Бухгалтерлік баланстың теориялық негіздерін зерттеу
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан
халқына жолдауы Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге
қабілеттілік - экономикалық саясаттың басымдықтары туралы былай делінген:
2015 жылы мен Нұрлы жол инфрақұрылымдық даму бағдарламасын ұсындым.
Өткен 2 жыл ішінде бағдарлама өзін толық ақтады.
Биыл республикалық маңызы бар 4400 шақырым автожол құрылысы мен қайта
жаңғырту жұмыстары жүргізіледі. Жыл соңына дейін соның кем дегенде 600
шақырымы пайдалануға беріліп, кезең-кезеңімен ақылы жүйе енгізіледі.
Еліміздің көлік және транзит әлеуетін толық ашу үшін көрші елдермен
үйлесімді іс-қимыл қажет. Жүктердің еркін транзитін, көлік дәліздерін құру
мен оларды жаңғырту ісін қамтамасыз ету керек. Көлік инфрақұрылымын
басқаруға, қызмет көрсету деңгейін арттыруға және әкімшілік кедергілерді
жоюға ерекше көңіл аудару қажет. Транскаспий дәлізі бойынша тасымалдау
көлемінің ұлғаюына байланысты Құрық портын салудың екінші кезеңі –
автомобиль өткелі құрылысын іске асыруға кірісу қажет.
Урбанизация үдерісі құрылыс секторын дамыту қажеттігін алға тартып
отыр. Ол отандық экономиканың толыққанды драйверіне айналуға тиіс.
Жол, тұрғын үй және басқа да инфрақұрылым құрылысына инвестиция сала
отырып, біз қалаларымыздың ұзақ жылдарға дейін сыртқы және технологиялық
келбетін айқындайтынымызды ұмытпағанымыз жөн. Сондықтан құрылысқа да,
құрылыс материалдарын өндіру саласына да жаңа технологияларды енгізу керек.
Ол үшін бізде қазір жақсы мүмкіндіктер бар. [1]
Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында, соңғы жылдары еліміздің
экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты бухгалтерлік есептің
әдістемесі мен тәжірибесінде түбегейлі өзгерістер болды, яғни бүгінгі
таңдағы мәселеге үңілсек, Қазақстан Республикасында отандық бухгалтерлік
есептілік стандарттарынан халықаралық есеп стандарттарына көшті.
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234 “Бухгалтерлік
есеп пен қаржылық есептілік туралы” Заңына сәйкес ұйымның қаржылық
есептілігі мыналарды қамтиды:
1) бухгалтерлік баланс;
2) пайда мен залал туралы есеп;
3) ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп;
4) капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
5) түсіндірме жазба.
Қаржылық есептілік Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу
мен қаржылық есептілік туралы Заңына және 1 Халықаралық қаржылық есептілік
стандарттарының талаптарына сәйкес басқа да материалдармен толықтырылуы
мүмкін.
Қаржы есептілігі - ұйым қызметінің қаржы жағдайы мен қаржы нәтижелерін
құрылымдалған түрде ұсынылуы болып табылады. Жалпы мақсаттағы қаржы
есептілігінің мақсаты экономикалық шешімдер қабылдау кезінде
пайдаланушылардың кең тобы үшін пайдалы ұйымның қаржы жағдайы, қызмет
нәтижелері мен ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпарат беру болып
табылады. Қаржы есептілігі сондай-ақақ ұйым басшылығына сеніп тапсырылған
ресурстарды басқару нәтижелерін де көрсетеді. Мақсатқа жету үшін қаржы
есептілігі ұйымның мынадай көрсеткіштері туралы ақпарат береді: активтер;
міндеттемелер; капитал; кіріс пен шығысты қоса, табыс пен шығындар;
иегерлерге арналған аударымдар және дивидендтердің төленуі; және ақша
қаражатының қозғалысы.
Бұл ақпарат, қаржы есептілігіне ескертпелерге басқа ақпаратпен қатар,
пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражатының болашақтағы қозғалысын және, атап
айтқанда, олардың уақытқа бөлінуі айқындығына болжам жасауға көмектеседі.
Қаржы есептілігінің толық жинақтығы мыналарды қамтиды:
(а) кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай жөніндегі есептілік;
(b) кезең ішіндегі жиынтық табыс жөніндегі есептілік;
(c) кезең ішіндегі үлес өзгерістері жөніндегі есептілік;
(d) кезең ішіндегі ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі есептілік;
(e) есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын және
басқа да.
Қаржылық есептілік жүйесінде негізгі орынды бухгалтерлік баланс алады.
Актив пен пассив баптарының мазмұны сияқты, оның құрылысы да біздің
республикамызда күрделі өзгерістерге ұшырап, халықаралық стандарттардың
талаптарына жақындады. Нарықтық экономика жағдайында көптеген
пайдаланушылар балансқа ерекше көңіл аударып, “Баланс” ұйымның айнасы деген
сөз дәстүрлі болып кетті
Баланс – бұл шаруашылық кәсіпорнының ресурстары мен олардың құралу
көздерінің жағдайын ақшалай өлшеумен және белгілі бір уақыт сәтінде
көрсетіп беруге мүмкіндік жасайтын бухгалтерлік есеп әдістемесі. Баланста
ресурстар мен көздер, яғни актив пен пассив мейлінше анық ерекшеленеді.
Бухгалтерлік баланс шаруашылық ресурстарының қолда бар мөлшері мен
жағдайын және көздерін, олардың құралуын қортындылайтын тәсіл.
Баланс шаруашылық ресурстардың көздерінің топталуы мен көріну жағдайын
біріктірілген ақпарат түрінде камтамасыз етеді. Баланстың басқаша түрі
кәсіпорынды тарату мәселесі қойылғанда құрылады. Тарату балансы әдеттегі
баланстан негізінен өзінін мүліктік ресурстарын бағалаумен ерекшеленеді,
өйткені ол көп жағдайда алғашқы құнынан көрі неғұрлым төмен бағаланады.
Сөйтіп, баланс шаруашылық орынының кәсіпкерлік қызметіне қарай мазмұны
мен мақсаты бойынша ерекшелене алады. Баланс мазмұны мен құрылымын
кәсіпорын өзінше дербес белгілейді де, есеп саясатында бекітеді.
Сөйтіп, бухгалтерлік баланс актив пен пассив сияқты екі бөліктен
тұрады. Ол екі жақты таблица түріндегі көлбеу немесе тік форма бойынша
құрылуы мүмкін. Баланс құрылу формасын әр кәсіпорын өзі таңдап алады.
Бухгалтерлік баланстың құрылуы туралы сұрақ таза техника есебінен тыс
экономикалық және құқықтық мағынаға ие нарықтық экономика сұрақтарының
санына кіреді.
Нарыктық инфракұрылымы дамыған көптеген елдерде бухгалтерлік баланстың
формаларын заңдық реттеу ең алдымен баланстың материалдық мазмұнының (яғни
сандық мәліметтердің) нарықтық қатынас мүшелері үшін басты фактор болып
табылатындығымен байланысты.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – бухгалтерлік баланстың теориялық
негіздерін зерттеп, оның кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауының рөлі
және оның банкротқа ұшырау мүмкіндігін бағалау.
Осы мақсатқа сәйкес жұмыста келесі міндеттер қойылып, шешілген:
- бухгалтерлік баланстың пайда болу тарихы мен дамуын қарастыру;
- бухгалтерлік баланстың экономикалық мәні мен маңыздылығын ашу;
- нарық экономика жағдайындағы бухгалтерлік баланстың ролін анықтау;
- баланстық есеп берудің құрылымы мен мазмұнын ашу;
- басқарушылық шешімдер қабылдау үшін баланстық есеп беруді талдау;
- кәсіпорынның банкротқа ұшырау ықтималдылығын бағалауымен танысу.
Зерттеу негізі ретінде ЖШС Маяк алынды. Компания ЖШС Маяк келесі
қызмет түрлерін жүзеге асырады:
- Жолдың құрылысы, механикаландырылған қазба жұмысы: жоспарлау бағыт
карьерлерді қазуда, нығайту және топыр тығыздалу, дренаждық құрылғысы
- Жасанды құрылыстарды салу (көпірлер, су құбырлары, дренаж құрылымдар)
- Жол-құрылыс материалдарының әр түрлі пайдалана отырып жабындысы қоры
- Асфальт-бетон және темір цемент-бетон тротуарлардың орнату
- Бөгеттер, жолдарды жоғары жағалаулар беткейлерін нығайту
- Автомобиль жолдарының құрылысы
- Асфальт-бетон қоспаларын шығару
Қазіргі уақытта, барлық қажетті жол-құрылыс техникасын жабдықталған ЖШС
Маяк ауысқан жол салу және пайдалану кәсіпорны, Қазақмыс
Корпорациясы, байланысты қосалқы бөлімшелерімен өндірістік базасы, өз
кемелермен асфальт зауақытын аутсорсинг арқылы жанындағы битум, темір жол
тұйығы, сондай-ақақ осы жоғары білікті кадрларды ең маңызды құрамдас
бөліктерінің бірі.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негіздері – бұл заңдық актілер мен
нормативті құжаттар, атты отандық және шетелдік экономистердің
монографиялары, кезеңдік басылымдар, сонымен қатар зерттеліп отырған
объектінің есептік мәліметтері.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі болып 2017 жылы 31 қантар ҚР-ның
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы Қазақстанның үшінші
жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік, арнайы әдебиеттер, нормативті -
құқықтық заңдар тәжірибелік материал (ЖШС Маяк) және экономистердің
ғылыми еңбектері табылады., актілер, кезеңдік басылымдар, ережелер тағы
басқалар.
