ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ОЙЛАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

титулка
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ОЙЛАРДЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. Ежелгі Түркі дәуіріндегі саяси-құқықтық көзқарастар мен
ойлардың қалыптасу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Орта ғасырлардағы Қазақстандағы саяси құқықтық
ілімдер ... ... ... ... ... ... ... 7
2. ҚАШҚАРИДЫҢ САЯСИ ҚҰҚЫҚТЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫНЫҢ
ЫҚПАЛЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 М. Қашқари өмірбаяны мен Диуани лұғат ат-түрк еңбегінің саяси құқықтық
жақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 11
2.2 М. Қашқари шығармаларының саяси-идеялық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... 12
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..15

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Сөз өнерін сан маңындағы жылдар бойы
жалғасқан рухани-адамгершілік дәстүр тұрғынынан зерттеу келелі мәселелердің
бірінен саналады. Көне тарихтың куәсындай болып, бізге қадым замандардан
жеткен ежелгі түркі әдеби жәдігершіліктерін жан-жақты зерттеп, олардың
ішінен інту-маржандай ең асылдарын сұрыптап ала білу, әр сан ғасырлар бойы
халық даналығы тудырған асыл қазынаның бүкіл қоғамдық ой-сананы қайта құрып
жатқан егеменді еліміздің игіліне айналдыру- қазақ әдебиеттану ғылымының
алдында тұрған маңызды міндеттерін бірі деп білеміз.
Диуани лұғат-ит түрк еңбегі осыған дейін тілдік тұрғыдан кеңінен
қарастырылып, тарихи ескерткіштердің қыр-сырын тереңнен тануда септігін
тигізгенімен, оның әдеби жинақ ретіндегі көркемділік жүйесі жеке зерттеу
еңбегінің нысаны етілмеді. Сөздіктегі әдебиет үлгілері жөнінде қазақ
ғалымдары әр кезеңде пікір білдіріп, өлеңдер мен мақал-мәтелдерге талдау
жасағанымен, оның әдеби негізі әдебиеттану ғылымында кеңінен зерттелмеді.
Жүйелі түрде зерттеуді қажет ететін сөздік өдеңдері мен мақал-
мәтелдерінің әлі де көмескі тұстары көп тарихымыздың белестерін айқындай
түсуге көмегі тиері сөзсіз.
Тілтану энциклопедиясы атанған сөздіктен, шынында да, тек тілдік-
тұрғыдан ғана емес, ежелгі ата-бабалар өмірі мен тыныс тіршілігінен хабар
беретін энциклопедиялық сан- сапалы мағлұмат алуға болады.
М.Қашқари дәуірін, оның ата-тегі сол кездегі мәдени, ғылыми, саяси-
әлеуметтік жағдайлар ман қоғамдық қарым қатынастарды зерделеумен қатар,
автордың өзі кейінгі ұрпаққа мұра ретінде қалдырған сөздік материалдары
бойынша зерттеуге болады.
Диуани лұғат-ит түрік авторы табыла бермейтін лексикограф. Ол түркі
сөздердің жинағын түзді, алфавит тәртібіне келтіріп, әр сөздің сырын ашып,
мағынасын талдады, тиісті мысалдар ең алдымен халықтың ауызекі сөйлеу тілі
бойынша келтірілді, одан соң көркем, әдеби жазба тіл материалдары арқылы
өрнектеледі.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының басты
мақсаты Түрік сөздігі еңбегінің әдеби құндылығын айқындау.
