АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
Ақтөбе облысының геоэкологиялық мәселелерін шешу жолдары туралы қазақша реферат

Облыстың атмосфера қабатын ластаушы көздер Ақтөбе қаласында, сондай-ақ Темір, Мұғалжар, Хромтау аудандарында шоғырланған пайдалы қазындылар шығаратын кен орындары және энергетикалық нысандар болып табылады.
Ақтөбе қаласындағы атмосфераны ластаушы көздер Ақтөбе хром қосындылар зауыты акционерлік қоғамы, Ақтөбе ферроқорытпа зауыты акционерлік қоғамы, Ақтөбе жылу электр орталығы акционерлік қоғамы болып табылады. Ақтөбе ЖЭО-ғы газбен және сұйық отынмен жұмыс жасайды, соның салдарынан ауаға 70 % азот қышқылы тарайды. Ал Ақтөбе ферроқорытпа зауыты атмосфераны қатты заттармен ластайды.
Ақтөбе хром қосындылар зауыты акционерлік қоғамы атмосфералық ауаның -- 80% газ күйіндегі көмірқышқыл тотығын құрайды.
Қаланың атмосфералық ауа сапасы соңғы жылдары нашарлап кетті. 2008 жылы ИЗА 10,5 бірлікті құрады.
Ырғыз, Шалқар аудандары Арал экологиялық апат аймағына жақын орналасқан. Сонымен бірге ауыз су тапшылығы облыс аудандарының елді мекендерінде кездесіп отырады. Ауыз су құрамындағы тұздылық, нитраттың, т.б. химиялық элементтердің артуы тұрғындар денсаулығына зиянды әсерін тигізуде.
Елек -- Ақтөбе облысындағы ластанған өзеннің бірі. Ластанған заттар индексі -- 15,39; сапасы жағынан -- 7 класқа келеді, шектеулі жіберілген концентрация мөлшерінен бірнеше есе көп, яғни бор -- 103,5 ШЖК; фенол -- 1 ШЖК; алты валентті хром -- 22,17 ШЖК.
Ластаушы көздер АХҚЗ АҚ -- ның көне шламды бөгендері болып табылады. Алты валентті хромның атмосфералық ауада, топырақта кездесетіні байқалады.
Елек өзенін бормен ластауын тоқтату -- алдағы міндеттің бірі. Ластану ареалы 32,5 км2 құрайды.
Ақтөбе каласындағы қатты тұрмыстық қалдықтар полигонын пайдалану 1987 жылдан басталды, оның ауданы 20 га. Полигон жобасыз тұрғызылды және оны пайдалану экологиялық талаптарға сай жүргізілмейді. Қалдықтарды жинауда бейберекеттікке жол беріледі. Полигонға жыл сайын барлық қалалардан 260 мың куб м қалдық тасталады. 2001 жылдың қаңтарында полигонга 2,23 млн. тонна қалдық жиналған. Полигон инженерлік құрылыстармен және коммуникация жүйелерімен қамтамасыз етілмеген.
Қазіргі уақытта полигон қалдыктарға толық, бірақ қалдықтарды полигонға тасу әлі де жалғасып отыр, ал бұл жағдай полигонға іргелес аумақтардың санитарлы -- эпидемиологиялық және экологиялық жағдайына қолайсыз. Полигон атмосфералық ауаның, жерасты және жер беті суының, жердің интенсивті ластаушы көзі, инфекциялық ауруларды таратушы.
Елек өзеніне ерекше әсер ететін 3 негізгі суды пайдаланушыларды бөліп көрсетуге болады:
-- Ақбұлақ ОАҚ жыл сайын 7-10 мың текше метр тазартылмаған су жібереді;
-- АХҚЗ АҚ жерасты суы арқылы өзеннің 12 кв.км ареалын ластайды;
-- Ақтөбе ЖЭО АҚ. 4-кесте Ақтөбе қаласы бойынша ағыстың сапалық жағдайы. Қосымша Е.
2008 ж. Ақтөбе қаласындағы тұрмыстық қалдықтар полигонының жаңа жобасы жасалды. Жаңа полигонды пайдалану мерзімі 15 жыл, жыл сайын 260 мың текше метр қалдық тасылады.
Елек өзенінің ластануы.
Елек өзенінің бормен ластануы Ақтөбе химия зауытының (1941) іске қосылғанынан басталды. Ластаушы көзі -- Елек өзені жайылмасындағы сүзгіші жоқ зауыттың шлам жинаушылары болып табылады.
Казводоканалпроект институтының мәлімдеуінше, жер асты горизонтында 890 тонна бор жиналған.
Қазіргі уақытта өзен алабының жер асты суының ластану ареалы 32,5 км2 жетті, тіпті бұдан да ұлғайып бара жатыр.
Ақтөбе гидрометеорологиялық орталығының мәлімдеуінше,2009 жылдың қаңтарында Елек өзеңінің ластануы шегіне жеткен, яғни шектеулі жіберілген концентрация 129 есеге жеткен.
Бордың санитарлы -- уландырғыш 2 класс көрсеткішіне сай келуі және оның шектеулі жіберілген концентрациясы мөлшерінің шектен тыс көп болуы флораға, фаунаға және адам денсаулығына өте зиянды.
Елек өзенінің бормен ластануы ҚР -- ның жоғары органдарының алдындағы жыл сайынғы өз шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі.
Хром қосындылары зауыты өзінің жұмысын 1957 жылдан бастады. Зауытқа пайдаланған суды шлам тоғандарына жібереді. Зауытқа барлық кезеңдерге пайдалану үшін жалпы ауданы 278,4 га болатын 10 шлам тоғандары тұрғызылған, қазірде олардың тек бесеуі жүмыс жасайды.
Жер үсті және жер асты суын алты валентті хроммен ластаушы көне шлам тоғандары болып табылады.
Елек өзенінің ластануы тек Ақтөбе қаласына ғана емес, Жайық өзенінің саласы ретінде Орынбор облысының (РФ), Батыс Қазақстанның және Атырау облысының халқына қауіп туғызып отыр.
Елек өзенің ластаушы заттар хром, бор, фенол, фтор, мұнай өнімдері болып отыр, ал ластаушы көздер бұрынғы Ақтөбе химия зауытының шлам -- жинауыштары, сонымен бірге Елек өзені жайылмасында тұрғызылған сүзгілерге қарсы қалқасы жоқ АХҚЗ ОАҚ -- ның көне шлам тоғандары болып отыр.
