СУ ҚОРЛАРЫН ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТИІМДІ ПАЙДАНУ

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1 СУ ҚОРЛАРЫН ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТИІМДІ ПАЙДАНУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..4
1.1 Су қорының
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 4
2 СУДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 11
2.1 Суды тиімді пайданудың өзекті мәселелері 11
2.2 Ауылшаруашылығын суландыру 11
2.3 Тұрмыстық-коммуналдық сектор 15
2.4 Энергетика мен өнеркәсіп 23
3 СУ ҚОРЛАРЫН ҚОРҒАУ 24
3.1 Су инфраструктурасының материалды-техникалық базасы мен қажеттіліктерін
қамтамасыз ету 24
3.2 Су қорлары сапасына мониторинг жүргізу 26
ҚОРЫТЫНДЫ 2

Пайдалынылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..

КІРІСПЕ
Қазақстан ағысты өзеңдер көлемінен дүние жүзі бойынша біршама өзін сумен
қамтамасыз ететін елдер тізіміне 2,72 млн.шақ2 жер көлемінен, 17 млн
халқымен жатады.
Қазақстандағы жердегі суларының қоры орта ылғалдылығымен жылына 100,5
шақ құрайды, мұның тек 56,3 шақ3 республика аймағында құралады. Қалған 44,0
шақ3 көлемі көрше емес мемлекеттердің үлсейне тиеді: Қытай - 18,9;
Өзбекстан - 14,6; Ресей - 7,5 жэне Қырғыстан - 3,0 шақ3. Соңғы 30-35 жылдың
көлемінде өзен ағымымен Қазақстанға келетін судың көлемінің көп жылдық
көрсеткіші 25 шақ3-қа кеміді, бұның негізгі себебі шекаралас мемлекеттерден
келетін трансшекаралық сулардың азаюына.
Елімізден транзит арқылы сыртқа кететін өзен суларының есебінен, ішкі аз
қорлары 58 шақ жылына құрайды. Сондықтан да қолдануға мүмкінділігі бар су
қорларының көлемі жылына 43,5 шақ3 деп бағаланады.
Адам өсуіне қажетті мөлшердегі су көрсеткішіне сай, Қазақстанның өзен
жағалауларымен арналары әрі өзен бассейндегі бір түрғынға шаққандағы
көрсеткіш төмендегідей:
Арал теңізі бассейні 2 580 м3ж;
Балкаш-Алакөл бассейні 2 950 м3ж
Ертіс бассейні 7 070 м3ж
Есіл бассейні 520 м3ж
Нұра-Сарысу бассейні 680 м3ж
Тобыл-Торғай бассейні 650 м3ж
Шу-Талас бассейні 3 710 м3ж
Жайық-Каспий бассейні 1 120 м3ж
Барлығы: 2 700 м3ж
Қазақстандағы көлемді бір мәселе суды мөлшерден тыс пайдалану, көбінесе
нақтылағанда суармалы бөлімінде суды темен тиімділікте пайдалану.
Тиімсіз пайдаланудың салдары, су қорларының тек срасыз қолданутында емес,
сонымен қатар басқада зиянды факторларға әкеледі:
Іле өзінінің сапаларындағы сулы - балшықты жерлердің бұзылуына.
Суармалы жерлерден алынатын өнімнің төмендеуі.
Өзін-өзі ақтамайтын ақша-қоржыларына жұмсалуы. Осының салдарынан өнімі
алудың төмендеуі.
Дренажды тағандардың жасалу мәселесі туындайды.
Жерасты су көздерімен, өзен суларының сапасы төмендейді.
Жер қыртасынан тұз басу салдарынан айналымнан жыртылатын жердің шығуының
келуі.
Транс-шекаралық су мәселесі бойынша шиеленістің өсуі.
Соңғы жылдары Қазақстанда су қорларымен сумен камтамасыз ету жүйлерін
басқаруды күшейтуге бағытталған біршарма шаралар қолға алынды. Бұл шаралар
мыналарды міндеттеді: Экологиялық қауіпсіздік концепциясы, Су көдексі,
Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі Су шаруашылығының
экономикасының су бөлігін дамыту саясатының концепциясы, Қазақстан
Республикасының Су қолданушылардың ауылдық жердегі тұтынушылар кооперативы
туралы заңы; Ауыз су 2002-2010 жылдарға арналған бағдарламасы.
Алматы облысының 2004-2006 ж. сумен амтамасыз ету мэселесіне арналган
әлеуметтік-экономикалық өсудің комплектік бағдарламасында жеті басты мәселе
атап көрсетілген:
Қолданудағы сумен қамтамасыз ету жүйесінің қалпына келтіру жэне жетілдіру,
қолданылу мүмкіндігіне қолдау.
Сумен қмтамасыз етудің жаңа әрі альтернативті қамтамасыз ету көздерін
игеру.
Қолданылудағы судың сапасын жақсарту.
Ауыз суды тиімді қолдану.
Су объектілерінің экономикалық жағдайын жақсарту.
Ауыз суды тиімді қолданудың қажеттілігін халыққа түсіндіру үшін
ақпарат орталығын қалыптастыру.
Сумен қамтамасыз ету және суды қорғау басқармасының қызметін жетілдіру әрі
үйлестіру.

