Галактикалар құрылысы

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

0.1 Галактикалар классификациясы

Галактика -- жұлдыз, жұлдыздар жиыны, жұлдыз аралық газ - тозаң мен қараңғы материядан тұратын гравитациалық - байланысқан жүйе. Галактика құрамындағы барлық объектілер жалпы масса центіріне қатысты қозғалысқа қатысады. [28][29][30].
Галактикалар, біздің планета орналасқан Құс жолы галактикасынан басқа -- аса алыс астрономиялық объекттер. Оларға дейінгі қашақтықтар мега парсектер мен z қызыл ығысу шамаларына дейін өлшенеді. Олардың қатарындағы 2014 жылдың қаңтарына дейін белгілі ең алысы UDFj - 39546284 глактикасы. Арнайы қондырғылардың көмегіне жүгінбей, ашық аспанда тек қана үш галактиканы көруге болады. Олар: Андромеда тұмандығы (солтүстік жарты шардың объектісі), Үлкен және Кіші Маггелан бұлттары (оңтүстік жарты шар объектілері).
Галактикалар құрамына енетін жекелеген жұлдыздарды байқау ХХ ғасырдың басына дейін мүмкін емес болатын. 1990-шы жылдардың басында галактикалар құрамында жекелеген жұлдыздар байқалатын, тек қана Жергілікті Тобқа кіретін, саны 30-ға жуық объект белгілі болды. Бірақ, Хаббл ғарыш телескобын ұшыру мен 10-метірлік Кек телескоптарының жұмыс атқара бастауының нәтежесінде осындай галактикалар саны күрт көбейді.
Галактикалардың бір бірінен айтарлықтай өзгешеліктері бар. Олардың ішінде: сфера тәріздес, эллипстік, дисктік спиралды галактикалар, сонымен қатар линза тәрездес, ергежейлі, дұрыс емес, енді қолдары бар галактикалардың түрлерін бөліп көрсетуге болады. Егер де сандық мәндерді жүгінсек, мысалы: массалары 107 ден 1012 күн мапссаларын дейінгі аралықты қамтиды. Құс жолы галактикасының массасы 1011 күн массасын құрайды. Диаметрлері: 5 тен 250 килопарсекке дейін [31] (16 -- 800 мың жарық жылы), егер салыстыру жүргізсек, біздің галактика диаметрі 30 килопарсек (100 мың жарық жылы) ал 2014 жылға дейінгі белгілі IC 1101 галактикасының диаметрі 600 килопарсек [32].
Галактикалар құрылысының қарсаңындағы шешілмеген сұрақтардың бірі - өзін тек қана гравитациялық әсерлесуде танытатын қараңғы материя феномені. Ол галактиканың толық массасының 90 % дейінгі көлемді қамтиды, ал кейде, кейбір ергежейлі галактикаларда мүлде жоқ болуы мүмкін [33].
Галактикалардың кеңістікте таралуы біртекті емес: егерде кеңістіктің бір аймағында бір - біріне жақын орналасқан галактикалар тобын байқасақ, басқа аймақта ешбірі болмауы мүмкін (Астрономиялық Войд - бостық). Әлемнің көрінетін бөлігіндегі галактикалыр санын дәл айту мүмкін емес, бірақ болжам бойынша олардың саны жүз миллиардқа жетуі мүмкін (1011) [34].

1.1.1 Галактикалардың морфологиялық классификациясы

Галактикалардың морфологиялық классификациясы -- астрономияда кең қолданылатын, галактикалардың көрінетін ерекшеліктеріне сәйкес топтарға бөлу. Галактикаларды морфологиялық типтерге бөлудің бірнеше әдістері бар. Олардың арасындағы ең кең танымалы Эдвин Хабблдың ұсынып, Жерар де Вокулер мен Алан Сендидждің толықтырған әдісі.
Галактикаларды классификациялауға деген талпыныстар 1845-50 жылдары Лорд Росстың спиралдық өрнегі бар тұмандықтарды байқауынан басталды. Алайда, осы уақытта, барлық байқалғын тұмандықтар біздің галактикаға жатады деген теория басым еді. Ал осы тұмандықтардың бір бөлігі галактикадан сырт жататынын 1924 жылы Э.Хаббл дәлелдеп шықты. Осылайша галактикалар - галактикалық тұмандықтар сияқты классификациялана бастады.
Ертеректегі фотографиялық шолуларада спиралды тұмандықтардың айтарлықтай басым болуы, оларды жеке топқа бөліп шығаруға мүмкіндік берді. 1888 жылы А. Робертстің аспанның терең шолуын орындау нәтежесінде, эллиптикалық, құрылымы жоқ, созыңқы келген объектілердің көптеген түрлері анықталды. 1918 жылы Г. Д. Кёртис спиралды мойыны бар сақина тәрездес галактикаларды жеке топқа бөлді. Сонымен қатар, созыңқы, құрылымы жоқ галактикаларды жанынан көрінетін спиралды галактикалар ретінде қарастыруға ұсыныс жасады.

