Әлемдегі азық-түліктің қажеттілігін қарастыру

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Адам баласы жүз жыл болса да, ыстық-суыққа шыдайды, бірақ аштыққа шыдамайды. Күніне 1000 килокалориялық тағам рационы ағзаға жеткіліксіз және бұл аштық жағдайында деп есептеледі, ал әлемде 1, 5 млрд адам осындай аш құрсақ жағдайда өмір сүріп жатыр. Халықтың әл-ауқаты әлеуметтік қана емес, саяси-стратегиялық мәнге ие. Саясаттанушылар халықтың кем дегенде 75 пайыздайын тойындырмайынша, саяси реформа жасауға болмайды дегенді айтады Қазір әлемде азық-түлікті тұтыну жағынан теңсіздік қалыптасып отыр. Мәселен, 1960 жылы 20 пайыз ең бай елдер мен 20 пайыз ең кедей елдердің арақатынасы 30:1 болса, 1990 жылы бұл арақатынас 64:1 болған. Бұл үрдіс әлемде әлеуметтік дүмпулерді туғызып отырғаны жасырын емес. Сондықтан кез келген ел үшін халықтың тоқ болуы, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұлттық қауіпсіздіктің маңызды парасы ретінде қарастырылады.

Дүние жүзі елдерін түгелдей қамтыған қаржылық, экономикалық дағдарыс кезеңінде Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінің тұрақтылығын қамтамасыз етіп, оны одан әрі тиімді дамыту және елімізде азық-түлік қауіпсіздігін сақтаудың әлеуметтік-экономикалық және саяси мәні зор болып отырғаны белгілі.

Біздің еліміз дүние жүзінің ауылшаруашылық өнімдерін өндіретін негізгі 25 мемлекеттің қатарына енеді және өзінің ресурстық әлеуеті жағынан қазіргі деңгейден 3-5 есе артық өнім өндіруге мүмкіндігі бар екені белгілі. Сонымен қатар, сарапшылар аграрлық сектор есебінен ІЖӨ-нің өсімі жаһандық дағдарыс салдарынан болып отырған кедейшілікті азайтуға басқа секторлардың ІЖӨ-нің өсуіне әсер етуі жағынан 4 есе тиімді болатынын нақты жобалармен айқындап беріп отыр. Осы тұрғыдан алғанда Қазақстанның аграрлық секторында шешімін күтіп тұрған күрделі әлеуметтік-экономикалық проблемалар да жоқ емес.

БҰҰ-ның жанындағы «Халықтар қоры» жер тұрғындарының 2050 жылға қарай 7, 8 млрд. адамға өсуіне орай, күрделенуі мүмкін азық-түлік мәселесіне қатысты 61, 2 млрд. долларға бағаланған арнай, ы бағдарлама ұсынды. Оның ішіне ауыл шаруашылығы ғылымын дамытуға 5 млрд. доллар, егістік жерді сақтауға 24 млрд. доллар, ормандарды қалпына келтіруге 6, 8 млрд. доллар бөлуді көздеп отыр. Сол себепті аталған тақырыпты қарастыру және оның мәселелеріне тоқталу өзектілікті айқындайды.

Осыған орай біз келесідей мақсат қойдық: қазіргі таңдағы ғаламдық мәселелерге тоқтала отырып, әлемдегі азық-түліктің қажеттілігін қарастыру және оның қауіпсіздігінің шешу жолдарына тоқталу.

Міндеттері:

- қазіргі таңдағы әлемдегі жаһандық мәселелерге тоқталу;

- дүние жүзіндегі азық-түлік мәселелерін қарастыру;

- азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету факторлары мен шарттарын сипаттай отырып, еліміздегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету проблемаларына тоқталу.

ХХ ғ. басында ғылымның қолдану аясының кеңейуі жаңа технологияны игеріп өнеркәсіпті елдерде өмір сүретін миллиондаған адамдардың тіршілігінің өзгеруіне және оларды жаңа экономикалық жүйеге біріктіруге алып келді. Әлемдегі елдердің ғылыми байланыстарының аясы кеңейіп, әлемдік ғылыми біртұтастық пайда болды. Осы қалыптасқан әлемдік ғылыми біртұтастық, бүкіл дүниежүзілік экономикалық бірігудің алғы бастамасы болды. Бұл үдерістің көріністерінің бірі ретінде алдыңғы қатарлы дамыған елдерде және әртүрлі континенттердегі ұлтаралық бірлестіктерде бірыңғай ұйымдастырушылық мәдениетінің түрлерімен жұмыс жүргізе бастады.