Курсық жұмыстың негізгі міндеттері:
қазіргі күндегі облыстың су нысандарында суды қорғау әрі тиімді қолдануға
көлемдік және сапалық сараптама жүргізу;
елді мекендерден ағып өтетін өзендердің су қорғау жағалауы мен белдеулерін
өндірістік және әкімшілік тұрғын үй нысандарын салу барысындағы жағдайын
зерттеу;
антропогендік ықпалдың күшеюі тұрғысынан су - экологиялық жағдайға бағалы,
жүргізу:
су нысандарының қорғалу және қолдану динамикасына зерттеу жүргізу;
Курсық жұмыстың негізі келесі принциптерге сүйенеді:
су органикалық табиғи қор, оның экономикалық-әлеуметтік және экологиялық
құны бар деп қарау;
облыс аудандарында және экономика салаларында су тұтынушыларды есепке алу
және көрсеткіштерін сараптағанда (су алу, қолдану, шығын) оны негізгі
өзендері мен су қоймалар қорының балансына байланыстыра қарастыру;
су қорларын қорғауды суды тиімді тұтынудың құрамдас бөлігі, әрі су
көздеріндегі экологиялық жағдайды реттеуші ретінде қарау.

1 СУ ҚОРЛАРЫН ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТИІМДІ ПАЙДАНУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ЖАҒДАЙЫ