1.1.2 Хаббл реттілігі

Хаббл реттілігі -- бұл Эдвин Хабблдың 1926 жылы ұсынған морфологиялық классификациясы [35]. Хаббл Камертоны деп аталатын бұл жүйе 1936 - Хабблдың өзімен жетілдірілді. Хаббл Камертоны деп аталудың себебі - бұл классификацияның сыртқы, схемалық көрінісі осы музыкалық аспаппен ұқсас болуында.

1.1 сурет - Хаббл Камертоны
Хаббл, классификациясында барлық галактикаларды көк (В) фильтірінде экспонирленген пластинадағы сыртқы пішініне байланысты, 3 топқа бөлді.
Эллиптикалық галактикалар - тегіс эллиптикалық формаға ие (дөңгелек тәрездестен қатты сығылғанға дейін) ерекшеленетін, бөлшектері жоқ, жарықтылығы центірінен шеттеріне қарай біртекті әлсірейтін құрылым. Оларды белгілеу E әрпіне сығылу коэффицентімен анықталатын санды қосумен жүзеге асырылады. Осылайша, дөңгелек галактика E0 белгіленуіне ие болады, ал үлкен жарты өстерінің бірі, екіншісінен 5 есе артық галактика - E5 индексін иеленеді. Бұл келесі формулаға сай есептеледі:

E x =10*1-ba (1.1)

a мен b үлкен және кіші жарты ось мәндері. Эллиптикалық галактикалар кәрі жұлдыздардан тұратын, газынан толайым дерлік айрылған объектілер.

(а)

(б)

1.2 сурет - Эллиптикалық галактикалар (а) M87 (E1), (б) M49 (E2)

Спиральды галактикалар жұлдыз бен газдан құралған жалпақ дискіден (оның ортасында балдж деп аталатын сфералық тығыздауыш орналасады) және кең сфералық галодан тұрады. Диск жазықтығында көбіне жас жұлдыздардан, газ бен тозаңнан тұратын, ашық спираль жеңдер орналасады. Хаббл барлық белгілі спираль галактикаларды қалыпты спиральдарға (S символымен белгіленеді) және бары бар спиральдарға (SB) бөлді, соңғысын отандық әдебиетте тосқауылды немесе қиылысқан деп жиі атайды. Қалыпты спиральдарда спиральдық бұтақтар тангенциалды түрде орталық ашық ядродан алыстап, бір айналым ұзақтығында жайылады. Бұтақтар саны түрліше болуы мүмкін: 1, 2, 3,... бірақ галактикалар көбіне екі бұтаға ие болады. Қиылысқан галактикаларда бұтақтар бар ұшынан тік бұрышпен таралады. Олардың арасында екі бұтаққа тең келмейтін бұтақтар саны да кездеседі. Спиральды жеңдер тығыз бұралғанына немесе ядро мен балдждың мөлшерлері қатынасы бойынша жұмырлануына қарай a, b немее c символдары енгізіледі. Мәселен, Sa галактикаларына үлкен балдж және қатты бұралған тұрақты құрылым тән, ал Sc галактикаларына кішігірім балдж және жұмырланған спиральды құрылым тән. Sb класс тармағына әлдебір себепке байланысты шеткі класс тармақтарының біріне жатқызуға болмайтын галактикалар кіреді: Sa немесе Sc. Мәселен, M81 галактикасы үлкен балдж бен жұмырланған спиральды құрылымға ие.

(а)

(б)

1.3 сурет - Спиралды галактикалар (а) М81 (Sb), (б) NGC 1300 (SBbc)

Дұрыс емес немесе тұрақсыз галактикалар -- айналу симметриясынан және айқын ядросынан айырылған денелер. Магеллан бұлттары дұрыс емес галактикалар өкілі болып танылады. Дұрыс емес галактикалар пішіндерінің алуан түрлі болып келуі, кішігірім өлшемге ие болу және құрамында тозаң мен жас жұлдыздардың мол болуы - негізгі ерекшеліктері. Олар I деп белгіленеді.
Дұрыс емес галактикалардың пішіні нақты анықталмағандықтан, олар пекулярлық галактикалар деп аталған.

1.4 сурет - NGC 1427A дұрыс емес ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.