Елек суындағы бор концентрациясы орнынан сынауға алуға байланысты ауытқып отырады. Бор концентрациясы Ақтөбе су қоймасы тұсында және Бестамақ елді мекенінде барынша көп байқалады. Мұнай өнімдерінің концентрациясы жыл бойы 6-13 ШЖК -- ға байқалды. Елек өзені суының физикалық қасиеті және минералдануы болып есептелетін қалған компоненттері нормаға сай екендігі анықталды.
Еліміздегі табиғи байлықтарды өндіріске қатыстыруға, өнеркәсіп орындарын қарқынды дамытуға бірнеше факторлар әсер етеді. Олар шешуші құрал есебінде табиғи ресурстарға қоғам қажеттілігін және табиғат мүмкіндігінің тапшылығындағы қарама -- қарсылықты шешеді.
Облыстағы геоэкологиялық аудандастыру мәселелері.
Қоршаған табиғи ортадағы қазіргі маңызды мәселелердің бірі, бұл геоэкологиялық жағдайдың біздің республикамызда мықтап қалыптасуы болып табылады.
Біз қарастырғалы отырған Ақтөбе облысы Қазақстан Республикасының батыс аймағында, ірі өнеркәсібі мен өнеркәсіптері жақсы дамыған территорияға жатады.
Физикалық- географиялық орналасуы жағынан Ақтөбе облысы Оңтүстік Орал тауының орталығында, шөлейтті- құрғақ аймақта орналасқан. Бұл аймақ Орал- Мұғалжар провинциясының Ор- Мұғалжар округіне және Орал маңы (Торғай) провинциясының, Орал маңы үстіртінің оңтүстік- батыс бөлігі мен оңтүстік- шығыс бөлігі округіне жатады.
Атмосфераның қатты ластануы, әсіресе Ақтөбе қаласында және ірі өндіріс орталықтары орталықтары орналасқан Алға, Хромтау, Қандыағаш және Ембі қалаларының маңында байқалады. Осы жерлерде ластанған атмосфералық ауа көршілес Батыс Қазақстан, Атырау облыстарына және Ресейдің Орынбор облысына тарайды.
Ақтөбе қаласының ауасын ластайтын зиянды заттардың 49% -- ын ферроқорытпа зауыты шығарса, 25% -- ын Ақтөбе хром қосындылары зауыты шығарады. Мұндағы мекемелерде ауаны ластауды азайтатын кұрал
-- жабдықтардың жартысы ғана істейді.
Қазіргі уақытта Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластайтын 172 мекеме жұмыс істейді. Бұған Жаңажол мұнай -- газ өндіретін кен орны да жатады. Шаң тазалағыш, өндіріс қалдықтарының дұрыс жұмыс істемеу салаларынан немесе іске алғысыздығынан бұл қалалардағы шаң -- тозаңның орташа көрсеткіші белгіленген мөлшерден 4 есе, азот қос тотығы 2 есе, күкіртті ангидрид шамамен 0,2 есе артып отыр.
Ақтөбе облысының ландшафтары.
Ақтөбе облысының ландшафттарын антропогендік әрекет ету дәрежелеріне қарай мынандай категорияларға бөлуге болады (А.В.Чигаркин бойынша):
Табиғи күйіне жақын ландшафттар, территорияның оңтүстік аймақтарын және шығыстағы табиғи қорықтарды қамтиды.
Аздап өзгерген ландшафттар (көбіне фаунасы мен өсімдіктердің сипаты жағынан) техногендік процестерге ұшырамаған, көбіне мал шаруашылығымен айналысатын құрғақ -- далалы Байганин және Ойыл ауданын қамтиды.
Бүлінген ландшафттарға (көбіне өсімдігі мен топырағының сипаты жағынан) далалы, жайылымды жерлер және территориядағы өтіп жатқан темір жол, тас жол магистральдары мен мүнай -- газ құбырлары жатады.
Антропогендік факторлардың әсерін және табиғи ресурстардың құлдырап, нашарлау деградациясын есепке ала отырып, Ақтөбе облысын геоэкологиялық картаға сүйеніп, бірнеше экологиялық аудандарға бөлуге болады.
Алдын -- ала құрылған табиғи аудандастыру схемасы табиғи ортаның геоэкологиялық деградациялық критерийі қойылады. Табиғи ресурстарды және олардың түрлерін аудандастыру және карталау территориялық түрде, соның ішінде табиғи территориялық кешендер жүйесімен негізделу қажет. Ақтөбе облысында геоэкологиялық деградацияның мынандай критерийі анықталды: өте жоғары, жоғары, қалыпты- жоғары , қалыпты және төмен.
Ақтөбе облысы бойынша жасалынған геоэкологиялық картаның негізінде территорияда, деградациялық өте жоғары деңгей -- 12%, жоғары -14%, қалыпты жоғары -- 24%, қалыпты -- 27%, төмен -- 23% -- ке жуық болды. Сондықтан да, табиғатты қорғау және табиғатты ұтымды пайдалану мәселелері алдағы уақытта әлеуметтік, экологиялық жэне экономикалық тұрғыдан шешілуі тиіс.
Қазіргі кезде экологиялық жағдайлардың шиеленісуі халықтың әлеуметтік хал-ахуалына, ауылдағы халық санының азаюына, туу дәрежесінің төмендеуіне, ауру түрлерінің көбеюіне, т.б. факторлардың әлеуметтік даму деңгейінің төменгі параметрлеріне әкеліп соқтырады.
Облыстың атмосфера қабатын ластаушы көздер Ақтөбе қаласында, сондай-ақ Темір, Мұғалжар, Хромтау аудандарында шоғырланған пайдалы қазындылар шығаратын кен орындары және энергетикалық нысандар болып табылады.
Қазіргі уақытта полигон қалдыктарға толық, бірақ қалдықтарды полигонға тасу әлі де жалғасып отыр. Полигон атмосфералық ауаның, жерасты және жер беті суының, жердің интенсивті ластаушы көзі, инфекциялық ауруларды таратушы.