1 БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНС – ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПтіліктің НЕГІЗГІ ФОРМАСЫ РЕТІНДЕ
1.1 Бухгалтерлік баланс туралы түсінік
Баланс – бұл шаруашылық кәсіпорнының ресурстары мен олардың құралу
көздерінің жағдайын ақшалай өлшеумен және белгілі бір уақыт сәтінде
көрсетіп беруге мүмкіндік жасайтын бухгалтерлік есеп әдістемесі. Баланста
ресурстар мен көздер, яғни актив пен пассив мейлінше анық ерекшеленеді.
Бухгалтерлік баланс шаруашылық ресурстарының қолда бар мөлшері мен
жағдайын және көздерін, олардың құралуын қортындылайтын тәсіл.
Бухгалтерік баланс жылдық қаржылық есептіктің негізгі формасы болып
табылады.
Баланс шаруашылық ресурстардың көздерінің топталуы мен көріну жағдайын
біріктірілген ақпарат түрінде камтамасыз етеді. Баланстың басқаша түрі
кәсіпорынды тарату мәселесі қойылғанда құрылады. Тарату балансы әдеттегі
баланстан негізінен өзінін мүліктік ресурстарын бағалаумен ерекшеленеді,
өйткені ол көп жағдайда алғашқы құнынан көрі неғұрлым төмен бағаланады.
Активтер – кәсіпорынның қолында не бар екенін, яғни барлық құны бар
мүліктік және мүліктік емес игілігінің құнын көрсетеді.
Міндеттеме – берешеккердің несие берушінің пайдасына белгілі бір іс-
қимыл жасау немесе одан бастарту міндеті, ал несие беруші берешеккерден өз
міндетін орындауды талап етуге құқылы.
Капитал – бұл меншік иесінің активінен оның міндеттемелерін ұстағаннан
қалған игіліктер. [2]
Кәсіпорынның балансы белгілі бір мерзімге құрылады. Сонымен қоса
баланстардың бірнеше түрлері болады, олар бір-бірінен елеулі
айырмашылықтарымен ерекшеленеді.
Алғашқы баланс, ол кәсіпорын қызметінің басталуына бағындырылған.
Кәсіпорынның бағыныштылығына қарай баланс жаңадан құралған орындар және
бұрындары жұмыс істеген кәсіпорындардың баланстары болып бөлінеді. Бірінші
жағдайда кәсіпорынның балансы қарапайым болып келеді, өйткені мүліктердің
көпшілігі негізінен тек ақша қаражатынан тұрады.
Баланс шаруашылық ресурстардың көздерінің топталуы мен көріну жағдайын
біріктірілген ақпарат түрінде камтамасыз етеді. Баланстың басқаша түрі
кәсіпорынды тарату мәселесі қойылғанда құрылады.
Тарату балансы әдеттегі баланстан негізінен өзінін мүліктік ресурстарын
бағалаумен ерекшеленеді, өйткені ол көп жағдайда алғашқы құнынан көрі
неғұрлым төмен бағаланады. [3]
Сөйтіп, баланс шаруашылық орыннның кәсіпкерлік қызметіне қарай мазмұны
мен мақсаты бойынша ерекшелене алады. Баланс мазмұны мен құрылымын
кәсіпорын өзінше дербес белгілейді де, есеп саясатында бекітеді.
Сөйтіп, бухгалтерлік баланс актив пен міндеттемелер және капитал сияқты
екі бөліктен тұрады. Ол екі жақты таблица түріндегі көлбеу немесе тік форма
бойынша құрылуы мүмкін. Баланс құрылу формасын әр кәсіпорын өзі таңдап
алады.
Активтегі немесе міндеттемелер және капиталдағы ресурстардың әрбір түрі
баланс статьялары (баптары) деп аталады. Балансты оқу немесе талдау үшін
баланс активі мен міндеттемелер және капитал бөлімдерге бірігіп жеке
баптарға бөлінеді.
Баланс статьяларының орындары белгілі бір принциптерге бағынады, яғни
әр алуан ресурстар түрлерінің сипаты мен талдау мен аудит талаптары
белгілейді.
Активтер өздерінің өтімділік дәрежесіне қарай неғұрлым жоғары
өтімділіктен төменгі өтімділікке қарай орналасады. Пассивтер
міндеттемелердің жоғары жеделділіктен неғұрлым төменді жеделділікке қарай
орналасады.
Сөйтіп, белгілі бір мезгілде қаржы ресурстарының кез келген түрі қайсы
бір қүн ауқымымен сипатталады. Осындай барлық қүн ауқымдарының жинақтығы
сол ресурстардың жағдайын керсетеді, оның ақпараттык моделі болып табылады.
ақпараттық модель, (үлгі) қаржы ресурстарының жағдайы бухгалтерлік баланс
болып табылады.
Кәсіпорынның шаруашылық құралдары өндіріс саласына үздіксіз қатысады.
Оның барлық шаруашылық құралдарының (мүлкінің) шамасын анықтау үшін және
есепті кезеңге оларға экономикалық баға беру үшін әрі. қаржы-шаруашылық
қызметін жедел басқару үшін ербір кәсіпорынның өзінің шаруашылық құралдары
мен мүлкі туралы жалпылама мәліметтері болуы керек. Осындай жалпылау
бухгалтерлік балансты құру жолымен жүзеге асырылады. Бухгалтерлік баланстың
сан алуан түрлері бар. Бухгалтерлік баланстар мынадай белгілері бойынша
жіктеледі:
Құру уақыты бойынша;
Құрудың қайнар көздері бойынша;
Ақпараттар көлеміне байланысты;
Қызметінің сипатына байланысты;
Меншік нысандары бойынша;
Бейнелену көлемі бойынша;
Тазарту тәсілдері бойынша.
1. Бухгалтерлік баланстар құру уақыты бойынша мынадай болуы мүмкін:
а) кіріспе; ә) ағымдағы; б) таратылу; ) бөлу; г) қосылу.
Кіріспе балансты кәсіпорын алғаш рет құрылған кезде жасайды. Ол,
кәсіпорынның өз қызметін бастаған тұстағы құндылықтарын анықтайды.
Ағымдағы баланстар кәсіпорынның барлық қызмет ету уақыты бойында
жасалады. Олар өз кезегінде бастапқы, аралық және соңғы (қорытынды) болып
бөлінеді.
Бастапқы баланс есепті кезеңнің басына, ал соңғы балансы аяғына
құралады. Осыған орай, есепті кезеңнің соңғы балансы келесі жылдың бастапқы
балансы болып саналады.
Аралық баланстар жылдың басы мен аяғы арасындағы межеге құрылады.
Олардың соңғы баланстан айырмашылығы, біріншіден, соңғы балансқа баланстың
қандай да бір баптарын ашатын есеп беру нысандарының көпшілік бөлігі қоса
тіркеледі; екіншіден, аралық баланстар, тәртіп бойынша, ағымдағы
бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде ғана құрылады, ол кезде соңғы
балансты құрардың алдында баланстың барлық баптарына міндетті түрде
түгендеу жасалуы керек.
Таратылу балансы кәсіпорын таратылған және жабылған кезде жасалады.
Бөлу баланстары ірі кәсіпорынның бірнеше шағын құрылымдық бірліктерге
немесе құрылымдық бөлімшелерді басқа бір кәсіпорынға берген кезде жасалатын
баланс, бұл жағдайда балансты атауымызға болады.
Біріктіру балансын бірнеше кәсіпорындарды біріктірген кезде жасайды.
2. Балансты оны жасаудың қайнар кездері бойынша былай бөлуге болады:
а) инвентарлық; ә) кітаптық; б) бас.
Инвентарлық баланстар шаруашылық құралдарының тізімі негізінде ғана
құрылады. Мұндай баланстар бұрынғы қызмет еткен мүлік негізінде
кәсіпорынның құрылуы кезінде немесе кәсіпорынның өз нысанын өзгертуі
кезінде (мемлекеттік нысаннан акционерлік, біріккен нысандарға ауысу) талап
етіледі.
Кітаптық баланс тек қана ағымдағы бухгалтерлік есептің мәліметтері
негізінде оларды тексермей алдын-ала түгендеу жүргізу жолымен жасалады.
Бас балансты есеп мәліметтерінің және түгендеу жүргізу деректерінің
негізінде жасайды.
3. Баланстар ақпараттар көлеміне байланысты былай бөлінеді:
а) біртекті; ә) жинақ; б) топтастырылған жинақ.
Біртекті баланс тек бір ғана кәсіпорынның қызметін көрсетеді және
ағымдағы бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде жасалады.
Жинақ баланстарын бірнеше біртекті баланс баптарында есепте тұрған
сомаларды механикалық түрде қосу жолымен алады.
Топтастырылған жинақ балансы - экономикалық түрде бір-бірімен өзара
байланысты заңды дербес кәсіпорындардың баланстарын қосу жолымен жасалады.
Мұндай баланстарды холдингтік компаниялар (басқа компаниялардың былау акция
пакеттерін иеленушілер), өздерінің еншілес және тәуелді серіктестіктері бар
бас кәсіпорындар пайдаланады.
4. Қызметінің сипатына байланысты баланстар негізгі және негізгі емес
қызмет баланстары болып бөлінеді.
Негізгі қызмет балансы - кәсіпорынның бағытына және оның жарғысына
сәйкес жасалған баланс.
Негізгі емес қызмет балансы - кәсіпорынның құрамында тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылығы, қосалқы ауыл шаруашылығы, көлік шаруашылығының бар
болуы. Осы бөлімшелер бойынша жасалған баланс негізгі емес қызмет балансы
деп аталады.
Егер осы бөлімшелер бойынша баланс жасалмайтын болса, онда олардың
қызметтері тиісті баптарды қосу жолымен негізгі қызмет балансында
көрсетіледі.
Меншік нысандарына байланысты баланстар мемлекеттік, жергілікті басқару
(муниципалдың), кооперативтік, ұжымдық, жеке, аралас және біріккен
кәсіпорындардың баланстары болып бөлінеді.
