Келешекте жұмыртқа және құс етін өндіру технологияларын жетілдіру
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Өндірістік құс шаруашылығы нарық сұраныстарын жеңіл диетикалық тағамдармен қамтамасыз етуге өзінің сүбелі үлесін қосатын, аграрлық кешеннің әрі үдемелі, әрі жедел өзгеріп, тез дамитын саласы болып табылады.
Келешекте жұмыртқа және құс етін өндіру технологияларын жетілдіру, құс фабрикаларының әр шаршы метр жерінен өнім шығымын көбейтіп, оның өзіндік құнын төмендетуді көздейді. Осыған байланысты негізгі мақсат және міндет құсты дұрыс және тиімді пайдалануға бағытталған қоршаған ортаның экологиялық нормативтерін, құстың тұқымдық ерекшеліктерін, азықтандыру мөлшерін түгел қамтитын экологияландырылған технологиялық процестің адамға қажет таза өнімдер (жұмыртқа, ет, мамық) алуға арналған тақырыптың өзектілігі арта түседі.
Зерттеу жұмыстарының мақсаты мен міндеті. Алға қойылған мақсатқа жету үшін, ең алдымын мынандай мәселелерді шешу қажет: құс фабрикалары мен фермаларын мамандыру, озық технологияны пайдалану, құсты инфекциялық аурулардан қорғау, құсқаналар мен қоршаған ортаның экологиясын сақтау.
Тақырыптың жаңалығы. Құс шаруашылығында бройлер етін өндіру, гибрид құстарды өндірістік технология жағдайында толықтай азықтандыру негізінде орындалады. Үлкен экономикалық жетістікке ірі шаруашылықтар, құс фабрикалары жетеді. Бройлерлерді еденде, торша клеткада өсіргенде шығындалған азықтық өлшемінің 1 кг-на 2,4-2,6 кг өнім беретін, балапан-дардың 7-8 апталық мерзімінде 1,6-1,7 кг салмақ тартатын технологиясын жасау.
Практикалық маңызы. Бройлерді өнеркәсіптік өндіру, балапандарды еденде немесе клеткада жыл бойынша қарқынды жүйемен өсіруге бағытталған технологияны ендіруге негізделген. Бройлерді қалың төсеніште өсірген кезде отырғызу тығыздығын арттыра түсу тенденциясы қолдануда. Бұл бройлердің 49 күндік мерзімде сойылуына байланысты болып отыр. Отырғызу тығыздығын арттыру қораның алаңын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Клеткада өсірілген балапандардың тәуліктік салмақ қосуы еденде өсірілген балапандарға қарағанда 9-13 пайызға артық, ал өсіру мерзімі 10-14 күнге қысқарады, азық мөлшері 20 пайызға кем жұмсалады. Ал өзіндік құны - 13-18 пайызға қысқарып, сонымен қатар бір шаршы метр алаңға 1,5-2 есе құсты артық орналастыруға болады.
Өндірістік шаруашылықтарда аналық түрлерді жыл сайын жаңартып отыру керек. Себебі әр түрге жататын аналық тауықтарды будандастыру арқылы жаңа балапандарын, одан әрі жақсы қасиеттермен қамту болып табылады.
Міне, осы айтылған көптеген мәселелерді дер кезінде орындап, оларды жітілдіру жұмыстарының мерзімдерін қысқарту құс шаруашылықтарының тиімділігін арттыра түседі.
Жұмыстың көлемі және құрылымы. Дипломдық жұмыс 61 бетке компьютерлік мәтінмен терілген, 24 кесте, 4 сурет, кіріспеден, зерттеу нәтижелерінен, қорытынды және 24 әдебиеттер тізімінен тұрады.
І Негізгі бөлім
1.1 Бройлер өсіру технологиясы
Бройлер өндірісінде етті балапандарды өсіруде негізінен үш технология-лық жүйені қолданады. Оған бройлерді еденде, клеткалы батареяда, торша еденде өсіру жатады [1, 2, 3, 4].
Бройлер шаруашылықтарында бройлер етті балапландарын бір күндігінен бастап сойғанға дейін үлкен көлемдегі құс қораларында орналастырады. Азықтаныруды, суаруды, саңғырық жинауды механикаландыру бройлер өндірісінде экологиялық проблемаларды жақсарту мүмкіндігі.
Клеткада өсіру кезіндегі жұмсалатын энергия шығымының төмен және өсу қарқынының жоғары болуына байланысты азықтандыру мерзімі қысқарады.
Клеткада өсіру әдісі экологиялық жағдайды жақсартуға, аурудың таралуын төмендетуге, механизациялық деңгейін жоғарылатуға, еденге жұмсалатын шығымды азайтуға, сонымен қатар 1 м2 ауданнан 2,2-2,5 кг ет алуға мүмкіндік береді [5, 6, 7, 8].
Бройлер өндірісінде соңғы жылдары бройлерлерді жоғары тығыздықпен қоршауда отырғызып, кейін қоршаулар алынып, балапандарды қораның бүкіл алаңына жайып жіберу технологиясы қолдануда.
ВНИТИП-та бройлерді жоғары тығыздықпен отырғызудың түрлі өсіру әдісіне зерттеулер жүргізілген. Ең жоғары көрсеткішке бройлерлерге құс қораның ауданына балапандарды үш апталығында 1 м2 алаңға 40 бас балапан отырғызғанда тиімді екендігі дәлелденген.
Дж.Лудас [19] және т.б. зерттеулер бойынша үш апталық бройлер балапандары құс қораның жылу жүйесімен қамтылған жарты бөлігінде өсіреді де, ал қалған қораның жарты бөлігі 21 күндік балапандарды отырғызу үшін жылытылады. Нәтижесіне өсірудің соңында 16 мың бастың тірі салмағы: қораздар - 1960 г, тауықтар - 1673 г, өсімнің 1 кг салмағына 2,28-2,35 кг жем жұмсалады. Жылу беру жүйесіндегі шығым 50 пайызға қысқарды. Ағылшын зерттеушілері бройлер балапандарын өсіру кезеңінің алғашқы төрт апталығында 1 м2 алаңға 43 бас балапан отырғызып, қалған аптасында 1 м2 алаңға 18-22 бастан отырғызуды ұсынады.
Өзге де мәліметтер бойынша қораны үш бөлікке бөліп қолдануға болады. Бір бөлігінде балапандарды 2,5-3 апталығына дейін өсіреді, сосын балапанды қораның екінші бөлігінде 240С температурада бес апталығына дейін ұстайды. Соңынан қораны толықтай пайдаланады. Нәтижесінде жарық жүйесі 60 пайызға үнемделініп, жем барынша аз қолданылады [9, 10].
Бройлер балапандарын өсіру кезеңінің алғашқы үш апталығында клетка еденінің 1 м2 алаңына 90 ұрғашы балапан, 70 әтеш балапан отырғызылады. Ал кейінірек еденнің 1 м2 алаңына 41 ұрғашы балапан және 28 әтеш балапан отырғызылады. Бройлерлер өсірудің технологиялық басқаша түрін Рязан құс фабрикасында қолданады. Бройлерлерді 10 күндігіне дейін еденде өсіріп, кейін КБУ-3 клеткалық батареясына ауыстырады [11, 12, 13].
1-кесте. Әртүрлі жолмен өсіргендегі бройлердің өнімдік көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Құстың жасы, апта
тірі салмағы, г
1 кг өсіміне жұмсалатын азық, кг
өлім-жітім, %
тірі салмағы, г
1 кг өсіміне жұмсалатын азық, кг
өлім-жітім, %
Клеткадан 3 апта-лығында еденге ауыстыру
368
1,30
1,6
1707
1,96
1,3
Еденде орын ауыстырмай
409
1,30
1,0
1780
2,16
1,9
Құстар орын ауыстыру кезінде стреске шалдығады. Стреске шалдыққан құс ауруға шалдыққыш келеді де, ұшасының сапасы төмен болады.
Алайда құс шаруашылығында көп уақыттан бері жүргізіліп келе жатқан зерттеулер стресті басуға болатындығын көрсетеді. Егер де белгілі бір себептермен стресті күйді баса алмаса, онда стреске қарсы дәрі егіледі.
Тәжірибеде стреске қарсы транквилизаторлар, антибиотиктер, витаминдер және басқа да заттар қолданылады.
Құсты ұстап алу кезінде айқай шу болмауы керек. Құсты ұстауды негізінен жарық төмен жерде жүргізу керек. Жоғарыда жүргізілген әдебиетке шолу нәтижесінде бройлерлерді өсірудің ең қолайлы әдісі оларды жасына байланысты орналастырып өсіру. Ол еденнің 1 м2 алаңынан алынатын еттің көлемін арттыруға жарық пен жылу жүйесінің шығымын қысқартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар өндірісте бройлерлерді өсіруде орын ауыстырудың технологиялық түрі қолданылады.
1.2 Етті бағыттағы бройлер тұқымдары
Қазақстанда бройлер етін өндіруде Бройлер-6, Гибро, Смена, Ыртыш, Бройлер-Компакт-8 кросстарын қолданады. Шаруашылықтардың 90 пайызы осы кросстарды өсіреді. Орыс ғалымдары В.И.Фисинин, Т.А.Столляр [18] мәліметтері бойынша бұл кросстар өте жылдам өседі, бір күнде 40 г салмақ қосады. Смена кроссының балапандарының еті жоғары қасиеттерімен сипатталады.
Бройлер-6 кроссы өндірістік технология жағдайларына жақсы үйренген. Ол аутосексті кросс болып табылады. Бұл кросстардың аталықтары жылдам өседі де, аналықтары жоғары еттік қасиеттерге ие. Төрт тізбектік гибридтің 7 апталығында салмағы 2 кг болады. 1 кг өсіміне 2,2-2,5 кг азық жұмсалады [14, 15, 16].
Бройлер Компакт-8 кроссы жоғары генетикалық потенциалды кросс. Бройлер-6 кроссына 6, 7, 9 және 10 тізбекті плимутрок тұқымының аталық, аналық түрлері кіреді. Селекция нәтижесінде ата-аналық табында толықтыруға арналған жеңіл салмақты тауықтар шығарылды. Дене бітімінің ерекшелігіне қарай аналық түрдің тірі салмағы аталығынан 10 пайыз төмен. Бройлер Компакт-8 кроссының тірі салмағы Бройлер-6 кроссынан біршама төмен. 7 апталығында олардың салмағы 1,6-1,65 кг болады.
Гибро-6 кроссы 1982 жылы Нидерландыдан әкелінген. Бройлер-6 кроссынан өсу жылдамыдығымен етті қасиеті жағынан бірнеше төмен келеді. 7 апталығындағы орташа салмағы 1,84 кг.
Т.А.Столляр [16] мәліметі бойынша төрт тізбекті Бройлер кроссы аутосексті кросс. Бұл кросстың балапандары өте жылдам өседі. 8 апталығында 1900 грамм салмақ тартады. 1 кг өсіміне 2,1-2,3 кг азық жұмсалады.
Төрт тізбекті Бройлер-Компакт 8 кроссының балапандарының аяқтары қысқа, денесі кішкентай болып келеді. 7 апталығында 1600 грамм салмақ тартады. 1 кг өсіміне 2,3-2,5 кг азық жұмсалады. Бұл кросстың бройлерлері клеткада өсіру технологиясына жақсы бейімделген. Құс шаруашылығында 7 апталағында 2,1-2,2 кг салмақ тартатын жаңа етті бағыттағы бройлерлерді шығару қаралып отыр. Ол 1 кг өсіміне 2,1-2,3 кг азық жұмсайды.
Д.А.Ковинько, Ю.Г.Агулярний [7] айтуы бойынша бройлер жоғары етті жетілгіш, өсу жылдамдығы қарқынды, яғни 60 күнде салмағы 1,4-1,6 кг болады, еті мен терісі жұмсақ, еттік қасиеті жақсы гибридті етті балапан дейді.
Бройлер балапандарын 1 м2 алаңына тығыз орналастыру тірі салмағына, жем өтеміне тікелей әсер етеді. Сондай-ақ өсіру әдісіне, климатқа және экономикалық жағдайына тікелей байланысты. Балапандарды клеткада немесе еденде өсіру кезінде отырғызу тығыздығы біркелкі болмайды. Бройлер балапандары еденде отырғызу тығыздығына қатысты айтылған нұсқаулар әртүлі болып отыр.
В.Б.Хон, В.А.Пепелина [22] айтуы бойынша 1 м2 еден алаңына 15,5 бас бройлер балапанын отырғызуға болады. Авторлардың ұсынған отырғызу тығыздығы балапандардың тірі салмағына, тіршілік қабілеттілігіне ешқандай кері әсер етпейді.
Қазіргі кезде дамыған құс фабрикаларында бройлерлерді өсіру үшін механикаландырылған клеткалық батареяларды пайдаланады. Сондықтан отырғызу мен еденде өсіру мәселелерін жедел түрде қарастыру қажеттілігі туып отыр.
А.А.Арьков [16, 17] бройлер балапандарын КБУ-3 клеткалық батареялар-да жынысына қарай бөліп өсіру жолын дұрыс деп есептейді. Сонымен қатар отырғызу тығыздығын 1м2 алаңға 35 басқа дейін көбейтсе, экономикалық жағдайды жақсарта түсер еді.