Пайдаланылған әдебиеттер.

Вернадский В.И. Химическоестроение биосферы и ее окружения.-М., 1987
Голуб А.А., Струкова Е.Б. Экономика природных ресурсов.- М.1999
Сагимбаев Г.К. Экология и экономика. А.,1997
Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология М.,1998
Тонкопий М.С. Экономика природопользования. А.,1998
Экология и безопасность жизнедеятельности (под ред. Проф. Л.А. Муравья ) М., 2000
Давитая Ф.Ф. Влияние антропогенных факторов на атмосферу и климат Земли. М., 1975
Израэль Ю.А. Экология и контроль состояния природной среды. Л., 1979
Журнал Человек и природа №1-1983, №3-1985, №7-1986, №10-1987
2015 жылға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндамасының жобасы

Ақтөбе облысы
4.2. АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ

2015 жылға жалпы көрсеткіштер
Субъектінің
S, мың
км2
300,6
Халқы,
мың адам
834, 8
ЖӨӨ,
млн. теңге
1 769 175,2
2011 жылдан бастап 2014 жыл аралығындағы негізгі экологиялық көрсеткіштер
Көрсеткіш
2012 ж.
2013 ж.
2014 ж.
2015 ж.
ҚОҚ жұмсалған шығындар, мың теңге
17,9

16,6
18,2
19 407 761
Тұрақты көздерден атмосфераға ластағыш заттардың шығарындылары, мың тонна
123,9
125,4
121,8
134,3
Пайда болған қалдықтардың жалпы саны, тонна
290 579
244 036
231 940
192 589