Қазіргі өркениетке тән құбылыс-ғаламдық қауіпқатердің әршуі. Олар әртүрлі және күннен-күнге үдей түсуде. Ғылыми әдебиеттерде бұл мәселелер үш топқа жіктеледі:

1. Халықаралық қатынастар саласымен байланысты мәселелер:

Соғыс және бейбітшілік мәселелері;

Этнологиялық мәселелер;

Дамушы елдердің экономикалық артта қалуын жеңу мәселесі;

Космос пен Әлемдік мүхитты бейбіт игеру мәселелері;

2. Жеке түлға мен қоғам арасындағы өзара қарым-қатынасқа байланысты мәселелер:

Демографиялық мәселе;

Аштық пен тоя тамақтанбаумен күрес мәселесі;

Ғылыми-техникалық дамудың жағымсыз салдарын жою мәселелері; аса қауіпті індеттерді жою мәселесі;

Рухани ортаны және адамзаттың мәдени әркелкілігін қорғау мәселесі;

3. Адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасқа байланысты мәселелер:

Экологиялық;

Шикізаттық;

Энергетикалық;

Ауа райы және т. б. мәселелер.

СОЛАРДЫҢ ІШІНДЕ БІЗДІҢ ТОҚТАЛАТЫН ТАҚЫРЫБЫМЫЗ АЗЫҚ ТҮЛІК ҚАЖЕТТІЛІГІ ЯҒНИ ӘЛЕМДЕГІ АЗЫҚ ТҮЛІК ПРОБЛЕМАЛАРЫ.

Адамзаттың ғаламдық мәселелерінің шешу жолдарын табу үшін алдымен оның өзара тұтас байланыста бірлікте болатын адамзат қоғамдастығының дүниежүзілік проблемалар толқынының өткірлігін кеңдігін ұғынып түсініп алуды қажет етеді. Ол үшін жаңа саяси ойлау қажет. Бұл дегеніміз барша мемлекеттер және халықтар проблемалары ортақ бір планетарлық экипаждың (ұжымның мүшесі) ретінде сезіну. Адамзаттың техногендік заманда аман сау әрі қарай өмір сүруі, саясат пен халықаралық қатынастарда зорлық-зомбылықты болдырмауға, ядролық қарусыз дүниені құруға және жалпыадамзаттық мәдени құндылықтарды мойындап, олардың әлеуметтік және ұлттық мүдделерін ең биік бірінші орынға қоюды қажет етеді.

БҰҰ белгілеген норма бойынша, егер сен күніне 1 АҚШ доллары көлемінде ғана тамақ ішсең - кедейсің, ал одан аз болса - қайыршысың. Кейбір мамандардың зерттеулеріне сенсек, еліміздегі халықтың жартысынан көбін кедейлер табы құрайды. Тарата айтсақ, байлар - 12 пайыз, орташалар - 20 пайыз, ал кедейлер - 68 пайыз болса керек. Байлар мен кедейлер арасындағы айырмашылықтың жер мен көктей екендігін барша жақсы біледі, яғни 30 есе, ал Еуропада бұл көрсеткіш бар-жоғы 5-7 есе. Тағы бір дерек: әр жыл сайын 900 миллионға жуық адам азық-түлік тапшылығынан зардап шексе, 10 мың бала мен 25 мың ересек адам аштықтың құрбаны. Жағдай әсіресе Африкада мүшкіл. Аш адамдардың саны 1990 жылдан 2012 жылға дейінгі уақыт аралығында 175 миллионнан 239 миллионға өскен. Онда екі минут сайын шамамен 200 адам аштан өліп жатады деген мәлімдеме жасаған болатын БҰҰ сарапшылары.

Аштықтың зардабы түрлі ауру, соғыс немесе табиғи апаттардан ауыр болып тұр. Жағдай бұдан да нашарлай түсетін көрінеді. Жоғарыда айтқанымыздай, әлем ғалымдары «2017 жылы жер бетінде азық-түлік жетіспеушілігі айқын сезіліп, жаһандық дағдарыс ушыға түспек» деп дабыл қағуда.

Жаһандық азық-түлік қажеттілігінің негізгі мәселелері:

1. Микробиологиялық қауіптердің таралуы (Salmonella немесе Escherichia coli сияқты бактериялар)

2. Азық-түлік өнімдерінің химиялық ластануы;

3. Жаңа азық-түлік технологияларының бағалануы (генетикалық модификацияланған өнімдер) ;

4. демографиялық жарылысытың ушығуы.

Азық-түлік қажеттілігін қамтамасыз етудің жолдары:

1. Денсаулыққа қауіп туғызатын заттар мен микроағзаларды анықтаудың оңай және арзан әдістерін жасау.

2. Азық-түлік өнімдерінің бактериялық, микологиялық, паразитарлық тазалығын бақылау үшін және олардың құрамындағы гармондар мөлшерін анықтауға арналған зерттеу жұмыстарын кеңейту және тереңдету.

3. Аурулардың алдын алып, оларды жедел түрде анықтаудың және емдеудің қазіргі заманға сай әдістерін пайдалану (моллекулалық генетика, иммунология әдістері) .

4. Қоршаған ортаны қорғау жұмыстарын, санитарлық бақылауларға қатаң тәртіп енгізу.

5. Жердің құнарлығын арттыру үшін жаңа технологияларды енгізіп, жерге әрдайым күтім жасау.

6. Тауарды өндірушілер мен сатып алушылар арасындағы байланысты ынталандыру.

7. Азық-түлік қауіпсіздігін сақтауда қосымша сақтық қорын жинау (резерв) .

8. Нарықтағы тұтыну бағасын тұрақтандыру (халыққа қол жетімді баға орнату) [12] .

Қортындылай келе, азық-түлік қажеттілігін қамтамасыз етуде орын алатын мәселелер ғаламдық мәселеге айналып бара жатыр. Халықты қауіпсіз азық-түлікпен қамтамасыз ету, ашаршылық тудырмау еліміздің басты мақсаттарының бірі болып табылады. Себебі, азық-түлік қауіпсіздігі барлық экономикалық жүйеге тән экономикалық категория. Азық-түлік қауіпсіздігін экономикалық және ұлттық қауіпсіздіктің ең маңызды құраушысы ретінде құрастыру қажет. Жалпы айтқанда, азық-түлік қауіпсіздігі- азық-түлік ресурстарымен, потенциалмен, кепілдіктермен қамтамасыз етілген сыртқы және ішкі жағдайлардан және қауіп қатерлерден мемлекеттің ел тұрғындарын түгелдей және жекелей азаматтардың қажеттіліктерін тамақ өнімдерімен, ауыз сумен және басқа да тамақ өнімдерімен жеткілікті қамтамасыз ету. Азық-түлік қауіпсіздігінің маңызды қасиеті отандық азық-түлік түрлерімен халықтың қамтамасыздығының деңгейі болып табылады. Сонымен қатар, жаһандық азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бірнеше жолдары қарастырылды.

Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің шетелдік тәжірибесін зерттеу және жалпылау келесіні көрсетті:

1. Дамыған мемлекеттерде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің келесі стратегиялары қалыптасты - өзін-өзі қамтамасыз етуге негізделген экспортқа және импортқа бағытталған саясат.

2. Дамыған мемлекеттердің азық-түлік қауіпсіздігі негізінен алғанда ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне төленетін субсидиялар, жеңілдікпен несиелеу жүйесі, баға құралының көмегімен өндірушілерді ынталандыру, ауыл шаруашылығы өндірістік инфрақұрылымының құрылысы, ауыл шаруашылығы экспорты мен азық-түлікті жеткізуді субсидиялау, ғылымның жетістіктерін ауыл шаруашылығына енгізу арқылы протекционистік сипатқа негізделген.

3. Азық-түлік қауіпсіздігіне жету үшін дамыған мемлекеттер дамушы мемлекеттерге елеулі көмек көрсетеді. Осы көмектің салдары бір жағынан оң әсерлі - ақша құралдарының, несиелердің бөлінуі, гуманитарлық көмек көрсету, екінші жағынан теріс әсерлі - азық-түлік жеткізіліміне дамымаған мемлекеттердің тәуелділігі күшейеді.

Қазіргі уақытта әлемдік аграрлық экономика мен демографияның жаңа үрдістері қалыптасуда, жаһандық қаржылық дағдарыстар орын алуда. Қазақстан Кеден одағына кірді, таяу кезеңде Дүниежүзілік сауда ұйымына енуі жоспарлануда. Алайда, саладағы еңбек өнімділігінің төмен деңгейі, пайдаланылатын технологиялардың жеткіліксіздігі мен жетілдірілмегендігі, өндірістің ұсақ тауарлы болуы мал шаруашылығы саласының қарқынды дамуына, материалдық, еңбек және басқа ресурстарды неғұрлым толық пайдалануды қамтамасыз етуге, экологиялық талаптарды сақтауға мүмкіндік бермейді. Аталған факторлар отандық ауыл шаруашылығы саласының бәсекеге қабілеттілігін төмендетіп, шетелдік өнім импортының басым болуына, жергілікті өндірушілерді өткізу нарықтарынан ығыстырылуына ықпал етіп отыр.

Республикамыз ДСҰ енуде дамыған мемлекеттердің тәжірибесінен келесі жағдайлар ескерілуі қажет:

- бағалардың коридорымен, азық-түліктің мемлекеттік ресурстарымен және мемлекеттік тауар интервенциясымен ішкі азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу жүйесін құру;

- ЕҚ сияқты тарифтік жүйенің орнына компенсациялық төлемдер мен өтеулер жүйесін енгізу құқығын Қазақстанда бекіту;

- дамыған елдердің тәжірибесін пайдаланып, ауыл шаруашылығының өте маңызды салаларының, әсіресе мал шаруашылығының осы халықаралық ұйымның ережелеріне кіргізілмеуіне қол жеткізу [14] .

Мемлекеттің, соның ішінде оның аймақтарының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында, тамақ өнімдерімен өзіндік қамтамасыз етудің жоғары деңгейіне қол жеткізу АӨК-нен кәсіпкерліктің белсенділігін арттыру, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктері мен шаруашылықты және өндірісті басқарудың тиімді формаларын енгізу, шаруашылықтың тоқтап тұруын болдырмау, тағы басқалары арқылы өндіріс тиімділігін көтеруді талап етеді.

Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің заманауи үрдістерін талдай отырып, оны жетілдірудің жүйелік мәселелері ретінде төмендегілерді атап көрсеуге болады:

- ауыл шаруашылығы өндірісінің ұсақ тауарлығы;

- қолданылатын тұқымдардың және өсірілетін малдар тегінің генетикалық әлеуетінің (потенциалының) төмендігі;

- жемшөп базасының әлсіздігі, жайылымдардың құлдырауы;

- диагностикалық зерттеулердің Жануарлардың денсаулығын сақтау бойынша дүниежүзілік ұйымдардың талаптарына сәйкес еместігі (ОІЕ) ;

- ауыл шаруашылығы малдарын тіркеудің бірыңғай жүйесінің жоқтығы және олар бойынша электрондық базаның болмауы;

- өндірістік қайта өңдеуге сапалы шикізаттың жетіспеушілігі және ішкі азық-түлік тауарларының нарығында терең қайта өңделген отандық өнімдердің үлесінің төмендігі;

- елдің ішкі сұранысын қанағаттандыруда маңызды азық-түлік өнімдерінің үлесінің төмендігі;

- тамақ өнімдерінің заман талабына сай технологияда өлшем әдістері стандарттарының жоқтығы, халықаралық талаптармен сәйкестіктің төмен деңгейі;

- агроөнеркәсіптік кешен салаларында қолданылатын өлшем құралдарының тексеру базасы деңгейінің төмендігі;

- агротехнологиялардың артта қалуы, өндірістің негізгі құралдарының табиғи және моральды тозуы;

- экономиканың аграрлық саласында инвестиция тартудың төмен деңгейі;

- өндіріске ғылыми әзірлемелерді енгізу жүйесінің дамымауы;

- білікті мамандардың жетіспеушілігі;

- ауылдық кооперацияның жеткіліксіз дамуы;

- ауылдық тауар өндірушілердің кредит қаражатына деген сұранысын толық қанағаттандыруға қаржы ресурстарының жетіспеушілігі.

Азық-түлік қауіпсіздігінің ауырлық дәрежесі тамақ депривациясының деңгейіне тәуелді. Аштықтан зардап шегетін адамдар үлесі өте төмен (5 пайыздан кем) болған жағдайда азық-түлік қауіпсіздігі тұрғысынан ел қорғалған деп есептеледі, олай болмаған жағдайда, яғни аштықтан зардап шегетін адамдар үлесі 35 пайыздан жоғары болса, елде аштықпен күресу мәселесі пайда болады. 1-кестеде DEC негізінде, яғни ҮШІЗ-ден алынған тұтынылған тамақ өнімдерінің энергетикалық құндылығы негізінде есептелген «тамақ өнімдерінің калориялығы шекті деңгейден төмен халық үлесі» көрсеткіші келтірілген. 2010-2015 жылдар аралығындағы ҮШІЗ деректері бойынша тамақтанудың жұғымдылығы ең төменгі мүмкін деңгейден төмен халықтың үлесі 6 есеге дейін төмендеп, 3 пайызды құрады. 2015 жылы тұтынылған тамақ өнімдерінің энергетикалық құндылығы 3140 ккал құрады, бұл 2010 жылғы көрсеткіштен 29, 7 пайызға жоғары. Бағалау бойынша Қазақстан үшін ашаршылық мәселесі өзекті болып табылмайды және Қазақстан азық-түлік депривациясы өте төмен деңгейдегі ел болып табылады. Бірақ халықтың жекелеген тобында тамақтың толық емес рационының мәселесі орын алап отыр.

Кесте - 1. Қазақстан Республикасы азық-түлік қауіпсіздігінің көрсеткіштері

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.