М.П.Силаеваның [22] ойынша Бройлер-6 кроссты балапандарын КБН-У клет-калық батареяға отырғызу тығыздығы әтештерді 22-ден 28 басқа дейін өсіріп, ал мекиендерді - 34 басқа басқа дейін өсіру керек. Соның нәтижесінде 1 м2 клетка алаңынан 30 пайызға дейін ет артық өндіруге болады.
Л.Самойловтың [21] жүргізілген зертеулерінде бройлерлерді бөлек өсіру әдісі барысында әтештердің салмағы 7,2 пайыз, ал мекиендердікі 11,4 пайызға артты. Жынысына қарай балапандарды бөлек өсіру әдісі экономикалык жағынан тиімді деп есептейді.
Т.А.Столляр [16] бройлер балапандарын КБУ-3 клеткалық баареяларда 1 күндігінен 8 апта еш қоршаусыз өсіріледі. Бройлерлерді клеткалық батареяда өсіруге кез-келген шарушылықтағы көлемі 18x24x3,2м болатын мекемені қолдану болады дейді. отырғызу тығыздығы бройлерлерді өсіру мерзіміне, олардың сойыс кезіндегі салмағына, сондай-ақ клеткалардың конструкциясы мен азықтандырғыштардың орналасуына байланысты болады. Бройлерлерді 49 күндігіне дейін өсіргенде бір балапанға клетка еденінен 245 см2 алаң бөлінеді. Клетка еденінің 1 м алаңына 28 балапан әтеш немесе 37-38 ұрғашы балапан отырғызылады.
1.3 Құс (тауық) етін өндірудегі селекциялық және технологиялық жұмыстар
Ет өнімділігі бағытындағы тауықтар негізінен бройлер өндіру үшін өсіріледі, аталық түр ретінде корниш тұқымы, аналық түр ретінде ақ плимутрок пайдаланылады. Корниш тұқымынан аталық тізбек құрған кезде мынадай көрсеткіштерге назар аударады: еттің тез пісіп жетілуіне, бұлшық еттерінің әсіресе сан еттерінің жақсы жетілуіне, тез қауырсындануына, қауырсыны мен терісінің ақ немесе сарғыштығына, әтештерінің ұрықтандыру қабілетінің жоғары болуына. Аталық тізбекті селекциялағанда инкубациядан жұмыртқа шығымына, тіршілік қабілетіне, ет сапасына, ересек мекиендердің тірі салмағына 1 кг өсіміне, кұрама жем шығынына басты назар аудару керек. Селекциялық жұмыстар жүргізу үшін тізбек құру барысында құстың жеке басының қасиеттеріне баға беріп, келесі белгілеріне қарайды. Стандартқа сәйкес тізбек құру үшін 8 апталық мерзімінде тірі салмағына қарай сұрыптау жұмыстары жүргізіледі. Қатаң тәртіп бойынша тірі салмағы төмен құстарды бракқа шығарады.
Жас балапандардың салмағын арттырудағы селекциялық жұмыстар ересек құстардың салмақ қосуына әкеледі. Сондықтан селекцияны жүргізген кезде ересек тауықтардың салмағы мен 8-апталық кезеңдегі жас балапандар салмағының арақатынасына ескерген жөн.
К.В.Заевская, Э.Э.Пенионжкевич, Л.В.Махнова [23] балапандардың тез қауырсындануы маңызды мәселе дейді. Оны балапандардың 7, 10 және 56 күндігінде бағалайды. Баяу қауырсынданған корниш балапандарын тез арада бракқа шығарады. Сонымен қатар балапандар жынысын анықтауда тез қауырсындануы мен баяу қауырсындануына қарайды. 8 апталық балапандарды бағалау үшін кеуде кеңдігіне, сирақтарының ұзындығына, сан және кеуде бұлшық еттерінің жетілуіне қарайды. Селекциялық жұмыстарды жүргізу үшін кеуделі құстар қалдырылады. Кеудесінің кеңдігін 5 балдық жүйемен бағалайды [24].
А.Астратова зеттерулері бойынша бройлер балапандарының жоғары қарқынмен және жақсы жетілуі көп мөлшерде құрама жемді пайдаланып, тез сіңіруіне негізделген.
Ғылыми тәжірибелік құс шаруашылықтарында негізгі мақсат құс етін өндіру технологиясын жетідіру. Әр шаршы метр жердер өнім шығымын көбейтіп, оның өзіндік құнын төмендету. Бүкіл шығынды барынша азайту болып табылады. Сонымен қатар құрама жемнің биологиялық құндылығын жақсартып, рационды толықтыру құс шаруашылығының ең өзекті мәселелері-нің бірі болып отыр.
1.4 Құс азықтандыру мөлшері мен мерзімдік азық үлестері
Құстың тәуліктік азығындағы қоректік зат пен оның қуаттылығына қажеттілігі өз тіршілігіне және өнім беру қабілетіне байланысты.
Жалпы, аталған заттардың мөлшері құстың генетикалық ерекшелігіне, жасына, тірілей салмағына және жақсы азықтандырып, күтіп-бағуына тікелей қатысты.
Әрине, құс азықтандырғанда, оларды керек заттармен толық қанағаттан-дыру үшін дайындалған жемнің негізгі құрамына және оның қоректілік қабілетіне өте қатты кеңіл бөліну керек.
Құсқа дайындалған жемді негізінен екі түрге бөлуге болады. Біріншісіне - жем құрамында мал өнімдерінің қалдықтары көбірегін (яғни 4-5%), ал, екіншісіне - аздауын (2%) жатқызады.
Негізінде, бұл мал өнімдері қалдықтары ретінде, сүйек пен еттен дайындалған ұлпаларды (ұн) қолданады. Бірінші рецепте жем құрамына дәнді дақылдар ретінде жүгері, бидай немесе арпа кіреді. Жүгері - бұршақ құрама жемінің 30-40% жүгеріден, 10-15% бұршақ күнжарасынан тұрады.
Бидайлық кұрама жемнің 40% бидай және 10%-дан артығы жүгері болып келеді.
Протеині көп жем ретінде күнбағыс күнжарасы мен ет-сүйек-қауырсын ұлпасы көбірек колданылады.
Арпа құрама жемінің 30%-дан көбі арпа, ал 10% кейде жүгері болады, кейде болмайды.
Протеин көзі ретінде әлгінде аталған күнжара мен ұлпа пайдаланылады. Мал өнімдері қалдықтары жоқ немесе өте аз (2 түрлі құрама жемге жүгері, бидай және арпа пайдаланылады).
Құрамдары әртүрлі, бірақ жалпы қоректік заты мен қуат көлемі бірдей құрама жем құс өнімділігіне әрқалай әсер етеді. Оның үстіне 1 өлшем өндіруге қоректік зат шығыны да бірдей болмайды. Себебі жемнің қоректік заттарының қорытылуы мен сіңімділігі де әртүрлі. Сондықтан нашар қорытылатын қоспалары бар жем құрамына биологиялық белсенді зат қосу керек.
Егер де өндіріс жағдайында құстың жем жеуі төмендесе, онда тәуліктік азық құрамының қоректілігін күшейту керек.
Құс жетпеген коректік заттын жемді неғұрлым көп жесе, соғұрлым жақсы толықтырады - деген ұғым - теріс ұғым.
Оның үстіне тәуліктік жем мөлшерін 10%-дан артық көбейткен, өзін-өзі ақтамай, өнімнің өзіндік құнын арттырады.
Құстың салмағы, жұмыртқалағыштығы, жем жеуі қаншалықты жақсы қадағаланса, соншалықты дер кезінде құрама жем қоректілігіне өзгеріс енгізіп отыруға мүмкіндік туады.
Бірінші және екінші айналымдағы (күрігін басқаннан кейін) жұмыртқа-лауында жемнің қоректік зат мөлшері бірдей болады және олардың тәуліктік жем мөлшері тірілей салмақтарына және өнімділіктеріне қарай белгіленеді.
Жан-жақты теңестірілген толық тәуліктік азық үлесінде (рационында) құрама жеммен барлық құс түрін азықтандырудың әр басқа грамм есебімен жобалап алған мөлшерлері 2-кестеде берілген.
2-кесте. Толық тәуліктік азық үлесінің құрама жемімен құс азықтандырудың жобалап алынған мөлшері, гтәу.
Құс шамасы, апта
Етті тауық
Етті тауықтар кіші
Бройлер балапаны
жерде*
торда*
1
14
13
12
24
2
30
22
20
44
3
45
33
28
80
4
50
45
36
107
5
55
45
44
140
6
58
60
49
150
7
60
55
52
170
8
62
55
55
190
9
64
60
57
-
10
66
60
59
-
11
68
65
60
-
12
70
65
61
-
13
70
70
62
-
14
70
70
63
-
15
75
75
64
-
16
75
75
66
-
17
80
75
68
-
18
85
80
70
-
19
90
85
75
-
20
105
90
80
-
21
110
100
85
-
22
120
110
92
-
23
130
120
99
-
24
140
130
105
-
25
145
135
110
-
26
150
140
115
-
27-29
155-160
145-150
120-125
-
30-42
160
150
130
-
43-54
155
150
128-125
-
55 және одан да жоғары
150
145
120
-
Ескерту: *1 - мөлшерлеп азықтандыру;
*2 - еркек және ұрғашыларына
Құрама жем өндіру оның құрамының (рецептісінің) есебінен басталады.
Құс фабрикаларында азық қорын жасаудың үш түрлі жолы бар:
1. Толық тәуліктік азық үлесін дайындау үшін құрама жемді жем өндіруші зауыттан қажетінше әкеліп, қажет болса өз күшімен керегінше толықтыру;
2. Толық тәуліктік азық үлесі үшін құрама жем дайындау;
3. Толық тәуліктік азық үлесі үшін құрама жемді-протеинді-витаминді-минералды құнарлы азық - АВМЖ негізінде өз күшімен дайындау.
Рецепт есебін жасауға керек көрсеткіштер:
- құрама жемнің қоректілігіне қойылатын талаптар;
- құрама жем дайындауға пайдаланылатын шикізаттың тізімі мен саны;
- шикізаттың сапалық көрсеткіштері;
- құстың жасына қарай дайындалатын жемнің құрамына кіретін шикізат түрлерінің мөлшері;
- дайындалатын құрама жем көлемі.
Сонымен қатар, рецепт құрамының, есебін дайындағанда шикізаттың сол кездегі қоректілігі мен химиялық құрамы есепке алынады.
Пайдаланылатын шикізат сапасын өте мұқият тексеріп отыруды естен шығармау керек. Сондықтан, рецепт есебін жасаған кезде үнемі зертханалық зерттеулер нәтижесін пайдаланып отырған жөн.
Егер ондай мүмкіншілік болмаса кестеде берілген дайын көрсеткіштерді пайдалануға болады. Кестелік көрсеткіштер орташа статистика ретінде, әсіресе балық және ет-сүйек ұндарын салыстырмалы бағалаған кезде қажет.
Витаминдер мен микроэлементтерді қоспа жемнің (премикстің) рецептісіне қосу жолымен оның керсеткіштерінің үстіне (шикі протеин, амин қышқылы, кальций, фосфор, ауыспалы қуат) құрама жемнің жалпы қоректілік қасиетін құс қажетіне сай мөлшерлік деңгейге жеткізеді.
Премикстің сапасына сатушылар жауап береді, негізінде биологиялық белсенді заттар (0,25 мен 2,0) толық тәуліктік азық үлесінің аралығында болады.
Құсты дұрыс азықтандыру үшін және жем мөлшерін есептегенде оның қоректілік қуатына қарау керек. Негізгі қуат көзі - дәнді дақылдар мен майлар.
Жем кұрамының қуаттылығын жеткілікті деңгейге апару үшін жоғары калориялық азықтар (май, фосфат) пайдаланылады.
Жем құрамындағы қоректі заттар арқылы құс өз ағзасына қажет күш-қуат ала алатын болуы керек. Ол құс ағзасының сіңіру қабілетіне және қоректік қуат беретін заттардың мөлшеріне байланысты болып келеді.
Жемнің қуаттылығы Джоульмен (Дж) өлшенеді. Бір термохимиялық калория 4,184 Дж-ға тең.
Біздің тәжірибемізде жемнің қуаттылық мөлшері және құсқа алмасу қуатының қажеттілігі килоджоуль (КДж) мен килокалорияда (ккал) беріліп отыр. Құстың қуатқа деген жалпы кажеттілік мөлшері, оның тіршілігіне, қозғалысына, өнім беруіне шығындалатын қуаттырдың қосындысынан шығады.
Құстың қуатқа қажеттілігін оның 1 кг тірілей салмағына есептеп шығару қабылданған.
Теориялық және тәжірибелік есептерді құстың тірілей салмағын (ТС) 0,75 дәреже санына (кг 0,75) көбейтіп, зат алмасу шамасын табу арқылы шығарады. Барлық жылы қанды жануарлардың өз тіршілігіне қажет қуат мөлшері 1 кг зат алмасу шамасына орта есеппен 293 КДж (70 ккал) жұмсалатындығы дәлелденген.
Оны таза қуатқа (энергияға) жатқызып, мына формуламен анықтайды:
ТЭ=293 КДж х ТС (кг 0,75)
мұндағы: ТЭ - таза энергия;
ТС - тірілей салмағы.