1 1.1 Су қорының сипаттамасы

Алматы облысы Қазақстанның оңтүстік шығысында орналасқан. Ол Қарағанды,
Шығыс-Қазақстан, Жамбыл обылыстары, Қырғыстан мен және КХР шектеседі.
Облыстық жер көлемі 22 400 мыңға құрайды, шекара ұзындығы 2 580 км.
Облыстың әкімшілік жеріне Алматы қаласы және облыстың 16 ауданы,
Талдықорған, Қапшағай, Текелі қалалары кіреді.
Облыстық жер үсті суларының қоры 28,5 млрд3жылына құрайды. Мұның 11,7
м3жыл (41%) ҚХР аймағында құралады да Іле өзенінің ағызымен келеді. ҚР -
мен салыстырмалы түрде алғанда облыс су қоры 24,6% құрайды. Облыстағы
минералды сулар 100-ден 700 мглитрге дейінгі аралықты қамтып химиялық
құрамы жағынан қанағаттанарлық оттегі режимін қамтамасыз ететін кальций
тобындағы гидрокорбанаттар класына жатады.
Қазіргі кезеңдегі облыстағы су тұтыну негізінен жер үсті суларымен
қамтамасын етіледі. Облыс аймағында 800-ге тарта өзен мен арықтар бар деп
есептелінеді, оның көпшілігі жаз мезгілінде тартылып кетеді, сонымен қатар
24 мың көл және су қоймалары бар, олардың аймағы 1 км, 100 көл 1-ден 30 км
ауданға ғана ие.
Облыс аумағында үш суқойма орналасқан, олар: Қапшағай, Бартоғай, Күрті және
жинақтаушы Сорбұлақ каналы.
Гидрографикалық жүйе оңтүстік Балқашта, Іле, Қаратал, Лепсі, Ақсу өзендері
арқылы қамтылған. Облыстың жер үсті су ресурстары Балқаш-Алакөл бассейніне
қарайды (БАБ)(1.Ссурет).[3]
Облас аумағында 24 мың көлдермен табиғи тоғандар бар. Бүлардың 95%, аумағы
1 км аспайтын шоғын су массалары. Ірі су массаларды: жартылайтунды сулы
Балқаш көлі (шығыс бөлігінің суп тұзды), басейіні (Алакөл, Қошқаркөл
(Ұялы), Сасықкөл, Жалаңашкөл), бұлармен қатар Көлсай, Үлкен Алматы көлі:
Алакөл көлдеріне су тасымалдайтын жүйесі: Тентек, Қаракөл, Шошкалы,
Көктерек.
Қазір Алматы облысында 50-дей жер асты сулары барланды. Балқаш көлі
бассейнінің әсіресе Қопа-Іле артезиан бассейнінің қолдану болашағы зор.
Барланудан өткізілген ыстық сулардың (46-52°С) коры - 2002 м3тәу.
Алматы облысының көлемінде 4100 қолданудағы бұрғылар бар, бұлар шаруашылық-
ауызсу, өндірістік-техникалық, ауылшаруашылық су қамтамасы және егістік
суаруға қолдануға бағытталған.
1. 2 Су тұтыну жүйелері
2-ТП (шаруашылығы) есебіне сай Су қолданудың есебін, 2005 жылы Алматы
облысының БАБ бойынша су тұтынушылардың саны 1321. Су тұтынудағы
тұтынушылар саны басым аудандар Еңбекшіқазақ ауданы мен Алматы қаласы - 16%
тең, Қарасай - 9%, Жамбыл - 7% үлесіне тиеді. Қалған аудандарда бұл
көрсеткіш 1 ден 6% дейін Еңбекшіқазақ ауданы 20% құрайды, Балқаш 19%,
Алматы қаласы, Панфилов ауданы 9%. Қалған аудандар үлесі 1-7% арасында.
Алматы облысының аудандарындағы су тұтынушылардың шаруашылық қызметі жайлы
дерек 2-ТП көрсетуіне сай 2005 жылғы көрсеткіш кестеде берілген.