М.Қашқари сөздігі зерттелгенмен де, ондағы әдеби үлгілердің мазмұндық
тұрғыдан топтастырылуы сөз етілмей келген. Сондықтан еңбегіміздің
міндеттерінің бірі ретінде әдеби үлгілерді тақырыптық-мағыналық жақтан
жіктелуіне баса назар аудару болды.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ОЙЛАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1. Ежелгі Түркі дәуіріндегі саяси-құқықтық көзқарастар мен
ойлардың қалыптасу тарихы

Ежелгі түркілердің өзінің дүниетанымы ауқымды, кең құбылыс болып
келеді. Ежелгі түркілердің саяси-құқықтық ой тарихында ең негізгі мәселе
түркі мемлекеттілігінің құдіреттілігі және оны басқарушы тұлғаның
айбындылығы болып табылды. Сол кезеңдегі саяси-құқықтық ойдың өкілдері мен
жазбаларында бұл туралы үлкен толғамдар мен танымдар жүйесі өрілген
болатын. Түркі мемлекеттілігінң құдіреттілігін орағасырлық ескерткіштердің
бірі, Күлтегін мен Тоныкөк жазбаларынан, Әл-Фараби ойларынан, Ахмет
Иүгінекидің, Махмұд Қашқаридің сарабдал ойларынан көре аламыз.
Ежелгі түркі мұраларының бастауы болып табылатын, Орхон-Енисей
жазбаларына кіретін Күлтегін, Тоныкөк жырларында түркі мемлекетінің
айбындығы, асқақтауы және оның тарих сахнасынан өшу себептері сөз болады.
“Күлтегін ескерткішіндегі жазуларды мұқият оқып, зердеміздің ой-елегінен
өткізетін болсақ, мемлекетті нығайту және күшейту мәселесіне байланысты
құнды идеялар мен қағидалардың бар екенін аңғарамыз. Оның беттерінде
мемлекетті күшейтуде ірі тұлғалардың ерекше роль атқаратынын дәләлдітүрде
баяндалады және дана қайраткерер ғана өз халқына бостандық пен тәуелсіздік
бағын орната алады, оны нығайтуды өмірлерінің ең басты мақсаты деп таниды”
[1, 14 б]. Осы жерде бұл жазбалардағы мына ойларға зер салайықшы:
“1. Жоғарыда көк тәңірі, төменде қара жер жаралғанда, екеуінің
арасында адам баласы жаралған. Адам баласы басқаруға ата-бабам Бумын қаған,
Істемі қаған отырған. Отырып, түркі халқының елін, заңын ұстай берген,
иелік еткен.
2. Төрт бұрыштың бәрі жау еді. Әскер жүргізіп, төрт бұрыштағы халықты
көп алған, бәрін бейбіт қылған. Бастығы жүгіндірген. Тізеліні бүктірген.
Ілгері Қадырқан қойнауына дейін, көрі Темір қақпаға дейін қондырған.
3. Екі арадағы қарусыз көк түркілерді осылай қоныстандырған екен.
Білгіш қаған еді, алып қаған еді. Бұйрықтары да білгір еді, өздері ер
болған екен. Бектері және халқы түзу еді. Сол үшін елін сонша билеген екен.
Елді ұстап, заңды жасаған. Өздері ажалдарынан қайтыс болған” [2, 171 б.].
Бұл жыр жолдары түркі мемлекетінің айбынының артқан тұсын жыр етіп отыр.
Сонымен қатар, жазбаларда мемлекетті дұрыс басқарудың жолдары сілтенеді. Ол
жазбада мынандай ой арқылы берілген: “1. Тәңірідей тәңіріде болған түркі
білгір қаған бұл шақта отырды. Сөзімді түгел есіткін: моңымдағы іні-жиенім,
ұлым, бір-екі жақын руым, халқым, оңымдағы уәзір ұлық бектер, солымдағы
тартқан бұйрық бектер, отыз...
2. Тоғыз оғыз бектері, халқы, бұ сөзімді жақсы есіт, қатты тыңда!
Ілгері күн шығыста он жақта күн ортасында, кейін күн батыста, сол жақта түн
ортасында-соның ішіндегі халықтың көбі маған бағынды, халықты осынша көп
еттім.[1]
3. Ол енді кексіз. Түркі қағаны, өйткені қойнауында отырса, елде мұң
жоқ. ілгері Шаңтұң жазыққа дейін соғыстым, теңізге кішкене жетпедім.