Құс денесінде зат алмасу процесі тез жүретіндігіне және дене қызуының сүтқоректілерге қарағанда жоғары екендігіне байланысты, олар тек тіршілік етуінің өзіне алмасатын қуатты (энергияны) көбірек керек етеді.
Таза қуатқа карағанда алмасатын қуат құсқа 18% артығырақ керек, яғни таза қуат алмасатын қуаттың 82%-ын құрайды. Алмасатын қуаттың көлемі 1 кг тірілей салмағына шаққанда құс жасына байланысты. Мысалы тауық балапанында ол 30-35 КДж-ге (7-8 ккал) тең, ал сақаларында 6-12 КДж-ден (1,5-3,0 ккал) аспайды. 1 дана жұмыртқаға мекиен 360 КДж (86 ккал) жұмсайды.
Құс тіршілігіне қажет алмасатын қуатты Скот формуласымен есептеп шығарады:
ТЭ=347 КДж х ТС (кг 0,75)
мұндағы: ТЭ - таза энергия;
ТС - тірілей салмағы.
Мысалы тірілей салмағы 1,75 кг (ауыспалы салмағы 1,52 кг) тауықтың таза энергияға қажеттілігін қамтамасыз ету үшін 527 КДж (347 КДж х 1,52) немесе 126 ккалкүн керек.
Таза энергия алмасатын қуаттың 82%-ын құрайтын болғандықтан алмасатын қуаттың өзі 644 КДж (527:0,82) немесе 154 ккалкүн болады.
Тауықтың қозғалу мүмкіндігіне қарай торда бағылатынына алмасатын қуатты 37%, ал жерде (еденде) бағылатынына - 50% өсіреді. Сондықтан торда ұстайтын тауықтарға 882 КДж (221 ккал) жалпы алмасатын қуат, ал еденде бағылатындарына - 996 КДж (230 ккал) керек.
Ал олардан өнім өндіру үшін тағы да қосымша қуат көзі керек болады. 1 дана жұмыртқа өндіру үшін тауыққа 360 КДж (86 ккал) қажет.
Қорыта айтқанда тауық тіршілігіне, жүріс-тұрысына және жұмыртқа өндіруіне торда ұстаған тауықтың әр басына тәулігіне 1242 КДж (296 ккал), ал еденде бағылғандарына - 1326 КДж (315 ккал) алмасатын қуат жұмсалады.
1.5 Етті бағыттағы тауықтарды бағып-күту әдістері
Қазіргі уақытта құс өнімдерін алуда, ірі мамандандырылған құс шаруа-шылығының, құс фабрикасының және де жеке құс шаруашылықтарының маңызы өте зор. Құстарды күтіп-бағумен, азықтандырудың әдістерін және жаңа техника дамыған жетістіктерін пайдалану жағдайында бір шаруашылықта құс саны көп мөлшерде ұстауға (бірнеше мың), әрбір мекиен тауықтан жылына 280-290 дана жұмыртқа, 50-60 күндік еттік балапандардың салмағы 1800-2000 г мөлшерде алуға мүмкндік туады. Немесе жақсы күтіп-бағу нәтижесінде қаз балапандарының 60-70 күндегі салмағы 3,5-4,5 кг дейін болуына толық жағдай бар.
2010-2015 жылдарға арналған республикалық Агроазық-түлік бағдарлама-да 2009 жылдың басында жұмыртқа өндіру көлемін 2140 млн. данаға жеткізу көзделіп отыр. Ал тек Алматы құс компаниясы құс фабрикаларын түбегейлі түрде өндіруді 500 млн. данаға жеткізбекші. Аталған межелерге жету үшін құстарды күтіп-бағудың озық тәсілдерін енгізу, құс шаруашылық өндірістерінің құрылыс жағдайын, өндіріс жабдықтарын түбегейлі өзгерту және т.б. жұмыстар жүргізу қажет.
Жоғарыдағы келтірілген мәселелерді дұрыс шешу үшін құс шаруашылығында түрлі экологиялық, малдәрігерлік-санитариялық жұмыстарды жақсарту аталынған шараларды дер кезінде өткізу, құс фермаларында тұрақты микроклимат жағдайын туғызу, дұрыс азықтандыру, нысандарды дұрыс жобалау, құрылыс және қайта құру кезіндегі зоогигиеналық талаптарды орындау және де құстардың биологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет. Құстардың биологиялық ерекшеліктері олардың:
-күтіп-бағу мен азықтану жағдайына өте сезімталдығы;
-зат алмасу қабілетінің жоғарылығы;
-өсімталдығының жоғарылығы (құстардың негізгі өнімдік қасиеті - олардың жұмыртқалағыштығы);
-тез жетілуі (7-8 апталық балапандардың салмағы 1,6-1,7 кг жетеді);
-ішкі анатомиялық құрылыстарының ерекшеліктері, яғни тістерінің болмауынан түскен азық олардың жемсауында қорытылады;
-ең маңызды ерекшелігі - аналық организмнен тыс дамуы, яғни жұмыртқадан пайда болуы;
-көру қабілеті нашар, ал керісінше есту қабілеті жақсы жетілген;
Құс қораларын жобалау, салыну кезінде осы айтылған ерешеліктерін ескеру қажет.
Ересек құстар мен балапандардың барлық түрлерін қора еденінде бағып-күтеді, оның серуендететін орны болады. Тауықтарды шарбақтардың ішінде бағып-күтеді, балапандарды топтастырылған, емесе жекелеген шарбақта бағып-күтеді. Ересек құстарды және балапандардың барлық түрлерін лагерьде күтеді.
Құстың түріне, жасына және жергілікті жағдайға байланысты бағып-күту тәсілін біріктіре жүргізуге де болады. Ересек құстардың барлық түрлерінің мекиендерін еркін серуен жағдайда бағып-күтеді.
Интенсивтендірілген құс шаруашылығында негізінен ересек құстарды және балапандардың барлық түрлерін қора еденінде бағып-күтеді. Еден жағдайында күтіп-бағу тәсілінің екі түрі бар:
1. Қалың ауыстырылмайтын төсеніште.
2. Жұқа тақтайшадан жасалған еденде немесе торлы еденде. Еден жағдайында күтіп-баққанда құстардың санына қарай арнаулы типті құс қоралары салынады.
Құс қораларының едені тақтайдан салынады (түгелдей тақтайдан немесе жұқа тақтайшадан) немесе асфальтталады, болмаса тор көзді болады. Ересек құстарды торлы немесе жұқа тақтайшалы не еденде ұстағанда олар негізгі еденнен 40-80 см биіктікке орналастырылады. Балапандар қорасына бұл биіктік 20-25 см, тор көздің мөлшері туғанына 20 күн болған тауық балапандары үшін 12 х 12 мм, ал 45 күн толған балапандар үшін 15 х 15 мм.
Құс қораларда жылжымалы тұрақты жем берілетін астаумен су құйылатын науа болады. Бұлардың саны балапандардың азықтану кезінде алатын орын мөлшеріне қарай белгіленеді.
Құс қоралары тұрақты жинап алатын, немесе бөлшектеп алатын етіп құс қонақтайтын ағашпен жабдықталады. Тұрақты құс қонақтайтын ағаштың астынан қорап түрінде немесе терең траншея қазып, саңғырық жинағыш жасалады. Ересек құстар қонақтайтын ағаштың биіктігі еденнен 60-80 см, балапандар үшін 50 см аспауы керек.
Тері паразиттері (қауырсын және мамық жеушілер) жабыспау үшін жәшік түрінде күл-құм ваннасы қолданылады. Оның көлемі ересек құстар үшін 0,7 х 0,2 х 1 м болады, әрі 180-200 құсқа бір ваннадан келеді. Құс қорада құс жұмыртқалайтын ұялар салу көзделіп, олар 10-12 тауыққа бір ұядан есептеліп салынады. Тауықтар ұяны еденнен 0,5-0,7 м биіктікте салынады. Бұл ұялар гигиена ережесіне сай таза ұсталынуы қажет.
Қазіргі уақытта өнеркәсіп құс қораға арнап жасалған механикалан-дырылған жабдықтардың (Ресейлік немесе шетелдік) комплектісі бар. Бұл комплектіде жемді шөпті таратыпберетін құрал. Науалы суат, түбі көтермелі ұя және механизм күшімен жұмыртқа жинағыш аспап, құс қонақтайтын сырғауылдар, ұяларды және құс өтетін жолдары ашып жабатын механикалан-дырылған қондырғылар, құс саңғырығын жинайтын механизмдер, өндірістік процестерді автоматты жолмен басқаратын станция бар. Құс қораларға жабдықтарды орналастыру жобасы қора құрылысының конструкциясына байланысты болып, құстарды еден жағдайына қолайлы орналастыру тығыздығы белгіленген. Етті бағыттағы ересек тауықтарды 1 м2-қа 4-5; ал балапанын 18 бастан орналастырады.
Құстардың денсаулығы мен өнімділігі көп жағдайда төсеніштің құрамы мен экологиялық жағдайына байланысты. Төсеніш ретінде ағаш үгінділері, майдаланбаған сабан, тағы басқа материалдар пайдаланылады.
Төсеніш қора ішінде экологиялық-гигиеналық жағдайды жақсартады, құстың астынан сыз өткізбей, тері ауруынан және жарақаттандырудан сақтандырады. Төсеніш ылғалды, зиянды газдарды бойына тартып алып, құс қауырсынын ластамайды, жұмсақ болады. Төсеніш материалдары зоогигиеналық жағдайларға сай, құрғақ, шаңсыз, ластанбаған құрамында түрлі улы өсімдіктер болмай және түрлі микробиологиялық процестерге ыңғайлы болып, соңынан тыңайтқыш ретінде пайдалануға жарамды болуы қажет.
Қора ішіндегі ауаның ылғалдылығы мен температура көрсеткіштері тікелей төсеніш жағдайына байланысты. Мысалы: дымқыл, көгерген төсеніштер құстардың аспергиллез, түрлі тыныс жолдары ауруларына себепкер болып, гельминт жұмыртқалары мен балапан құрттардың өсуіне қолайлы.
Төсеніш ылғалдылығын қалыпты жағдайда сақтау үшін қораның микроклимат көрсеткіштерін бірқалыпты ұстау қажет. Қалың төсеніштерді құстардың кезекті тобымен ауыстырып, оларды құс қоймаларында биотермиялық өңдеуден өткізеді. Құстарды еден жағдайында күтіп-бағу әдістері негізінен ыстық және ылғалды аймақтарда пайдаланылады.
Құстарды торда бағып-күту гигиенасы. Балапандар ме ересек құстарды торда ұстайтын қораларда өсіру жер алаңын неғұрлым тиімді пайдалануға, өндірістік қоралардың қажеттігін 3-3,5 кемітуге, ауыр жұмыстарды механикаландыруға, балапандарды өсірудің маусымдылығын болдырмауға, оларды ауруға ұшыратпауға, су құбырының, канализацияның, электр жүйесінің ұзындығын едәуір кемітуге мүмкіндік береді. Мұның бәрі құрылысқа жұмсалатын қаржыны кемітеді және ұс шаруашылық тауарлылығын арттырады, экологияны жақсартады.
Құстарды торда бағып-күтуге арналған қораның жеке залдары және қосалқы қора бөліктері болады. Топтасқан және жеке-жеке торларға бөлінген залдар арнаулы стандартты батареялармен жабдықталады.
Жұмыртқалайтын мекиендерді торда бағып-күту үшін өнеркәсіп орны арнайы батарея комплексін әзірлеп шығарады. Бұл батареялардың көлем мөлшері торлардың типі мен конструкциясына байланысты. Торлы батареялардың құрамында жем берілетін арнаулы оттық, жем-шөп таратқыш, мөлшерлегіш, науа, жұмыртқаларды түсіретін лотоктар және жұмыртқа жинайтын қол арбалар, тордағы құс саңғырығын жинайтын тасымалдау қондырғысы бар. Торлар қабат-қабат орналастырылады. Торлы батареялар ұзыннан-ұзақ немесе қосарлап, жарыстыра орналастырылады. Бұларды арасынан жүріп өтетін жолдың ені 0,8 м-ден кем болмайды. Әр жастағы балапандар тобы бір-бірінен оңаша торлы батареяларда бағып күтіледі. Торлы батареяларға азық бункер, азық таратқыштар, минералды азық берілетін астаулар, аспалы науалар, саңғырық салынатын қорап және құс саңғырығын жинап шығаратын штангалы транспортерлер кіреді. Жабдықтарды басқару ісі автоматтандырылған.
Етке арнап өсірілетін 1 күннен 70 күнге дейінгі балапандарды батареялы торларда 20 балапаннан, яғни еденнің 1 м2 көлеміне 12 балапан орналастыру есебімен, серуенге шығатын алаңы жоқ қорада бағып күтеді. Секцияларды жем салатын оттықпен, су беретін науамен жеткілікті етіп жабдықтайды. Сонымен қатар мұндай балапандарды еденге төсеніш пайдаланып өсіру тиімді деп танылуда.
Құс қоралары пешпен немесе бір орталықтан келетін ыстық сумен, ыстық бумен, ауамен және электр қуатымен жылытылады. Жергілікті жылытқыш ретінде қалқанды құрылғылар, жылытқыштар қосымша қолданылады, ал соңғы уақытта инфрақызыл сәулелі қондырғылар қолданылады. Балапандарды торларда бағып-күтетін қораларда механикаландырылған ағында желдеткіш-термен ұштастырылған ауамен жылыту жолын қолданған тиімді болады.