Ақтөбе облысы Қазақстанның солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Республиканың алты облысымен (Қостанай, Қарағанды, Қызылорда, Атырау, Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстары) сонымен қатар, солтүстігінде Ресей Федерациясының Орынбор облысымен және оңтүстігінде Өзбекстан Республикасының Қарақалпақ автономды облысымен шекараласады. Жергілікті жердің бедері - жазықты, аумақтың көп бөлігі - адырлы-бөктерлі жазықтар.
Солтүстігінде Орал тауларының оңтүстік тау сілемдері бар. Орталық бөлігінде Мұғалжар тауларымен созылып жатыр (657 м). Батыс бөлігі Каспий маңы шоқысына ұласқан Орал асты бөлігі бар. Оңтүстік-шығысында - дөңді құм массивтері: Арал маңы құмы, Үлкен Қарақұм және Кіші Борсық. Солтүстік-батысында Торғай шоқысы. Аумақ бойынша ең ірі аудан - Шалқар - 61,9 мың2 км.
Облыста 5 ауылдық аудан, 8 қала, 142 ауылдық әкімшілік және 410 ауылдық елді мекен бар.
Облыс Қазақстанның индустриалды дамыған аймағы болып табылады. Аймақ экономикасының негізгі бағыты - өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық өндірісі.
Климаты континенталды, қуаң. Ақтөбе облысының жер қойнауында алтын, күміс, кобальт, калий тұзы, ізбес, каолин, шыны және түсті-түсті тас шикізаты, табиғи қаптауыш заттар, мұнай таушайырлы түрлері және және тағы да басқа пайдалы қазбалардың үлкен қорлары бар. Ақтөбе облысының қазіргі заманғы фаунасы сүт қоректілердің 62 түрі (оның ішінде - 35 аңшылық-кәсіпшілік), құстардың 214 түрі (оның ішінде - 80 аңшылық-кәсіпшілік). Қазақстанның Қызыл Кітабына жануарлардың 10 түрі және құстардың 35 түрі енген. Облыстың аумағында республикада негізгі екі ареал үстірт және бетпақдала киіктері популяциясы тіршілік етеді.

4.2.1. Атмосфералық ауа

Ауа бассейнінің ластануының деңгейі облыста көбіне 7 ірі кәсіпорынмен анықталады - СНПС- Ақтөбемұнайгаз АҚ, Қазақойл Ақтөбе ЖШС, Каспий Мұнай ТМЕ ЖШС, Ақтөбе ферроқорытпа зауыты және Дон тау-кен өңдеу комбинаты - Қазхром ТҰК АҚ филиалдары, Ақтөбе, Ақтөбе ЖЭО АҚ, Интергаз Орталық Азия АҚ, Ақтөбе ГҚМБ.
Ластағыш заттардың жалпы шығарындыларының 168,05 мың тонна жалпы көлемінен 7 табиғат пайдаланушылар үлесіне атмосфера шығарындыларының жалпы көлемінен 59,1 мың тонна немесе 49%-ды құрайды.
Стационарлық көздерден шығарындылар көлемі 2014 жылға қарағанда (169,5 тыс.тонн) 2015 жылы 0,8 %-ға кем (4.2.1-ші кесте). Аталған атмосфераға шығарындылардың азаю көрсеткіші құрылыс материалдарын шығару саласындағы және мұнай кәсіпорындарына сервистік қызметтер көрсететін (бұрғылау, ұңғымаларды ағымдық және күрделі жөңдеу) кәсіпорындардың шығарылатын өнім мөлшерінің азаюымен байланысты. Шығарындылардың стационарлық көздер саны 6235 бірлікті құрайды, оның ішінде тазалау ғимараттарымен жабдықталғаны - 895.
4.2.1-ші кесте. Жылдар бойынша стационарлы көздер шығарындылары

Ластағыш туралы ақпарат
2012 ж.
2013 ж.
2014 ж.
2015 ж.
Атмосфералық ауаға жалпы өнеркәсіп шығарындыларының көлемі, мың тонна
182,5
178,3
169,5
168,05
Күкірт ангидриді шығарындыларының көлемі, мың тонна
38,2
35,4
31,2
28,35
Атмосфералық ауаға азот диоксиді шығарындыларының көлемі, мың тонна
14,6
13,5
12,98
14,24
Атмосфералық ауаға қатты бөлшектер шығарындыларының көлемі, мың тонна
13,5
12,2
11,96
9,964
Атмосфералық ауаға тұншықтырғыш газ шығарындыларының көлемі, мың тонна.
68,1
64,4
60,45
61,67
Басқа да заттар шығарындыларының көлемі
51,1
52,8
52,91
53,826