Бейнелену көлемі бойынша баланстар былай бөлінеді:
а) дербес; ә) жеке.
Дербес баланс заңды тұлғалар болып табылатын кәсіпорындарда болады.
Жеке балансты кәсіпорындардыд құрылымдың бөлімшелері (цехтар, филиалдар
және т.б. жасайды.
7. Тазарту тесілі бойынша баланстар баланс-брутто, баланс-нетто болып
келеді.
Баланс-брутто - реттеуші баптарды қосатын бухгалтерлік баланс (Негізгі
құралдардың тозуы, Материалдық емес активтердің амортизациясы);
Баланс-нетто - реттеуші баптарсыз жасалған бухгалтерлік баланс.
Бухгалтерлік баланс мекеменің қаржылық есептілігінің негізгі нысаны
болып табылады. Ол мекемелердің белгілі бір күнгі жағдай бойынша
активтерін, міндеттемелері мен капиталын көрсетеді. Қаржылық жағдайды
бағалаумен тікелей байланысты қаржылық есептіліктің элементтері активтер,
міндеттемелер және капитал болып табылады.
Активтер – бұл дара кәсіпкер немесе мекеме өткен оқиғалар нәтижесінде
былап отырған, болашта экономикалық пайда алу күтілетін ресурстар. Активте
жасалған болаш экономикалық пайда – бұл мекемеге ақша қаражатының және
олардың баламасының түсуіне тікелей немесе жанама ықпал ету мүмкіндігі.
ақшалай қаражаттың мұндай түсімдері активтерді пайдалану немесе сату
салдарынан болуы мүмкін. Бұл түсім мекеменің негізгі қызметінің бөлігі
ретінде көрсетіледі.
Мекеменің активтері оларды сатып алу немесе жасау және басқа өткен
оқиғалардың нәтижесінде, сондай – ақысыз (өтеусіз) түсудің нәтижесінде
пайда болады. Көп активтердің экономикалық (физикалық) нысаны (негізгі
құралдар, қорлар және т.б.) бар болуы мүмкін, бір физикалық нысан активті
анықтамайды. Мысалы, материалдық емес активтер (патенттер, тауарлық
белгілер және т.б.), сондай – дебиторлық қарыздар да активтер болып
табылады, егер мекеме келешекте олардан экономикалық пайданың құйылуын
күтсе және олар оның былауына алынса.
Активтердің болуын айқындаған кезде меншік құқығы міндетті болып
табылмайды. Мысалы, жолдау құқығында иеленген мүлік, егер мекеме осы
мүліктен түседі деп күтілетін пайданы былайтын жағдайда актив болып
саналады.
Активтерге сондай – қаржылық инвестициялар, ақақшалай қаражаттар және
т.б жатады. Активтер өнімді (жұмысты, тауарды, қызметті өткізуге) өндіру
және өткізу үшін, өндірісті басқаруға және басқа да мақсаттарға
пайдаланылады.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға қысқа мерзімді активтер саны
3154515 мың теңгені құрады (100 жол), ал ұзақақ мерзімді активтердің саны
3249205 мың теңгені құраған болса (200 жол), 31 желтоқсанға 2015 жылға
қысқа мерзімді активтер саны 4216200 мың теңгені құрады (100 жол), ал ұзақ
мерзімді активтердің саны 4866070 мың теңгені құраған (200жол). Демек,
кәсіпорын жағдайы жақсарған. (Қосымша А)
Міндеттемелер – бұл дара кәсіпкердің немесе мекеменің өткен оқиғалардан
туындайтын мойнында тұрған міндеттері, оны реттеу экономикалық пайданы
қамтитын ресурстардың шығып қалуына әкеп соғады. Мысалы, негізгі
құралдарды, қорларды сатып алу және қызметтерді қабылдау акысы төленуге
тиісті есеп айырысу шоттарының пайда болуын тудырады (егер тек олардың
ақысы алдын-ала төленбесе немесе төленуі белгіленіп қойылмаса ғана),
қарыздар (кредиттер) алу оларды қайтару міндеттемесін тудырады.
Міндеттемелердің ажырамас сипаттамасы мекемеде нені болмасын, қандай да
болмасын белгілі бір түрде әрекет ететін немесе қолданатын міндеттемелердің
бар болуы болып табылады. Міндеттемелер қандай да болмасын заңды тұлғадан
шыққан, сол сияқты тәжірибеден (практикадан) алынған болуы мүмкін. Заңды
міндеттемелер міндетті шарттан немесе заңнамалық шарттан шығады және
мәжбүрлі тәртіппен орындалуы мүмкін. Тәжірибеден (практикадан) шығатын
міндеттемелер – мынандай жағдайларда мекеменің іс - әрекетінен туындайтын
міндеттемелер:
саясат немесе жеткілікті түрде нақтылы ағымдағы өтініш деп жарияланған
өткен қызметтің орныққан тәжірибесінде (практикасында) мекеме басқа
тараптарға ол өзіне белгілі бір міндеттерді қабылдайтындығын көрсетсе;
нәтижесінде мекеме осы тараптарда өзіне қабылдаған міндеттерді
орындайтындығына қатысты негізделген күтулер жасаса.
Міндеттемелер жарғы немесе шарт талаптарының нәтижесі ретінде күшіне
енуі мүмкін. Мысалы, алынған қорлар мен көрсетілген қызметтер үшін
төленетін сома. Міндеттемелер сондай – әдеттегі іскерлік тәжірибе
(практика), дағды және жақсы қарым - қатынастарды ұстап отыру немесе тура
жолымен қимылдау ниеті барысында пайда болады. Егер мекеме өз өнімінің
олқылықтарын тіпті кепілдік мерзімі етіп кеткеннен кейін де түзетпек болса,
қазірдің өзінде сатылып кеткен тауарларға қатысты жұмсалатын сома берешек
болып табылады.
Кейде міндеттемелер тек шамалаған деңгейдегі дәлдікпен өлшенуі мүмкін.
Кейбір мекемелер бұл міндеттемелерді резерв ретінде қарайды. Оларға
қолданыстағы кепілдік міндеттемелер бойынша төлемдерді қамтамасыз ету
құрылған резервтер, негізгі құралдарды жөндеу бойынша резервтер,
еңбеккерлерге кезекші демалыс ақысын төлеу резервы және т.с.с.
Міндеттемелердің қазіргі және болашақ кезеңдерде болатындарының ара –
жігін ажырата білу қажет. Мекеме басшысының болашақта активтер сатып алу
жөніндегі шешімі міндеттемелердің пайда болуына себеп бола алмайды.
Міндеттемелер, әдетте, актив алынғанда немесе мекеме активті сатып алу
туралы келісімге қосылғанда ғана пайда болады.
Қолданыстағы міндеттемелердің өтелуі, әдетте, басқа тараптың шағымдарын
қанағаттандыру үшін мекеменің экономикалық пайдаларды бейнелерін өзіне
тартып отырады. Міндеттемелерді өтеу әртүрлі тәсілдермен:
ақысын төлеу;
өзге активтерді беру;
қызмет көрсету;
бұл міндеттерді басқа міндеттемелермен ауыстыру;
міндеттемелерді жеке капиталға ауыстыру арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Міндеттемелер, сондай – қарыз (кредит) берушінің өзінің құқықтарынан
ерекше немесе мәжбүрлі бас тартуы сияқты басқа да құралдармен өтелуі
мүмкін.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға қысқа мерзімді міндеттемелер саны
4694774 мың теңгені құрады (300 жол), ал ұзақақ мерзімді міндеттемелердің
саны 434230 мың теңгені құраған болса (400 жол), 31 желтоқсанға 2015 жылға
қысқа мерзімді міндеттемелер саны 4403283 мың теңгені құрады (300 жол), ал
ұзақақ мерзімді міндеттемелердің саны 3272459 мың теңгені құраған (400
жол). Демек, кәсіпорын міндеттемелері азайған өткен жылға қарағанда.
(Қосымша А)
Капитал – бұл танылған міндеттемелерді танылған активтердің құнынан
шегеру нәтижесінде пайда болған қалдық. Бухгалтерлік есепте және баланста
Капитал бөлімі кіші сыныпшаларға бөлінуі мүмкін. Мысалы, акционерлік
қоғамда капитал мынандай сыныпшалар бойынша көрсетіледі: жарғылық капитал,
төленбеген капитал, сатып алынған меншікті үлес құралдары, эмиссиялық
кіріс, резервтік капитал, бөлінбеген пайда, қорытынды пайда. Мұндай
сыныптаулар, олар мекеменің капиталын бөлу немесе өзгеше пайдалану
қабілетінің құқықтық көрсеткіштері немесе басқа да шектеулер болғанда,
шешім қабылдаған кезде қаржылық есептілікті пайдаланушылар үшін маңызды
болуы мүмкін. Олар сондай-ақақ өз меншігіне пайыздар алу құқығы бар
тараптардың дивидендтер (таза кірістін бөлігін) алуға немесе мүліктің бір
бөлігінің құқын төлеуге қатысты әр түрлі құқықтары болып отырғанын көрсетуі
мүмкін.
Бухгалтерлік баланстағы капиталдың мөлшері активтер мен
міндеттемелердің құнын бағалауға байланысты болады және мекеменің қаржылық
тұрақтылығын көрсетеді.
Әдеттегіндей, капиталдың жалпы көлемі қоғамның акцияларының жалпы
нарықтық құнына немесе сомасына сирек тура келеді, соңғы таза активтерді
бөлшектеп немесе қолданыстағы мүліктік кешенді барлық мекеме ретінде
сатудан алынуы мүмкін.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға капитал жиыны 1274716 мың теңгені
құрады (500 жол), ал 1 қаңтарға 2015 жылға капитал жиыны 1406528 мың
теңгені құрады (500 жол), Демек, кәсіпорын капитал мөлшері көбейген өткен
жылға қарағанда. (Қосымша А)
Бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелер қысқа мерзімді және
ұзақ мерзімді болып сыныпталады.