Бергеріде Тоғыз ерсенге дейін соғыстым. Тибетке кішкене жетпедім. Керіқарай
Сырдария өзенін кешіп өттім.
4. Темір қақпаға дейін моғыстым. Терістікте Байырғы жеріне дейін
соғыстым. Сонша жерге жүргіздім. Өтүкен қойнауында игі ие жоқ еді, елді
ұстайтын жер Өтүкен қойнауы еді. Бұ жерде отырып, табиғат халқымен
дұрысталдым” [3, 168 б.]. Әрине, түркі қағанатының өмірі әрқашанда
күреспен, таласпен өтті. Бұл көшпелі өмірдің алға тартқан сол кездегі
заңдылықтарының бірі еді. О туралы зерттеулерде мынандай пікір білдіріледі:
“Үрім-бұтағымызбен ел билеу, ел бастау үшін жаралғанбыз, басыңды
біріктіріп, ел ететін-біз, елді жосықтан, тұтқыннан құтқарған бізбіз, - деп
жорығын, ерлігін айтып, Білге, Күлтегін тұр. Талай елді көрдім, көп қағанға
ақылшы болдым, менің ақылым болмаса, ел де, қаған да оңға баса алмайды, -
деп Тоңықұқ тұр.
Осылайша, ширығып айтудың жөні бар еді. Заман қатал, тағдыр ауыр
болатын. Ел, ер намысы үшін атын өшірмей, ел жалғастыру үшін төңірегіндегі
көп бәсекелес жұртпен күніге арпалысу, шайқасу керек еді” [4, 44 б.]. Бұл
оймен келісе отыра, жалпы түркі мемлекетінің мұндай жанкешті күрестің
мақсаты біреу екендігін аңғаамыз, ол мемлекет бірлігі. Елдікті сақтау үшін
әрқашанда әскери жорықтарға шығу, сырт елермен соғысуда өмір талабы еді.
Осы жерде Р. Нұрғалидің бұл мәселеге байланысты мына ойы орынды деп
санаймыз: “Елдік, мемлекеттік болу үшін қорғаныстың, қарудың,
жаугершіліктің, қажеттілігі мен маңызы Тоныкөк толғауларда ашық айтылады.
Барлық билікті ұстап отырған қаған мен ақылгөй дана бірауыздылығы, сөз бен
істің ажырамауы үнемі ескеріледі. Түркі елінің тұтастығы ынтымақтастықта,
барлық күштердің ұйытқысында екендігі түп нысана болып табылады”
[5, 188 б.]. Әрине, қандай да күшті қуатты ел болса да, тынымсыз соғыс
мемлекетті қажытатындығы белгілі. Түркі мемлекетінің осы бір жанкешті
әрекеті жыр жолдарында былай өрбіледі: “Күллі түркі қара халқы былай
десті: “Елді халық едім, елім енді қайда?! Кімге елдік жасаймын?!” – десті.
“Қағанды халық едім, қағаным қайда?! Қай қағанға күш-қуатымды берермін?!”-
десті. Осылай деп, табғаш қағанға жау болды.
Жау болып, қолдарынан түк келмей және бағынды. Сонда күш-қуатын сарп
өткенін ойламады. Түркі халқы: “Өлейік, тұқымсырайық”, - деп еді, жойыла
бастаған еді. Көкте түркі тәңірісі, түркінің қасиетті жері-суы былай депті:
“Түркі халқы жоқ болмасын дейін, халық болсын дейін... ” Әкем Елтеріс
қағанды, шешем Елбілге қатынды тәңірі төбесіне ұстап, жоғары көтерген екен.
Әкем қаған он жеті ер жиыпты.