Мұнайгаз өндіруші кәсіпорындармен ілеспелі газ көлемін азайту мен кәдеге жарату көлемін арттыру есебінен, облыс бойынша қоршаған ортаға ластағыш заттардың шығарындыларының жалпы көлемінің азаюы байқалуда, сондай-ақ кейбір шығарындылардың азаюы тау-кен қазу және құрылыс өнеркәсібі кәсіпорындарымен жүргізілді.
2012 жылдан 2014 жыл аралығында алаулы қондырғыларда ілеспе мұнай газын жағу көлемінің мұнай газын кәдеге жарату есебінен жыл сайын азаюы байқалуда.
2013 жылы ілеспе мұнай газын кәдеге жарату көлемі 3623,38 млн. м3 құрады, бұл 2012 жылмен (3191,098 млн. м3) салыстырғанда 432,282 млн.м3көп. Жағылған газ көлемі 2013 жылы 474,137 млн. м3 құрайды, бұл 505,826 мың м3 жағылған 2012 жылдың ұқсас мерзімімен салыстырғанда 31,691 млн. м3 аз.
2014 жылы ілеспе мұнай газын өндіру көлемі 4020,335 млн. м3 құрады, бұл 2013 жылға (4126,292 млн. м3) қарағанда 105,957 млн. м3 аз, есептік мерзімдегі жағылған газ көлемі 319,138 млн. м3 құрайды, бұл 2013 жылдың ұқсас мерзімімен салыстырғанда 156,843 млн.м3 аз.
2015 жылға ілеспе мұнай газын өндіру көлемі 5961,548 млн. м3 құрады, бұл 2014 жылмен (4378,829 млн. куб.м) салыстырғанда 1582,719 млн. м3көп, бұл ретте 2014 жылы 4033,714 млн. м3. салыстырғанда кәдеге жаратылғаны 5572,588 млн. м3, есептік мерзімдегі жағылған газ көлемі 388,504 млн. м3 құрайды, бұл 2014 жылмен салыстырғанда 43,39 млн.м3 көп.
Стационарлық көздерден атмосфераға ластағыш заттардың шығарындыларының (168,05 мың тонна) жалпы көлемінен алауларда ілеспе газды жағу үлесіне 35,12 мың тонна немесе 20,8 % келеді.
Алаулы қондырғылардан ластағыш заттар шығарындыларының барлық 99,1%-ы 4 мұнай газ өндіруші және өңдеуші кәсіпорындарына - СНПС-Ақтөбемұнайгаз АҚ, Қазақойл Ақтөбе ЖШС, Аман Мұнай ЖШС және Каспий Мұнай ТМЕ ЖШС келеді.
ЛЗ жалпы көлемнен автокөлік шығарындыларының үлесінің көбін (орта есеппен 37-42%) (4.2.2-ші кесте) құрайды. Автокөліктен шығарылатын ластағыш заттардан негізгі жүктемені Ақтөбе қаласының облыс орталығы көруде.

4.2.2-ші кесте. Автокөліктен ластағыш заттардың шығарындылары

Атауы
2012
2013
2014
2015
Автокөлік саны (бірлік)
166524
173383
174296
175 369
Ластағыш заттардың шығарындылары (мың тонна)
98,04
92,5
91,4
92,3

2012 жылдан бастап 2014 жыл аралығында ұйымдастырушылық-техникалық іс-шараларды өткізу есебінен ластағыш заттар шығарындыларының азаюы байқалады: шығарындыларды, әкелінетін ЖЖМ сапасына бақылауды күшейту, автокөлікті газ отынына ауыстыру, аяқталған Солтүстік айналым автожолдарының құрылысы сонымен қатар, қарбалас уақытта 11 шағын ауданындағы - Бөгембай көшесінде аспалы көпір құрылысы қаланың негізгі даңғылдарында көлік ағынын азайту мүмкіндік бере отырып, Еуро-4 жоғары экологиялық талаптарға сәйкес жаңа автокөлік құралдарының үлесін арттыру.
Қазгидромет РМК деректерінің Ақтөбе қаласы бойынша атмосфералық ауа жағдайын бақылау 6 стационарлық бекетте жүргізіледі.
2015 жылға бақылау стационарлық желісінің мәліметі бойынша Ақтөбе қаласының атмосфералық ауасы төмен деңгейдегі ластану болып сипатталады.
Бақылау автоматты бекеттерінің деректеріне сәйкес Ақтөбе қаласы бойынша жоғары ластанудың (ЖЛ) 64 жағдайы және экстремалды жоғары ластанудың (ЭЖЛ) 24 жағдайы тіркелген болатын. Ақтөбе облысының атмосфералық ауа ластануының сипаттамасы бойынша толығырақ ақпарат Қазгидромет РМК сайтында (http:www.kazhydromet.kzrumonit or_beluten_archiv2015) орналасқан.
Қаланың атмосфералық ауасының күкіртті сутегімен жоғары және экстремалды жоғары ластануының негізгі себебі, аналитикалық бақылаумен сонымен қатар, Ақтөбе облысы бойынша Тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментімен бірлескен тексеру кезінде анықталғандай Ақбұлақ АҚ кәріз құбыр құдықтары шығарындылары болып табылады, .
Қоршаған орта жағдайын жақсарту мақсатында, жасалған жұмыс нәтижесінде 2015-2017 жылдары Ақтөбе облысының экологиялық жағдайын жақсартуға бағытталған іс-шаралар жоспары әзірленіп, Ақтөбе облысы әкімімен бекітілді. Аталған жоспарда келесі іс-шараларды орындау және іске асыру қарастырылған:
- Ақтөбе қ. кәріз желісін қайта құру немесе жаңа құрылысы үшін ТЭН әзірлеу;
- Ақтөбе қ. кәсіпорындарымен өндірістік ағынды суларды жеке дара тазарту жүйесін орнату бойынша шаралар қолдану;
- ілеспе мұнай газын кәдеге жаратуды 97-98%-ға дейін жеткізу бойынша шаралар қолдану;
- облыстағы автокөліктердің жалпы санынан отын ретінде сұйылтылған газды пайдаланатын автокөліктердің жалпы санын 20 %-ға дейін жеткізу;
- автокөлік құралдарынан пайдаланылған газдардың түтіндігі мен газдылылығын бақылау бойынша тұрақты негізде ІІД органдарымен бірлесе отырып, Ақтөбе қ. мен облыс аумағында рейдтік тексерулер ұйымдастыру;
- Ақтөбе қ. мен елді мекендер аумақтарында көгалдандыру жұмыстар көлемін көбейту. Ақтөбе қ. аумағында Жасыл өңір жобасын іске асыру.
- қалдық жинағыштарын жою;
- көлік ағысын басқару жүйесін жетілдіру.