Мекеме жоғарыда аталған Халықаралық қаржы есептілігінің стандартына
және Ұлттық қаржылық есептілік стандартына сәйкес тікелей баланстағы жеке
бөлімдер ретінде, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтерді және қысқа
мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелерді ұсынуға міндетті, бұған
өтімділік негізінде бөлу сенімді әрі неғұрлым мәнді болып табылатын осындай
ақпарат беру реттері кірмейді. Осы ерекшілік қолданылған кезде барлық
активтер мен міндеттемелер міндетті түрде тұтас алғанда олардың
өтімділігіне қарай ұсынылуға тиіс.
Қабылданған ұсыну әдісіне қарамастан, өтелуі немесе орнын толтыру
баланс күнінен кейін он екі айдан аспайтын және баланс күнінен кейін он екі
айдан асатын мерзімнің ішінде күтіліп отырған соманы біріктіретін активтер
мен міндеттемелердің осындай әрбір желілік бабы бойынша мекеме өтелуі
немесе орнын толтыру он екі айдан астам мерзім өткеннен кейін күтіліп
отырған соманы ашып көрсетуге міндетті.
Егер мекеме дәл анықталған операциялық кезеңнің барысында тауарлар мен
қызмет көрсетулерді жеткізсе, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер
мен міндеттемелерді баланстың өзінде бөлек сыныптау айналым капиталы
ретінде Тұрақты жұмыс істейтін таза активтерді мекеменің ұзақ мерзімді
операцияларында пайдаланатындардан бөлу жолымен пайдалы ақпаратты
қамтамасыз етеді. Бұл сондай – ағымдағы операциялық кезеңде іске асыру
көзделіп отырған активтерді және осы кезең ішінде өтелуге тиісті
міндеттемелерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Активтер мен міндеттемелерді өткізудің күтіліп отырған мерзімдері
туралы ақпарат мекеменің өтімділігі мен төлем қабілетін бағалау үшін
пайдалы. 32 – Қаржы құралдары - ақпаратты ашу және беру IAS Халықаралық
қаржы есепшілігінің стандарты бойынша қаржы активтері мен қаржы
міндеттемелерін өтеу күндері туралы ақпараттың ашып көрсетілуін талап
етеді. Қаржы активтері сауда және басқа да дебиторлық берешекті қамтиды, ал
қаржы міндеттемелері сауда және басқа да кредиторлық берешекті қамтиды.
Қорлар мен бағалау міндеттемелері сияқты ақшалай емес активтер мен
міндеттемелердің орнын толтырудың және өтеудің есептеу күндері туралы
ақпарат та, активтер мен міндеттемелер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
болып бөліну – бөлінбеуіне қарамастан, пайдалы. Мысалы, мекеме баланс
күнінен бастап он екі айдан асатын мерзімнен кейін орнын толтыруды күтіп
отырған қорлар сомасын ашып көрсетеді.
1.2.Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны
Бухгалтерлік баланс актив және пассивтен тұратын кесте болып көрінеді.
Оның ықшамдалған нысаны төменде келтірілген.
Баланстың активінде мекеменің мүліктері, оның келешекте экономикалық
пайда әкелетін мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар
көрсетіледі. Оларға жатқызылады, мысалы, негізгі құралдар, материалдық емес
активтер,ақшалай қаражаттар, инвестициялар және т.б. баланстың пассивінде
капитал мен міндеттемелер көрсетіледі.
Жалпы ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға балансы 6403720 мың теңгені
құрады (100 жол + 200 жол) және (300 жол + 400 жол + 500 жол), ал 31
желтоқсанға 2015 жылға балансы 9082270 мың теңгені құрады (100 жол + 200
жол) және (300 жол + 400 жол + 500 жол). Демек, кәсіпорын балансы көбейген
өткен жылға қарағанда. (Қосымша А)
Бухгалтерлік баланстың көрінісі №1 кестеде көрсетілген.
Кесте 1
Бухгалтерлік баланс.
Қазақстан Республикасы
Қаржы министрінiң
2010 жылғы 20 тамыздағы
№ 422 бұйрығына
Үлгі 1
Ұйымның атауы: ЖШС Маяк
Ұйымның қызмет түрі: экономикалық ғылыми зерттеулер
Ұйымдық-құқықтық нысаны: ЖШС
Есеп беру түрі: қаржылық есептілік
Қызметкерлердің ортаақша жылдық саны: 350 адам
Ұйымның заңды мекен-жайы: Жезқазған қ. Сары-Арқа 82 Экономика үйі
2015 жылдың 31 желтоқсан қалыптасқан жағдайы бойынша
Бухгалтерлік баланс
(мың. теңге)
Активтер Жол Есепті Есепті
коды кезеңнің кезеңнің
соңына басына
1 2 3 4
I. Қысқа мерзімді активтер:
Ақақша қаражаттары және олардың баламалары010 15758 174280
Сатуға арналған қаржылық активтер 011
Қаржылық аспаптар туындылары 012
Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен 013
есептелетін қаржылық активтер
Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер014
Өзге де қысқа мерзімді қаржылық активтер 015
Қысқа мерзімді саудалық және басқа да 016 1108188 1038015
дебиторлық қарыз
Ағымдағы табыс салығы 017 102350 154831
Қорлар 018 2557485 956914
Өзге де қысқа мерзімді активтер 019 432419 830475
Қысқа мерзімді активтердің барлығы 100 4216200 3154515
(010-нан 019-ға дейінгі жолдар сомасы)
Сатуға арналған активтер (немесе шығымды 101
топтар)
II. Ұзақ мерзімді активтер
Сатуға арналған қаржылық активтер 110
Қаржылық аспаптар туындылары 111
Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен 112
есептелетін қаржылық активтер
Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер113
Өзге де ұзақ мерзімді қаржылық активтер 114 30 30
Ұзақ мерзімді саудалық және өзге де 115 2725822
дебиторлық қарыз
Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін 116
инвестициялар
Инвестициялық мүлік 117
Негізгі құралдар 118 1911811 3184492
Биологиялық активтер 119
Барлау және бағалау активтері 120
Материалдық емес активтер 121 2120 2092
Кейінге қалдырылған салық активтері 122
Өзге де ұзақ мерзімді активтер 123 226287 62591
Ұзақ мерзімді активтердің барлығы (110-нан200 4866070 3249205
123-ке дейінгі жолдар сомасы)
Баланс (100 жол + 101 жол + 200 жол) 9082270 6403720
Міндеттемелер және капитал Жол Есепті Есепті
коды кезеңнің кезеңнің
соңына басына
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қарыздар 210 1440420 1607181
Қаржылық аспаптар туындылары 211
Өзге де қысқа мерзімді қаржылық 212
міндеттемелер
Қысқа мерзімді саудалық және басқа да 213 2346926 2763497
кредиторлық қарыз
Қысқа мерзімді қорлар (резервтер) 214
Табыс салығы бойынша ағымдағы салықтық 215
міндеттемелер
Қызметкерлерге сыйақылар 216 39594
Өзге де қысқа мерзімді міндеттемелер 217 576343 324096
Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы 300 4403283 4694774
(210-нан 217-ге дейінгі жолдар сомасы)
Сатуға арналған шығымды топтардың 301
міндеттемелері
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Қарыздар 310 2384274 363158
Қаржылық аспаптар туындылары 311
Өзге де ұзақ мерзімді қаржылық 312
міндеттемелер
Ұзақ мерзімді саудалық және ӛзге де 313
кредиторлық қарыз
Ұзақ мерзімді резервтер 314
Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері 315 143698 71072
Өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер 316 744487
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің барлығы 400 3272459 434230
(310-нан 316-ға дейінгі жолдар бойынша)
V. Капитал
Жарғылық (акционерлік) капитал 410 553172 553172
Эмиссиялық табыс 411 -4236 -4236
Сатып алынған меншікті үлестік аспаптар 412
Резервтер 413 19858 19858
Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) 414 837734 705922
Бас ұйымның меншік иелеріне жататын 420
капиталдың барлығы (410-нан 414-ке дейінгі
жолдар сомасы)
Тексерілмейтін меншік иелерінің үлесі 421
Барлығы капитал (420 жол +- 421 жол) 500 1406528 1274716
Баланс (300 жол + 301 жол+ 400 жол + 500 9082270 6403720
жол)
Жетекші
(аты-жөні) (қолы)
Бас бухгалтер
(аты-жөні) (қолы)
Мөр орны
Балансында жеке жолмен көрсетілген және ақшалай шаққандағы активтердің,
капитал мен міндеттемелердің әрбір элементі (түрі) баланстың баптары деп
аталады. Баланстың актив пен пассивтің баптары мекеменің баланс жасау
күніне иелігінде болған мүліктердің жеке түрлері мен олардың қалыптасу
көздерінің күйін көрсетеді.
Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептіліктің басқа нысандарын толтыру
үшін негіздеме болып Бас кітап немесе Бас кітап машинограммадан алынған
жинақтамалы шоттардың дебеті және кредиті бойынша есепті кезеңнің басындағы
және соңындағы қалдықтар (сальдо) және оралымдары саналады. Баланстың
кейбір баптары толтырудың ерекшеліктері бар, өйткені олардың сомалары
бірнеше шоттардың (дебиторлық берешек, келешек кезеңдердің шығыстары және
т.б.) қалдықтарының (сальдосы) сомаларынан құралады. Сондықтан бухгалтерлік
балансын (баланстың) жасаудың кейбір маңызды жерлеріне тоқталайық.