Шетте жүр деген хабар есітіп, қаладағылар таудайболды, таудағылар
төмендеді. Жиналып, жетпіс ер болды. Тәңірі күш бергені үшін әкем қаған
әскері бөрідей еді, жаулары қойдай еді. Ілгері-кейін аттанып, жинапты,
көтеріпті. [2]
Бәрі жеті жүз ер болыпты. Жеті жүз ер болып, әлсіреген, қағансыраған
халықты, күңгенген, құлданған халықты, түркі иелігінен айрылған халықты ата-
бабам салтына қайта оралтты. Төліс, тардүш (тарға)” [6, 173-174 бб.]. “Ұзақ
жылдарға созылған көтерілістерден мемлекет адамдары мен халық шаршаған
болатын. Білге мен Күлтегін екеуі қосылып және Тоныкөк сияқты ақылды
зиялылардың жәрдемімен бар жігер-қайратын Түріктеді бірлестіру үшін,
Көктүрік мемлекетінің сыртқы және ішкі жауларымен күрес жүргізді. өздерінің
тәуелсіздігін сақтау үшін, Қытай империясына әрдайым соққы бере отырып,
өзінің ішіндегі тайпалардың көтерілістерін басып отырды” [7, 248 б.].
Көріп отырғанымыздай, ежелгі Орхон-Енисей жазбаларында негізінен
мемлекеттік бірлік мәселесі елді алауыздықан сақтау, бірінші орынға
қойылады. Мемлекетті бақарушы тұлғаға да мемлекет ісіне араласуда осы
мәселег ерекше көңіл бөлуді оған мұқият қарауды жыр жолдарында меңзеп
отырады. Сондықтан да болар кезінде түркі қағнаты Еуразия құрлығындағы ең
құдіретті мемлекеттердің біріне айналды.
Ежелгі түркі дәуірінде мемлекеттің бірлігін меңзеген ойшылдар да
болды. Солардың бірі, М. Қашқари болып табылады. Махмұд Қашқари түркі
сөздігін жазып қана қоймады. Сонымен қатар, түркі жұртының бірлігін
сақтауды өмірлік кредо ретінде тұтынған болатын. Оның жазбаларында түрік
мемлекетінің құдіреттілігі былай баяндалады: “Мен Тәңірінің дәулет ұясын
түріктер бұржысында жаратқандығын және ғарышты солардың заманы үстінде
айналдырғанын өрдім. Тәңірі оларды “Түрік” деп атады және оларды мемлекетке
еге қылды; Заманымыздың хақандарын түріктерлден шығарып, дәуір халықтың
ақыл-ерік тізгінін солардың қолдарына ұстатты; оларды адамдарға бас қылды;
хақ істерде соларды қолдады; олармен бірге күрескендерді әзіз қылды әрі
түріктер ішінен оларды барша тілектеріне жеткізіп, жамандардан,
зұлымдардан қорғады. Түріктердің оқтарынан сақтану үшін, олардың жолын
берік тұту әрбір ақыл иесіне лайықты уа парыз іске айналды. Өз дертін айту
уа түріктерге жақын болу, жағу үшін оларға түрік тілінде сөйлесуден пайдалы
жол қалмады. Кім өз дұшпандарынан ажырап, түріктерге сағынып, мұңайып
келсе, оларды түріктер қанатының астына алып, қауіптен құтқарады; олармен
бірге басқалар да қамқорлық, пана табады.
Бір бұхаралық ғалым мен нисапурлық басқа бір ғалымның тәңір әзіз
көрген Пайғамбарымыздан дәлел келтіріп айтқан төмендегі сөздерін анық
естіген едім: Пайғамбарымыз қиямет белгілері, ақыр заман бітінәдәрі және
оғыз түріктерінің жорыққа шыққандығы туралы айтқанда: “Түрік тілін
үйреніңіздер, сонда олардың егелігі ұзақ дәуірлі болмақ”, - деген екен [8,
89 б.]. Жоғарыдағы жазбалардан кейінгі Махмұд Қашқаридің ойларынан бір
нәрсені байқауға болады. Бұл түркі мемлекетінің құдіреттілігін сақтау,
ақылды басшымен тікелей байланысты екендігін мемлекет басшысының жеке
қасиеттері туралы ортағасырлық түркі жазбаларында көптеп сөз етіледі.