4.2.2. Су ресустары

Су ресурстары өзендер және көлдермен берілген, олардың бір бөлігі жаз мерзімінде құрғап кетеді. Облыс аумағынан жалпы ұзындығы 6976 км болатын 65 үлкен және кіші өзен ағып өтеді, жалпы ауданы 49,6 мың га болатын 45 ірі көл бар. Ұсақ тоғандар мен тартылып қалатын көлдер бар. Су қоймаларының толуы негізінен көктемгі мерзімде қардың еруі есебінен және болмашы көлемде жазғы-күзгі мезгілдерде жауын-шашын түсуі есебінен жүзеге асырылады.
Экология департаментімен құмды алқап шегінде мұнай өндіруді жүзеге асыратын кәсіпорындардың санитарлық қорғау аймақтары шегінде Ембі, Темір өзендерінің жер үсті суларының жағдайына аналитикалық бақылау жүргізіледі. 130 су сынамасы алынып, 1494 анықтау орындалды. Оның ішінде 596 анықтама Темір өзені, 714 анықтама Ембі өзені бойынша және 184 анықтама Атжақсы өзені бойынша нәтижесінде, ластағыш заттардың жоғары болуының 210 фактісі анықталды.
Қазгидромет РМК Ақтөбе облысы аумағындағы жер үсті суларының ластануын бақылауды 12 су объектісінде жүргізді: Елек өз., Ор өз., Ембі өз., Темір өз., Қарғалы өз., Қосестек өз., Ырғыз өз., Қара Қобда өз., Үлкен Қобда өз., Ойыл өз., Ақтасты өзені және Шалқар көлі.
Елек және Орь өзендері - Жайық өзенінің көпсулы сол жақ салалары. Ембі өзені Мұғалжар тауынан бастау алады және теңіз жағасындағы тұзды шалшықтарда тоқтап қалады ал, су мол жылдары Каспий теңізіне дейін ағады.
Су сапасы келесідей бағаланады: суы орташа ластанған - Қосестек, Ақтасты өзендері; суы ластанудың жоғары деңгейі - Елек, Ойыл, Үлкен Қобда, Қара Қобда, Қарғалы, Ор, Темір, Ембі, Ырғыз, Шалқар көлі.
2014 жылмен салыстырғанда Елек, Қарғалы, Ойыл, Қара Қобда, Ырғыз, Ақтасты, Ембі, Ор, Темір өзендеріндегі, Шалқар көліндегі су сапасы айтарлықтай өзгермеген, Қосестек өзенінде су жағдайы жақсарды, Үлкен Қобда өзенінде - нашарлады.
Облыс аумағында Елек өзені бойынша жоғары ластанудың 45 жағдайы анықталды.
Гидрохимиялық көрсеткіштер бойынша жер үсті суларының сапасын бақылау нәтижелері бойынша толығырақ ақпарат Қазгидромет РМК сайтында (http:www.kazhydromet.kzrumonit or_beluten_archiv2015) орналастырылған.
Су ресурстарының ластануы және ағынды сулармен ластағыш заттардың ағызулары
Ластағыш заттар мен тазартылмаған ағынды суларды, мұнай және мұнай өнімдерін Ақтөбе облысы аумағындағы ашық су қоймаларына рұқсатсыз тура ағызу фактілері соңғы үш жылда анықталмады. Су ағызудың нақты көлемдері туралы ақпарат 4.2.3-ші кестеде ұсынылған.

4.2.3-ші кесте. Су ағызудың нақты көлемдері туралы ақпарат

Су ағызудың нақты көлемдері туралы ақпарат
2015 ж.
2014 ж.
Өнеркәсіптік ағындылар
Су тарту көлемі, мың м3
64 105,0
66 701,2

Ластағыш заттардың көлемі, мың тонна
14,97
15,9
Шаруашылық-тұрмыстық ағынды сулар
Су тарту көлемі, мың м3
19 937,0
22 937,0

Ластағыш заттардың көлемі, мың тонна
6,78
7,12
Апатты және рұқсат етілмеген ағындылар
Су тарту көлемі, мың м3
-
-

Ластағыш заттардың көлемі, мың тонна
-
-
Барлығы (барлық жоғарыда тізбектелген ағындылар)
Су тарту көлемі, мың м3
84 042,0
89 638,2