Құс қораларында таза ауаны механикалық жолмен беріп тұратын табиғи және жасанды желдеткіш болу алдын ала көзделеді. Желдеткіш арқылы келетін ауаны мөлшері құстың тірілей салмағының 1 кг-на балапандар үшін 1,2-1,5 м3 болуы тиіс, ал ересек құстарға - 1 м3, ет үшін бордақыланатын балапандарға - 5 м3 жазда, қыста - 1,5-2 м3 көлемде болуы керек. Құс қоралары табиғи түрде терезе арқылы желдетіледі, яғни терезе жақтауына кере тартылған матадан ауа кіріп тұрады, мұнда өтпе жел болмауы тиіс. Жылытылатын құс қораларында от жағылатын қондырғылардың дұрыс-бұрыстығын бақылап, балапандарды уландыратын иісті газды болдырмайтын желдеткіш жүйесінің жұмысты жақсы атқару жағын бақылап отырған жөн. Механикалық желдеткіш балапандарды торда бағып-күтетін қораларға, инкубаторлардағы құс соятын цехтарға,сондай-ақ құс еденде бағып-күтілетін қораларға орнатылады.
Барлық жастағы құстарды бағып-күтетін қораларда және олардың бағытына қарай (бройлерді қоспағанда) табиғи жарық болуы тиіс. Терезелерді қораның алдыңғы жағынан шығарып, еденнен 30-40 см жоғары орнату керек. Терезе орнының кеңдігі сол қорада еденге жарықты толық түсіріп тұратындай болуы шарт. Мүмкіндігінше терезеге металдан жасалған тор құрылуы тиіс. Құс бордақылайтын және сойылатын цехтарда канализация жүргізіледі. Сондай-ақ құстарды торларда бағып-күтетін қораларда үнемі су үзілмей ағып науадан суды және еденді, жабдықтар мен торларды жуғанда ағатын жуынды суды басқа жаққа бұрып кететін канализация жүргізіледі. Су ағып тұратын науасы жоқ, құс қораларда канализация болмайды.
ІІ.Өзіндік зерттеу
2. Құс қораларының экологиялық жағдайы
Құс шаруашылығында қора-жайдың дұрыс бағытпен салынуының санитариялық-гигиеналық жағынан үлкен маңызы бар.
Құсты өсіру және бағып-күті үшін инкубаторларды, құс қораларды, клеткада бағып күтетін цехтар және лагерьлік құрылыстар салу алдын ала ескеріледі.
Құс өсірілетін қораларды арнаулы типтік жоба бойынша салады. Құстарды бағып-күту тәсіліне байланысты қоралар мынадай типтермен салынуы мүмкін: балапандардың есеюіне қарай еденде еркін жүріп-тұруы үшін секцияларға бөлінген құс қоралар, құстарды клеткаларда бағып-күтетін цех, жаз айларында бағып-күту үшін жылжымалы немесе тұрақты үйшіктер және балапандарды күннің суық кезінде өсіру үшін ауа-райына шынықтыратын лагерь типіндегі құрылыстар.
Құс қораларының жобаларында құсқа қажетті микроклимат жасау, еңбекті көп керек ететін процестерді механикаландыру көзделеді. Жұмыс көлемінің жобалануы, оларды жүзеге асыру прогресті әрі тиімді жүргізілуі керек. Белгілі бір фермаға арналған жобаны таңдауда олардың жергілікті жердің жағдайына сай келу жағын ескеру керек.
Балапан өсірілетін құс қоралардың типі климат жағдайына, жергілікті құрылыс материлардың түрлеріне, құстарды орналастыру мөлшеріне қарай белгіленеді. Қораларды секцияларға бөледі, бұларға қанша құс орналасуы өсірілетін құстардың түрі мен жасына байланысты болады.
Құстың серуендеуі үшін құс қораның ұзына бойына күн шуақ немесе қоршаулы алаң жасалады. Кішігірім шаруашылықтарда еденде бағып күтілетін тауықтар үшін күн шуақтың алаңы құс қора еденінің 50-100 пайызына дейін болады. Асыл тұқымды тауық өсіретін шаруашылықтарда туғанына 45-60 күн болған балапандарға күн шуақ емесе серуен алаңы 0,5 м2 есебімен жасалады, ал туғанына 25 күн болған балапандарына 0,2 м2 есебімен, ересек тауықтарға 2 м2 есебімен жасалады. Құстардың серуен алаңына көлеңке болатын жаппа жасайды, бұған ағаш бұта немесе арнауы қалдықтарды пайдаланады. Тауықтарға арналған алаңдар торлы қоршаумен қоршалады, оның биіктігі 1,6-2,2 м болады олардың балапандары үшін 0,8-1 м етіп жасалады. Күн шуақтағы қоршаулы алаңдарды секцияларға бөледі, олардың құс қора секцияларына сәйкес қатыс жолдары болады.
Құс фермалары салынатын жерлерді таңдап алудың зор маңызы бар. Учаскенің мал жайылатын жерге, елді мекенге, жол бойына, тазалық жағынан қолайсыз жерлерге (қоқыс төгілетін жерге, мал қораларына, изоляторларға және басқаларға) алысырақ орналасуына - құстың тазалығы, күтімі құс шаруашылығының өркендеуі тікелей байланысты болады.
Инкубатордың ұзына бойы, солтүстіктен оңтүстікке қарай бағытталады, балапандар үшін салынатын құрылыстардың алдыңғы жағы есігі оңтүстікке немесе оңтүстік-шығысқа қаратылады. Құс өсіретін қора жайлардың лайықты түрін құсты бағып-күтуге қабылданған жерге байланысты, шаруашылықтың көлемімен бағытына қарай, сондай-ақ климат және жергілікті жердің жағдайларына қарай таңдап алынады.
2.1 Құс қораларындағы микроклимат
Қорадағы микроклиматтың құс организміне әсері температураның, ауаның ылғалдылығы мен оның қозғалу жылдамдығының, сондай-ақ ондағы техникалық құралдар арқылы байқалады. Жабық қораларда ауа күрт нашарлап кетуі мүмкін, бұл құстың өнімділігі мен өсімталдығын төмендетеді, еңбек шығыны көбейіп, мал өнімдерінің өзіндік құны қымбаттап, сапасы кемиді (3-кесте).
3-кесте. Құс қораларының микроклимат көрсеткіштерінің құс өнімділігі мен сапасына әсері
Бағу әдістері
Ауа темпера-турасы, 0С
Салыс-тырмалы ылғал-дылығы, пайыз
Зиянды газ-дардың ауа-да болуы, мгм3
1 басқа шаққан-дағы жұмыртқа беруі
Өлім-жітім, пайыз
Жұмырт-қа сынығы, пайыз
NH3
шаң
Қалың төсеніште
16
72
35
8
240
14
8
Бір ярусты бата-реяларда (АПЛ)
17
70
8
4
260
6
2,2
Құс қораларында қолайлы климат болуы үшін, оларда ауа температурасының, оның ылғалдылығының, қозғалу шапшаңдығының, ауа құрамының зоогигиеналық нормативке сай келуінің, сондай-ақ қораларды құстың түріне, жасына, бағу технологиясына сәйкес жобалаудың, техникалық нормаларда көзделген басқада жағдайлардың болуын қамтамасыз ету керек.
Құс қораларындағы микроклимат жағдайы сыртқы ауа-райына, азықтандыру тәсілдеріне, қоршаулардың түрлеріне, желдеткіш және канализация жүйелерінің жұмысына құс саңғырығының дер кезінде тазаланып тұруына байланысты.
Құстардың жылу алмасу процесінің нашар дамуы себебінен ол сыртқы ортаның өзгеруіне тез бейімделе алмайды. Мысалы, төмен температура жағдайында құстар азықты шамадан тыс мөлшерде қабылдап, организмде өтетін жылу алмасу процесін нашарлатып, организмнің салқындауына себепші болып, түрлі ауруларға шалдықтырады. Олар жоғары температура жағдайына да сезімтал (құстардың суды көп мөлшерде пайдалануы құс саңғырығы арқылы бөлінетін амииак мөлшерінің көбейюі).
Ауадағы жоғарғы ылғалдылық организмнің зат алмасу құбылысын нашарлатып, тотығу-тотықсыздану процесін тежейді. Мның өзі құстың тәбетін төмендетіп, азықтың сіңімділігін нашарлатып, түрлі ауруларға шалдықтыруы мүмкін, әрі ауа қозғалысының жылдамдығы жылу бөлу қабілетіне әсерін тигізеді, сондықтан да оның мөлшері гигиеналық жағдайға сай болуы керек.
Микроклиматтың тағы бір көрсеткіші ретінде құс организміне жарықтың маңызы зор (4-кесте). Құс қораларына табиғи жарықпен бірге жасанды жарықты пайдалану қажет, ал терезелері жоқ қораларда тек күндізгі жарық беретін люминесцентті немесе қызу беретін лампалар қолданылады.
4-кесте. Құс қораларындағы жарықтылық нормасы
Қоралар
Табиғи жарықтылық нормасы
Құстарды орналастыру зона-сындағы жасанды жарықты-лық, лк
табиғи жарықты-лық коэффициенті (КЕО), пайыз
жарықтылық коэффициенті (ЖК)
газозарядты лампалар кезінде
қыздырылатын лампалар кезінде
Ересек құстар үшін
Еденде ұстағанда (еден деңгейі бойынша)
0,7
1:10-1:12
75
30
Торда ұстап бақ-қанда (азықтанды-ру бойынша)
0,7
1:10
70
30
Бройлерді баққан-да (еденде және торда)
0,35
1:20
20
75
Балапандарды бағу үшін
1,0
1:8-1:10
диапазонда
Инкубаторлық залдар
0,8-1,0
1:15-1:20
75
30
Жасанды жарықтың көзі қораның ішіне бірқалыпты мол жарық түсіріп тұруы қажет. Құстарды еденде баққанда оның жарықтылығы шамамен 15-20 лк болуы керек, бұл қызулы шамдардың қуаттылығы бір шаршы метр көлемге дегенде 4-5 Вт есебімен алынады.
Құс қораларының ауа тазылығының көрсеткішін көмірқышқыл газының көлемімен бағалайды. Құс қорада бұл газдың көп болу себебінен құстардың тыныс алу жиілігі артпай, керісінше құстарда тыныс алу жиілігі кеміп, кейбір жағдайда тоқтауға әкеліп соғады.
Құс организміне аммиак пен күкіртсутек әсерінен құс денесіндегі оттегінің құлдырауына әкеп соғады. Сондықтан да олардың мөлшері белгіленген қалыптан аспауы керек (5-кесте).
Ірі құс шаруашылықтарында құс санының көп болу себебінен және құрғақ азықпен азықтандырылуы салдарынан ауада механикалық, бактериялық қоспалар болуы мүмкін. Мысалы: 720-1000 мың басқа арналған құс фермаларында желдеткіш жүйесі арқылы 1 сағат ішінде сыртқы ортаға 13 кг аммиак, 1490 м2 СО2, 40 кг шаң-тозаң, 174,8 млрд микроорганизмдер шығарылады. Мұның өзі құс арасында түрлі өкпе, көз ауруларының себепкері болады.
Микроклиматты жетілдіру мақсатында ауаның физико-химиялық көрсеткіштерін реттеумен қатар оның биологиялық белсенділігін жоғарылату керек. Ал құстың төзімділігін арттыру үшін жүйелі түрде ауаны тазалау және зарарсыздандыру жұмыстарын жүргізу орынды.
Қазіргі кезде ауадағы шаңды азайту мақсатында және зарарсыздандыру үшін әрі оның биологиялық белсенділігін арттыратын тиімді тәсілдер бар. Олар, атап айтсақ: ауа сүзгіштерін қолдану, ионизациялау, қысқа толқынды УК-радиацияны қолдану, зарарсыздандыру (құстың барында). Ауаны зарарсыздандыру үшін (аэрозольды тәсілмен) қолданатын препараттар: резорцин, триэтиленгликоль, сүт және янтарлық қышқылдар. Осы мақсатта құс қораларында бактерицидтік шамды да (ДБ-30) қолданған тиімді (0,5-0,6 ВТм2).
2.2 Тауықтар гигиенасы
Тауықтардың денсаулығы және олардан алынатын жұмыртқаның сапасы көп жағдайда қора-жайдың микроклиматына, азықтандыру жағдайына, орна-ластыру тығыздығына және басқа да экологиялық факторларға байланысты болады.
Тауықтарды ұстаудың негізгі екі әдісі қолданылады: еденде және торда. Климаттық және экономикалық жағдайға, шаруашылықтың жүйесіне және өндірістің мамандандырылуына байланысты жоғарыда айтылған екі әдістің бірі таңдалады.
Қазіргі кезде жұмыртқаның негізгі массасын тауықтарды торда ұстау арқылы алады. Дегенмен тауықтарды торда ұстағанда жұмыртқаның жарылуы және шытынауы (пайыз) жоғарылайды, ал еденде ұстау барысында жұмыртқа қабығының ластануы 40-50 пайызға дейін жетеді.