Баланстың активтері мен пассивтерінің баптарының құрылымы белгілі
қағидаттарға (принциптерге) бағынышты. Активтердің баптары өтімділік
дәрежесіне қарай өтімділіксізден (негізігі құралдар, материалдық емес
активтер, және т.б.) анағұрлым өтімділігі бар (қорлар,ақшалай қаражаттары
және т.б.) қарай орналасқан. Өтімділік дәрежесі баланстің активтерінің
ақшалай қаражаттарға айналдыру жылдамдығын сипаттайды. Аталған қағидатқа
(принципке) сәйкес баланс активтерінің баптары екі бөлімге біріктірілген:
І Қысқа мерзімді активтер
ІІ Ұзақ мерзімді активтер
Қысқа мерзімді активтер. Актив, егер мынадай өлшемдердің кез келгенін
қанағаттандырса, міндетті түрде айналымдық актив ретінде сыныпталуға тиіс:
- оны өткізу көзделсе, не ол кәсіпорынның әдеттегі операциялық кезеңінің
барысында сатуға немесе пайдалануға арналса;
- ол негізінен сауда мақсаттарына арналса;
- оны есепті күннен кейін он екі ай ішінде сату ұйғарылса;
- ол ақшалай қаражаттар немесе ақшалай қаражаттардың баламалары нысанында
болса, бұған есепті күннен кейін, ең болмағанда, он екі айдың ішінде
қандай да болсын міндеттеменің орнын толтыру үшін оны айырбастауға немесе
пайдалануға тиым салынған реттер кірмейді.
Қалған активтердің барлығы міндетті түрде ұзақ мерзімді активтер
ретінде сыныпталуға тиіс.
І Қысқа мерзімді активтер бөлімі мекеменің ағымдағы қаржылық –
шаруашылық қызметін жүргізу үшін арналған аз өтімді ( қорлар, дайын өнім
және т.б.) және жоғары өтімді қаражаттарды (алдағы кезеңдердің шығыстары,
дебиторлық берешек, қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар және ақшалай
қаражаттар) біріктіреді:
– ақша қаражаттары және олардың баламалары
– Сатуға арналған қаржылық активтер
– Қаржылық аспаптар туындылары
– Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен есептелетін қаржылық
активтер
– Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер
– Өзге де қысқа мерзімді қаржылық активтер
– Қысқа мерзімді саудалық және басқа да дебиторлық қарыз
– Ағымдағы табыс салығы
– Қорлар
– Өзге де қысқа мерзімді активтер
ақша қаражаттары және олардың баламалары бабы бойынша келесі шоттарда
есепке алынған ақшалай қаражаттары қалдықтарының жалпы сомасы көрсетіледі:
1010 Кассадағы ақша қаражаты, 1020 Жолдағы ақша қаражаты, 1030
Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты, 1040 Карт- шоттардағы ақша
қаражаты, 1050 Жин шоттардағы ақша қаражаты, 1060 Өзге ақша қаражаты.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға ақша қаражаттары және олардың
баламалары бабы бойынша 174280 мың теңгені құрады (010 жол), ал 31
желтоқсанға 2015 жылға ақша қаражаттары және олардың баламалары бабы
бойынша 15758 мың теңгені құрады ( 010 жол). Демек, кәсіпорын ақша
қаражаттары және олардың баламалары азайған өткен жылға қарағанда.
(Қосымша А)
Сатуға арналған қаржылық активтер, Қаржылық аспаптар туындылары,
Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен есептелетін қаржылық активтер,
Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер, Өзге де қысқа мерзімді
қаржылық активтер баптары бойынша мекеменің басқа мекеменің құнды
қағаздарын (акциялар мен облигацияларын сатып алу); мемлекеттік және
жергілікті органдардың облигацияларын; бірлескен қызмет туралы келісім–шарт
бойынша салымдар ретінде енгізілген ақшалай қаражаттар мен мүліктер; басқа
мекемелерге берілген қарыздары көрсетіледі. Жаңа жылдың 1 қаңтарына жай-
күйі бойынша баланстың осы бабы түгендеудің нәтижелерімен расталуы керек.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік есептің келесі
шоттарында есепке алынады: 1110 Қысқа мерзімді ұсынылған қарыздар, 1120
Саудаға арналған қысқа мерзімді қаржы активтері, 1130 Өтеуге дейін
ұсталынатын қысқа мерзімді инвестициялар, 1140 Сату үшін қолда бар қысқа
мерзімді қаржы инвестициялары, 1150 Өзге қысқа мерзімді қаржы
инвестициялары.
ЖШС Маяк инвестициялар болмаған.
Қысқа мерзімді саудалық және басқа да дебиторлық қарыз бабы бойынша
келесі шоттарда есепке алынған мекемеге берешегінің жалпы сомасы
көрсетіледі.: 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі, 1220 Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық
берешегі, 1230 Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі, 1240 Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелердің қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі,1250 Қызметкерлердің қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі 1260 Жалдау бойынша қысқа мерзімді дебиторлық
берешек, 1270 Алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар, 1280 Өзге қысқа
мерзімді дебиторлық берешек.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Қысқа мерзімді саудалық және
басқа да дебиторлық қарыз бабы бойынша 1038015 мың теңгені құрады (016
жол), ал 31 желтоқсанға 2015 жылға Қысқа мерзімді саудалық және басқа да
дебиторлық қарыз бабы бойынша 1108188 мың теңгені құрады (016 жол). Демек,
кәсіпорын Қысқа мерзімді саудалық және басқа да дебиторлық қарыз көбейген
өткен жылға қарағанда. (Қосымша А)
Ағымдағы табыс салығы бабы бойынша келесі шоттарда есепке алынған
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер көрсетіледі:
1410 Корпорациялық табыс салығы, 1420 Қосылған құн салығы, 1430 Өзге
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Ағымдағы табыс салығы бабы
бойынша 154831 мың теңгені құрады (017 жол), ал 31 желтоқсанға 2015 жылға
Ағымдағы табыс салығы бабы бойынша 102350 мың теңгені құрады (017 жол).
Демек, кәсіпорын Ағымдағы табыс салығы азайған өткен жылға қарағанда.
(Қосымша А)
Қорлар бабы бойынша келесі шоттардағы материалдық құндылықтардың
қалдықтарының нақты өзіндік құны көрсетіледі: 1310 Шикізат және
материалдар, 1320 Дайын өнім, 1330 Тауарлар, 1340 Аяқталмаған
өндіріс, 1350 Өзге қорлар.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Қорлар бабы бойынша 956914 мың
теңгені құрады (018 жол), ал 31 желтоқсанға 2015 жылға Қорлар бабы
бойынша 2557485 мың теңгені құрады (018 жол). Демек, кәсіпорын Қорлары
көбейген өткен жылға қарағанда. (Қосымша А)
Өзге де қысқа мерзімді активтер бабы бойынша келесі шоттарда есепке
алынған берілген қысқа мерзімді аванстардың қалдығы, мекеменің осы есепті
жылда жасаған, бір келесі жылға жатқызылатын шығыстары және басқа да қысқа
мерзімді активтердің қалдықтары көрсетіледі: 1610 Берілген қысқа мерзімді
аванстар, 1620 Алдағы кезеңдердің шығыстары, 1630 Өзге қысқа мерзімді
активтер
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Өзге де қысқа мерзімді активтер
бабы бойынша 830475 мың теңгені құрады (019 жол), ал 31 желтоқсанға 2015
жылға Өзге де қысқа мерзімді активтер бабы бойынша 432419 мың теңгені
құрады (019 жол). Демек, кәсіпорын Өзге де қысқа мерзімді активтер
азайған өткен жылға қарағанда. (Қосымша А)
І Қысқа мерзімді активтер бөлімінің барлық баптары толтырылғаннан
кейін бөлімнің жиынтық сомасы есептеледі, 100 жол (010 + 011 + 012 + 013 +
014 + 015 + 016 + 017 + 018 + 019). ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға
қысқа мерзімді активтер саны 3154515 мың теңгені құрады (100 жол), ал 31
желтоқсанға 2015 жылға қысқа мерзімді активтер саны 4216200 мың теңгені
құраған (100 жол). Демек, кәсіпорын жағдайы жақсарған. (Қосымша А)
ІІ Ұзақ мерзімді активтер бөлімінде мекеменің ұзақ уақыт қарамағында
болған және ұзақ мерзім бойында пайдаланған келесі мүліктер, мүліктік және
жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар көрсетіледі:
– Сатуға арналған қаржылық активтер
– Қаржылық аспаптар туындылары
– Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен есептелетін қаржылық
активтер
– Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер
– Өзге де ұзақ мерзімді қаржылық активтер
– Ұзақ мерзімді саудалық және өзге де дебиторлық қарыз
– Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін инвестициялар
– Инвестициялық мүлік
– Негізгі құралдар
– Биологиялық активтер
– Барлау және бағалау активтері
– Материалдық емес активтер
– Кейінге қалдырылған салық активтері
– Өзге де ұзақ мерзімді активтер ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар;
Сатуға арналған қаржылық активтер, Қаржылық аспаптар туындылары,
Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен есептелетін қаржылық активтер,
Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер, Өзге де қысқа мерзімді
қаржылық активтер баптары бойынша келесі шоттарда есепке алынған мекеменің
басқа мекемелердің бағалы қағаздары мен акцияларына салынған ұзақ мерзімді
қаржылар туралы деректер көрсетіледі: 2010 Ұзақ мерзімді берілген
қарыздар, 2020 Өтеуге дейін ұсталатын ұзақ мерзімді инвестициялар, 2030
Сату үшін қолда бар ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар, 2040 Өзге ұзақ
мерзімді қаржылық инвестициялар.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Ұзақ мерзімді қаржылық
инвестициялар бабы бойынша 30 мың. мың теңгені құрады (114 жол), ал 31
желтоқсанға 2015 жылға Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар бабы бойынша
30 мың. мың теңгені құрады (114 жол). Демек, кәсіпорын Ұзақ мерзімді
қаржылық инвестициялар өзгеріссіз қалған. (Қосымша А)
Ұзақ мерзімді саудалық және өзге де дебиторлық қарыз бабы бойынша
келесі шоттарда есепке алынатын пайда болған сәттен бастап 1 жылдан асатын
дебиторлық берешек туралы деректер көрсетіледі: 2110 Сатып алушылар мен
тапсырысшылардың ұзақ мерзімді берешегі, 2120 Еншілес ұйымдардың ұзақ
мерзімді дебиторлық берешегі, 2130 Қауымдастырылған және бірлескен
ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі, 2140 Филиалдар мен
құрылымдық бөлімшелердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі, 2150
Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі, 2160 Жалдау бойынша
ұзақ мерзімді дебиторлық берешек, 2170 Алуға арналған ұзақ мерзімді
сыйақылар, 2180 Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Ұзақ мерзімді саудалық және өзге
де дебиторлық қарыз бабы бойынша болмаған (115 жол), ал 31 желтоқсанға
2015 жылға Ұзақ мерзімді саудалық және өзге де дебиторлық қарыз бабы
бойынша 2725822мың теңгені құрады (115 жол). Демек, кәсіпорын Ұзақ
мерзімді саудалық және өзге де дебиторлық қарыз көбейген өткен жылға
қарағанда. (Қосымша А)
Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін инвестициялар бабы бойынша
2210 Үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын инвестициялар шотында есепке
алынған үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын қауымдастырылған және
тәуелді мекемелерге берілетін инвестиция туралы деректер көрсетіледі.