Аудандардағы су алушы негізгі кәсіпорындар су шаруашылық ұғымдар болып
табылады.
Ақсу ауданындағы ірі су алушы кәсіпорын 2005 жылы Ақсуирригация РЕМК СШ
болды. Ауданның алған жалпы 86 804,0 мың м3 су көлемінің 67 803 мың м3 осы
кәсіпорынның үлесіне тиеді.
Алакөл ауданындағы кәсіпорындардың жалпы су алуы 121504 мың м3, мұның 79527
мың м3 Алакөлирригация РЕМК СШ үлесіне тиесілі.
Балқаш ауданындағы кәсіпорындардың жалпы жинайтын су қоры 63 1271 мың м3
болса, оның 630 000 мың м3 Балқаширригация РЕМК СШ үлесіне тиесілі.
Қонаев атындағы YAK және РМК УЭБВ Еңбекшіқазақ ауданындағы ірі сужинағыш
кәсіпорындар болып табылады, Бұлар аудан бойынша жиналған 651 660 мың м
судың 534 594 мың м3 жинайды.
Ескелді ауданы 2005 жылы 107 802 мың м3 су жинаса, Қарабұлақирригация СШ
үлесі 101 863 мың м3.
Жамбыл ауданында - жалпы су алу 68 270 мың. м3, оның 33 642 мың. м3
Майтөбеирригация РЕМК СШ үлесінде, осы кәсіпорында су шығыны 40% құрайды.
Іле ауданы бойынша жалпы су алу - 80565 мың. м3. Ауданаралық МК
Күртіирригация СШ - 20 700 мың. м3 РЕМК Ілеирригация СШ - 35 387 мың.
м3 су жинаған, бұл кәсіпорынның су шығыны - 37%.
Қарасай ауданының жалпы алынған су қоры 56 500 мың. м3, РМК
Үшқонырирригация СШ - 25 689 мың. м3.
Қаратал ауданында жалпы су алу 243 768 мың. м3 құраса, РЕМК
Қараталирригация СШ үлесі - 239 762 мың. м .
Қапшағай қаласындағы су алушы негізгі өндіріс ТОО Көксу, алынғаны 25 802
мың. м3, ал қала бойынша - 56 500 мың. м3.
Кербұлақ ауданында шаруа шаруашылықтары - 11 116 мың. м3 судың - 6 194 мың.
м3 қолданылады.
Көксу ауданында - 109 289 мың. м3 жалпы алынған судың, 92 300 мың м3 РЕМК
Көксуирригация үлесінде.
Панфилов ауданындағы жалпы су алу қоры - 308 248 мың. м3; Жаркент РЕМК СС -
253 544 мың. м3.
Райымбек ауданы жалпы су алу қоры - 87 204 мың. м3; Көлсайирригация - 66
392 мың. м3.
Сарқанд ауданы жалпы су алу қоры - 103 859 мың. м3; Сарқандирригация -
100 200 мың. м3.
Талғар ауданы жалпы су алу коры - 61 415 мың. м3; Талғарирригация - 47
300 мың. м3.
Текелі ауданы жалпы су алу қоры - 33 263 мың. м3; АҚ Казцинк
энергокомплексі - 25 452 мың. м3.
Ұйғыр ауданы жалпы су алу қоры - 134 172 мың. м3; Шарынирригация РМК СШ
-61 ЗООмың. м3.
2005 жылы облыстағы су шығыны 1 066 237 мың. м3 құрайды, немесе 32,3%.
Суқоймаларынан су берілу - 340 914,0 мың. м3 немесе 10,3 %, мұның ішінде су
нысандары 175 723 мың. м3 немесе берілген судың 51,5% алған.
Су шығыны Балқаш ауданында өте жоғары - 54,2%, мұның ішінде су шығыны 40%
құрайтын төмендегі өндірістер: ЖШС Бірлік Агрофирмасы, Бірлік ауылдық
округі, ЖШС Агро-Элит Бақбақты ауылдық округі, және Берекен ауылдық
округі.[7]
Су шығындары көрсеткіші бойынша; Жамбыл - 40,3%, Райымбек - 36,6%, Іле мен
Ұйғыр аудандарында 35,5 және 34,2% сай. Қалған аудандардың су шығыны 30%
кем.
Текелі қаласы ластанған су тастаудан алдыңғы орында (87,1%), мұның 90,8% су
нысандарына жіберілген. Негізгі су тастаушы Текелі энергокомплексінің АҚ
Қазцинк, ол - 239 762 мың. м алынған суының 35 808 мың. м бөлігін
тастайды.
Су нысандарына суды көп тастайтын аудандар: Балқаш - 73,8%, Еңбекшіқазақ
-75,9%, Көксу - 71,5 және Қапшағай қаласы - 69,3%.
Балқаширригация РЕМК СШ - су алуы 630 000 мың. м3, беруі - 85 000 мың.
м3.
Еңбекшіқазақ ауданында - ШЖЖ Техноимпорт фирмасы су алуы - 64 374 мың.
м, беру - 5 794 мың. м . Тескенсу а.о. ЖАҚ Айдын су алуы - 5 141 мың. м ,
беруі -3 000 мың. м3.
Қапшағай қаласында ЖАҚ АПК, Қапшағай ГЭС су алуы - 6 761 мың. м3, беруі
-6 728 мың. м3.[8]
Экономика салаларында су тұтыну. Экономиканың мына салалары:
ауылшаруашылығы, шаруашылық-тұрмыстық сектор, өнеркэсіп, балық шаруашылығы
облыстағы негізгі су тұтынушылар болып табылады.
2001-2005 жылғы су тұтыну үрдісі біршама төмендеген. Егер 2001 жылы бұл
көрсеткіш 3 707,02 млн. м3 болса, 2005 жылы 3 240,79 млн. м3 құраған.
Экономика салаларында су тұтыну 2001 жылы - 2 101,81 млн. м3, 2004 жылы - 2
531,99 млн. м3, ал 2005 жылы - 2 298,65 млн. м3 құрайды