Тауық қораларында қолайлы микроклимат жасау керек. Жылдың суық мезгілінде құс қорасының ауа температурасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі. Өндірістік құс шаруашылығы нарық сұраныстарын жеңіл диетикалық тағамдармен қамтамасыз етуге өзінің сүбелі үлесін қосатын, аграрлық кешеннің әрі үдемелі, әрі жедел өзгеріп, тез дамитын саласы болып табылады.
Келешекте жұмыртқа және құс етін өндіру технологияларын жетілдіру, құс фабрикаларының әр шаршы метр жерінен өнім шығымын көбейтіп, оның өзіндік құнын төмендетуді көздейді. Осыған байланысты негізгі мақсат және міндет құсты дұрыс және тиімді пайдалануға бағытталған қоршаған ортаның экологиялық нормативтерін, құстың тұқымдық ерекшеліктерін, азықтандыру мөлшерін түгел қамтитын экологияландырылған технологиялық процестің адамға қажет таза өнімдер (жұмыртқа, ет, мамық) алуға арналған тақырыптың өзектілігі арта түседі.
Зерттеу жұмыстарының мақсаты мен міндеті. Алға қойылған мақсатқа жету үшін, ең алдымын мынандай мәселелерді шешу қажет: құс фабрикалары мен фермаларын мамандыру, озық технологияны пайдалану, құсты инфекциялық аурулардан қорғау, құсқаналар мен қоршаған ортаның экологиясын сақтау.
Тақырыптың жаңалығы. Құс шаруашылығында бройлер етін өндіру, гибрид құстарды өндірістік технология жағдайында толықтай азықтандыру негізінде орындалады. Үлкен экономикалық жетістікке ірі шаруашылықтар, құс фабрикалары жетеді. Бройлерлерді еденде, торша клеткада өсіргенде шығындалған азықтық өлшемінің 1 кг-на 2,4-2,6 кг өнім беретін, балапан-дардың 7-8 апталық мерзімінде 1,6-1,7 кг салмақ тартатын технологиясын жасау.
Практикалық маңызы. Бройлерді өнеркәсіптік өндіру, балапандарды еденде немесе клеткада жыл бойынша қарқынды жүйемен өсіруге бағытталған технологияны ендіруге негізделген. Бройлерді қалың төсеніште өсірген кезде отырғызу тығыздығын арттыра түсу тенденциясы қолдануда. Бұл бройлердің 49 күндік мерзімде сойылуына байланысты болып отыр. Отырғызу тығыздығын арттыру қораның алаңын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Клеткада өсірілген балапандардың тәуліктік салмақ қосуы еденде өсірілген балапандарға қарағанда 9-13 пайызға артық, ал өсіру мерзімі 10-14 күнге қысқарады, азық мөлшері 20 пайызға кем жұмсалады. Ал өзіндік құны - 13-18 пайызға қысқарып, сонымен қатар бір шаршы метр алаңға 1,5-2 есе құсты артық орналастыруға болады.
Өндірістік шаруашылықтарда аналық түрлерді жыл сайын жаңартып отыру керек. Себебі әр түрге жататын аналық тауықтарды будандастыру арқылы жаңа балапандарын, одан әрі жақсы қасиеттермен қамту болып табылады.
Міне, осы айтылған көптеген мәселелерді дер кезінде орындап, оларды жітілдіру жұмыстарының мерзімдерін қысқарту құс шаруашылықтарының тиімділігін арттыра түседі.
Жұмыстың көлемі және құрылымы. Дипломдық жұмыс 61 бетке компьютерлік мәтінмен терілген, 24 кесте, 4 сурет, кіріспеден, зерттеу нәтижелерінен, қорытынды және 24 әдебиеттер тізімінен тұрады.
І Негізгі бөлім
1.1 Бройлер өсіру технологиясы
Бройлер өндірісінде етті балапандарды өсіруде негізінен үш технология-лық жүйені қолданады. Оған бройлерді еденде, клеткалы батареяда, торша еденде өсіру жатады [1, 2, 3, 4].
Бройлер шаруашылықтарында бройлер етті балапландарын бір күндігінен бастап сойғанға дейін үлкен көлемдегі құс қораларында орналастырады. Азықтаныруды, суаруды, саңғырық жинауды механикаландыру бройлер өндірісінде экологиялық проблемаларды жақсарту мүмкіндігі.
Клеткада өсіру кезіндегі жұмсалатын энергия шығымының төмен және өсу қарқынының жоғары болуына байланысты азықтандыру мерзімі қысқарады.
Клеткада өсіру әдісі экологиялық жағдайды жақсартуға, аурудың таралуын төмендетуге, механизациялық деңгейін жоғарылатуға, еденге жұмсалатын шығымды азайтуға, сонымен қатар 1 м2 ауданнан 2,2-2,5 кг ет алуға мүмкіндік береді [5, 6, 7, 8].
Бройлер өндірісінде соңғы жылдары бройлерлерді жоғары тығыздықпен қоршауда отырғызып, кейін қоршаулар алынып, балапандарды қораның бүкіл алаңына жайып жіберу технологиясы қолдануда.
ВНИТИП-та бройлерді жоғары тығыздықпен отырғызудың түрлі өсіру әдісіне зерттеулер жүргізілген. Ең жоғары көрсеткішке бройлерлерге құс қораның ауданына балапандарды үш апталығында 1 м2 алаңға 40 бас балапан отырғызғанда тиімді екендігі дәлелденген.
Дж.Лудас [19] және т.б. зерттеулер бойынша үш апталық бройлер балапандары құс қораның жылу жүйесімен қамтылған жарты бөлігінде өсіреді де, ал қалған қораның жарты бөлігі 21 күндік балапандарды отырғызу үшін жылытылады. Нәтижесіне өсірудің соңында 16 мың бастың тірі салмағы: қораздар - 1960 г, тауықтар - 1673 г, өсімнің 1 кг салмағына 2,28-2,35 кг жем жұмсалады. Жылу беру жүйесіндегі шығым 50 пайызға қысқарды. Ағылшын зерттеушілері бройлер балапандарын өсіру кезеңінің алғашқы төрт апталығында 1 м2 алаңға 43 бас балапан отырғызып, қалған аптасында 1 м2 алаңға 18-22 бастан отырғызуды ұсынады.
Өзге де мәліметтер бойынша қораны үш бөлікке бөліп қолдануға болады. Бір бөлігінде балапандарды 2,5-3 апталығына дейін өсіреді, сосын балапанды қораның екінші бөлігінде 240С температурада бес апталығына дейін ұстайды. Соңынан қораны толықтай пайдаланады. Нәтижесінде жарық жүйесі 60 пайызға үнемделініп, жем барынша аз қолданылады [9, 10].
Бройлер балапандарын өсіру кезеңінің алғашқы үш апталығында клетка еденінің 1 м2 алаңына 90 ұрғашы балапан, 70 әтеш балапан отырғызылады. Ал кейінірек еденнің 1 м2 алаңына 41 ұрғашы балапан және 28 әтеш балапан отырғызылады. Бройлерлер өсірудің технологиялық басқаша түрін Рязан құс фабрикасында қолданады. Бройлерлерді 10 күндігіне дейін еденде өсіріп, кейін КБУ-3 клеткалық батареясына ауыстырады [11, 12, 13].
1-кесте. Әртүрлі жолмен өсіргендегі бройлердің өнімдік көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Құстың жасы, апта
тірі салмағы, г
1 кг өсіміне жұмсалатын азық, кг
өлім-жітім, %
тірі салмағы, г
1 кг өсіміне жұмсалатын азық, кг
өлім-жітім, %
Клеткадан 3 апта-лығында еденге ауыстыру
368
1,30
1,6
1707
1,96
1,3
Еденде орын ауыстырмай
409
1,30
1,0
1780
2,16
1,9
Құстар орын ауыстыру кезінде стреске шалдығады. Стреске шалдыққан құс ауруға шалдыққыш келеді де, ұшасының сапасы төмен болады.
Алайда құс шаруашылығында көп уақыттан бері жүргізіліп келе жатқан зерттеулер стресті басуға болатындығын көрсетеді. Егер де белгілі бір себептермен стресті күйді баса алмаса, онда стреске қарсы дәрі егіледі.
Тәжірибеде стреске қарсы транквилизаторлар, антибиотиктер, витаминдер және басқа да заттар қолданылады.
Құсты ұстап алу кезінде айқай шу болмауы керек. Құсты ұстауды негізінен жарық төмен жерде жүргізу керек. Жоғарыда жүргізілген әдебиетке шолу нәтижесінде бройлерлерді өсірудің ең қолайлы әдісі оларды жасына байланысты орналастырып өсіру. Ол еденнің 1 м2 алаңынан алынатын еттің көлемін арттыруға жарық пен жылу жүйесінің шығымын қысқартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар өндірісте бройлерлерді өсіруде орын ауыстырудың технологиялық түрі қолданылады.
1.2 Етті бағыттағы бройлер тұқымдары
Қазақстанда бройлер етін өндіруде Бройлер-6, Гибро, Смена, Ыртыш, Бройлер-Компакт-8 кросстарын қолданады. Шаруашылықтардың 90 пайызы осы кросстарды өсіреді. Орыс ғалымдары В.И.Фисинин, Т.А.Столляр [18] мәліметтері бойынша бұл кросстар өте жылдам өседі, бір күнде 40 г салмақ қосады. Смена кроссының балапандарының еті жоғары қасиеттерімен сипатталады.
Бройлер-6 кроссы өндірістік технология жағдайларына жақсы үйренген. Ол аутосексті кросс болып табылады. Бұл кросстардың аталықтары жылдам өседі де, аналықтары жоғары еттік қасиеттерге ие. Төрт тізбектік гибридтің 7 апталығында салмағы 2 кг болады. 1 кг өсіміне 2,2-2,5 кг азық жұмсалады [14, 15, 16].
Бройлер Компакт-8 кроссы жоғары генетикалық потенциалды кросс. Бройлер-6 кроссына 6, 7, 9 және 10 тізбекті плимутрок тұқымының аталық, аналық түрлері кіреді. Селекция нәтижесінде ата-аналық табында толықтыруға арналған жеңіл салмақты тауықтар шығарылды. Дене бітімінің ерекшелігіне қарай аналық түрдің тірі салмағы аталығынан 10 пайыз төмен. Бройлер Компакт-8 кроссының тірі салмағы Бройлер-6 кроссынан біршама төмен. 7 апталығында олардың салмағы 1,6-1,65 кг болады.
Гибро-6 кроссы 1982 жылы Нидерландыдан әкелінген. Бройлер-6 кроссынан өсу жылдамыдығымен етті қасиеті жағынан бірнеше төмен келеді. 7 апталығындағы орташа салмағы 1,84 кг.
Т.А.Столляр [16] мәліметі бойынша төрт тізбекті Бройлер кроссы аутосексті кросс. Бұл кросстың балапандары өте жылдам өседі. 8 апталығында 1900 грамм салмақ тартады. 1 кг өсіміне 2,1-2,3 кг азық жұмсалады.
Төрт тізбекті Бройлер-Компакт 8 кроссының балапандарының аяқтары қысқа, денесі кішкентай болып келеді. 7 апталығында 1600 грамм салмақ тартады. 1 кг өсіміне 2,3-2,5 кг азық жұмсалады. Бұл кросстың бройлерлері клеткада өсіру технологиясына жақсы бейімделген. Құс шаруашылығында 7 апталағында 2,1-2,2 кг салмақ тартатын жаңа етті бағыттағы бройлерлерді шығару қаралып отыр. Ол 1 кг өсіміне 2,1-2,3 кг азық жұмсайды.
Д.А.Ковинько, Ю.Г.Агулярний [7] айтуы бойынша бройлер жоғары етті жетілгіш, өсу жылдамдығы қарқынды, яғни 60 күнде салмағы 1,4-1,6 кг болады, еті мен терісі жұмсақ, еттік қасиеті жақсы гибридті етті балапан дейді.
Бройлер балапандарын 1 м2 алаңына тығыз орналастыру тірі салмағына, жем өтеміне тікелей әсер етеді. Сондай-ақ өсіру әдісіне, климатқа және экономикалық жағдайына тікелей байланысты. Балапандарды клеткада немесе еденде өсіру кезінде отырғызу тығыздығы біркелкі болмайды. Бройлер балапандары еденде отырғызу тығыздығына қатысты айтылған нұсқаулар әртүлі болып отыр.
В.Б.Хон, В.А.Пепелина [22] айтуы бойынша 1 м2 еден алаңына 15,5 бас бройлер балапанын отырғызуға болады. Авторлардың ұсынған отырғызу тығыздығы балапандардың тірі салмағына, тіршілік қабілеттілігіне ешқандай кері әсер етпейді.
Қазіргі кезде дамыған құс фабрикаларында бройлерлерді өсіру үшін механикаландырылған клеткалық батареяларды пайдаланады. Сондықтан отырғызу мен еденде өсіру мәселелерін жедел түрде қарастыру қажеттілігі туып отыр.
А.А.Арьков [16, 17] бройлер балапандарын КБУ-3 клеткалық батареялар-да жынысына қарай бөліп өсіру жолын дұрыс деп есептейді. Сонымен қатар отырғызу тығыздығын 1м2 алаңға 35 басқа дейін көбейтсе, экономикалық жағдайды жақсарта түсер еді.