ЖШС Маяк -ы бойынша Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін
инвестициялар бабы бойынша мәліметтер болмаған.
Инвестициялық мүлік бабы бойынша 2310 Жылжымайтын мүліктерке
инвестициялар шотында есепке алынған мүліктердің баланстық құны
көрсетіледі.
ЖШС Маяк -ы бойынша Инвестициялық мүлік бабы бойынша мәліметтер
болмаған.
Негізгі құралдар бабы бойынша 2410 Негізгі құралдар шотында есепке
алынған негізгі құралдар баланстық құны бойынша көрсетіледі. Олардың
баланстық құны 16 Негізгі құралдар ХҚЕС(IAS) сәйкес бастапқы құны мен
жиналған амортизация және құнсызданудан жинакталған залал сомаларының
айырмасы ретінде анықталады.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Негізгі құралдар бабы бойынша
3184492 мың теңге құраған (118 жол), ал 31 желтоқсанға 2015 жылға Негізгі
құралдар бабы бойынша 1911811мың теңгені құрады (118 жол). Демек,
кәсіпорын Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектері азайған өткен жылға
қарағанда. (Қосымша А)
Биологиялық активтер бабы бойынша 2510 Өсімдіктер және 2520
Жануарлар шоттарында есепке алынған ауыл шаруашылық қызметімен байланысты
биологиялық активтер әділ құны бойынша көрсетіледі.
Барлау және бағалау активтері бабы бойынша 2610 Барлау және бағалау
активтері шотында есепке алынған минералдық ресурстарды барлау мен
бағалауға дейінгі қызмет барысында, сондай-ақ минералдық ресурстарды
өндірудің техникалық жағынан жүзеге асушылығы және коммерциялық орындылығы
айқын болғаннан кейін шеккен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан
халқына жолдауы Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге
қабілеттілік - экономикалық саясаттың басымдықтары туралы былай делінген:
2015 жылы мен Нұрлы жол инфрақұрылымдық даму бағдарламасын ұсындым.
Өткен 2 жыл ішінде бағдарлама өзін толық ақтады.
Биыл республикалық маңызы бар 4400 шақырым автожол құрылысы мен қайта
жаңғырту жұмыстары жүргізіледі. Жыл соңына дейін соның кем дегенде 600
шақырымы пайдалануға беріліп, кезең-кезеңімен ақылы жүйе енгізіледі.
Еліміздің көлік және транзит әлеуетін толық ашу үшін көрші елдермен
үйлесімді іс-қимыл қажет. Жүктердің еркін транзитін, көлік дәліздерін құру
мен оларды жаңғырту ісін қамтамасыз ету керек. Көлік инфрақұрылымын
басқаруға, қызмет көрсету деңгейін арттыруға және әкімшілік кедергілерді
жоюға ерекше көңіл аудару қажет. Транскаспий дәлізі бойынша тасымалдау
көлемінің ұлғаюына байланысты Құрық портын салудың екінші кезеңі –
автомобиль өткелі құрылысын іске асыруға кірісу қажет.
Урбанизация үдерісі құрылыс секторын дамыту қажеттігін алға тартып
отыр. Ол отандық экономиканың толыққанды драйверіне айналуға тиіс.
Жол, тұрғын үй және басқа да инфрақұрылым құрылысына инвестиция сала
отырып, біз қалаларымыздың ұзақ жылдарға дейін сыртқы және технологиялық
келбетін айқындайтынымызды ұмытпағанымыз жөн. Сондықтан құрылысқа да,
құрылыс материалдарын өндіру саласына да жаңа технологияларды енгізу керек.
Ол үшін бізде қазір жақсы мүмкіндіктер бар. [1]
Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында, соңғы жылдары еліміздің
экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты бухгалтерлік есептің
әдістемесі мен тәжірибесінде түбегейлі өзгерістер болды, яғни бүгінгі
таңдағы мәселеге үңілсек, Қазақстан Республикасында отандық бухгалтерлік
есептілік стандарттарынан халықаралық есеп стандарттарына көшті.
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234 “Бухгалтерлік
есеп пен қаржылық есептілік туралы” Заңына сәйкес ұйымның қаржылық
есептілігі мыналарды қамтиды:
1) бухгалтерлік баланс;
2) пайда мен залал туралы есеп;
3) ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп;
4) капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
5) түсіндірме жазба.
Қаржылық есептілік Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу
мен қаржылық есептілік туралы Заңына және 1 Халықаралық қаржылық есептілік
стандарттарының талаптарына сәйкес басқа да материалдармен толықтырылуы
мүмкін.
Қаржы есептілігі - ұйым қызметінің қаржы жағдайы мен қаржы нәтижелерін
құрылымдалған түрде ұсынылуы болып табылады. Жалпы мақсаттағы қаржы
есептілігінің мақсаты экономикалық шешімдер қабылдау кезінде
пайдаланушылардың кең тобы үшін пайдалы ұйымның қаржы жағдайы, қызмет
нәтижелері мен ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпарат беру болып
табылады. Қаржы есептілігі сондай-ақақ ұйым басшылығына сеніп тапсырылған
ресурстарды басқару нәтижелерін де көрсетеді. Мақсатқа жету үшін қаржы
есептілігі ұйымның мынадай көрсеткіштері туралы ақпарат береді: активтер;
міндеттемелер; капитал; кіріс пен шығысты қоса, табыс пен шығындар;
иегерлерге арналған аударымдар және дивидендтердің төленуі; және ақша
қаражатының қозғалысы.
Бұл ақпарат, қаржы есептілігіне ескертпелерге басқа ақпаратпен қатар,
пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражатының болашақтағы қозғалысын және, атап
айтқанда, олардың уақытқа бөлінуі айқындығына болжам жасауға көмектеседі.
Қаржы есептілігінің толық жинақтығы мыналарды қамтиды:
(а) кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай жөніндегі есептілік;
(b) кезең ішіндегі жиынтық табыс жөніндегі есептілік;
(c) кезең ішіндегі үлес өзгерістері жөніндегі есептілік;
(d) кезең ішіндегі ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі есептілік;
(e) есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын және
басқа да.
Қаржылық есептілік жүйесінде негізгі орынды бухгалтерлік баланс алады.
Актив пен пассив баптарының мазмұны сияқты, оның құрылысы да біздің
республикамызда күрделі өзгерістерге ұшырап, халықаралық стандарттардың
талаптарына жақындады. Нарықтық экономика жағдайында көптеген
пайдаланушылар балансқа ерекше көңіл аударып, “Баланс” ұйымның айнасы деген
сөз дәстүрлі болып кетті
Баланс – бұл шаруашылық кәсіпорнының ресурстары мен олардың құралу
көздерінің жағдайын ақшалай өлшеумен және белгілі бір уақыт сәтінде
көрсетіп беруге мүмкіндік жасайтын бухгалтерлік есеп әдістемесі. Баланста
ресурстар мен көздер, яғни актив пен пассив мейлінше анық ерекшеленеді.
Бухгалтерлік баланс шаруашылық ресурстарының қолда бар мөлшері мен
жағдайын және көздерін, олардың құралуын қортындылайтын тәсіл.
Баланс шаруашылық ресурстардың көздерінің топталуы мен көріну жағдайын
біріктірілген ақпарат түрінде камтамасыз етеді. Баланстың басқаша түрі
кәсіпорынды тарату мәселесі қойылғанда құрылады. Тарату балансы әдеттегі
баланстан негізінен өзінін мүліктік ресурстарын бағалаумен ерекшеленеді,
өйткені ол көп жағдайда алғашқы құнынан көрі неғұрлым төмен бағаланады.
Сөйтіп, баланс шаруашылық орынының кәсіпкерлік қызметіне қарай мазмұны
мен мақсаты бойынша ерекшелене алады. Баланс мазмұны мен құрылымын
кәсіпорын өзінше дербес белгілейді де, есеп саясатында бекітеді.
Сөйтіп, бухгалтерлік баланс актив пен пассив сияқты екі бөліктен
тұрады. Ол екі жақты таблица түріндегі көлбеу немесе тік форма бойынша
құрылуы мүмкін. Баланс құрылу формасын әр кәсіпорын өзі таңдап алады.