Судың басым бөлігі суармалы ауылшаруашылығында (АШ) қолданылады. АШ 2001
жылы 1 828,65 млн. м3, 2004 жылы ол 2 186,85 млн. м3 су қолданған, 2005
жылы 1 983,78 млн. м3 (2.2 кесте). 2001-2003 жж. тұрақты суармалы
алқаптарға 1 774,86 млн. м3 су, ал 2004-2005 ж.ж. ретіне сай 2 160,58 және
1 956,50 млн. м3 су берілген.
Ауыз-су, тұрмыстық сектор осы уақытта су қолдануды 237,85 (2001 ж.) тен
247,08 (2005 ж.) млн. м көбейтті. Жалпы су қолдану осы уақыттарда 170,73
тен 190,63 млн. м3 өсті.
Су жинақтау мен қолдану өнеркәсіп секторында 2001 жылы 226,17 және 77,72
млн. м3 болса, 2005 жылы 117,81 және 108,46 млн. м3 құрады.
Балық шаруашылығында айтылңған уақытта су жинақтау мен қолдану төмендеді.
2004 жылы АШ барлық қолданған судың 86% алған, тұрмыстық-шаруашылық қажетке
7%, өнеркәсіп орындары 6%, балық шаруашылығы 1%, 2005 жылы ретіне сай 86%,
8%, 5%, 1%
Жер үсті сулары Балқаш-Алакөл бассейніндегі өзендер құйылымын ірілеп,
Балқаш кқлі бассейнінің өзендері, шығыс жэне солтүстік Балқаш жағалауы
өзендері, Алакөл көлі системасындағы өзендер деп топтаймыз.
Іле өзеніндегі жылдық ағымы 17,81 шақ3, Балқаш көліне барлығы - 23,85 шақ.
Алакөл мен сасықкөлдің жылдық құйылымы 3,96 шақ2. облыс бойынша бұл
көрсеткіш 24,81 шақ2 тең, мұның 23,25 шақ2 республика аймағына жиналады, ал
11,56 шак2 су ҚХР келеді.

3 кесте -БАБ өзендердің құйылымы 2005 ж.

Сушаруашылық бассейндерін басқару (СББ) 28,22 шақ, оның 3,766 шақ, Алакөл
мен Сасықкөл еншісіне 3,766 шақ Балқаш бассейнінде және Іле өзеніне 24,45
шақ3.
Жер асты суларының құйылымы СББ да 0,27 шақ3 тең, мұның ішінде Балқаш пен
Іле - 0,26 шақ3.
Ірі су қоймаларының төменгі ағыстарға жіберген жалпы су көлемі 2005 жылы 16
508,2 млн. м3 құрады, мұның 509,5 млн. м3 ауылшаруашылық өнімдерін суаруға
берді.
Сонымен қатар суаруға Сорбұлақ су жинағышынан тазаланған су да қолданылған,
оның көлемі 1,56 млн. м3. Суды сүзуде және буланудағы шығын 2 062,2 млн. м3
құрады.

5 кесте - Су қоймалары қорларының 2005 ж.