М.П.Силаеваның [22] ойынша Бройлер-6 кроссты балапандарын КБН-У клет-калық батареяға отырғызу тығыздығы әтештерді 22-ден 28 басқа дейін өсіріп, ал мекиендерді - 34 басқа басқа дейін өсіру керек. Соның нәтижесінде 1 м2 клетка алаңынан 30 пайызға дейін ет артық өндіруге болады.
Л.Самойловтың [21] жүргізілген зертеулерінде бройлерлерді бөлек өсіру әдісі барысында әтештердің салмағы 7,2 пайыз, ал мекиендердікі 11,4 пайызға артты. Жынысына қарай балапандарды бөлек өсіру әдісі экономикалык жағынан тиімді деп есептейді.
Т.А.Столляр [16] бройлер балапандарын КБУ-3 клеткалық баареяларда 1 күндігінен 8 апта еш қоршаусыз өсіріледі. Бройлерлерді клеткалық батареяда өсіруге кез-келген шарушылықтағы көлемі 18x24x3,2м болатын мекемені қолдану болады дейді. отырғызу тығыздығы бройлерлерді өсіру мерзіміне, олардың сойыс кезіндегі салмағына, сондай-ақ клеткалардың конструкциясы мен азықтандырғыштардың орналасуына байланысты болады. Бройлерлерді 49 күндігіне дейін өсіргенде бір балапанға клетка еденінен 245 см2 алаң бөлінеді. Клетка еденінің 1 м алаңына 28 балапан әтеш немесе 37-38 ұрғашы балапан отырғызылады.
1.3 Құс (тауық) етін өндірудегі селекциялық және технологиялық жұмыстар
Ет өнімділігі бағытындағы тауықтар негізінен бройлер өндіру үшін өсіріледі, аталық түр ретінде корниш тұқымы, аналық түр ретінде ақ плимутрок пайдаланылады. Корниш тұқымынан аталық тізбек құрған кезде мынадай көрсеткіштерге назар аударады: еттің тез пісіп жетілуіне, бұлшық еттерінің әсіресе сан еттерінің жақсы жетілуіне, тез қауырсындануына, қауырсыны мен терісінің ақ немесе сарғыштығына, әтештерінің ұрықтандыру қабілетінің жоғары болуына. Аталық тізбекті селекциялағанда инкубациядан жұмыртқа шығымына, тіршілік қабілетіне, ет сапасына, ересек мекиендердің тірі салмағына 1 кг өсіміне, кұрама жем шығынына басты назар аудару керек. Селекциялық жұмыстар жүргізу үшін тізбек құру барысында құстың жеке басының қасиеттеріне баға беріп, келесі белгілеріне қарайды. Стандартқа сәйкес тізбек құру үшін 8 апталық мерзімінде тірі салмағына қарай сұрыптау жұмыстары жүргізіледі. Қатаң тәртіп бойынша тірі салмағы төмен құстарды бракқа шығарады.
Жас балапандардың салмағын арттырудағы селекциялық жұмыстар ересек құстардың салмақ қосуына әкеледі. Сондықтан селекцияны жүргізген кезде ересек тауықтардың салмағы мен 8-апталық кезеңдегі жас балапандар салмағының арақатынасына ескерген жөн.
К.В.Заевская, Э.Э.Пенионжкевич, Л.В.Махнова [23] балапандардың тез қауырсындануы маңызды мәселе дейді. Оны балапандардың 7, 10 және 56 күндігінде бағалайды. Баяу қауырсынданған корниш балапандарын тез арада бракқа шығарады. Сонымен қатар балапандар жынысын анықтауда тез қауырсындануы мен баяу қауырсындануына қарайды. 8 апталық балапандарды бағалау үшін кеуде кеңдігіне, сирақтарының ұзындығына, сан және кеуде бұлшық еттерінің жетілуіне қарайды. Селекциялық жұмыстарды жүргізу үшін кеуделі құстар қалдырылады. Кеудесінің кеңдігін 5 балдық жүйемен бағалайды [24].
А.Астратова зеттерулері бойынша бройлер балапандарының жоғары қарқынмен және жақсы жетілуі көп мөлшерде құрама жемді пайдаланып, тез сіңіруіне негізделген.
Ғылыми тәжірибелік құс шаруашылықтарында негізгі мақсат құс етін өндіру технологиясын жетідіру. Әр шаршы метр жердер өнім шығымын көбейтіп, оның өзіндік құнын төмендету. Бүкіл шығынды барынша азайту болып табылады. Сонымен қатар құрама жемнің биологиялық құндылығын жақсартып, рационды толықтыру құс шаруашылығының ең өзекті мәселелері-нің бірі болып отыр.
1.4 Құс азықтандыру мөлшері мен мерзімдік азық үлестері
Құстың тәуліктік азығындағы қоректік зат пен оның қуаттылығына қажеттілігі өз тіршілігіне және өнім беру қабілетіне байланысты.
Жалпы, аталған заттардың мөлшері құстың генетикалық ерекшелігіне, жасына, тірілей салмағына және жақсы азықтандырып, күтіп-бағуына тікелей қатысты.
Әрине, құс азықтандырғанда, оларды керек заттармен толық қанағаттан-дыру үшін дайындалған жемнің негізгі құрамына және оның қоректілік қабілетіне өте қатты кеңіл бөліну керек.
Құсқа дайындалған жемді негізінен екі түрге бөлуге болады. Біріншісіне - жем құрамында мал өнімдерінің қалдықтары көбірегін (яғни 4-5%), ал, екіншісіне - аздауын (2%) жатқызады.
Негізінде, бұл мал өнімдері қалдықтары ретінде, сүйек пен еттен дайындалған ұлпаларды (ұн) қолданады. Бірінші рецепте жем құрамына дәнді дақылдар ретінде жүгері, бидай немесе арпа кіреді. Жүгері - бұршақ құрама жемінің 30-40% жүгеріден, 10-15% бұршақ күнжарасынан тұрады.
Бидайлық кұрама жемнің 40% бидай және 10%-дан артығы жүгері болып келеді.
Протеині көп жем ретінде күнбағыс күнжарасы мен ет-сүйек-қауырсын ұлпасы көбірек колданылады.
Арпа құрама жемінің 30%-дан көбі арпа, ал 10% кейде жүгері болады, кейде болмайды.
Протеин көзі ретінде әлгінде аталған күнжара мен ұлпа пайдаланылады. Мал өнімдері қалдықтары жоқ немесе өте аз (2 түрлі құрама жемге жүгері, бидай және арпа пайдаланылады).
Құрамдары әртүрлі, бірақ жалпы қоректік заты мен қуат көлемі бірдей құрама жем құс өнімділігіне әрқалай әсер етеді. Оның үстіне 1 өлшем өндіруге қоректік зат шығыны да бірдей болмайды. Себебі жемнің қоректік заттарының қорытылуы мен сіңімділігі де әртүрлі. Сондықтан нашар қорытылатын қоспалары бар жем құрамына биологиялық белсенді зат қосу керек.
Егер де өндіріс жағдайында құстың жем жеуі төмендесе, онда тәуліктік азық құрамының қоректілігін күшейту керек.
Құс жетпеген коректік заттын жемді неғұрлым көп жесе, соғұрлым жақсы толықтырады - деген ұғым - теріс ұғым.
Оның үстіне тәуліктік жем мөлшерін 10%-дан артық көбейткен, өзін-өзі ақтамай, өнімнің өзіндік құнын арттырады.
Құстың салмағы, жұмыртқалағыштығы, жем жеуі қаншалықты жақсы қадағаланса, соншалықты дер кезінде құрама жем қоректілігіне өзгеріс енгізіп отыруға мүмкіндік туады.
Бірінші және екінші айналымдағы (күрігін басқаннан кейін) жұмыртқа-лауында жемнің қоректік зат мөлшері бірдей болады және олардың тәуліктік жем мөлшері тірілей салмақтарына және өнімділіктеріне қарай белгіленеді.
Жан-жақты теңестірілген толық тәуліктік азық үлесінде (рационында) құрама жеммен барлық құс түрін азықтандырудың әр басқа грамм есебімен жобалап алған мөлшерлері 2-кестеде берілген.
2-кесте. Толық тәуліктік азық үлесінің құрама жемімен құс азықтандырудың жобалап алынған мөлшері, гтәу.
Құс шамасы, апта
Етті тауық
Етті тауықтар кіші
Бройлер балапаны
жерде*
торда*
1
14
13
12
24
2
30
22
20
44
3
45
33
28
80
4
50
45
36
107
5
55
45
44
140
6
58
60
49
150
7
60
55
52
170
8
62
55
55
190
9
64
60
57
-
10
66
60
59
-
11
68
65
60
-
12
70
65
61
-
13
70
70
62
-
14
70
70
63
-
15
75
75
64
-
16
75
75
66
-
17
80
75
68
-
18
85
80
70
-
19
90
85
75
-
20
105
90
80
-
21
110
100
85
-
22
120
110
92
-
23
130
120
99
-
24
140
130
105
-
25
145
135
110
-
26
150
140
115
-
27-29
155-160
145-150
120-125
-
30-42
160
150
130
-
43-54
155
150
128-125
-
55 және одан да жоғары
150
145
120
-
Ескерту: *1 - мөлшерлеп азықтандыру;
*2 - еркек және ұрғашыларына
Құрама жем өндіру оның құрамының (рецептісінің) есебінен басталады.
Құс фабрикаларында азық қорын жасаудың үш түрлі жолы бар:
1. Толық тәуліктік азық үлесін дайындау үшін құрама жемді жем өндіруші зауыттан қажетінше әкеліп, қажет болса өз күшімен керегінше толықтыру;
2. Толық тәуліктік азық үлесі үшін құрама жем дайындау;
3. Толық тәуліктік азық үлесі үшін құрама жемді-протеинді-витаминді-минералды құнарлы азық - АВМЖ негізінде өз күшімен дайындау.
Рецепт есебін жасауға керек көрсеткіштер:
- құрама жемнің қоректілігіне қойылатын талаптар;
- құрама жем дайындауға пайдаланылатын шикізаттың тізімі мен саны;
- шикізаттың сапалық көрсеткіштері;
- құстың жасына қарай дайындалатын жемнің құрамына кіретін шикізат түрлерінің мөлшері;
- дайындалатын құрама жем көлемі.
Сонымен қатар, рецепт құрамының, есебін дайындағанда шикізаттың сол кездегі қоректілігі мен химиялық құрамы есепке алынады.
Пайдаланылатын шикізат сапасын өте мұқият тексеріп отыруды естен шығармау керек. Сондықтан, рецепт есебін жасаған кезде үнемі зертханалық зерттеулер нәтижесін пайдаланып отырған жөн.
Егер ондай мүмкіншілік болмаса кестеде берілген дайын көрсеткіштерді пайдалануға болады. Кестелік көрсеткіштер орташа статистика ретінде, әсіресе балық және ет-сүйек ұндарын салыстырмалы бағалаған кезде қажет.
Витаминдер мен микроэлементтерді қоспа жемнің (премикстің) рецептісіне қосу жолымен оның керсеткіштерінің үстіне (шикі протеин, амин қышқылы, кальций, фосфор, ауыспалы қуат) құрама жемнің жалпы қоректілік қасиетін құс қажетіне сай мөлшерлік деңгейге жеткізеді.
Премикстің сапасына сатушылар жауап береді, негізінде биологиялық белсенді заттар (0,25 мен 2,0) толық тәуліктік азық үлесінің аралығында болады.
Құсты дұрыс азықтандыру үшін және жем мөлшерін есептегенде оның қоректілік қуатына қарау керек. Негізгі қуат көзі - дәнді дақылдар мен майлар.
Жем кұрамының қуаттылығын жеткілікті деңгейге апару үшін жоғары калориялық азықтар (май, фосфат) пайдаланылады.
Жем құрамындағы қоректі заттар арқылы құс өз ағзасына қажет күш-қуат ала алатын болуы керек. Ол құс ағзасының сіңіру қабілетіне және қоректік қуат беретін заттардың мөлшеріне байланысты болып келеді.
Жемнің қуаттылығы Джоульмен (Дж) өлшенеді. Бір термохимиялық калория 4,184 Дж-ға тең.
Біздің тәжірибемізде жемнің қуаттылық мөлшері және құсқа алмасу қуатының қажеттілігі килоджоуль (КДж) мен килокалорияда (ккал) беріліп отыр. Құстың қуатқа деген жалпы кажеттілік мөлшері, оның тіршілігіне, қозғалысына, өнім беруіне шығындалатын қуаттырдың қосындысынан шығады.
Құстың қуатқа қажеттілігін оның 1 кг тірілей салмағына есептеп шығару қабылданған.
Теориялық және тәжірибелік есептерді құстың тірілей салмағын (ТС) 0,75 дәреже санына (кг 0,75) көбейтіп, зат алмасу шамасын табу арқылы шығарады. Барлық жылы қанды жануарлардың өз тіршілігіне қажет қуат мөлшері 1 кг зат алмасу шамасына орта есеппен 293 КДж (70 ккал) жұмсалатындығы дәлелденген.
Оны таза қуатқа (энергияға) жатқызып, мына формуламен анықтайды:
ТЭ=293 КДж х ТС (кг 0,75)
мұндағы: ТЭ - таза энергия;
ТС - тірілей салмағы.
