗАҢДЫЛЫҚ - мемлекеттік билік жүргізудің ең негізгі қағидасы ретінде барлық органдардың, заңды және жеке тұлғалардың, адам, дара азаматтардың заңдар мен заңға сәйкес қабылданған нормативтік құқық кесімдерді бұлжытпай орындау және қатаң сақтауы
Заңдылық үшін екі жақ тән:
1)МАЗМҰНДЫҚ ЖАҒЫ - құқықтық, әділ,ғылыми негізделген заңдардың болуы;
2) ФОРМАЛЬДЫ ЖАҒЫ - оларды орындау
Заңдылықтың өзіне тән мәні және ерекшеліктері:
Біріншіден, заңдылық барлық мемлекеттік ұйымдардың, қоғамдық ұстанымдардың, азаматтардың іс-әрекеттерінің тек заңға сәйкес болуы қажет екенін жаппай талап етеді. Сәйкес мінез-құлық қалыптасса зандылық іс жүзіне асады, олай болмаған жағдайда зандылық бұрмаланады
Екіншіден, заңдылық іс жүзіне асу үшін ғылыми негізде, қоғамның даму зандылығын көрегендікпен болжаған тиімді заңдар қабылданып, оларды бұлжытпай орындау тетіктері жасалуы тиіс
Заңдылықтың кепілденуі
Бұл заңдар мен заңға сәйкес актілердің орындалуын, азаматтардың құқықтарының, қоғам мен мемлекеттің мүдделерінің ешбір кедергісіз жүзеге асырылуын қамтамасыз етететін құралдар мен жағдайлар
Құқықтық тәртіп түсінігі және мәні
Құқықтық тәртіп деп - заңдылық қағидаларын іс жүзіне асыруда қоғамдық қатынастардың жүйелі түрде құқық нормаларымен реттелуін және тиімді қорғалуын айтады
Құқықтық тәрбиенің негізгі мақсаты:
:: адамдардың құқықтық сауаттылығын оның мазмұнын жақсы біліп, жақсы түсінуін қамтамасыз ету
:: адамдардың заңға, құқықтық тәртіпке деген мінез-құлқын, іс-әрекетін жақсарту;
:: адамдардың құқықтық нормаларды дұрыс қолдану, қатаң орындау тәжірибесін жақсарту
Заңдылық пен құқықтық тәртіп арақатынасы
Құқықтық тәртіп -- құқықпен реттелінетін, қоғамдық қатынастың тәртібі, құқықтық қатынас мүшелерінің субъективті құқықтарының іске асуы мен заңды міндеттерінің орындалуы мемлекетпен кепілденеді, заңдылықтың іске асуы, құқыққа сай заңды мінез-құлық қамтамасыз етіледі.
Заңдылық пен құқықтық тәртіптің арақатынасы құқықтық тәртіпке жету үшін заңдар мен басқа да нормативтік-құқықтық актілер қабылданады, заңнаманы жетілдіру жүзеге асырылады, заңдылықты нығайтуға байланысты шаралар
қолданылады;
2) құқықтық реттеуді жетілдіру мен заңдылықты қамтамасыз етуден басқа тәсілдермен құқықтық тәртіпке жетуге мүмкін емес;
3) заңдылықты нығайту - құқықтық тәртіпті нығайтуға алып келеді;
4) құқықтық тәртіптің нақты мазмұны заңдылықтың мазмұнына байланысты болады

1. ЗАҢДЫЛЫҚ ПЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРТІП АРАҚАТЫНАСЫ

1.1 Заңдылық түсінігі, негізгі сипаттары

Заңдылық туралы заң ғылымында құнды зерттеулер мен монографиялар жарық көрді. Көптеген ғалымдар зандылықты екі мағынада түсінеді: Бірінші топтағы ғалымдар заңдылықты мемлекеттегі басқару режимі десе, екінші топтағы зерттеушілер заңды бұлжытпай орындау деген идеяны алға тартады. Сонымен қатар заңдылық құл иеленуші және феодалдық мемлекеттерде болмаған деген пікір қалыптасқан.