Алматы облысының барланған жерасты сулары шаруашылық-ауызсумен қала, ауыл,
өндірістік және ауыл шаруашылық нысандарында қолдануға есептелген.[11]
Балқаш-Алакөл гидрографиялық бассейндегі су мөлшері жобамен 17,4 шақ3жыл,
мұның ішінде жер үсті суларымен байланысы жоқ су қоры - 7,7 шақ3жылына
6,892 шақ3 аумақ барланып, оның - 6,892 шақ3 қолдануға бекітілген.[12]
Жерасты су көздерінен 2005 жылы жиналған су көлемі 268,6 млн. м3, шахта-кен
қазбаларда жиналған - 3,1 млн. м .
1 кестеде А,В,С категориясы бойынша жер асты суының эксплуатациялық қоры
көрсетілген. Жер асты суларын қолдану төрт облысқа тән көрсеткішпен
берілген: Алматы, Шығыс-Қазақстан, Қарағанды және Жамбыл облысы. Алматы
облысының Талдықорған аймағы жеке тізбекпен көрсетілген.
Алматы облысының жалпы қоры 16 854 мың. м3 тәулігіне немесе 6 151 млн. м3
жылына. Талдықорған аймағының қоры 10 391 мың. м3 тәулігіне, 3 792,8 млн.
м3 жылына, бұл Алматы облысының жалпы қолданысының 24,79% құрайды. Алматы
облысы жалпы БАБ бойынша жерасты суының 91,56% алады, бұл 173,97 млн. м3
жылына. Қалған облыстардың еншісіне 8,44% тиеді. Бұдан жерасты су қорларын
негізінен Алматы облысы қолданатынын көреміз.
Алматы облысының өнеркэсіп саласына жерасты суларын қолданудың 40,24%,
шаруашылық-тұрмыстық сектор 42,68%, ауылшаруашылық 16,53%, мұның ішінде
тұрақты суармалы жерге - 2,57% қолданылады.
Жерасты суының қолданылуындағы шығын су облыс бойынша 5 977,8 млн. м3,
Талдықорған аймағы бойынша - 3 751,0 млн. м3ж құрайды.
Алматы облысындағы эксплуатацияға бекітілген жер асты су қорлары,
категориялар бойынша 2 162,2; 1 527; 1 533 және 928 млн. м3жыл құрайды.
Жерасты суларын қолдануда басқа облыстардың екінші жылдық көрсеткіште 8,44%
қүрайды. Бұдан жерасты суларының негізгі қорларын Алматы облысы
қолданатынын көреміз.
Алматы облысының өнеркэсіп саласына жер асты суларын тұтынудың 40,68%,
шаруашылық-тұрмыстық секторда - 42,68%, ауылшаруашылықта - 16,53%, мұның
ішінде тұрақты суаруда - 2,57% тиесілі. Өткен ғасырдың 70-жылдары барланған
жерасты суларының басым көпшілігінің қолдану (тұтыну қоры) мерзімі қазіргі
күні аяқталды. Қаскелең, Талғар Сары-Өзек, Жаркент қалалары мен Баканас,
Есік, Лепсі, Үштөбе, Ұзынағаш аудан орталықтарын сумен қамтамасыз ету
қолдану мерзімі аяқталған су көздерінен алынуда. 2008 жылы облыс орталығын
сумен қамтамасыз етіп отырған Талдықорған су көздерінің қолдану мерзімі
аяқталды. Осыған орай жерасты су қорларын қайта бағалау (Николаевка,
Қаскелен), сонымен қатар қолдану мерзімінің аяқталуына байланысты (Талғар,
Оңтүстік Қопа, Ұзын-Ағаш, Шелек, Шығыс-Талғар, Есік, Бақанас, Үштөбе,
Лепсі, Талдықорған (4), Қоғалы Малайсары, Молалы, Кеген, Кербұлақ, Қапал,
Сары-Өзек, Шұбар) және қосымша барлау жүргізу (Панфилов) қажет. Бұл
мәселені шешу үшін республикалық және жергілікті бюджеттен ақша-қаражат
инвестициясын жүргізуді талап етеді. Өз күштерімен тіркеу, мақсатты
қажеттілігін анықтау, жерасты суларының корын қайта бағалау жұмыстарын
жүргізу, су тұтыну тарифтарінің өсуіне, сөйтіп әлеуметтік жағдайға кері
әсерін тигізуге әкеледі.
Көрсеткіштерді өңдеумен жүргізілген сараптамаға сүйене отырып, алға
қойылған міндеттерді жүзеге асыруды төмендегідей ірілендіріп белгілеуге
болады:
- Жерүсті және жерасты су қорларына мемлекеттік есеп жүргізуді күшейту.
БАБ-нің гидрологиялық бақылауы тек 17 өзенді қамтиды, қалған
өзендерге бақылау жүргізілмейді 2005 ж.;
- Мемлекеттік су қорлары басқармасының еншісіне жерүсті су
көздерінен су жинастыруға бақылау жүргізу функциясын беру қажет. Қазіргі
кезеңде суармалы жерлерде бұл есепті сутұтынушылардың өздері жүзеге
асыруда. Сондықтан да бастапқы су тұтынушылар есеп жүргізуге құштар емес,
өйткені су тұтыну үшін төленетін ақша алынған су көлемімен есептеледі.
Мұның салдарынан суға төленетін ақша толық түспейді, әрі суды тиімді
қолдануға ынталы етпейді.