Құс денесінде зат алмасу процесі тез жүретіндігіне және дене қызуының сүтқоректілерге қарағанда жоғары екендігіне байланысты, олар тек тіршілік етуінің өзіне алмасатын қуатты (энергияны) көбірек керек етеді.
Таза қуатқа карағанда алмасатын қуат құсқа 18% артығырақ керек, яғни таза қуат алмасатын қуаттың 82%-ын құрайды. Алмасатын қуаттың көлемі 1 кг тірілей салмағына шаққанда құс жасына байланысты. Мысалы тауық балапанында ол 30-35 КДж-ге (7-8 ккал) тең, ал сақаларында 6-12 КДж-ден (1,5-3,0 ккал) аспайды. 1 дана жұмыртқаға мекиен 360 КДж (86 ккал) жұмсайды.
Құс тіршілігіне қажет алмасатын қуатты Скот формуласымен есептеп шығарады:
ТЭ=347 КДж х ТС (кг 0,75)
мұндағы: ТЭ - таза энергия;
ТС - тірілей салмағы.
Мысалы тірілей салмағы 1,75 кг (ауыспалы салмағы 1,52 кг) тауықтың таза энергияға қажеттілігін қамтамасыз ету үшін 527 КДж (347 КДж х 1,52) немесе 126 ккалкүн керек.
Таза энергия алмасатын қуаттың 82%-ын құрайтын болғандықтан алмасатын қуаттың өзі 644 КДж (527:0,82) немесе 154 ккалкүн болады.
Тауықтың қозғалу мүмкіндігіне қарай торда бағылатынына алмасатын қуатты 37%, ал жерде (еденде) бағылатынына - 50% өсіреді. Сондықтан торда ұстайтын тауықтарға 882 КДж (221 ккал) жалпы алмасатын қуат, ал еденде бағылатындарына - 996 КДж (230 ккал) керек.
Ал олардан өнім өндіру үшін тағы да қосымша қуат көзі керек болады. 1 дана жұмыртқа өндіру үшін тауыққа 360 КДж (86 ккал) қажет.
Қорыта айтқанда тауық тіршілігіне, жүріс-тұрысына және жұмыртқа өндіруіне торда ұстаған тауықтың әр басына тәулігіне 1242 КДж (296 ккал), ал еденде бағылғандарына - 1326 КДж (315 ккал) алмасатын қуат жұмсалады.
1.5 Етті бағыттағы тауықтарды бағып-күту әдістері
Қазіргі уақытта құс өнімдерін алуда, ірі мамандандырылған құс шаруа-шылығының, құс фабрикасының және де жеке құс шаруашылықтарының маңызы өте зор. Құстарды күтіп-бағумен, азықтандырудың әдістерін және жаңа техника дамыған жетістіктерін пайдалану жағдайында бір шаруашылықта құс саны көп мөлшерде ұстауға (бірнеше мың), әрбір мекиен тауықтан жылына 280-290 дана жұмыртқа, 50-60 күндік еттік балапандардың салмағы 1800-2000 г мөлшерде алуға мүмкндік туады. Немесе жақсы күтіп-бағу нәтижесінде қаз балапандарының 60-70 күндегі салмағы 3,5-4,5 кг дейін болуына толық жағдай бар.
2010-2015 жылдарға арналған республикалық Агроазық-түлік бағдарлама-да 2009 жылдың басында жұмыртқа өндіру көлемін 2140 млн. данаға жеткізу көзделіп отыр. Ал тек Алматы құс компаниясы құс фабрикаларын түбегейлі түрде өндіруді 500 млн. данаға жеткізбекші. Аталған межелерге жету үшін құстарды күтіп-бағудың озық тәсілдерін енгізу, құс шаруашылық өндірістерінің құрылыс жағдайын, өндіріс жабдықтарын түбегейлі өзгерту және т.б. жұмыстар жүргізу қажет.
Жоғарыдағы келтірілген мәселелерді дұрыс шешу үшін құс шаруашылығында түрлі экологиялық, малдәрігерлік-санитариялық жұмыстарды жақсарту аталынған шараларды дер кезінде өткізу, құс фермаларында тұрақты микроклимат жағдайын туғызу, дұрыс азықтандыру, нысандарды дұрыс жобалау, құрылыс және қайта құру кезіндегі зоогигиеналық талаптарды орындау және де құстардың биологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет. Құстардың биологиялық ерекшеліктері олардың:
-күтіп-бағу мен азықтану жағдайына өте сезімталдығы;
-зат алмасу қабілетінің жоғарылығы;
-өсімталдығының жоғарылығы (құстардың негізгі өнімдік қасиеті - олардың жұмыртқалағыштығы);
-тез жетілуі (7-8 апталық балапандардың салмағы 1,6-1,7 кг жетеді);
-ішкі анатомиялық құрылыстарының ерекшеліктері, яғни тістерінің болмауынан түскен азық олардың жемсауында қорытылады;
-ең маңызды ерекшелігі - аналық организмнен тыс дамуы, яғни жұмыртқадан пайда болуы;
-көру қабілеті нашар, ал керісінше есту қабілеті жақсы жетілген;
Құс қораларын жобалау, салыну кезінде осы айтылған ерешеліктерін ескеру қажет.
Ересек құстар мен балапандардың барлық түрлерін қора еденінде бағып-күтеді, оның серуендететін орны болады. Тауықтарды шарбақтардың ішінде бағып-күтеді, балапандарды топтастырылған, емесе жекелеген шарбақта бағып-күтеді. Ересек құстарды және балапандардың барлық түрлерін лагерьде күтеді.
Құстың түріне, жасына және жергілікті жағдайға байланысты бағып-күту тәсілін біріктіре жүргізуге де болады. Ересек құстардың барлық түрлерінің мекиендерін еркін серуен жағдайда бағып-күтеді.
Интенсивтендірілген құс шаруашылығында негізінен ересек құстарды және балапандардың барлық түрлерін қора еденінде бағып-күтеді. Еден жағдайында күтіп-бағу тәсілінің екі түрі бар:
1. Қалың ауыстырылмайтын төсеніште.
2. Жұқа тақтайшадан жасалған еденде немесе торлы еденде. Еден жағдайында күтіп-баққанда құстардың санына қарай арнаулы типті құс қоралары салынады.
Құс қораларының едені тақтайдан салынады (түгелдей тақтайдан немесе жұқа тақтайшадан) немесе асфальтталады, болмаса тор көзді болады. Ересек құстарды торлы немесе жұқа тақтайшалы не еденде ұстағанда олар негізгі еденнен 40-80 см биіктікке орналастырылады. Балапандар қорасына бұл биіктік 20-25 см, тор көздің мөлшері туғанына 20 күн болған тауық балапандары үшін 12 х 12 мм, ал 45 күн толған балапандар үшін 15 х 15 мм.
Құс қораларда жылжымалы тұрақты жем берілетін астаумен су құйылатын науа болады. Бұлардың саны балапандардың азықтану кезінде алатын орын мөлшеріне қарай белгіленеді.
Құс қоралары тұрақты жинап алатын, немесе бөлшектеп алатын етіп құс қонақтайтын ағашпен жабдықталады. Тұрақты құс қонақтайтын ағаштың астынан қорап түрінде немесе терең траншея қазып, саңғырық жинағыш жасалады. Ересек құстар қонақтайтын ағаштың биіктігі еденнен 60-80 см, балапандар үшін 50 см аспауы керек.
Тері паразиттері (қауырсын және мамық жеушілер) жабыспау үшін жәшік түрінде күл-құм ваннасы қолданылады. Оның көлемі ересек құстар үшін 0,7 х 0,2 х 1 м болады, әрі 180-200 құсқа бір ваннадан келеді. Құс қорада құс жұмыртқалайтын ұялар салу көзделіп, олар 10-12 тауыққа бір ұядан есептеліп салынады. Тауықтар ұяны еденнен 0,5-0,7 м биіктікте салынады. Бұл ұялар гигиена ережесіне сай таза ұсталынуы қажет.
Қазіргі уақытта өнеркәсіп құс қораға арнап жасалған механикалан-дырылған жабдықтардың (Ресейлік немесе шетелдік) комплектісі бар. Бұл комплектіде жемді шөпті таратыпберетін құрал. Науалы суат, түбі көтермелі ұя және механизм күшімен жұмыртқа жинағыш аспап, құс қонақтайтын сырғауылдар, ұяларды және құс өтетін жолдары ашып жабатын механикалан-дырылған қондырғылар, құс саңғырығын жинайтын механизмдер, өндірістік процестерді автоматты жолмен басқаратын станция бар. Құс қораларға жабдықтарды орналастыру жобасы қора құрылысының конструкциясына байланысты болып, құстарды еден жағдайына қолайлы орналастыру тығыздығы белгіленген. Етті бағыттағы ересек тауықтарды 1 м2-қа 4-5; ал балапанын 18 бастан орналастырады.
Құстардың денсаулығы мен өнімділігі көп жағдайда төсеніштің құрамы мен экологиялық жағдайына байланысты. Төсеніш ретінде ағаш үгінділері, майдаланбаған сабан, тағы басқа материалдар пайдаланылады.
Төсеніш қора ішінде экологиялық-гигиеналық жағдайды жақсартады, құстың астынан сыз өткізбей, тері ауруынан және жарақаттандырудан сақтандырады. Төсеніш ылғалды, зиянды газдарды бойына тартып алып, құс қауырсынын ластамайды, жұмсақ болады. Төсеніш материалдары зоогигиеналық жағдайларға сай, құрғақ, шаңсыз, ластанбаған құрамында түрлі улы өсімдіктер болмай және түрлі микробиологиялық процестерге ыңғайлы болып, соңынан тыңайтқыш ретінде пайдалануға жарамды болуы қажет.
Қора ішіндегі ауаның ылғалдылығы мен температура көрсеткіштері тікелей төсеніш жағдайына байланысты. Мысалы: дымқыл, көгерген төсеніштер құстардың аспергиллез, түрлі тыныс жолдары ауруларына себепкер болып, гельминт жұмыртқалары мен балапан құрттардың өсуіне қолайлы.
Төсеніш ылғалдылығын қалыпты жағдайда сақтау үшін қораның микроклимат көрсеткіштерін бірқалыпты ұстау қажет. Қалың төсеніштерді құстардың кезекті тобымен ауыстырып, оларды құс қоймаларында биотермиялық өңдеуден өткізеді. Құстарды еден жағдайында күтіп-бағу әдістері негізінен ыстық және ылғалды аймақтарда пайдаланылады.
Құстарды торда бағып-күту гигиенасы. Балапандар ме ересек құстарды торда ұстайтын қораларда өсіру жер алаңын неғұрлым тиімді пайдалануға, өндірістік қоралардың қажеттігін 3-3,5 кемітуге, ауыр жұмыстарды механикаландыруға, балапандарды өсірудің маусымдылығын болдырмауға, оларды ауруға ұшыратпауға, су құбырының, канализацияның, электр жүйесінің ұзындығын едәуір кемітуге мүмкіндік береді. Мұның бәрі құрылысқа жұмсалатын қаржыны кемітеді және ұс шаруашылық тауарлылығын арттырады, экологияны жақсартады.
Құстарды торда бағып-күтуге арналған қораның жеке залдары және қосалқы қора бөліктері болады. Топтасқан және жеке-жеке торларға бөлінген залдар арнаулы стандартты батареялармен жабдықталады.
Жұмыртқалайтын мекиендерді торда бағып-күту үшін өнеркәсіп орны арнайы батарея комплексін әзірлеп шығарады. Бұл батареялардың көлем мөлшері торлардың типі мен конструкциясына байланысты. Торлы батареялардың құрамында жем берілетін арнаулы оттық, жем-шөп таратқыш, мөлшерлегіш, науа, жұмыртқаларды түсіретін лотоктар және жұмыртқа жинайтын қол арбалар, тордағы құс саңғырығын жинайтын тасымалдау қондырғысы бар. Торлар қабат-қабат орналастырылады. Торлы батареялар ұзыннан-ұзақ немесе қосарлап, жарыстыра орналастырылады. Бұларды арасынан жүріп өтетін жолдың ені 0,8 м-ден кем болмайды. Әр жастағы балапандар тобы бір-бірінен оңаша торлы батареяларда бағып күтіледі. Торлы батареяларға азық бункер, азық таратқыштар, минералды азық берілетін астаулар, аспалы науалар, саңғырық салынатын қорап және құс саңғырығын жинап шығаратын штангалы транспортерлер кіреді. Жабдықтарды басқару ісі автоматтандырылған.
Етке арнап өсірілетін 1 күннен 70 күнге дейінгі балапандарды батареялы торларда 20 балапаннан, яғни еденнің 1 м2 көлеміне 12 балапан орналастыру есебімен, серуенге шығатын алаңы жоқ қорада бағып күтеді. Секцияларды жем салатын оттықпен, су беретін науамен жеткілікті етіп жабдықтайды. Сонымен қатар мұндай балапандарды еденге төсеніш пайдаланып өсіру тиімді деп танылуда.
Құс қоралары пешпен немесе бір орталықтан келетін ыстық сумен, ыстық бумен, ауамен және электр қуатымен жылытылады. Жергілікті жылытқыш ретінде қалқанды құрылғылар, жылытқыштар қосымша қолданылады, ал соңғы уақытта инфрақызыл сәулелі қондырғылар қолданылады. Балапандарды торларда бағып-күтетін қораларда механикаландырылған ағында желдеткіш-термен ұштастырылған ауамен жылыту жолын қолданған тиімді болады.