Адамзат тарихында қабылданған тарихи-құқықтық ескерткіштерге назар аударсақ, зандылық құлиеленуші, феодалдық мемлекеттердеде болған, бірақ мүддені қорғауда тар шеңбер аумағында, таптық сипат деңгейімен ғана шектелген. Мысалы, ежелгі Римдегі Юстинианның Дигестерінде заңдылық туралы мынандай норма бар: Заң деген ол сол, оған барлық адамдар бағынулары тиіс. Хамурапи, Ману зандарынан да осындай талаптар аңғаруға болады. Мысалы, б.э. дейін XVIII ғ., қабылданған Хамурапи заңының шығуы мынандай қағида негізінде қабылданған: ...елге әділеттіліктің нұрын беру үшін, заңсыздықпен жауыздарды құрту үшін, күштілер әлсіздерді жәбірлемес үшін. Немесе Ману зандарында: Егер патша жазаны лайықты болғандарға үзбей қолданбаса, күштілер әлсіздерді істікте балықша қақтаған болар еді, -- делінген.
Әрине, заң шығарылған соң да үстем тап өкілдері тарапынан кысым, басқыншылық, әділетсіздік жасалған. Бірақ, қалай айтсақ та заң күштілердің жүгенсіздік, бассыздық, заңсыздық әрекеттерін тежеп отырған. Құқық өзінің табиғатымен, құндылық қасиеттерімен және жауапқа тарту ессімен жалпы адамзаттық игіліктер мен әділеттіліктің рәмізі ретінде санамен қабылданған. Сондықтан зандылық идеясы мемлекетпен құқықтың ажырамас бөлігі деп қабылдануы тиіс.
Ежелгі Рим заңгерлері заңның қаталдығына қарамастан оны орындау әрбір адамның міндеті деп санаған Заң қатал, бірақ ол заң деген қанатты сөзді ұрпаққа қалдырған. Франция буржуазиясы 1848 жылғы революция кезінде көтеріліске шыкқан жұмысшыларға қарсы күрес жүргізуде заңдылықты ең күшті кедергі деп таныды. Сол кезде өзінің қаталдығымен көзге түскен, буржуазия өкілінің бірі Одилон Барро: Заңдылық бізді өлтіруде, -- деп, көтерілісті басып жаншуға адам құқықтарын аяққа таптауға заңдылықтың кедергі болып тұрғанын тілге тиек еткен.
Заңдылық деп мемлекеттік билік жургізудің ең негізгі қағидасы ретінде барлық органдардың, заңды және жеке тұлғалардың, адам, дара азаматтардың заңдар мен заңға сәйкес қабылданған нормативтік құқық кесімдерді бұлжытпай орындау және қатаң сақтауды айтады.
Қоғамдағы қатынасты құқықтық реттеудің жақсы дамуы мемлекеттің, бірлестіктердің, саяси ұйымдардың, дұрыс әділетті жұмыс жасауының сипаттамасы; халықтың бостандығы, теңдігі дамып, жеке адамның, қоғамның мүдде-мақсаттары бірігіп қалыптасуының сипаттамасы.
Заңдылық дегеніміз - құқық субьектілерінің мемлекеттің заңдарын дәл және қатаң орындау мен қадағалау, оларға нышан келтіруге жол бермеу. Заңға тәуелді актілерді бақылау заңдылыққа жатпайды. Заңдылықтың мазмұны үш талаптан құрылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабы.
1. Қоғамда әділ заң саясаты болу керек. Сол арқылы мемлекеттің заңдары бостандықты, теңдікті, адамгершілікті, инабаттылықты, парасаттылықты т.б. жақсылықты қорғау керек; мемлекет пен азаматтардың арақатынасын дұрыс басқаруы.
2. Конституцияның, заңның мазмұнын толық іске асыру, дұрыс орындау. "Сөз бен іс бір жерден" шығу.
3. Конституция мен заңда халықаралық құқықтың принциптерін қатаң қорғау, оларға нұқсан келтіруге жол бермеу.