Бухгалтерлік баланстың құрылуы туралы сұрақ таза техника есебінен тыс
экономикалық және құқықтық мағынаға ие нарықтық экономика сұрақтарының
санына кіреді.
Нарыктық инфракұрылымы дамыған көптеген елдерде бухгалтерлік баланстың
формаларын заңдық реттеу ең алдымен баланстың материалдық мазмұнының (яғни
сандық мәліметтердің) нарықтық қатынас мүшелері үшін басты фактор болып
табылатындығымен байланысты.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – бухгалтерлік баланстың теориялық
негіздерін зерттеп, оның кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауының рөлі
және оның банкротқа ұшырау мүмкіндігін бағалау.
Осы мақсатқа сәйкес жұмыста келесі міндеттер қойылып, шешілген:
- бухгалтерлік баланстың пайда болу тарихы мен дамуын қарастыру;
- бухгалтерлік баланстың экономикалық мәні мен маңыздылығын ашу;
- нарық экономика жағдайындағы бухгалтерлік баланстың ролін анықтау;
- баланстық есеп берудің құрылымы мен мазмұнын ашу;
- басқарушылық шешімдер қабылдау үшін баланстық есеп беруді талдау;
- кәсіпорынның банкротқа ұшырау ықтималдылығын бағалауымен танысу.
Зерттеу негізі ретінде ЖШС Маяк алынды. Компания ЖШС Маяк келесі
қызмет түрлерін жүзеге асырады:
- Жолдың құрылысы, механикаландырылған қазба жұмысы: жоспарлау бағыт
карьерлерді қазуда, нығайту және топыр тығыздалу, дренаждық құрылғысы
- Жасанды құрылыстарды салу (көпірлер, су құбырлары, дренаж құрылымдар)
- Жол-құрылыс материалдарының әр түрлі пайдалана отырып жабындысы қоры
- Асфальт-бетон және темір цемент-бетон тротуарлардың орнату
- Бөгеттер, жолдарды жоғары жағалаулар беткейлерін нығайту
- Автомобиль жолдарының құрылысы
- Асфальт-бетон қоспаларын шығару
Қазіргі уақытта, барлық қажетті жол-құрылыс техникасын жабдықталған ЖШС
Маяк ауысқан жол салу және пайдалану кәсіпорны, Қазақмыс
Корпорациясы, байланысты қосалқы бөлімшелерімен өндірістік базасы, өз
кемелермен асфальт зауақытын аутсорсинг арқылы жанындағы битум, темір жол
тұйығы, сондай-ақақ осы жоғары білікті кадрларды ең маңызды құрамдас
бөліктерінің бірі.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негіздері – бұл заңдық актілер мен
нормативті құжаттар, атты отандық және шетелдік экономистердің
монографиялары, кезеңдік басылымдар, сонымен қатар зерттеліп отырған
объектінің есептік мәліметтері.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі болып 2017 жылы 31 қантар ҚР-ның
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы Қазақстанның үшінші
жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік, арнайы әдебиеттер, нормативті -
құқықтық заңдар тәжірибелік материал (ЖШС Маяк) және экономистердің
ғылыми еңбектері табылады., актілер, кезеңдік басылымдар, ережелер тағы
басқалар.
1 БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНС – ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПтіліктің НЕГІЗГІ ФОРМАСЫ РЕТІНДЕ
1.1 Бухгалтерлік баланс туралы түсінік
Баланс – бұл шаруашылық кәсіпорнының ресурстары мен олардың құралу
көздерінің жағдайын ақшалай өлшеумен және белгілі бір уақыт сәтінде
көрсетіп беруге мүмкіндік жасайтын бухгалтерлік есеп әдістемесі. Баланста
ресурстар мен көздер, яғни актив пен пассив мейлінше анық ерекшеленеді.
Бухгалтерлік баланс шаруашылық ресурстарының қолда бар мөлшері мен
жағдайын және көздерін, олардың құралуын қортындылайтын тәсіл.
Бухгалтерік баланс жылдық қаржылық есептіктің негізгі формасы болып
табылады.
Баланс шаруашылық ресурстардың көздерінің топталуы мен көріну жағдайын
біріктірілген ақпарат түрінде камтамасыз етеді. Баланстың басқаша түрі
кәсіпорынды тарату мәселесі қойылғанда құрылады. Тарату балансы әдеттегі
баланстан негізінен өзінін мүліктік ресурстарын бағалаумен ерекшеленеді,
өйткені ол көп жағдайда алғашқы құнынан көрі неғұрлым төмен бағаланады.
Активтер – кәсіпорынның қолында не бар екенін, яғни барлық құны бар
мүліктік және мүліктік емес игілігінің құнын көрсетеді.
Міндеттеме – берешеккердің несие берушінің пайдасына белгілі бір іс-
қимыл жасау немесе одан бастарту міндеті, ал несие беруші берешеккерден өз
міндетін орындауды талап етуге құқылы.
Капитал – бұл меншік иесінің активінен оның міндеттемелерін ұстағаннан
қалған игіліктер. [2]
Кәсіпорынның балансы белгілі бір мерзімге құрылады. Сонымен қоса
баланстардың бірнеше түрлері болады, олар бір-бірінен елеулі
айырмашылықтарымен ерекшеленеді.
Алғашқы баланс, ол кәсіпорын қызметінің басталуына бағындырылған.
Кәсіпорынның бағыныштылығына қарай баланс жаңадан құралған орындар және
бұрындары жұмыс істеген кәсіпорындардың баланстары болып бөлінеді. Бірінші
жағдайда кәсіпорынның балансы қарапайым болып келеді, өйткені мүліктердің
көпшілігі негізінен тек ақша қаражатынан тұрады.
Баланс шаруашылық ресурстардың көздерінің топталуы мен көріну жағдайын
біріктірілген ақпарат түрінде камтамасыз етеді. Баланстың басқаша түрі
кәсіпорынды тарату мәселесі қойылғанда құрылады.
Тарату балансы әдеттегі баланстан негізінен өзінін мүліктік ресурстарын
бағалаумен ерекшеленеді, өйткені ол көп жағдайда алғашқы құнынан көрі
неғұрлым төмен бағаланады. [3]
Сөйтіп, баланс шаруашылық орыннның кәсіпкерлік қызметіне қарай мазмұны
мен мақсаты бойынша ерекшелене алады. Баланс мазмұны мен құрылымын
кәсіпорын өзінше дербес белгілейді де, есеп саясатында бекітеді.
Сөйтіп, бухгалтерлік баланс актив пен міндеттемелер және капитал сияқты
екі бөліктен тұрады. Ол екі жақты таблица түріндегі көлбеу немесе тік форма
бойынша құрылуы мүмкін. Баланс құрылу формасын әр кәсіпорын өзі таңдап
алады.
Активтегі немесе міндеттемелер және капиталдағы ресурстардың әрбір түрі
баланс статьялары (баптары) деп аталады. Балансты оқу немесе талдау үшін
баланс активі мен міндеттемелер және капитал бөлімдерге бірігіп жеке
баптарға бөлінеді.
Баланс статьяларының орындары белгілі бір принциптерге бағынады, яғни
әр алуан ресурстар түрлерінің сипаты мен талдау мен аудит талаптары
белгілейді.
Активтер өздерінің өтімділік дәрежесіне қарай неғұрлым жоғары
өтімділіктен төменгі өтімділікке қарай орналасады. Пассивтер
міндеттемелердің жоғары жеделділіктен неғұрлым төменді жеделділікке қарай
орналасады.
Сөйтіп, белгілі бір мезгілде қаржы ресурстарының кез келген түрі қайсы
бір қүн ауқымымен сипатталады. Осындай барлық қүн ауқымдарының жинақтығы
сол ресурстардың жағдайын керсетеді, оның ақпараттык моделі болып табылады.
ақпараттық модель, (үлгі) қаржы ресурстарының жағдайы бухгалтерлік баланс
болып табылады.
Кәсіпорынның шаруашылық құралдары өндіріс саласына үздіксіз қатысады.
Оның барлық шаруашылық құралдарының (мүлкінің) шамасын анықтау үшін және
есепті кезеңге оларға экономикалық баға беру үшін әрі. қаржы-шаруашылық
қызметін жедел басқару үшін ербір кәсіпорынның өзінің шаруашылық құралдары
мен мүлкі туралы жалпылама мәліметтері болуы керек. Осындай жалпылау
бухгалтерлік балансты құру жолымен жүзеге асырылады. Бухгалтерлік баланстың
сан алуан түрлері бар. Бухгалтерлік баланстар мынадай белгілері бойынша
жіктеледі:
Құру уақыты бойынша;
Құрудың қайнар көздері бойынша;
Ақпараттар көлеміне байланысты;
Қызметінің сипатына байланысты;
Меншік нысандары бойынша;
Бейнелену көлемі бойынша;
Тазарту тәсілдері бойынша.
1. Бухгалтерлік баланстар құру уақыты бойынша мынадай болуы мүмкін:
а) кіріспе; ә) ағымдағы; б) таратылу; ) бөлу; г) қосылу.
Кіріспе балансты кәсіпорын алғаш рет құрылған кезде жасайды. Ол,
кәсіпорынның өз қызметін бастаған тұстағы құндылықтарын анықтайды.
Ағымдағы баланстар кәсіпорынның барлық қызмет ету уақыты бойында
жасалады. Олар өз кезегінде бастапқы, аралық және соңғы (қорытынды) болып
бөлінеді.
Бастапқы баланс есепті кезеңнің басына, ал соңғы балансы аяғына
құралады. Осыған орай, есепті кезеңнің соңғы балансы келесі жылдың бастапқы
балансы болып саналады.
Аралық баланстар жылдың басы мен аяғы арасындағы межеге құрылады.