Ортағасырлық түркі мәдениетінің ойшылдарының барлығы өзінің еңбектерінде
осы мәселеге ерекше мән берді. Әлемдік ойда екінші ұстаз атанған, түркі
әлемінің данышпаны Әл-Фараби да, бұл ойлардан сырт кете алмады. Әл-Фараби
өзінің еңбегінде дана басшысына мынандай қасиеттер тән болуы керек дейді:
“Бірінші шарт- дана болу;
Екінші-қалаға арнап бірінші имамдар белгілеген заңдарды, ережелер мен
әдет-ғұрыптарды жадында сақтап, жетік білу, өзінің барлық іс-әрекетін
осыларға сәйкес жүргізу;
Үшінші-бұрынғылардан тиісті заң сақталмаған жағдайда, бірінші
имамдардың үлгісімен әрекет жасай отырып, бұл жөнінде тапқырлық көрсету;
Төртінші-бірінші имамдар аңдай алмаған нәрселерді бұрыннан қалыптасып
қалған жағдайды да, болашақ оқиғаларды да қалаған кезінде танып-біліп
отырарлықтай тапқыр да білгір болу; өзінің іс-әрекетінде ол халықтың әл-
ауқатын жақсартуды мақсат етуге тиіс;
Бесінші-бірінші имамдардың заңдарын және солардан кейін үлгісі
бойынша өзі белгілеген заңдарды орындауға жұртты өз сөзімен жігерлендіре
білу;
Алтыншы-әскери істерді жүргізу үшін қажетті дәрежеде қайратты болуы,
оның бергі жағында әскери өнерді қызмет бабындағы өнер ретінде билеуші өнер
ретінде біліп алу”. Түркі мәдениетінің ортағасырлық өкілдерінің барлығы
мемлекетті басқарушы тұлғаның жеке басының қасиеттерінен бастап, мемлекетті
басқарушы деңгейіне көтерілуге дейінгі ұстанымдарына дейін өз жырларында
ерекше мән берді. [3]

2. Орта ғасырлардағы Қазақстандағы саяси құқықтық ілімдер

Арабтық Шығыс, Орта Азия елдеріндегі және Қазақстандағы саяси және
құқықтық ілімдер ерекшеліктері. Азияның мұсылмандық ортасындағы
ортағасырлық саяси-құқықтық ойлар қалыптасуының негізгі ерекшеліктері.
Исламның саяси-құқықтық идеологиясы. Құран мен Сүннет исламның заңдық
нұсқауларының негізгі қайнар көзі ретінде. Негізгі бағыттар мен секталардың
саяси-құқықтық идеялары. Суннизм және шиизм.
Әл-Фарабидің саяси және құқықтық идеялары. Мемлекеттің пайда болуы.
Қала мемлекеттердің жіктелуі. Мемлекет басшысының қажетті мінездемесі және
оның ролі. Жетілген мемлекет туралы көзқарастар. Мемлекет қайраткерінің
афоризмдері . Ибн Халдунның мемлекет туралы ілімдері. Халифат теориясы.
Мұсылмандық құқықтың дінмен байланысы өзінің түбегейлі тұжырымдамасы
мен теориялық қайнар көзі негізінде басқа құқықтық нормалардан
өзгешелігімен айрықшаланады. Мұндағы құқықтық діни-этикалық нормалар
мазмұны жағынан әртүрлі болғанымен, бір-бірімен сабақтас және бір-бірін
толықтыра отырып, біртүтас құқыктық жүйе құрайды. Мұсылман кұқығы заң
ғылымының жеке саласы емес, ол ислам ілімінің бір ғана саласы. Мұнда ислам
дінінін қағидалары — шариғат — адамдардың мүддесі үшін жүзеге асуы тиіс
міндетті идея ретінде көрсетілген. Шариғатты орындамаған жағдайда адам заң
бұзушы болып табылады.
XI ғасырдан бастап мұсылман құқығының бірнеше құқыктық мектеп-ағымдары
дамыды.