Ластағыш заттардың көлемі, мың тонна
21,75
23,02

Жүргізілген зерттеулерге сәйкес облыстағы кәріздік тазарту ғимараттарының (КТҒ) бөлек объектілерінің техникалық жағдайы экологиялық талаптарға сәйкес келмейді. Тазарту ғимараттарындағы жабдықтардың табиғи тозуына сәйкес қазіргі таңда ағынды суларды қабылдау бойынша объектілері жоқ Ақтөбе облысының ірі елді мекендерінде (Алға қ., Қандыағаш қ., Жем қ., Хромтау қ., Бадамша а., Шұбарқұдық қтк, Қарауылкелді а., Кеңқияқ а., Шалқар қ., Мәртөк а., Ембі қ.) КТҒ қалпына келтіру және аудан орталықтарында (Қобда а., Комсолмольск а., Мәртөк а., Ырғыз а., Темір қ.) жаңа тазарту ғимараттарының құрылысы бойынша бағдарламаны әзірлеу қажет.
Сонымен қатар, Ақтөбе қаласының кәріз желісінде тазаланбаған өнеркәсіп ағындарын қабылдау мәселесі бар, оның нәтижесінде желілер тозады және Ақтөбе қаласының экологиялық жағдайына кері әсерін тигізеді. Бұдан басқа, Ақтөбе қ. КТҒ өнеркәсіптік емес, шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды қабылдауға арналған. Сондай-ақ, реттеуіш сыйымдылықтың түйінінен (РСТ) өндірістік-тұрмыстық қажеттіліктерге тазартылған ағынды суларды қайта пайдалану мәселесі шешілмей отыр.
Облыстағы су қоймаларының экологиялық жағдайын жақсарту мақсатында 2015 жылы жергілікті бюджеттен келесі табиғатты қорғау іс-шаралары қаржыландырылды:
- Д-1 500мм өздігінен ағатын коллекторын Алатау ОСК бастап Ақтөбе қаласының КСС-11-ға дейін бұрынғы қалпына келтіру, сомасы - 176,118 млн.теңге;
- Ақтөбе қаласының аумағында Елек өзенінің ластануын тоқтату үшін сел ағынының бағытын өзгерту объектісі бойынша жер теліміне сәйкестендіру құжатын әзірлеу, сомасы - 651,0 мың теңге;
- Ақтөбе қаласының аумағында Елек өзенінің ластануын тоқтату үшін сел ағынының бағытын өзгерту жобасы бойынша жобалық-сметалық құжаттама дайындау, сомасы - 14,902 млн. теңге.
Сондай-ақ, Экология департаменті сүзу алаңдары бар табиғат пайдаланушыларды бақылап отырады: бақылау, кәсіпорындардың сүзу алаңдары карталарына технологиялық қызмет көрсету (тазалау және жырту) сызбаларын әзірлегенін, ағын суларды қабылдау объектілерінің орналасуы қанағаттанарлық техникалық жағдайда екенін, жасанды су қоймаларының (биотоғандар, сүзу алаңдары, жинақтап булатқыш және т.б.) ағын суларымен толу деңгейі жобалық белгілеулерден төмен екенін бақылайды.

Жер асты сулары
Жер асты суларының ластануының басты ошақтары келесі өнеркәсіптік объектілермен байланысты: Ақтөбе ферроқорытпа зауыты (АФЗ), Ақтөбе хром қосындылары зауыты (бұдан әрі - АХҚЗ), Ақтөбе ЖЭО АҚ, С.М. Киров атындағы бұрынғы Алға химиялық зауытының өнеркәсіптік алаң, Дон ТКБК, Мұғалжар, Темір және Байғанин аудандарындағы мұнай-газ кен орындары.
Ақтөбе қаласындағы Елек өзенінің оң және сол жағалауларында алты валентті хроммен ластанған жер асты суларының тарихи ластану аймағы бар, бұл 1957 жылы Ақтөбе хром қосындылары зауытын (АХҚЗ) іске қосумен байланысты. 2012-2013 жылдардағы мерзімде ҚР Қоршаған орта және су ресурстары министрлігінің тарапынан республикалық бюджет қаражаты есебінен Елек өзенінде жалғасатын аймақта хроммен алты валентті ластанудан №3 тәжірибелік-өндірістік учаскесінің жерасты суларын тазалау жобасын іске асыру жүргізілді. Жобаның мердігері Геотерм өндірістік компаниясы ЖШС қысқа мерзім ішінде №3 сынақ учаскесінде ластануды жойды. 2014-2015 жылдары жеткен нәтижелерді бақылау үшін жерасты суларына мониторинг жүргізілді.
Елек өзенінің бормен ластануы 1941 жылы Алға қ. Ақтөбе хром қоспалары зауытынан басталды. Борқышқыл өндірісінің ағындылары 1980 ж. дейін тазартусыз Елек өзенінің алқабына ағызылды. Бұл жер асты суларының бормен ластану көзіне, кейін жер үсті суларының да ластануының көзі болды.
Облыс әкімдігінің тапсырысы бойынша бұрынғы Алға химиялық зауытының өнеркәсіптік алаңында зерттеу жұмыстары жүргізілді. Жұмыс барысында зауыт ауданындағы қалдықтардың көлемі мен құрамы анықталды. Сот шешімімен анықталған қалдықтар иесіз және республикалық меншікке келіп түскен деп табылды. Қазіргі таңда Энергетика министрлігімен қалдықтардың операторы ретінде Жасыл даму АҚ-ны анықтады.