2 СУДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1 2.1 Суды тиімді пайданудың өзекті мәселелері

Алматы облысында судың 85% ауылшаруашылығын суландыруда қолданылатындықтан
ирригациялық жүйелер мен гидротехникалық құрылымдарды қалпына келтіру және
реконструкциялаудың мәні зор.
Келесі бір елеулі фактор - ол экологиялық қолайлы жағдай қалыптастыру - су
нысандарын ластанудың алдын-алу. Қалалармен аудан орталықтарындағы су
құбырларындағы тазалағыш қондырғылар тозған, сондықтан да түбегейлі қайта
өңдеуді қажет етеді.
ҚР әлеуметтік-экономикалық қарқынды өсуі, атап айтқанда Алматы облысындағы
өркендеу, су қорлаларына антропогендік ықпалдың күшеюіне алып келуі мүмкін,
сондықтан суды тиімді қолдану мен су-экологиялық жүйені сақтау үшін -
зерттеу, бейімдеу және алдыңғы қатарлы ғылыми-техникалық және инновациялық
технологияларды енгізуді қолғаалу қажет.

2 2.2 Ауылшаруашылығын суландыру

Жалпы облыстағы суармалы жер көлемі 597,1 мың га, мұның егістік жерге 455,3
мың. га тиселі.
Алматы ирригация сушаруашылығының балансында 141 ірі инженерлік суару
жүйесі тіркелген. 48 су қоймасы, жалпы көлемі 216 млн.м3, 2 383 шақ.
мемелекеттік каналдар, оның темір бетонды құбырлары 831 шақ., 120 шақырым
коллекторлі-дренажді жүие, 1 825 гидротехникалық кешендер, 1 209
гидрометриялық тұрақтар бар. Соңғы 20 жылда мұнда күрделі жасау жұмыстары
жүргізілмеген, сондықтанда негізгі қордың 60% тозған, кей көрсеткіштер 70-
80% құрайды (фотосурет 3.1, 3.2).[16]
Соңғы төрт жылда сушаруашылығы нысандарына 765,2 млн.теңге жөндеу
жұмыстарына берілді.
Осы қаржымен жасалған іс-шаралардың арқасында ауылшаруашылық өндірісіне
бұрын қолданбаған 37 мың. га суармалы жер игерілді.
2006 жылы қарастырылған 566,5 млн.теңге (РБ - 371,5; ЖБ - 195,0) орнына,
нақты бөлінгені 56,7 млн.теңге (РБ - 18,9; ЖБ - 37,8). Осының салдарынан
көптеген су шаруашылық нысандары апатты жағдайда қолып отыр.
Шаруа қожалықтарының балансына кіретін шаруашылық ішкі суландыру жүйелеріде
қанағаттанаралықсыз жағдайда, ПӘК жерарықтырда 0,3-0,4 аспайды,
ішкішаруашылық су жүйелерін қалпына келтіруге 4,0 млрд.теңге қажет
(фотосурет 3.3, 3.4).
Жақын арадағы бес жыл ішінде тек ірі мемлекеттік су шаруашылық нысандарын
қалпына келтіруге 2,42 млрд.теңге қажет болады.
Шаруашылық ішкі суландыру жүйелерін қалпына келтіруге жобалық-сметалық
құжаттар жасау мүмкін емес, сондықтан ТЭН, ПСҚ жасау үшін қаржы бөлінуі
тиіс, мұнда мемлекет тарапынан жүргізілетін сараптама жұмыстарыда кіреді.
Жоғарда келтірілген іс-шараларды жүзеге асырған жағдайда тек шаруашылык
жағдайы жақсарып қоймайды, соңымен қатар 10-15 млрд.теңгенің өнімін алу
мүкіндігі туады. [17]
Осы істерді жүзеге асыру үшін (құжаттарды дайындау т.б.) областық бюджеттен
2007 жылға қаржы бөленуі тиіс.
Төменде облыс аудандарындағы суландыру жұмыстарының қазіргі кезеңдегі
жағдайы көрсетілген.
Ақсу ауданы. Жер өңдеуші және малшаруашылықты аймақ.
Суғарылатын жер 37,7 мың.га, тұрақты қолданылмайтын жер көлемі 10,4 мың.га.
мемлекеттік жүйеден жылына 65,0 млн.м3 су беріледі. 1 га 165,0 млн.м3:37,7
мың.га=1680 м3, бөл 1 га аумаққа толық жетеді, бірақ су шығыны (булану,
сіңу) жоғары, осы аймақта шығын 40 тан 45% дейін, (1680 х 55% = 924 м3).