Міне, осы талаптар, іс жүзінде бірігіп, қалыптасса қоғамда заңдылық орнап, құқықтық мемлекет орнатуға мүмкіншілік болады.
Заңдылық субъектілері:
мемлекет пен оның органдыры;
қоғамдық ұйымдар;
еңбек ұжымдары;
лауазымды тұлғалар;
- азаматтар
Заңдылықты қорғау субъектілері: мемлекет, оның органдары, лауазымды тұлғалар, қоғамдық ұйымдар егерде заңды рұқсаты болса. Жеке тұлғалар азаматтар заңдылықты қорғаудың субъектісі болмайды. Олар заңды бұзса құқықтық тәртіпті бұзған болып саналады.
Заңдылық дамыған елдердің саяси, мемлекеттік, экономикалық, әлеуметтік, мәдениеттік құрылысының негізі. Қатаң заңдылық қоғамның барлық саласына өзінің әсерін, ықпалын тигізеді.
Заңдылықтың өзіне тән ерекшеліктері:
заңдылық барлық қоғам көлемінде дамиды; оны орындау, дамыту барлық қоғамның жұмысы. Бұл жұмысты қамтамасыз ету мемлекеттің, бірлестіктердің, одақтардың, ұжымдардың, саяси партиялардың міндеті, бақылау мемлекеттік органның жұмысы.
заңдылық нормативтік актілер мен тығыз байланыста дамиды. Олар бір-біріне зор әсер етіп отырады. Бірі жақсы дамыса, екіншісі де жақсы дамиды, нашар дамыса екеуінің де деңгейі төмен болады.
Сондықтан, заңдылық пен мемлекеттің бір-бірімен тығыз байланыста атқаратын қызметтері:
заң шығаруды сапалы дамыту, нығайту, кемшілікке жол бермеу, заңды бұлжытпай, уақытында орындау; заңның үстемдігін орнату;
адам өз құқығын, өз бостандығын қорғаймын деп басқаның құқығына нұқсан келтірмеуге міндетті;
құқықты бұзушылықпен қатаң күрес жүргізу.

1.2 ЗАҢДЫЛЫҚТЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ

Заңдылық мемлекеттік билік жүргізудің негізгі қағидасы ретінде өзіне тән мәнге ие. Сол мән арқылы зандылық бассыздық пен күш қолдануға тосқауыл қояды, адамдардың санасын заңға бағыну, талаптарын орындау идеясын жариялайды. Заңдылықтың өзіне тән мәні және ерекшеліктері бар.
Біріншіден, зандылық барлық мемлекеттік ұйымдардың, қоғамдық ұстанымдардың, азаматтардың іс-әрекеттерінің тек ғана заңға сәйкес болуы қажет екенін жаппай талап етеді. Сәйкес мінез-құлық қалыптасса зандылық іс жүзіне асады, олай болмаған жағдайда зандылық бұрмаланады.
Екіншіден, зандылық іс жүзіне асу үшін ғылыми негізде, қоғамның даму зандылығын көрегендікпен болжаған тиімді заң-дар қабылданып, оларды бұлжытпай орындау тетіктері жасалуы тиіс. Бұл мәселені іс жүзіне асыру үшін мынандай мәселелерді шешу қажет:
а) Парламент шығарған зандардың орындалуын, іс жүзіне асуларын бақылайтын өкілетті органның функциясын қалыптастыру қажет.
ә) Атқарушы органдардың заңға сәйкес қабылданатын нормативтік құқықтық кесімдердің көлемін шектеу қажет. Көп жағдайда заң орындалмайды, ал заңға сәйкес деп қабылдан-ған кесімдер атқарушы органдарға ең қастерлі болып санала-ды. Себебі заң нормаларының қажетті талаптары ведомстволық нормативтік кесімдермен (ереже, бұйрық) басқаша бұрмаланып, басқа мазмұнмен орындалуға ұсынылады.