Құс қораларында таза ауаны механикалық жолмен беріп тұратын табиғи және жасанды желдеткіш болу алдын ала көзделеді. Желдеткіш арқылы келетін ауаны мөлшері құстың тірілей салмағының 1 кг-на балапандар үшін 1,2-1,5 м3 болуы тиіс, ал ересек құстарға - 1 м3, ет үшін бордақыланатын балапандарға - 5 м3 жазда, қыста - 1,5-2 м3 көлемде болуы керек. Құс қоралары табиғи түрде терезе арқылы желдетіледі, яғни терезе жақтауына кере тартылған матадан ауа кіріп тұрады, мұнда өтпе жел болмауы тиіс. Жылытылатын құс қораларында от жағылатын қондырғылардың дұрыс-бұрыстығын бақылап, балапандарды уландыратын иісті газды болдырмайтын желдеткіш жүйесінің жұмысты жақсы атқару жағын бақылап отырған жөн. Механикалық желдеткіш балапандарды торда бағып-күтетін қораларға, инкубаторлардағы құс соятын цехтарға,сондай-ақ құс еденде бағып-күтілетін қораларға орнатылады.
Барлық жастағы құстарды бағып-күтетін қораларда және олардың бағытына қарай (бройлерді қоспағанда) табиғи жарық болуы тиіс. Терезелерді қораның алдыңғы жағынан шығарып, еденнен 30-40 см жоғары орнату керек. Терезе орнының кеңдігі сол қорада еденге жарықты толық түсіріп тұратындай болуы шарт. Мүмкіндігінше терезеге металдан жасалған тор құрылуы тиіс. Құс бордақылайтын және сойылатын цехтарда канализация жүргізіледі. Сондай-ақ құстарды торларда бағып-күтетін қораларда үнемі су үзілмей ағып науадан суды және еденді, жабдықтар мен торларды жуғанда ағатын жуынды суды басқа жаққа бұрып кететін канализация жүргізіледі. Су ағып тұратын науасы жоқ, құс қораларда канализация болмайды.
ІІ.Өзіндік зерттеу
2. Құс қораларының экологиялық жағдайы
Құс шаруашылығында қора-жайдың дұрыс бағытпен салынуының санитариялық-гигиеналық жағынан үлкен маңызы бар.
Құсты өсіру және бағып-күті үшін инкубаторларды, құс қораларды, клеткада бағып күтетін цехтар және лагерьлік құрылыстар салу алдын ала ескеріледі.
Құс өсірілетін қораларды арнаулы типтік жоба бойынша салады. Құстарды бағып-күту тәсіліне байланысты қоралар мынадай типтермен салынуы мүмкін: балапандардың есеюіне қарай еденде еркін жүріп-тұруы үшін секцияларға бөлінген құс қоралар, құстарды клеткаларда бағып-күтетін цех, жаз айларында бағып-күту үшін жылжымалы немесе тұрақты үйшіктер және балапандарды күннің суық кезінде өсіру үшін ауа-райына шынықтыратын лагерь типіндегі құрылыстар.
Құс қораларының жобаларында құсқа қажетті микроклимат жасау, еңбекті көп керек ететін процестерді механикаландыру көзделеді. Жұмыс көлемінің жобалануы, оларды жүзеге асыру прогресті әрі тиімді жүргізілуі керек. Белгілі бір фермаға арналған жобаны таңдауда олардың жергілікті жердің жағдайына сай келу жағын ескеру керек.
Балапан өсірілетін құс қоралардың типі климат жағдайына, жергілікті құрылыс материлардың түрлеріне, құстарды орналастыру мөлшеріне қарай белгіленеді. Қораларды секцияларға бөледі, бұларға қанша құс орналасуы өсірілетін құстардың түрі мен жасына байланысты болады.
Құстың серуендеуі үшін құс қораның ұзына бойына күн шуақ немесе қоршаулы алаң жасалады. Кішігірім шаруашылықтарда еденде бағып күтілетін тауықтар үшін күн шуақтың алаңы құс қора еденінің 50-100 пайызына дейін болады. Асыл тұқымды тауық өсіретін шаруашылықтарда туғанына 45-60 күн болған балапандарға күн шуақ емесе серуен алаңы 0,5 м2 есебімен жасалады, ал туғанына 25 күн болған балапандарына 0,2 м2 есебімен, ересек тауықтарға 2 м2 есебімен жасалады. Құстардың серуен алаңына көлеңке болатын жаппа жасайды, бұған ағаш бұта немесе арнауы қалдықтарды пайдаланады. Тауықтарға арналған алаңдар торлы қоршаумен қоршалады, оның биіктігі 1,6-2,2 м болады олардың балапандары үшін 0,8-1 м етіп жасалады. Күн шуақтағы қоршаулы алаңдарды секцияларға бөледі, олардың құс қора секцияларына сәйкес қатыс жолдары болады.
Құс фермалары салынатын жерлерді таңдап алудың зор маңызы бар. Учаскенің мал жайылатын жерге, елді мекенге, жол бойына, тазалық жағынан қолайсыз жерлерге (қоқыс төгілетін жерге, мал қораларына, изоляторларға және басқаларға) алысырақ орналасуына - құстың тазалығы, күтімі құс шаруашылығының өркендеуі тікелей байланысты болады.
Инкубатордың ұзына бойы, солтүстіктен оңтүстікке қарай бағытталады, балапандар үшін салынатын құрылыстардың алдыңғы жағы есігі оңтүстікке немесе оңтүстік-шығысқа қаратылады. Құс өсіретін қора жайлардың лайықты түрін құсты бағып-күтуге қабылданған жерге байланысты, шаруашылықтың көлемімен бағытына қарай, сондай-ақ климат және жергілікті жердің жағдайларына қарай таңдап алынады.
2.1 Құс қораларындағы микроклимат
Қорадағы микроклиматтың құс организміне әсері температураның, ауаның ылғалдылығы мен оның қозғалу жылдамдығының, сондай-ақ ондағы техникалық құралдар арқылы байқалады. Жабық қораларда ауа күрт нашарлап кетуі мүмкін, бұл құстың өнімділігі мен өсімталдығын төмендетеді, еңбек шығыны көбейіп, мал өнімдерінің өзіндік құны қымбаттап, сапасы кемиді (3-кесте).
3-кесте. Құс қораларының микроклимат көрсеткіштерінің құс өнімділігі мен сапасына әсері
Бағу әдістері
Ауа темпера-турасы, 0С
Салыс-тырмалы ылғал-дылығы, пайыз
Зиянды газ-дардың ауа-да болуы, мгм3
1 басқа шаққан-дағы жұмыртқа беруі
Өлім-жітім, пайыз
Жұмырт-қа сынығы, пайыз
NH3
шаң
Қалың төсеніште
16
72
35
8
240
14
8
Бір ярусты бата-реяларда (АПЛ)
17
70
8
4
260
6
2,2
Құс қораларында қолайлы климат болуы үшін, оларда ауа температурасының, оның ылғалдылығының, қозғалу шапшаңдығының, ауа құрамының зоогигиеналық нормативке сай келуінің, сондай-ақ қораларды құстың түріне, жасына, бағу технологиясына сәйкес жобалаудың, техникалық нормаларда көзделген басқада жағдайлардың болуын қамтамасыз ету керек.
Құс қораларындағы микроклимат жағдайы сыртқы ауа-райына, азықтандыру тәсілдеріне, қоршаулардың түрлеріне, желдеткіш және канализация жүйелерінің жұмысына құс саңғырығының дер кезінде тазаланып тұруына байланысты.
Құстардың жылу алмасу процесінің нашар дамуы себебінен ол сыртқы ортаның өзгеруіне тез бейімделе алмайды. Мысалы, төмен температура жағдайында құстар азықты шамадан тыс мөлшерде қабылдап, организмде өтетін жылу алмасу процесін нашарлатып, организмнің салқындауына себепші болып, түрлі ауруларға шалдықтырады. Олар жоғары температура жағдайына да сезімтал (құстардың суды көп мөлшерде пайдалануы құс саңғырығы арқылы бөлінетін амииак мөлшерінің көбейюі).
Ауадағы жоғарғы ылғалдылық организмнің зат алмасу құбылысын нашарлатып, тотығу-тотықсыздану процесін тежейді. Мның өзі құстың тәбетін төмендетіп, азықтың сіңімділігін нашарлатып, түрлі ауруларға шалдықтыруы мүмкін, әрі ауа қозғалысының жылдамдығы жылу бөлу қабілетіне әсерін тигізеді, сондықтан да оның мөлшері гигиеналық жағдайға сай болуы керек.
Микроклиматтың тағы бір көрсеткіші ретінде құс организміне жарықтың маңызы зор (4-кесте). Құс қораларына табиғи жарықпен бірге жасанды жарықты пайдалану қажет, ал терезелері жоқ қораларда тек күндізгі жарық беретін люминесцентті немесе қызу беретін лампалар қолданылады.
4-кесте. Құс қораларындағы жарықтылық нормасы
Қоралар
Табиғи жарықтылық нормасы
Құстарды орналастыру зона-сындағы жасанды жарықты-лық, лк
табиғи жарықты-лық коэффициенті (КЕО), пайыз
жарықтылық коэффициенті (ЖК)
газозарядты лампалар кезінде
қыздырылатын лампалар кезінде
Ересек құстар үшін
Еденде ұстағанда (еден деңгейі бойынша)
0,7
1:10-1:12
75
30
Торда ұстап бақ-қанда (азықтанды-ру бойынша)
0,7
1:10
70
30
Бройлерді баққан-да (еденде және торда)
0,35
1:20
20
75
Балапандарды бағу үшін
1,0
1:8-1:10
диапазонда
Инкубаторлық залдар
0,8-1,0
1:15-1:20
75
30
Жасанды жарықтың көзі қораның ішіне бірқалыпты мол жарық түсіріп тұруы қажет. Құстарды еденде баққанда оның жарықтылығы шамамен 15-20 лк болуы керек, бұл қызулы шамдардың қуаттылығы бір шаршы метр көлемге дегенде 4-5 Вт есебімен алынады.
Құс қораларының ауа тазылығының көрсеткішін көмірқышқыл газының көлемімен бағалайды. Құс қорада бұл газдың көп болу себебінен құстардың тыныс алу жиілігі артпай, керісінше құстарда тыныс алу жиілігі кеміп, кейбір жағдайда тоқтауға әкеліп соғады.
Құс организміне аммиак пен күкіртсутек әсерінен құс денесіндегі оттегінің құлдырауына әкеп соғады. Сондықтан да олардың мөлшері белгіленген қалыптан аспауы керек (5-кесте).
Ірі құс шаруашылықтарында құс санының көп болу себебінен және құрғақ азықпен азықтандырылуы салдарынан ауада механикалық, бактериялық қоспалар болуы мүмкін. Мысалы: 720-1000 мың басқа арналған құс фермаларында желдеткіш жүйесі арқылы 1 сағат ішінде сыртқы ортаға 13 кг аммиак, 1490 м2 СО2, 40 кг шаң-тозаң, 174,8 млрд микроорганизмдер шығарылады. Мұның өзі құс арасында түрлі өкпе, көз ауруларының себепкері болады.
Микроклиматты жетілдіру мақсатында ауаның физико-химиялық көрсеткіштерін реттеумен қатар оның биологиялық белсенділігін жоғарылату керек. Ал құстың төзімділігін арттыру үшін жүйелі түрде ауаны тазалау және зарарсыздандыру жұмыстарын жүргізу орынды.
Қазіргі кезде ауадағы шаңды азайту мақсатында және зарарсыздандыру үшін әрі оның биологиялық белсенділігін арттыратын тиімді тәсілдер бар. Олар, атап айтсақ: ауа сүзгіштерін қолдану, ионизациялау, қысқа толқынды УК-радиацияны қолдану, зарарсыздандыру (құстың барында). Ауаны зарарсыздандыру үшін (аэрозольды тәсілмен) қолданатын препараттар: резорцин, триэтиленгликоль, сүт және янтарлық қышқылдар. Осы мақсатта құс қораларында бактерицидтік шамды да (ДБ-30) қолданған тиімді (0,5-0,6 ВТм2).
2.2 Тауықтар гигиенасы
Тауықтардың денсаулығы және олардан алынатын жұмыртқаның сапасы көп жағдайда қора-жайдың микроклиматына, азықтандыру жағдайына, орна-ластыру тығыздығына және басқа да экологиялық факторларға байланысты болады.
Тауықтарды ұстаудың негізгі екі әдісі қолданылады: еденде және торда. Климаттық және экономикалық жағдайға, шаруашылықтың жүйесіне және өндірістің мамандандырылуына байланысты жоғарыда айтылған екі әдістің бірі таңдалады.
Қазіргі кезде жұмыртқаның негізгі массасын тауықтарды торда ұстау арқылы алады. Дегенмен тауықтарды торда ұстағанда жұмыртқаның жарылуы және шытынауы (пайыз) жоғарылайды, ал еденде ұстау барысында жұмыртқа қабығының ластануы 40-50 пайызға дейін жетеді.
Тауық қораларында қолайлы микроклимат жасау керек. Жылдың суық мезгілінде құс қорасының ауа температурасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz