Асыл тұқымды қой шаруашылығын қолдау шаралары

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Жалпы қой шаруашылығын сапалы деңгейге көтеру аркылы біз улкен тиімділікке ие боламыз. Аталған сала егіншілік шаруашылығымен салыстырғанда ауыл тұрғындарының жыл бойы жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етеді, бұл ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейіне оң әсер етеді. Нәтижесінде еліміздің азык-түлік қауіпсіздігі нығаяды және оның экспорттык әлеуеті артады. Алайда, қой шаруашылығы тиісті талаптары бар күрделі сала екендігін ескеру қажет. Сондықтан, экономикалык шараларды кабылдаумен катар, Қой шаруаінылыгын агроөнеркәсіптік кешеннің басым багытына айналдыруға багытталган максатты жұмыстарды жүзеге асыру кажет. Бұл біздің ұлттык жобамызга айналуы тиіс. Сондықтанда, бұл суракты бүгінгі талкылауға шығара отырып, біздің мақсатымыз денутаттык корпустыңғана емес сонымен катар, барлық қоғамдық базарын Қой шаруашылығының мәселелеріне аудару болды,бул саладағы созінде ауылшаруашылык министрі А. Күрішбаев.
Сонымен бірге, Қой шаруашылыгы саласын дамытуды іске асыру мемлекеттік бюджеттен біршама каржы болуді талап егстіпдігін жеткізген министр, бұл ретте тиісті ұсыиыстар бсын іленгеи тәртіпте республикалык бюджеттік комиссияга және Парламентке тұракты түрде енгізіліп отыратындыгын мәлім етгі.
Бүгінде аудандарда ветеринария бөлімдері кұрылуда. Осы мәселе бойынша елімізде көптеген басқосулар болып жатыр. Осы саладағы туындаган мәселелер әңгіме аркауына айналды. Баскосуда баяндаманы жасаған облыстық ауылшаруашылық басқармасы министириның орынбасары Сәрсенгали Әжібаев ветеринария бөлімдерін . мамандардың толыкканды жұмыс істеп кетуіне жан-жакты жағдаіі туғызып, колдау көрсету негізгі мәееле болып табылатынына сенімділік білдірді Ветеринария - адамзатты емдейді деғеи сөз бар. Ауру- астан деген сөзде осыған саяды. Жеген асың таза Схимаса ауру болмағанда нең калды. Бүгінде облысымызда сарып ауруынын белең алып келе жатқаны шындык. Ал сарып - ммпдан г. шмга жұгатын дерт және өте кауіпті сыркат. Жиында өткен жыды дағдарысқа байланысты сарыгі ауруынан сауықтыру шараларының ргізілмегені де жасырылган жоқ. Тынышбай Досымбеков осы іддінсн бастап ауруға шалдыккан Қойды арнайы орынга жсі кізбегендер катан жазаланатынын ауданнан келгендерге куіаккагыс етті.
Өзекті мэселенің бірі - ветеринариялык бөлімдерге берілгеи 3 бір.тік іпгаттың толык еместігі. Өткен жылы Қазакстан Республикасы Үкімегінің №1754 каулысында Ауыл шаруашыльны жануарларын содғңы үйымдастыру ережесі бекітілген еді. Талаптьі орындау үіеін 200 Қой сою пункгі болу керек болса.
Ауыл шаруашылығы мамандарының айтуынша, агымдағы жылдың бірінші жарты жылдығында 21 Қой сою пункті және 131 Қой сою алаңдарының кұрылысын салу жоспарланған. Құрылыс жері ілікгі бюджет каражаты есебінен тұрғызылмак. Аталмыш мәселені шешу Жетісу-нан астық корын тұрақтандыру мемлекеттік қазыналык кәсіпорны мекемесіне табысталған. Жиынға қатысқан мекеме басшысы Серікқазы Рақжанов үш күнде құрылып берілетін Қой сою кондырғысының барын айтты. Жерді белгілеп, каражат аударылса Қой сою пункті үш күн ішінде белгіленген орынға қойылады. Ол әрине, орталықтан алыс емес, қожалықтардың Қой тасыҚойдауына ыңғайлы аумакка орналастырылуы тиіс. Қасапшылар да дайындыктан откізіледі. Кедендік одакқа өгісімен одақтастарымыз етке сұранысгы жасдырткан. Егер өнімімізді шет елге өткізетін болсақ, ол халал ас бол\ы тиіс. яғни, арнайы орында, таза сойылуы керек. Сондай-ақ. бүгінгі күннің талабы- барлық елді мекендерде Қой комінділері кұрылысын жүргізу. Облыс бойынша 752 көмінді кажет болса, бүгінде бары 600. Сол қарапайым көмінділердің 407-сінің талагіқа сай болмауы Қой ауруларының ит-кұс арқылы адамзатка жұі уына агіарып соқтыруда.
Қойды бірдейлендіру де өз дәрежесінде жүргізілмеуде. Сондыктан, биыл ауылшаруашылық жануарларын бірдейлендіру ісі калықаралык талаптарға сай жүргізілмек. Сәрсенғали Әжібаевтің айтуынша, Қазакстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігІ аі роөнеркәсіп кешеніндегі мемлекеттік инспекция комитеті ірі кара Қойын бірдейлендіру үшІн қажетті сырғалар мен шағынчиптар-ды орталыктан сатып алуды тапсырған.
Жиында айтылған келесі бір мәселе - маман тапшылығын шешудің киындык тудырып отырғандығы. Лицензиясы бар мамандар жоктың қасы. Сондықтан ветеринарларға болашакта жергілІкті әкімдер таранынан көмек жасалып, көтерме акы беріліп, баспанамен камтамасыз ету мәселесі туындауда.
І. Негізгі бөлім
1.1 Асыл тұқымды қой шаруашылығын қолдаушаралары
Биылғы жылы асыл тұкымды қой шаруашылығын қолдауға республикалык бюджеттен 302,3 млн. теңге, облыстық бюджеттен 142,3 млн. тенге қаржы бөлінді. Оның 241,9 млн. теңге Қой төліне, 17,8 млн. теңге бұқа ұрығына, 42,4 млн. теңге асыл тұкымды жұмырткаға, калғандары ірі караны ұрыктандыруға, асыл түкымды бұкаларды күтіп-баптауға бөлінген.
Субсидия - отандык асыл тұкымды Қой зауыттарынан немесе шаруашылыктардан сатып алынған Асыл тұқымды қой басының кұнын арзандатуға төленбек.
Мәселен, тауар өндірушілер сатып алынған асыл тұқымды ірі кара Қойының 1 киле тірі салмағына элита рекорд класына 165 тенғе, элитага - 150 теңге, бірінші класқа- 110 теңге, койдың элита класына 138 теңге, бірінші класқа-125 теңге төленеді. Сондай-ак, кой етіне субсидия алу үшін 40 киледен төмен болмауы, жұкпалы аурулардан тазалығы ескеріледі.
Жиында айтылған тағы бір көңіл көншітерлік мәселе- Жетісу аймактык ассоциациясының биылғы жылы 250,0 млн. теңгеге 1,5 мын тоина биязы жүнді сатып алуды жоспарлап отырғандығы. Қазіргі тацда Талдыкорған каласында жүнді алғашкы өңдеу фабрикасы алынуда. Ол үшін шаруашылыктар өтінім беріп, келісімшартка отырулары керек. Жүнді сатып алушылар өнімнің сапасы туралы зертханалық анықтама береді. Олар жүннің килесін 150 теңғеден аймак. Келісімшартта жүннің нагыз сатып алу бағасы көтерілген жлгдайда жаңа бағамен есептелетіні көрсетілуі тиіс. Ал баға одан төмен түспейді.
Міне, бұл күнгі басқосу ауылшаруашылык мамандарына осындай жаңалыктар мен жағдаяттарды түсіндіруге арналды. Жиын горағасы Тынышбай Досымбеков Қой ауруларымен күрес кушейетіндігін, аусыл ауруының да шекарадан отпеуі кадағаланатын ын айтты.
Асыл тұқым өнімдерінің (материалдардың) асыл тұкымдык кұндылығын анықтау бойынша қызмет көрсетумен айналысатын жеке және заңды тұлгалардан баска асыл тұкымды Қой шаруашылығы саласындағы субъектілерге аттестат беру үшін аттестация өткізеді.
Асыл тұқымды қой шаруашылығы туралы Қазакстан Республикасының заңнаҚойар норҚойарын бұзған жағдайда аттестаттың қолданылуын тоқтату, қайталап заң бұзылса аттестатты алып кою туралы талап арызбен сотқа жүгінеді.
Қазақстан Республикасы мемлекетгік агроөндірістік бағларламасын қаржылық қамтамасыз етуге сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметімен бөлінғен бюджеттік каражаттары мен несиелік ресурстарды мақсатты жұмсаудың дұрыстығына комектеседі.
Бүкіл дүниежүзілік даму банкінің және облыстык бюджеттің каражаггар есебінен екінші деңгейдегі банктар аркылы экономикалык бизнес-жоспарлары мен несие беруді әзірлеуіе ауылшаруашылык өнімдерді өндіру жөніндегі агроқұрамдар мен кәс і поры ндарға көмектеседі.
Парыктық кұрылымдарды қалыптастыру мен дамытуға және ауылшаруашылық өнімдерді өндіру мен сату саласындағы аграрлык сектор бәсекелестігіне көмектеседі.
Ауылшаруашылық өндіріс және өндіру ілгерішілік технология мен жаңа техниканы енгізеді.
Ауылшаруашылығының техникаларын жаңартуға катысады; Қазіргі шетел технологияларын қолдану мәселелеріне ішкі жоиомикалық байналыстарды жүзеге асырады.
Ауданның агроөндірістік кешеніндегі инвестиңиялык саясатты дсүзеге асырады.
Ауданның әлеуметтік- экономикалық даму, инвестиңиялык саясат және селодағы әлеуметтік сала бағдарлаҚойарын әзірлеуге катысады.
Стихиялық апаттар және басқа да төтенше жағдайлар салдарын жоюі а көмектеседі.
Ауылпіаруашылық нарығын реттеу механизімін қүрута жәнс кажегті экономикалық жағдайлар және ауданның барлык тауар өндірушілерін дамыту үшін қүқыктық камтамасыз етуте көмсктеседі.
Экономикалық және статистикалык жинақтау мен талдауды. 'і үі ынушылық сұранысын талдауды, нарықтың өткізілім жаідайын жақсартуды (маркетингтік зертеу), тұтынушылар мен а\ ыдшаруашылык онімдерін өндірушілердің байланысын жаксартута көмектесуді, экспорт бойынша ұсыныстарды эзірлеуге каі ілсуды жүзеге асырады.
Ауылшаруашылық өндіріс пен өндіру өнеркэсібін әлеуметтік- экономикалык дамыту индикатівтік жоспарын әзірлейді; А) .ганның аграрлық секторының өндірістік қызметін талдауды жүзеге асырады.
Ауылшаруашылык өндірісті кадрмен қамтамасыз еіуді жақсарту бойынша кешендік шараларды жүзеге асырады. Багалау шкаласын қайта есептеуді жүргізуге көмектеседІ; Жерлерді ұтымды пайдаланудың бағдарлаҚойарын жасайды; Селекция мен тұқым шаруашылығын, дэнді-дақылдар өндіру технологиясын, топырақтың кұнарлылығын сактауды және калпына келтіруді дамыту жөніндегІ бағдарламаны жүзеге асырады. Астыкты сактау бойынша қызметті лицензиялайды.
Уәкілетті органмен бекітілген ережелерге сэйкес астык рыногі мониторингін іске асырады,
Стандаргтарды, техникалык жагдайларды, астыктың (іұкымның) сапасы бойынша баска да нормативтік құжаттарды жетілдіру бойынша ұсыныстар енгітеді.
Табиғи-климаттык жағдайлар мен рыногтық коъюктураны ескере отырып астық өндірісі күрылымын оңтайландыру, өндіріс технологиясын, астықтың сакталуы мен сатылуын жетілдіреді. Асгыкгы ондіру мен сақтаудың жаңа прогрессивтік технологияларын енгізеді.
Астық колхаттарының тиімді айналымы үшін жағдайлар жасайды. Отандык ауылшаруашылык тауар өндірушілерге минералдык тыңайтқыштардың, түкымдар мен гербидцидтерді дәрілеуші дәрілердің құнын бюджеттік бағдарлаҚойарға сэйкес арзандатуды іске асырадьі.
Мұнай өнімдерінің ішкі рыногы тұтынушылығын уақытында камтамасыз ету бойынша қажетті шаралар кабылдайды. Астық ондірушілерге сертификациялық кызметтер көрсету бойынша аймактарда бәсекелестік орта құру бойынша шаралар қабылдайды. Астык кабылдау кәсіпорындарын бакылау, соның ішінде: Осы Заңның 26 бабымен белгіленген негіздер бойынша а.ггы ай мерзімге дейін жеке операцияларды жалпы немесе бөлшектеп іске асырудағы астық сактау бойынша кызметті жүзеге асыру құқыгына л и цензия ны ң мерзімі н тоқтатады.
Уәкілетті органға ҚР заңнаҚойарына сәйкес тұқым шнруашылығы бойьшша жүмыстар жүргізуге көмектеседі. Жергілікті өкілетті органдардың бекітуіне тұкым шаруашылығын да\іытудың сэйкес бағдарлаҚойарын ұсынады, сонымен қатар -о .ардың орындалуын қамтамасыз етеді. Уәкілетті органның карауыыа ондірістің көлемі мен элиталык түқым шаруашылыктарымеп элиталық түкымдарды жүзеге асыру бойынша ұсыныстар ешізеді. Тұкым шаруашылығы субъектілеріне сәйкес куәлік беруге аттестаііия өткізеді.
Аудан бойынша түкымдар балансын жасайды. Ауыл шаруашылығы саласындағы уәкілетті органға ауыл шаруашылығы дәнді-дақылдарының түқым шаруашылығы с.і.тсындағы қажетті ақпаратты ұсынуды қамтамасыз етеді. Оз кұзіреті шегінде ауылшаруашылык тауар өндіруиіілермен іүкымның сактандыру және өтпелі корын қалыптастыруға комектеседі,
Тұқым шаруашылығы саласындағы субсидиялау бағдарламасын жүзеге асырады. Шаруашылық субъектілерін селекциялык жетісті ктердің Мемлекеттік тізіліміне енгізілген, Қазақстан
Республикасында пайдалануға шыгарылған жеке жоғары сапалы тұқым сорттарымен камтамасыз етуді ұйымдастырады.
Тұқым шаруашылығының барлык бөліктерінің өнідіріспен және шаруашылық субъектілерді жоғары сапалы тұкымдармен қамтамасьп етумен байланысты мэселелер бойынша кызметтерін ұйымдастыруды және үйлестіруді жүзеге асырады.
Алғашкы, элиталык түкым шаруашылығын енгізу және ауылшаруашылык дэнді-дакылдар түқымдарын жаппай көбейту схемасы мен әдістері бойынша үсыныстар енгізеді. Техникалык реттеу саласындағы уәкілетті органға мемлекеттік стандарттарды, нүсқаулықтарды және түкым шаруашылығыгың баска да нормативтік кұқықтык актілерін жетілдіру бойынша үсыныстар ешізедІ.
Мемлекеттік экологиялық және санитарлык эпидемиологиялык қадағалау органдарының келісімдері бойынша пестицидтерді улы химикаттарды майсыздандыру бойынша жүмысты үйымдастырады. Өлген қойдарды көметін арнайы орындарды жасау, тиісті жағдайда күтіп ұстайды.
Отандык ауылшаруашылық тауар өндірушілерге минералдык гыңайтқыштардың, түкымдар мен гербидцидтерді дэрілеуші дәрілердің күнын бюджеттік бағдарлаҚойарға сәйкес арзандатуды іске асырады. Карантиндік объектілердің таралуына және уәкілетті орган мен мүдделі түлғаларға берілетін ақпаратқа есеп жүргізеді. Тсмір жол стансалары, теңіздік және өзендік порттар, әуежалар, автовокзалдар, рыноктар, пошта байланысы мекемелері және баска да объектілердің карантиндік аймактарында жеке және заңды тұлғалармен, осы объектілердің иелерімен, сондай-ак мемлекеттік баскару органдарымен карантиндік іс-шаралар откізуді үйымдастырады.
Асыл тұкымды Қой шаруашылығы саласындағы субъекі ілерді апестациялайды, кезеңдік өткізілетін комиссиялык бағалайды. Дсыл түкымды Қойлардың мемлекеттік кітабын жүргізу ережесін және асыл түқымды Қойлардың мемлекеттІк тізілімін әзірлейді және бекітеді.
Эксперт-елдер ресми органдарымен асыл түкым өнімдерін материалдарын импорттауға берілген куәліктерге (асыл түкым куэлігі) сәйкес сертификатты мойындауды іске асырады. Асыл түқым өнімдеріне (материалдарына) есеп жүргізу формасын эзірлейді және бекітеді.
Асыл түкымды Қойлардың генокорын дамыту, сактау және пайдалану бағдарламасы аясында ғылыми үйымдармен бірлеее отырып асыл түкымды орталықтардағы өндірушілердін породалык және сандык қүрамын анықтайды.
Бекітілген формапар бойынша асыл түкымды қой шаруашылығы саласындағы мәліметтерге есеп жүргізсді. Көрсетілген максаттарға бюджетте каралған каражаітар шегінде асыл түкымды Қой шаруашылғы саласындағы әрбір субъекті бойынша субсидиялауга жататын сатылатын асыл тұқымды өнімдердің (материалдардың) жыл сайынғь: квотасын белгілейді.
Бағалау туралы мэліметгердІ корытады және мүдделі тұлғаларды жоғары бағалы асыл тұкымды Қойдарды тиімді пайдалануды реттеу мақсатында оның нәтижелері туралы ақпараттандырады. Асыл тұкымды Қойлардың генокорын, оның ішінде шектелген іеноқоры бар тұқымды сактауға және қалпына келтіруге бағытталған іс-шараларды субсидиялауды іске асырады.
Асыл тұқымды қой зауыты, асыл тұкымды қой шаруашылығы, асыл тұқымды орталык, дистрибьютерлік орталык статусын, сонымен қатар жеке және заңды тұлғаларға қойдарды өз толінен өсіру және асыл тұқымды өнімнің (материалдың) асыл гұкымдык кұнын анықтау бойынша қызметтер көрсету жөніндегі статусын береді.
Қойлардың жұқпалы аурулары пайда болған жағдайда ауданның бас мемлекеттік ветеренарлык инспекторының ұсынысы бойынша карантиндік режим мен шектелген іс-шаралар откізе отырыл карантиндік аймақтың ветеринарлық режимін белгілеу туралы шешім кабылдайды.
Ауданда пайда болған қойлардың жұкпалы ауруларының ошағын жою бойыыша ветеренарлық іс-шаралар кешенін өткізгеннен кейін ауданның бас ветеренарлық инспекторының ұсынысы бойынша шектелген іс-шараларды немесе карантинді алып тастау туралы шешім қабылдайды.
Өлген Қойдарды көметін арнайы орындар (биотермикалық шүнкырлар) жасау және оларды ветеринарлык нормативтерге сәйкес ұстауды қамтамасыз етеді.
Мүдделі тұлғаларға ветеринарлық ережелермен және нормативтермен, Қазакстан Республикасының басқа да нормативтік кұкықтық актілерімен белгіленген өткізілген ветеренарлык іс-шаралар туралы акпарат ұсынуды ұйымдастыру және камтамасыз етеді. Халык арасында ветеринария мәселелері бойынша ағартушылық жұмыстарын ұйымдастырады және жүргізеді.
Қойдарды өсіру, дайындау (сою), қой еті өнімдерІн қайта оңдеу бойынша қой шаруашылығы объектілері мен мекемелерін пайдалануға кабылдау жөніндегі комиссия ұйымдастырады. Адамдар мен қойлардың денсаулыктарына қауіптілік төндіретін Қой еті өнімдерін алып кою және жою, немесе залалсыздандырады және кайта өңдейді.
Алынған және жойылған қойдар, Қой егінен жасалған өнімдер иелеріне оның кұнын төлейді.
Қаңгыбас иттер мен мысықтарды ұстауды және жоюды ұйымдастырады. Аудандағы ветеринарлык көмекті ұйымдастырады. Аулды мекендердегі ауылшаруашылық қойлардың күтіп ұсталу мен орісте бағылуы ережелерін әзірлейді.

1.2 Қой өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі
Бәсекеге кабілеттілік түсінігі экономикалык әдебиеттерде елдер, салалар, компания және өнім сапасы деңгейлерінде қарастырылады.
Соңғы 20 жыл бойында ұлт экономикасының бәсекеге қабілеттілік тұжырымдамасы экономикалық даму теориясында айтарлықтай маңызға ие. Ол ел өзінің экономикалык болашағын калай калыптастырып жатқандығын көрсетеді, ал оньі бағалау маңызды экономикалық көрсеткіштермен ғана емес, маңызы бар саяси үдерістердің салдары және қоғамдық басқару, білім деңгейі, гылыми база, ақпараттық құрылымның жоғарғы деңгейде дамуы, инновацияға мэдениет пен құндылықтар жүйесінің қолайлығы сияқты экономикалык емес көрсеткіштермен де жүзеге асырылады.
Елдің бәсекеге қабілеттілік индикаторы бірінші кезекте, азаматтардың өмір сүру деңгейі мен сапасының көтерілуі, тұрактылық, мемлекеттің айкын болашагы, елде заңдардың сақталу деңгейі және тағы баскалар болып табылады. Яғни, тауарлар мен кызметтердің бәсекеге кабілетгілігі неғұрлым жогары болса, соғұрлым ресурстарды пайдалану тиімділігі және халыктың өмір сүру деңгейі де жоғары.
Өз уақытысында мемлекеттің бәсекеге кабілеттілігі едэуір көлемде өндірістің негізгі үш факторы - табиғи ресурстар, еңбек ресурстары және капиталға байланысты болды. Өндіріс пен техникалык прогрестің дамуымен байланысты бәсекеге кабілеттілікгі бірінші кезекте, жоғаргы деңгейдегі елдің инфракұрылымы, оның ғылыми әлеуеті, халықтың білім деңгейі сиякты факторлар аныктай бастады. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, өндіріс факторларының болуы маңызды, бірак табысты бэсеке жағдайында жеткіліксіз. Сонымен қатар, өнімге деген белгілі бір сұраныс және кызмет көрсету салаларында ішкі бәсекелестік, фирманың стратегиясы мен кұрылымы және ішкі салалық бәсеке кажет.
Өнімнің бәсекеге кабілеттілігі - бұл өнімнің бәсекелес-өніммен ұқсас касиеттерінің өндіруші және тұтынушы (сатушы және сатып алушы) үшін екі жакты тиімді өндіру (сатудан түскен пайда), сатып алу-сату (нарықтағы баға) және тұтыну (пайдалану шығындары) көрсеткіштерімен ерекшеленетін техникалык (техникалык деңгейі), функционалдык (пайдалану деңгейі) және экономикалык (сатып алу және пайдалану бағасы) касиеттерінің жиынтыгы.
Өтандық және шетелдік арнайы эдебиеттерді талдай келе, казіргі уакытта өнімнің бәсекеге қабілетілігі мағынасын толық ашып көрсететін бірыңғай тұрақты аныктама қалыптаспағанын көруге болады. Бұл мәселеге байланысты бірнеше көзқарас бар. Кейбір авторлар өнімнің бәсекеге кабілеттілігін оның накты нарықта, нақты уақыт мерзімінде сәтті сату мүмкіндігімен аныктайды.
Баскару проблема Қойары жөніндегі Еуропалық форум бәсекеге қабілеттілікке мынандай анықтама береді: бәсекеге кабілеттілік дегеніміз - бүл фирҚойардың өздері өндірген тауарлардың олардың бәсекелестерінің тауарларымен салыстырғанда бағасы және бағадан тыс сипаттаҚойары бойыыша тұтынушылар үшін тартымдырак болатын тауарлар әзірлеу мен откізудің накты және әлеуетті мүмкіндігі.
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі - бұл өнімнің бәсекелес-өнімнің ұксас касиеттерінен өндіруші және тұтынушы үшін екі жақты тиімді өндіру, сатыгі алу-сату және тұтыну көрсеткіштерімен ерекшеленетін техникалык, функционалдык және экономикалык касиеттерінің жиынтығы.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігі - оның сапалық, техникалык, эстетикалык сипаттаҚойарының және коммерциялық өткізу жағдайының тұтынушылар талабына сай келуін бейнелейтін экономикалық категория. Кез келген өнімнің бәсекеге кабілеттілігі оны басқа бір ұқсас тауармен салыстыру нэтижесінде гана аныкталады және ол салыстырҚойы көрсеткіш болып табылады.
Ет өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі оның көптеген тұтынушылык қасиеттерімен анықталады. Осыған байланысты автордың пікірінше, Ет және сүг өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі - бәсеке жағдайында тағамдык құндылығы, табиғилығы, дэмі, майлылығы, бағасы, сақталу мерзімі, санитарлык-гигиеналык жайы, сыртқы орамасының тартымдылығымен тұтынушылардың қажеттілігі мен талғамын және өткізу жағдайымен канағагтандыратын экономикалық түсінік. Оған өнім сапасы, бағасы, тұтынушы талғамы және жаңашылдык факторлары әсер етеді.
Ет және Ет өнімдерінің бәсекеге кабілеттілігін сипаттайтын параметрлерді сандык және экономикалық деп (сату бағасын калыптастыратын) бөлуге болады. Сатып алушының тауарды сатып алудағы алғашқы кадамы онімнің сапасын бағалаудан, сондайақ оның бағасына мен беруден басталады.
Ет және Ет өнімдері - адам денсаулығына ең кажетті пайдалы заттармен камтамасыз ететін тамак өнімдерінің бірі. Шет елдерде Ет өнімдерінің бір жылдағы тұтыну нормасы 185 - 477 кг аралығында өзгереді.
Ет Одағының мәліметтері бойынша, казіргі таңда отандык Ет және Ет өнімдері халықты сапалы өнімдермен толык камтамасыз ете алмайды. Опдірілген шикізаттың тек 1\3 бөлігі өнеркэсіптік кайта өңдеуден өткізіледі. Отандық кэсіпорындар оралған Ет өнімдерімен тұтынушылардың қажеттіліктерінің тек 27% камтамасыз етеді.
Асасііап зерттеу компаниясының 2016 жылгы мәліметтері бойынша Қазаксганда оралмаган Ет өнімдерінің көлемі 239 млн л, пастерленген Ет онімдері 169 млн л, ультрапастерленген - 167 млн л кұрайды. Сонымен қатар, Қазакстанда 8% дейін қолданатын оралған Ет және Ет өнімдері кұрғак сүгген жасалады.
Казагромаркетинг акпараттық-сараптама орталығының мәліметтері бойынша Қазакстанда Ет және Ет өнімдерін тұтыну жан басына шаққанда жылына 260 кг құраса, Ресейде 305 кг, Беларуссияда 304 кг, ал Қырғызыстанда ол жылына 184,8 кг(Кесте 1).
Қазакстан Республикасының Денсаулык Сақтау Министрлігі нұсқаулығымен 7 жаска дейінгі балалар күніне 0,7 л Етті, ал 7 жастан асқан балалар - 1,3 л-ге дейін, ересектер - 1л шамасында, 45 жастан асқан әйелдер - күніне пайдалану керек.
Сонымен, 1- кестеден Қазақстанда жалпы Ет өнімдері көлеміндегі Етті түтыну нормасының үлесі - 63,5% (түтыну нормасы 260 кг болса накты түтүну 164,92), Белорусияда - 39,5%, Қыргызыстанда- 25,6%, қаймақты пайдалану Қырғызыстанда - 23%. Осы кестеде Ресейде, Беларусияда және Украинада Ет өнімдерін түтыну нормасы бір деңгейде екені көрсетілген, бүл осы елдердің географиялық орналасуына байланысты.. Ет өнімдерін бір жылда түтынудың ең төменгі нормасы Қырғызыстанда - барлығы 184,8 кг, себебі Ет және Ет өнімдерін түтыну ең алдымен тұтынушының төлем қабілеттілігіне тәуелді. Қазакстан осы көрсеткіш бойынша Ресей мен Белоруссиядан арта қалып отыр Қазакстан Республикасында Ет және Ет өнімдерін өндірумен өнеркәсіпгік негіздегі ауыл шаруашылық кәсіпорындары, шаруа қожалыктары және үй шаруашылықтары айналысады. 2010-2016 ж.ж. аралығында сиыр саны, одан өндірілетін Ет және Ет өнімдерінің көлемі шаруашылықтың барлык санаттарында өскен (2-кесте).
Республика бойынша Ет өндірісі барлык шаруашылық санаттарында 2016-жылы 2010-жылмен салыстырғанда 11,7 %-ға, өңделген сұйык Ет және кілегей 71,9%-ға өскен. Ал осы жылдардағы өсірілген сиырдың басына келетін болсақ, барлык шаруашылык санаттарында 2012-жылы - 2569,0 мың бас, 2013-жылы - 2605,6 мың бас, 2016- жылы-2675,4 мың бас сиыр өсірілген. 2016-жылы 2010-жылмен салыстырғанда өсірілген сиыр басының саны 12,6% жоғарлаған.
Зерттеулер барысында отандық Ет өнімдерін өндірушілер нарықтағы Ет және Ет өнімдеріне сұранысты толык қанағаттандыра алмай отырғандығы аныкталды. Осыған байланысты Ет өнімдері импортының үлесі соңғы жылдары өсіп отыр (Кесте 3).

Кесте 3 2013-2016 ж.ж Қазакстандағы Ет өндірісі, импорт және экспорты,
тонна

Өндіріс
Өнімнің атауы
2013
2014
2015
2016
2016-Ж.2013-ж.

жыл
жыл
жыл
жыл
салыс гырганда.%
Өцдслген сұйык Ет және кілегей
197433
239532
220241
196250
89.1
онімдері

Үнтак түріндегі Ет және кілегей
4412
4124
3345
2834
84.7
Сары май енімдері
14982
17658
14379
12930
89.9
Ірімшік пен сүзбе
15936
15412
13698
11570
84.5
Қойылтылған Ет пен кілегей
9286
10852
7534
8043
106.8
Ет кышкылды өнімдер
92961
97765
91375
81863
89.6
Бадмүздак
12543
12749
12200
11663
95.6

Экспорт

Оңделген сұйық Ет және кілегей
өнімдері
195.5
185,7
386,4
419.9
108.7
Үнтак түріндегі Ет және кілегей
966
1835.8
13.8
1545
112
сары май өнімдері
966,4
488,5
604.2
510
84.4
Ірімпіік пен сүзбе
1373,3
1235,5
957.4
1257.6
131.4
Қойылтылган Ет пен кілегей
247,3
4.5
56,2
511,4
9.1 есе
Ет қышқылды өнімдер
208.5
452,3
241.5
108,5
44.9
Балмүздак
38,7
44.7
86.6
248.4
2.9 есе

Импорт
Оцделген сүйык Ет және кілегей онімдері
26638
26511
32084,9
38819.7
121
Үнтак түріндегі Ет және кілегей
9338
11289,1
13363
10028.6
75
Сары май өнімдері
7686.8
7151.5
5560.8
8825.5
158.7
Ірімпіік пен еүзбе
10744.3
17706.7
18723.1
20201.3
107.9
Қойылтылган Ет пен кілегей
39472
41962
46338
36132,8
78
Ет кышкылды өнімдер
19948,3
28885,3
28078.3
29346,8
104.5
Балмұздак
12101,1
13266,8
11294,5
10111,3
89.5

Импорттың үлесі.%
Оц.делген сұйык Ет және кілегей онімдері
11.8
9,9
12.7
16.5
129.9
Үптак түріндеті Ет және кілегей
73,0
83.1
80
88,6
П1.1 !
Сары май өнімдері
35.4
29.4
28.8
40.6
140,9
Ірімшік пен сүзбе
42.4
55.5
59,5
66.2
163

3-кестеде көрсетілгендей, Ет өнімдерінен елімізге келетін импорттың үлесі 2016 жылды 2013 жылмен салыстырылды. Осы жылдар арасында өңделген сүйық Ет және кілегей өнімдері импортының үлесі 21%, ірімшік пен сүзбенікі 7,9%, сары майдыкі 58,7% , Ет қышқылды өнімдерінікі 4,5 % жоғарылаған. Сонымен катар, койылтылған Ет пен кілегей, үнтақ түріндегі Ет және кілегей, балмұздак өнімдері импортының үлесі төмендегенін көруге болады. Оның басты себептері, біріншіден, Ет кәсіпорындарының өндірістік Ет қуаты төмен болуы болса, екіншіден, шетелден (эсіресе, Ресей, Беларусия, Қырғызыстан Ет өнімдері) келетін, арзан бағалы кантты йогурттар мен басқа да Ет өнімдері жаппай сүраныска ие. Алыс жақын шетелден арзан бағамен келетін Ет онімдері (йогурт, катты ірімшік, сүзбе және т.б) ішкі нарыкта жоғары сүранысқа ие.
1.3 Ет және Ет өнімін өндіруші кәсіпорындар жүмысы

Оңтүстік Қазакстан облысы бойынша 25-ке жуык Ет және Ет өнімдерін өндіретін кәсіпорындар қызмет етеді.
Зерттеулер көрсеткендей, қазіргі уакытта Ет өндірісі кәсіпорындарының сыртқы нарыкты айтпағанда, ішкі нарықтағы бәсекеге кабілеттілігі салыстырҚойы түрде төмен.
Статистикалық мәліметтер мен кәсіпорынның есептік көрсеткіштерін талдау барысында Ет және Ет өнімдерінің бәсекеге кабілеттілігіне кері эсер етіп отырған мәселелер анықталды, олар: жем-шөп базасының элсіздігі, үсак тауарөндірушілер (Еттің 90%-ы үй шаруашылықтарында өндіріледі) және орта және ірі арнайы шаруашылықтар дамымағандығы, үй шаруашылыктарында өндірілетін Ет үлесінің басымдығы өнім, сапасының төмендігі, жергілікті жүйелі үйымдастырылған Ет жинау орнының болмауы, арнайы үйымдастырылған өндіріс жүйесінің куатының жеткіліксіздігі, өндіріс саласына сәйкессіздігі, өндіріліп отырған өнімнің өзіндік күнының жоғары болуы.
Ет және Ет өнімдерінң бәсекеге кабілеттілігі оны өндіруге кеткен шығындарға тәуелді.

суретте көрсетілгендей, Еттің өзіндік қүнының 43,4% жем-шөп шығындарынан, 23,8% еңбек ақы корынан, 12,9% - баска да өндірістік шыгындардан, 5,9% косымша бөлшектерден, жөндеу және күрылыс материалдарынан, 5,6% - отыннан, 3,8% - электр энергиясынан, 2,8% амортизациядан, 1,6% қызметтер мен жүмыстарға төленетін ақыдан, 0,3% суга төленетін шыгындарынан түрады. Осы мәліметтер бойынша, кәсіпорынның өзіндік күнында жем-шөпке кететін шығындар басым болып тұр. Мамандандырылған жем өндірісін колға алмай бүл мәселені шешу мүмкін емес. Өндірілғен жемді тиімді колданудың өзі бірнеше факторлаға байланысты: шикізаттың сагіасы, күрамдас жем түрін дайындайтын мамандардың кәсіби біліктілігі, компьютерлік бағдарлаҚойар мен жемдеу норҚойарын және дайын жемді тарату технологиясы.
Өзіндік күнда Ет өндірудегі еңбек ақы корының үлесі де жорғары. Еңбек өнімділігін арттыру шикізат көлемін жорғарылату себептерінің бірі. Өндірісті жаңа техникамен негізгі қүралдармен жабдыктау өнімнің өзіндік қүнын төмендетуғе мүмкіндік береді.
Ет және Ет өнімдерінің бәсекеге кабілеттілікті жоғарылатудыдың маңызды шешімі ретінде, сапалы Етті шаруадан сатып алуды қамтамассыз ету үшін Ет және Ет өнімдерін өндіруші және өңдеуші кәсіпорындарының экономикалық қарым-қатынасының үлгісі көрсетілген.
Ет және Ет өнімдерін өндіруші және өңдеуші кәсіпорындарының экономикалық карым-қатынасының үлгісі Ет және Ет өндірісінің 90% үй шаруашылығында өндіріледі, сол себепті ең алдымен өнеркәсіп кэсіпорындары шаруадан алатын шикізаттың сапасын жоғарылату үшін бағасына, тасыҚойдау қүнына, тапсырыс уакытына келісімді алдын - ала жасасуы кажет. Сонымен катар Қой азығын өндіруші мекемелердің жүмыс істеуіне колайлы жағдай туғызып, максатты бағдарлаҚойар кабылдап, мэселен олардың ауыл шаруашылығы техникаларын жеңілдіктермен, ұзак мерзімге сатып алуға т.б. колдау көрсету; Қой шаруашылығы түлғаларын лизинг негізінде жем-шөптік дакылдарды өсіріп, көбейтуге арналған арнайы күрал-жабдык алуына жағдай туғызу керек. Бүл өз кезегінде өндірген Еттің сапасын арттырады, сапалы Еттен сапалы Ет алуды камтамасыз етеді.
Ғалымдардың пікірінше, өнеркэсіптік кайга өңдеуге арналған Ет-шикізаты, Қазакстан Республикасының ветеринария саласындағы заңнамасына сэйкес жеке тапсырушылардан немесе жүқпалы аурулар бойынша салауагты шаруашылық жүргізуші субъектілерде үсталатын дені сау жануарлардан алынуы тиіс. Ет және қүрамында Еті бар өнімдерді кайта өңдеу үшін Ет- шикізаіы шикі түрінде берілуі керек. Сиырды үстау, азықтандыру және сауу, жануарлардың жай-күйін бакылау шарттары, шикі Етті өндірудің технологиялық процестері, шикі Етті жинауды, суытуды, сақтауды және тасыҚойдауды коса алғанда, ветеринарлык-санитарлык және санитарлык- эпидемиологиялық ережелер мен норҚойардың белгіленген талаптарына сэйкес келуін камтамассыз ету үшін Ет және Ет өнімдерін өндіруші және өңдеуші кәсіпорындарының экономикалық қарым-қатынасы жүйеленуі керек.
Ет және Ет өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуды максатьпіда Қой шаруашылығын интенсивтендіру бағытында аукымды жүмыстарды аткару керек. Қазір бүл саланың бәсекелестік кабілеті өте төмен. Бүгінде еліміздің барлык Қой басының 80 пайызы бәсекеге қабілетті емес. Сол себепті асылдандыру тұкым-селекциялык жүмыстарды шаруашылык жүргізудің жаңа жагдайларына лайык жүргізу, жергілікті ірі кара Қойдың өнімдік сапасын арттыру үшш шет елден әкелшген, жерплікті климатка жерсіндірілген асыл тұкымды түрлерін пайдалану; кайта өндіріп шығаруда алғы технологияларды пайдалану; Қойдың өндірістік және тұқымдык сапасын арттыру жұмысында келесі тұқымдарға ең басты көңіл бөлу кажет. Мысалы: Етті ірі кара тобында- кара-ала, кызыл, сұрғылт, сұр-ала тұқым түрлеріне, жақсартушы ретінде - голштин-фриз кара-ала, голштин-фриз кызыл-ала және америкалык швиц селекциялык тұқымдарымен будандастыру аркылы жоғары сауылымды сиыр тұкымның түрін алуға болады. Ет және Ет өнімдерін өндіруші кәсіпорындардың ішінде Сайрам-Ет ЖШС-і, - 10, Ленгер ЖШС-і - 25, Эмиль ЖШС-і - 19-ғ жуык онім түрлерін өндіреді. Бірақ сонымен бірге кейбір кәсіпорындардың ондіретін Ет және Ет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.