б) Зандылықтың дағдарысқа ұшырауының себебі заңды бұрмалаған, орындамаған лауазымды тұлғалардың қатаң түрде жауапқа тартылмауы. Атақ, дәреже, қызметіне қарамастан, кім болмасын заң алдында тең екендігі Конституция жариялаған тілек ретінде емес, аксиома ретінде құқықтық қатынастардың барлық субъектілерімен бірауыздан мойындалуы тиіс. Мысалы, осыдан біраз жыл бұрын Ұлыбританияда 16 адам ауыр қылмыс істегендері үшін жауапқа тартылмай, сот залынан босатылды. Себебі, айыптаушының сот процесіне келмеуі. Судьяның заңды бұзуға кұқы жоқ. Айыптаушы келмесе сотталушының кінәлары жоқ, заңды бұзған айыптаушы. Судья занды бұлжытпай орындады.
в) Зандылықтың бұрмалануына Парламент шығарған зандар мәтінінің каучук тәріздес болып, қолдану кезінде қиындықтар мен шатастыруларды туғызуы. Осы күнге дейін зандардың мазмұны түсініксіз, аударуы дұрыс емес ол қылықтар жиі кездеседі.
г) Заңдардың орындалуы үшін мынандай мәселелерді шешу қажет:
Біріншіден, бізде әлеуметтік тәжірибені объективтік түрде талдау жасау мүлдем жоқ деуге болады. Қабылданған зандар өмірден мүлдем алшақ, коғамдық қатынастарға сәйкес келмейді, сондықтан тиімді реттемейді. Заңды дайындау процесі дұрыс жолға қойылмаған, заң кабинетте дайындалады, көп зандарымыз Ресейдің шығарған зандарынан көшіріп алынады. Бұл жұмысты жақсарту үшін заң дайындалатын парламенттік комиссия фирмалардың, ғалымдардың, жеке адамдардың, саясат-танушылардың, сол саланың тікелей мамандарымен кездесіп, олардың пікірлері негізінде заңның алғашқы жобасын қалыптастырып, оны тыңдауға өнеркәсіпшілдерді, ауыл шаруашылық мамандарын, профессорларды, мүдделі қоғамның өкілдерін шакырып, талқылауға салу қажет. Олардың барлық ескертулері мен ұсыныстарын қорытындылап, тағы талқыға салып, Парла-ментке түсіру керек.
Екіншіден, әрқашан заң шығаруда ғылымның ұсыныстарын міндетті түрде ескеру қажет. Бізде осы күнге дейін заңның жобасын жасауға мүдделі, құштар мекемелер мен органдар қатысады. Ал, олар өздеріне қажетті заң жасауды көздейді. Одан кейін ол заң қалай орындалсын, оны аттап өтудің тетіктерін өздері жазып қойса.
Үшіншіден, сапалы, орындалатын заң шығару үшін кәсіби парламент құрылуы қажет. Сайланған депутаттарымыз жоғарыда көрсетілген факторлардың тетіктерін жақсы менгерген маман, заңгер-ғалым, экономистерден сайлануы керек. Жалпы апараттық қажетттерден ада, оқшау ойлары бар білімпаз қайраткерлер болуы тиіс.
Төртіншіден, заңның орындалмауының себебі, қоғамда кең қанатын жайған құқықтық сауатсыздық. Заңның не екенін, оның мазмұнын, қолдануын түсінбейтін халық занды қалай орындайды?!
д) Заңдылық демократияның ең негізгі және маңызды ажырамас бөлігі болып саналады. Тек зандылық арқылы демократия толыққанды дәрежеде пайдаланылады, іс жүзіне асады. Тек зандылық ғана анархия, бассыздық, өз беттерімен кеткендерге тосқауыл болады.
ж) Зандылық жалпы мемлекеттік тәртіптің негізі болып табылады. Мемлекеттегі тәртіпті нығайту зандылықты нығайтудың кепілі.
Заңдылық мынандай қағидаларға ие:
Заңның ерекше пұрсаттылығы. Мемлекетте Парламент қабылдаған заңның ең жоғарғы күшке ие болуы. Барлық нормативтік құқықтық кесімдер занды іс жүзіне асыру үшін қабылданады. Оған ешқандай кесім қайшы келмеуі керек.