Судың 100% қамтамасыз етуне қарамастан 10,4 мың.га қолданылмады, су
жеткізілудің қиындықтары, шаруашылық ішкі су тасымалдау жүйесінің
қайрандалуы, ГТС және гидропостардың жоқтығы.
15 жыл көлемінде жөндеу жұмыстарына облыстық және республикалық бюджеттен
ақша бөлінбеген.
Бас сужинағыш плотинасы түбегейлі жөндеуді талап етеді, бұл іске жаңа
суармалы жер қосылып, көп адам еңбекпен қамтамасыз етіледі.
Аймақтағы ең өткір мәселе, мұндағы аудандық кәсіпорындардың қажетті
техникалық құралдарының: бульдозер, экскаватор, тасымалдау тіркемелерінің,
дэнекерлегіш агрегаттардың жетіспеушілігі.
Алакөл ауданы 35,7 га, суармалы жері бар. Мұның 10,2 мың.га
ауылшаруашылық өнімдерін өсіруге қолданбайды.
Су каналының оң жағындағы 9 ауылдық округтің жері суды мол алады, себебі су
бөлгіштердің қақпасы көп жерде жоқ, көтергіштері істен шыққан, сондықтан да
берілетін судыреттеу мүмкін емес. Сол жағалаудағы өстеңдердің
қайрандалуынан бұл бағытқа су жетпейді. Сол жағалаудағы жер гумусы өте
жоғары (70 балл), сондықтан да каналды тазалау қажет.
Тентек субайламының су өткізу қабілеті 100,0 тан 500,0 млн.м сек жетеді.
Субайлам қираудың алдында тұр, су құламасының ойпатының қорғау қалқаны жоқ,
су шайып кеткен үлкен тесік пайда болған. Бұл нысан облыстағы маңызы зор
сушаруашылығы болып есептеледі, сондықтан тез арада жөндеу жұмыстарын
жүргізу қажет.
Қалған мәселелер жоғарыда келтірілген Ақсу ауданына ұқсас.
Балкаш ауданы күріш өсірушілер мен жемдік дақылдар өсіретін аймақ, су
қажеттілігін Тасмүрын және Бақанас магистралды су каналдарынан алады. Олар
суды Іле өзенінен алады.
Су тасымалдаутын коллекторлы-дренаждарды тазалауға өткен жылы 109,0 млн
теңге бөлінді. Бұған қарамастан Ақдала массивіндегі су тасымалдайтын
коллектор-дренаждарды тазалауға қосымша қаржы керек, бұл өз кезегінде
жершаруашылығы мен мал шаруашылығының дамуына игі ықпал етеді. Іле
жағалауларын бекіту жұмысын жүргізу қажет, Іле салаларында балық пен басқа
да ағындылардын қорғану үшін тосқауыл жасалмаған.
Аудандағы 38,9 мың.га суармалы жердің 7,7 мың. га қолданылмайды.
Еңбекшіқазақ ауданы. Бартоғай су қоймасынан суармалы су оң жағалауға
бөлініп беріледі. Бұдан: Нұра, Малыбай, Бижанов, Байсейіт, Масақ, Нұрлы
ауылдары су алады. екінші негізгі тармақ Д.А.Қонаев атындағы Үлкен Алматы
каналы. Аудандағы су тұтынушылардың жер көлемі 1 гектар және одан жоғары.
Оң тармақтағы су жабық жүйемен Нұра поселкасына дейін барады. Мұнда 2 500
га суармалы жер бар және 82 га механикалы суару гидранттары қойылған, бұл
қадағалауды қажет ететін жүйе.
Аймақтағы суару ерекшелігіне баса назар аударатын мәселе, ол Қорам
селосынан бастап, сол жағалауда топырақты сулар топырақ бетіне дейін
көтерілуі.
СПКВ ұйымдастыру аз жерлі су тұтынушылардың көптігі кері әсерін тигізуде.
Ескелді ауданында 26,0 мың.га суармалы жер бар, оның 1,3 мың.га
игерілмеген. Су тұтынушылар саны 566. Ауданда су тапшылығы жоқ, жер қазатын
техникалармен қамтамасыз ету керек, көп жерлерде қамыс өсіп кеткен.
Жамбыл ауданындағы 34,2 мың.га суармалы жердің 10,1 мың.га суарылады әрі
қалданылады, қалған жер қолданылмайды. Су тұтынушылар саны 88. Тау
етегіндегі ауылдар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.