Оның бірі сунниттік бағыттағы мұсылман құқығы 1. Ханифиттік — негізін
салушы Әбу Ханифа (699—767 ж.ж.) (Иран, Түркия. Ауғанстан, Пәкістан,
Үндістан, Египет); 2. Маликиттік — негізін салушы Малика бен Анас (713—795
ж.ж.) (Солтүстік және Батыс Африка); 3. Шафиттік — негізін салушы аш-Шафий
(767 -819 Ж.Ж.) (Сирия, Индонезия, Шығыс Африка); 4. Ханбалитік — негізін
салушы Бен Хапбала (780—855 ж.ж.) (Арабия).
Шииттік бағыттағы мүсылман құқығы да джафариттік, исмалиттік,
зейдиттік және т.б. мектеп ағымдарға бөлінді.
Мұсылмандық теория бойынша мұсылмандық құқықтың барлық нормалары
Құраннан және суннадан алынған. Мұсылман — құқықтық саяси теориясындағы
басты мәселе — мұсылмандық билік пен басқарудын арнайы түрі — халифаттық
өзара байланыстар аспектілерінің мәні туралы болды. Халифаттың анықтамасы
туралы мүсылмандық мемлекеттанушы Әл-Маварди былай деп жазды Имамат — діни
сенімді корғау миссиясы мен жердегі iстерді басқарудың пайғамбарлық мұрасы
болып табылады
Мұсылман саяси теориясында мұсылман мемлекеттерінің басшыларын орнынан
алу және сайлау туралы дәлме-дәл анықтама жоқ. Бірақ Әл-Маварди
еңбектеріндс айтылғандай (сунниттік концепция бойынша жоғары азаматтық және
діни билік мүрагерлік тәртіппен немесе бұрынғы билеушінің тағайындауымен
емес, қауым мен халифат билігіне үміткер арасындағы ерекше шарт бойынша
іске асырылады. Ал шииттік саяси концепцияда халиф қауым арқылы
сайланбайды, ол Алла мен пайғамбардың тікелей өкілі болып табылады. Халиф
өзінің мүрагерін сайлай алады немесе пайғамбардың күйеу баласы Әлидің
тікелей ұрпақтарына мұрагерлікке қалдыра алады.
Әл-Маварди халифтік басқару формасының артықшылығын мемлекет
басшысынын өзінің барлық іс-әрекеттерінде мұсылмандық кұқықты (шариғатты)
басшылыққа алып отыруынан, қол астындағылардың мүддесі мен жалпы игілігін
және олардың ар-ожданын қорғау істерінен және маңызды шешімдер қабылдауда
өзгелермен ақылдасып, келісіп отыруынан көреді. Халиф өзінін қол
астындағылардың кез-келгенімен ақылдасуға құқылы болғанымен, бірақ іс
жүзінде қарапайым мұсылмандардын пікірі есепке алынбады. [4]
Шыққан тегі жағынан араб Аверроэсо (Ибн Рушд) өзінің философиялық
жүйесін ақыл-ой негізінде құрды, сондыктан да оның ислам дінімен амалсыз
соқтығысуына тура келді. Аристотельдің еңбектеріне сүйенген ол о дүниедегі
өмір туралы және дүниені құдай жаратты деген діни ұғымдарды жоққа шығарды.
Материя мәңгі-бақи өмір сүруде, барлық табиғи құбылыстар және адамдардың іс-
әрекеттері құдайдың қүдіретімен емес, өзінің ішкі табиғи заңдарымен жүреді
деп түсіндірді ол. Табиғи заңдылықты негізге алған Ибн Рушд мемлекеттің
пайда болуын құдайдың ісі емес, адамдардың жердегі тәртіпті сақтауға
ұмтылуынан және адамдар арасындағы алауыздық пен қақтығыс нәтижесінде пайда
болған деп есептеді.
Орта ғасырлык араб философиясында саясат, мемлекет және билік пен
құқық туралы ойлар Әбу Насыр Әл-Фарабидің (870 950 жж.) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.