Заңды қолданудағы бірлік және бірыңғайлық. Зандылық әр аймақтық, аумақтық болып бөлінбейді. Қазақстан Республикасында Конституция бекіткен Конституциялық құрылым, демократия, билік жүргізу, адам құқықтарын қорғау бірыңғайлы, жүйелі мағынада іс жүзіне асырылады.
Заңдарды жаппай сақтау және орындау. Бұл қағида - Конституциялық талап. Заңды орындау әрбір адамның ішкі жан дүниесінің, ой-өрісінің қажеттілігі болуы тиіс.
Зандылық пен мәдениеттіліктің тыгыз байланыстылығы. Заңдылықты нығайту репрессиялық тәсілдерге емес, мәдениеттілікті меңгеру, дамыту арқылы іске асырылады.
Адам құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі. Зандылық аркылы адам құқықтары мен бостандықтары тиімді қорғалады және қамтамасыз етілді.

2 ЗАҢДЫЛЫҚТЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ӘДІСТЕРІ МЕН КЕПІЛДІКТЕРІ

Заңдылық - бұл қоғамдық қатынастардың барлық қатысушыларының құқық нормаларын қатаң түрде сақтауы.
Заңдылық үшін екі жақ тән:
а) мазмұнды жағы - құқықтық, әділ, ғылыми негізделген заңдардың болуы;
ә) формальды жағы - бұл оларды орындау, себебі, орындаусыз, кемшіліксіз заңдардың болуының өзі де жеткіліксіз.
Заңдылықтың субъектілері болып қоғамдық қатынастардың барлық қатысушалары табылады, нақты айтқанда: мемлекет және оның органдары; қоғамды және басқа да ұйымдар; еңбек ұжымдары; лауазымды тұлғалар; азаматтар. Заңдылықтың объектісі болып заңды міндетті тұлғалардың жүріс-тұрысы, олардың санасы, еркі мен әрекеттері табылады.
Заңдылықтың қағидалары - бұл заңдылықтың мазмұнын ашатын негізгі идеялар, бастамалар. Оларға мыналар жатады:
1) заң үстемдігі-барлық нормативтік және жеке құқықтық актілердің заңға бағыныстылығын білдіреді;
2) заңдылықтың тұтастығы-нормативтік актілерді түсіну мен қолдану елдің бүкіл аумағында бірдей болуы тиіс дегенді білдіреді;
3) заңдылықтың мақсатқа сәйкестілігі-құқықшығармашылық және құқықты жүзеге асыру қызметінің қоғамның мақсаттары мен міндеттеріне жауап беретін ең дұрыс түрлерін қатаң түрде заңдардың шегінде таңдау қажеттігін, заңдылық пен мақсатқа сәйкестілікті қарама-қарсы қоюды болдырмауды білдіреді, яғни, мақсатқа сәйкестілікті себеп қылып заңды бұзуға жол берілмейді;
4) заңдылықтың шынайылығы- құқықтық ережелердің барлық қызмет түрлерінде іс жүзінде орындалуына жетуді және оларды кез келген түрде бұзу міндетті түрде жауапкершілікті көздейтінін білдіреді.
Заңдылықтың кепілденуі - бұл заңдар мен заңға сәйкес актілердің орындалуын, азаматтардың құқықтарының, қоғам мен мемлекеттің мүдделерінің ешбір кедергісіз жүзеге асырылуын қамтамасыз етететін құралдар мен жағдайлар. Заңдылықтың кепілденуінің келесі түрлерін бөліп қарастырады:
1) әлеуметтік-экономикалық-бұл қоғамның экономикалық дамуының дәрежесі, оның жағдайының деңгейі, меншік нысанының алуан түрлілігі, экономикалық бостандық және т.б;
2) саяси - бұл конституциялық құрылымның қоғамның саяси жүйесінің демократиялылығының дәрежесі, биліктің тармақтарға бөлінуі және т.б.;
3) ұйымдастырушылық - бұл заңдар мен заңға сәйкес актілердің орындалуын бақылайтын арнайы органдардың(прокуратура, сот, полиция және т.б.) қызметі;
4) қоғамдық - бұл заңнаманы бұзумен күресу мақсатында қолданылатын алдын алу және басқа да шараларының мемлекетте қалыптасқан кешені;
5) идеологиялық - бұл құқықтық сананың дамуының, азаматтар арасында заң білімдерінің таралуының, заң талаптарының орындаудың дәрежесі, қоғамдағы адамгершілік тәрбиелеудің деңгейі;
6) арнайы-заңды - бұл құқықтық талаптарды бұзудың алдын алу, болдырмау және қудалау мақсатында қолданыстағы заңнамада бекітілген тәсілдер мен құралдар.
Заңдылық пен құқықтық тәртіптің арақатынасы. Заңдылық пен құқықтық тәртіптің арақатынасы мыналардан көрінеді.
1) құқықтық тәртіп құқықтық тәртіптің мақсаты болып табылады; құқықтық тәртіпке жету үшін заңдар мен басқа да нормативтік-құқықтық актілер қабылданады, заңнаманы жетілдіру жүзеге асырылады, заңдылықты нығайтуға байланысты шаралар қолданылады;
2) құқықтық реттеуді жетілдіру мен заңдылықты қамтамасыз етуден басқа тәсілдермен құқықтық тәртіпке жетуге мүмкін емес;
3) заңдылықты нығайту құқықтық тәртіпті нығайтуға алып келеді;
4) құқықтық тәртіптің нақты мазмұны заңдылықтың мазмұнына байланысты болады.

2.1 Құқықтық тәртіптің заңдылықтың ажырамас бөлігі ретіндегі
ерекшеліктері

Құқықтық тәртіп - заңдылық қағидаларын іс жүзіне асыруда қоғамдық қатынастардың жүйелі түрде құқық нормаларымен реттелуін және тиімді қорғалуын айтады.
Құқықтық тәртіп зандылықтың ажырамас бөлігі болып табылады. Құқықтық тәртіпті нығайту қоғамдық тәртіпті және заңдылықты нығайтуға тікелей әсер етеді. Керісінше, коғамда құқықтық тәртіп әлсіресе қоғамдық тәртіп те, зандылық та әлсірейді, дағдарыс процесі дамиды. Құқықтық тәртіпті нығай-ту негізінде мемлекеттің құқық қорғау функциялары арқылы іс жүзіне асырылады. Сот, прокуратура, полиция, ұлттық қауіпсіздік комитеті сияқты органдар өздерінің құзырымен міндеттеріне байланысты құқықтык тәртіпті нығайту ісіне үлестерін қосады. Бұл жерде әр мемлекеттік органның функциялары ведомстволық мүддемен шектелмеуі тиіс. Бірігу, координациялық шаралар арқылы құқықтық тәртіпті нығайту, олардың басты міндеттерінің бірі.
Құқықтық тәртіпті нығайтуда азаматтық қоғамның үлесі зор. Бұл мемлекеттік емес қоғамдық қатынастар арқылы жеке адамдар мен ұжымның мүдделері құқық шеңберінде іс жүзіне асырылады тыйым салмағанның бәріне рұқсат қағидасы аясында құқықтық тәртіп нығаяды. Бірақ мемлекет азаматтық қоғамның барлық институттарының іс-әрекеттерінің Конституцияға сәйкес болуын бақылайды, зандарды қатаң сақтауын талап етеді.
Құқықтық мемлекеттің басты максаттарының бірі құқықтық тәртіпті сақтауды әрбір азаматтың ішкі жан дүниесінің, психологиясының қажеттілігіне айналдыру.
Ол үшін қоғамдық сана деңгейі моральдық құндылықтарды, діни қағидаларды күнделікті ереже мағанасында қабылдауы тиіс. Ондай талаптардан мүлт кетуді бүкіл қоғам айыптаумен қатар, элементарлық тәрбиесіздік деп бағалануы қажет.
Құқықтық тәртіптің жоғары дәрежеде болуы заңдылықтың деңгейіне байланысты. Заңдылық жақсы болса тәртіп те жақсы болады. Бұл екеуі бір-бірімен тығыз байланыста дамиды.
Құқықтық тәртіп -- ол құқықпен реттелінетін, қоғамдық қатынастың тәртібі, құқықтық қатынас мүшелерінің субъективті құқықтарының іске асуы мен заңды міндеттерінің орындалуы мемлекетпен кепілденеді, заңдылықтың іске асуы, құқыққа сай заңды мінез-құлық қамтамасыз етіледі.
Өз кезегінде демократия, оның қалыпты дамуы - құқықтық тәртіп пен заңдылықтың өмір сүруінің қажетті объективті және субъективті шарты, әлеуметтік-саяси негізі. Демократиясыз, шынайы заңдылық, мықты құқықтық тәртіп туралы сөз болуы мүмкін емес. Демократия толық дамыған болса, қазіргі қоғамның ең жоғарғы сатысында көрініс алу, яғни құқықтық мемлекетке жылжу айқын болған сайын, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету шарты қолайлы болады.
Ал басқа жағынан қарастырғанда, заңдылық пен құқықтық тәртіп халық билігін бекіту мен ары қаратай даму үшін, өркениетті азаматтық қоғамның қалыптасуы мен құрылуы үшін, күшті демократиялық құқықтық мемлекет үшін қажет.
Құқықтық тәртіп демократияның маңызды институттарын бекітеді, заңнама және заңдылық азаматтарға кең демократиялық құқықтар мен бостандықтарға кепілдік береді, оларды нақты пайдалану азаматтарды мемлекеттік барлық істерде басқаруда қатысуға қамтамасыз етеді.
Саяси режим ретінде демократия өзінен-өзі нық құқықтық тәртіп пен заңдылықты талап етеді, құқықтық сана мен құқықтық мәдениеттің жоғарғы деңгейін тәрбиелейді, елдегі қатаң заңдылық пен жоғарғы саяси-құқықтық саналылық, нық енгізілген құқықтық мәдениеттің өмір сүруі, қоғамның саяси ұйымының демократизациялығы туралы өзінен-өзі жақсы күәландырады.Демократизация жаңа құқықтар мен бостандықтарды қосымша заңнама тіркеу арқылы, бар заңи рұқсат ету мен мүмкіндіктерді жүзеге асыру кепілдіктерін нығайту арқылы да, құқықтарды іске асыру механизмінің өзі арқылы және сәйкес заңи міндеттерді орындау арқылы да жүруі мүмкін. Басқаша айтқанда, конституцияда және басқа да нормативті құқықтық актілерде бекітілген азаматтар мен ұйымдардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз ету.
Азаматтарды тәрбиелеудің әр мемлекетте тиісті жүйелері болады, оның түрлері: саяси, құқықтық, моральдық, эстетикалық т.б. Бұлардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері болады. Бірақ бәрі бірігіп бір мүдде - мақсатты іске асыруға, орындауға үлес қосады. Ол мақсатта - азаматтардың рухани сана-сезімін, психикасын, білімін, өмірлік тәжірибесін, тәртібін, адамгершілігін көтеріп жақсарту. Құқықтық нормалардың басым көпшілігі әдептілік нормалардан нәр алады - соларға арқа сүйейді.
Неғұрлым құқықтық нормаларға әдептілік моральдық нормаларлар арқау болса, соғұрлым заңдардың әділеттік, адамгершілік мәні жоғары болады.
Осы жүйенің негізгі түрлерінің бірі - құқықтық тәрбиелеу. Бұл жұмыс екі бағытта жүргізіледі: бірінші бағыты - азаматтарға құқықтық білім беру; екінші бағыты - олардың құқықтық мәдениетін, сана-сезімін жақсарту.
Құқықтық тәрбиенің негізгі мақсаты:
- адамдардың құқықтық сауаттылығын оның мазмұнын жақсы біліп, жақсы түсінуін қамтамасыз ету;
- адамдардың заңға, құқықтық тәртіпке деген мінез-құлқын, іс-әрекетін жақсарту;
- адамдардың құқықтық нормаларды дұрыс қолдану, қатаң орындау тәжірибесін жақсарту.
Құқықтық тәрбиелеу жүйесі жүргізетін жауапты субъектілері: мемлекет, органдар, лауазымды тұлғалар, адамдар, заңды ұйымдар, саяси партиялар.
Бұл қызметтің объектісі: адамдармен қоғамдық ұғымдар.
Құқықтық тәрбиені іске асыру, орындау механизмі төрт бөлімнен тұрады:
1) қоғамдық рухани сана;
2) құқықтық норма жүйесі, оның сапасы;
3) құқықтық тәрбие жұмысының нысаны және әдіс-тәсілдері;
4) тәрбие жұмысы жүргізу деңгейі, сапасы.
Міне, осы құқықтық тәрбиенің механизмі арқылы қоғамдағы заңдылықты, құқықтық тәртіпті дамытып, жақсартуға мүмкіншілік қалыптасады. Құқықтық тәртіптің мазмұны - субъектілердің дұрыс тәртібі, нормативтік актінің талабына сәйкес жұмыс жасау, іс-әрекетте қателікке жол бермеу. Құқықтық тәртіптің құрылымы - қоғамның санасымен байланысты тұрғыда іс-әрекет жасап, қатынас арқылы өздерінің мүдде-мақсатын іске асыру. Құқықтық тәртіптің ерекшелігі - бұл қарым-қатынас құқықтық норма арқылы өмірге келіп, мемлекеттің бақылауында болады. Егерде қарым-қатынаста қателіктер кетсе, оны мемлекеттік орган түзетуге тиіс.
Әскери құқықтық тәртіптің өзіне тән ерекшеліктері болады: өздерінің жеке арнаулы заңдары, ережелері болады. Барлық қарым-қатынас сол заңдармен реттеліп, басқарылады. Жалпы саясатта ешқандай айырмашылық жоқ. Тек реттеуде, басқаруда өзгешеліктер болады.
Сонымен, құқықтық тәртіп дегеніміз - қоғамдағы қатынастардың нормативтік актілер арқылы дұрыс, қатаң уақытында реттеліп, орындалуы.
Заңдылық пен құқықтық тәртіптің кепілдіктері:
1. Материалдық кепілдік - егерде субъектілер өзара қателіктер жіберсе, өздері келісімге келіп нормативтік актіні дұрыс орындауға тиіс.
2. Саяси кепілдік - қоғамның саяси тұрақтылығы заңдылыққа, тәртіпке көп әсер етеді. Қоғамдағы барлық бірлестіктер, одақтар, ұжымдар, саяси партиялар дұрыс, жақсы жұмыс жасауы көп әсер етеді.
3. Моральдық кепілдік - қоғамның инабаттылық, парасаттылық деңгейі жақсы болса заңдылық, тәртіп те жақсы болуға тиіс.
4. Заңды кепілдік - мемлекеттің заңдылықты, тәртіпті бақылап отыратын арнаулы органдарының рөлі, маңызы, әсері өте зор.
Қоғамдағы заңдылық, бостандық, құқықтық тәртіп, демократия бір-бірімен тығыз байланыста дамиды, бір-біріне зор әсер, ықпал жасайды.
Әр мемлекетте қоғамдық тәртіп және құқықтық тәртіп болады. Қоғамдағы қабылданған барлық әлеуметтік нормаларды мемлекеттік органдар, бірлестіктер, одақтар, ұйымдар, ұжымдар, азаматтар дұрыс, уақытында орындау - қоғамдық тәртіп. Қоғамдық қатынастардың жағдайы құқық нормалардың талабына сәйкес болса - құқықтық тәртіп.
Екеуі бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Заңдылық пен құқықтық тәртіптің әлеуметтік маңызы:
1) қоғамдық өмір бірқалыпты жақсы дамиды;
2) мемлекеттік, шаруашылық, қоғамдық ұйымдармен органдар жақсы жұмыс жасайды;
3) барлық адамдардың құқығын, бостандығының, барлық ұйымдардың, ұжымдардың мүдде-мақсатын дұрыс орындап, дамытуға мүмкіншілік туады.
Заңдылық пен құқықтық тәртіпті жақсы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.