4.2.3. Топырақтың ластану жағдайы

Көктемгі және күзгі мерзімдерде Ақтөбе қ. түрлі аудандарынан Қазгидромет РМК-мен алынған топырақ сынамаларының бәрінде анықталатын ауыр металдар шекті жол беру шегінде.
Жер үсті сулары сапасын бақылау нәтижелері бойынша толығырақ ақпарат Қазгидромет РМК сайтында (http:www.kazhydromet.kzrumonit or_beluten_archiv2015) орналастырылған.

4.2.4. Жер қойнауы

Облыста 121 жер қойнауын пайдаланушылар есептелуде (4.2.4-кесте), оның ішінде:
27 кәсіпорынның көмірсутек шикізатын (КСШ) барлау мен өндіруді жүзеге асыруға құқықтары бар;
21 кәсіпорынның - қатты пайдалы қазбаларды (ҚПҚ) өндіруге;
62 кәсіпорынның - кең таралған пайдалы қазбаларды (КПҚ) игеруге;
9 кәсіпорынның - жерасты суларын өндіруге;
2 - барлаумен байланысты емес операция (ББО).

4.2.4-ші кесте. Жер қойнауын пайдаланудың негізгі көрсеткіштері

Атауы
2015 жыл
2014 жыл
Жер қойнауын пайдаланушылардың саны
119
106
өндірілген минералдық шикізат, мың тонна
3332,233
62506,5
Аршылған жыныстар көлемі, мың текше метр
373,91
29322,7
Минералдық шикізатты қайта өңдеу, мың тонна немесе мың текше метр
-
-
Өндірілген жер асты сулары, мың тонна
-
-
Жер қойнауына орналастырылған қалдықтар, мың тонна
11,507
-
Жер қойнауына жүктелген көлем, мың текше метр

Қабаттық сулар
2832,66
1689,6
Газдар
43567,32
38082,1
Ірі кәсіпорындармен газды өндіру, кәдеге жарату және жағу көлемі 4.2.5-ші кестеде келтірілген.

4.2.5-ші кесте. Газды өндіру, кәдеге жарату және жағу көлемдері

Кәсіпорындар
2014 жыл
2015 жыл

Газды өндіру көлемдері, млн. текше метр
Кәдеге жаратылған, млн. текше метр
Жағылған газ көлемдері, млн. текше метр
Газды өндіру көлемдері, млн. текше метр
Кәдеге жаратылған,млн текше метр
Жағылған газ көлемдері, млн текше метр
СНПС-Ақтөбемұнайгаз АҚ
2 538,93
2 438,325
9 9,942
5274,462
5139,642
134,82
ҚазақойлАқтөбе ЖШС
3 51,999
2 94,498
5 7,6
615,639
402,787
212,849
Каспий мұнай ТМЕ АҚ
0 ,25
0,25
-
21,358
0,92,356
19,002
Қазақтүрікмұнай ЖШС
7,7709
6,64791
1,1229
8,863
7,379
1,484
Сайғақ ЖШС (бұрынғы Маерск Ойл Қазақстан ГмбХ компаниясы)
1,108
1,064
0,042
2,424
2,304
0,12
Алтиес Петролеум Интернешнл Б.В. компаниясы
0,866
0,83
0,034
2,241
2,241
-
КМК Мұнай
(Lancaster Petroleym) АҚ
0,434
0,434
-
0,734
0,604
-
Аман Мұнайгаз
(Қазақмыс Петролеум) ЖШС
20,628
1,404
19,224
19,773
1,314
18,459
СП FIAL ЖШС
-
-
-
-
-
-
Арал Петролеум Капитал ЖШС
1,09
0,014
1,076
-
-
-
Өзтүрік Мұнай ЖШС
-
-
-
-
-
-
Тетис Арал Газ ЖШС
6,47115
0,996
5,472
1,604
0,003
1,601
Фирма Ада Ойл ЖШС
3,06
2,998
0,062
8,126
8,09
0,036
Сағыз Петролеум Компаниясы ЖШС
2,308
2,308
-
5,868
5,868
-
Барлығы, млн текше метр
2937,25
2752,0
185,25
5961,092
55572,588
388,504

4.2.5. Биоәртүрлілік

Облыс аумағында сүт қоректілердің 62 түрі және құстардың 214 түрі кездеседі оның ішінде, сүт қоректілердің 35 түрі және құстардың 80 түрі аңшылық-кәсіпшілік болып табылады. Қазақстанның Қызыл Кітабына жануарлардың 10 түрі және құстардың 35 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.