Олардың соңғы баланстан айырмашылығы, біріншіден, соңғы балансқа баланстың
қандай да бір баптарын ашатын есеп беру нысандарының көпшілік бөлігі қоса
тіркеледі; екіншіден, аралық баланстар, тәртіп бойынша, ағымдағы
бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде ғана құрылады, ол кезде соңғы
балансты құрардың алдында баланстың барлық баптарына міндетті түрде
түгендеу жасалуы керек.
Таратылу балансы кәсіпорын таратылған және жабылған кезде жасалады.
Бөлу баланстары ірі кәсіпорынның бірнеше шағын құрылымдық бірліктерге
немесе құрылымдық бөлімшелерді басқа бір кәсіпорынға берген кезде жасалатын
баланс, бұл жағдайда балансты атауымызға болады.
Біріктіру балансын бірнеше кәсіпорындарды біріктірген кезде жасайды.
2. Балансты оны жасаудың қайнар кездері бойынша былай бөлуге болады:
а) инвентарлық; ә) кітаптық; б) бас.
Инвентарлық баланстар шаруашылық құралдарының тізімі негізінде ғана
құрылады. Мұндай баланстар бұрынғы қызмет еткен мүлік негізінде
кәсіпорынның құрылуы кезінде немесе кәсіпорынның өз нысанын өзгертуі
кезінде (мемлекеттік нысаннан акционерлік, біріккен нысандарға ауысу) талап
етіледі.
Кітаптық баланс тек қана ағымдағы бухгалтерлік есептің мәліметтері
негізінде оларды тексермей алдын-ала түгендеу жүргізу жолымен жасалады.
Бас балансты есеп мәліметтерінің және түгендеу жүргізу деректерінің
негізінде жасайды.
3. Баланстар ақпараттар көлеміне байланысты былай бөлінеді:
а) біртекті; ә) жинақ; б) топтастырылған жинақ.
Біртекті баланс тек бір ғана кәсіпорынның қызметін көрсетеді және
ағымдағы бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде жасалады.
Жинақ баланстарын бірнеше біртекті баланс баптарында есепте тұрған
сомаларды механикалық түрде қосу жолымен алады.
Топтастырылған жинақ балансы - экономикалық түрде бір-бірімен өзара
байланысты заңды дербес кәсіпорындардың баланстарын қосу жолымен жасалады.
Мұндай баланстарды холдингтік компаниялар (басқа компаниялардың былау акция
пакеттерін иеленушілер), өздерінің еншілес және тәуелді серіктестіктері бар
бас кәсіпорындар пайдаланады.
4. Қызметінің сипатына байланысты баланстар негізгі және негізгі емес
қызмет баланстары болып бөлінеді.
Негізгі қызмет балансы - кәсіпорынның бағытына және оның жарғысына
сәйкес жасалған баланс.
Негізгі емес қызмет балансы - кәсіпорынның құрамында тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылығы, қосалқы ауыл шаруашылығы, көлік шаруашылығының бар
болуы. Осы бөлімшелер бойынша жасалған баланс негізгі емес қызмет балансы
деп аталады.
Егер осы бөлімшелер бойынша баланс жасалмайтын болса, онда олардың
қызметтері тиісті баптарды қосу жолымен негізгі қызмет балансында
көрсетіледі.
Меншік нысандарына байланысты баланстар мемлекеттік, жергілікті басқару
(муниципалдың), кооперативтік, ұжымдық, жеке, аралас және біріккен
кәсіпорындардың баланстары болып бөлінеді.
Бейнелену көлемі бойынша баланстар былай бөлінеді:
а) дербес; ә) жеке.
Дербес баланс заңды тұлғалар болып табылатын кәсіпорындарда болады.
Жеке балансты кәсіпорындардыд құрылымдың бөлімшелері (цехтар, филиалдар
және т.б. жасайды.
7. Тазарту тесілі бойынша баланстар баланс-брутто, баланс-нетто болып
келеді.
Баланс-брутто - реттеуші баптарды қосатын бухгалтерлік баланс (Негізгі
құралдардың тозуы, Материалдық емес активтердің амортизациясы);
Баланс-нетто - реттеуші баптарсыз жасалған бухгалтерлік баланс.
Бухгалтерлік баланс мекеменің қаржылық есептілігінің негізгі нысаны
болып табылады. Ол мекемелердің белгілі бір күнгі жағдай бойынша
активтерін, міндеттемелері мен капиталын көрсетеді. Қаржылық жағдайды
бағалаумен тікелей байланысты қаржылық есептіліктің элементтері активтер,
міндеттемелер және капитал болып табылады.
Активтер – бұл дара кәсіпкер немесе мекеме өткен оқиғалар нәтижесінде
былап отырған, болашта экономикалық пайда алу күтілетін ресурстар. Активте
жасалған болаш экономикалық пайда – бұл мекемеге ақша қаражатының және
олардың баламасының түсуіне тікелей немесе жанама ықпал ету мүмкіндігі.
ақшалай қаражаттың мұндай түсімдері активтерді пайдалану немесе сату
салдарынан болуы мүмкін. Бұл түсім мекеменің негізгі қызметінің бөлігі
ретінде көрсетіледі.
Мекеменің активтері оларды сатып алу немесе жасау және басқа өткен
оқиғалардың нәтижесінде, сондай – ақысыз (өтеусіз) түсудің нәтижесінде
пайда болады. Көп активтердің экономикалық (физикалық) нысаны (негізгі
құралдар, қорлар және т.б.) бар болуы мүмкін, бір физикалық нысан активті
анықтамайды. Мысалы, материалдық емес активтер (патенттер, тауарлық
белгілер және т.б.), сондай – дебиторлық қарыздар да активтер болып
табылады, егер мекеме келешекте олардан экономикалық пайданың құйылуын
күтсе және олар оның былауына алынса.
Активтердің болуын айқындаған кезде меншік құқығы міндетті болып
табылмайды. Мысалы, жолдау құқығында иеленген мүлік, егер мекеме осы
мүліктен түседі деп күтілетін пайданы былайтын жағдайда актив болып
саналады.
Активтерге сондай – қаржылық инвестициялар, ақақшалай қаражаттар және
т.б жатады. Активтер өнімді (жұмысты, тауарды, қызметті өткізуге) өндіру
және өткізу үшін, өндірісті басқаруға және басқа да мақсаттарға
пайдаланылады.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға қысқа мерзімді активтер саны
3154515 мың теңгені құрады (100 жол), ал ұзақақ мерзімді активтердің саны
3249205 мың теңгені құраған болса (200 жол), 31 желтоқсанға 2015 жылға
қысқа мерзімді активтер саны 4216200 мың теңгені құрады (100 жол), ал ұзақ
мерзімді активтердің саны 4866070 мың теңгені құраған (200жол). Демек,
кәсіпорын жағдайы жақсарған. (Қосымша А)
Міндеттемелер – бұл дара кәсіпкердің немесе мекеменің өткен оқиғалардан
туындайтын мойнында тұрған міндеттері, оны реттеу экономикалық пайданы
қамтитын ресурстардың шығып қалуына әкеп соғады. Мысалы, негізгі
құралдарды, қорларды сатып алу және қызметтерді қабылдау акысы төленуге
тиісті есеп айырысу шоттарының пайда болуын тудырады (егер тек олардың
ақысы алдын-ала төленбесе немесе төленуі белгіленіп қойылмаса ғана),
қарыздар (кредиттер) алу оларды қайтару міндеттемесін тудырады.
Міндеттемелердің ажырамас сипаттамасы мекемеде нені болмасын, қандай да
болмасын белгілі бір түрде әрекет ететін немесе қолданатын міндеттемелердің
бар болуы болып табылады. Міндеттемелер қандай да болмасын заңды тұлғадан
шыққан, сол сияқты тәжірибеден (практикадан) алынған болуы мүмкін. Заңды
міндеттемелер міндетті шарттан немесе заңнамалық шарттан шығады және
мәжбүрлі тәртіппен орындалуы мүмкін. Тәжірибеден (практикадан) шығатын
міндеттемелер – мынандай жағдайларда мекеменің іс - әрекетінен туындайтын
міндеттемелер:
саясат немесе жеткілікті түрде нақтылы ағымдағы өтініш деп жарияланған
өткен қызметтің орныққан тәжірибесінде (практикасында) мекеме басқа
тараптарға ол өзіне белгілі бір міндеттерді қабылдайтындығын көрсетсе;
нәтижесінде мекеме осы тараптарда өзіне қабылдаған міндеттерді
орындайтындығына қатысты негізделген күтулер жасаса.
Міндеттемелер жарғы немесе шарт талаптарының нәтижесі ретінде күшіне
енуі мүмкін. Мысалы, алынған қорлар мен көрсетілген қызметтер үшін
төленетін сома. Міндеттемелер сондай – әдеттегі іскерлік тәжірибе
(практика), дағды және жақсы қарым - қатынастарды ұстап отыру немесе тура
жолымен қимылдау ниеті барысында пайда болады. Егер мекеме өз өнімінің
олқылықтарын тіпті кепілдік мерзімі етіп кеткеннен кейін де түзетпек болса,
қазірдің өзінде сатылып кеткен тауарларға қатысты жұмсалатын сома берешек
болып табылады.
Кейде міндеттемелер тек шамалаған деңгейдегі дәлдікпен өлшенуі мүмкін.
Кейбір мекемелер бұл міндеттемелерді резерв ретінде қарайды. Оларға
қолданыстағы кепілдік міндеттемелер бойынша төлемдерді қамтамасыз ету
құрылған резервтер, негізгі құралдарды жөндеу бойынша резервтер,
еңбеккерлерге кезекші демалыс ақысын төлеу резервы және т.с.с.
Міндеттемелердің қазіргі және болашақ кезеңдерде болатындарының ара –
жігін ажырата білу қажет. Мекеме басшысының болашақта активтер сатып алу
жөніндегі шешімі міндеттемелердің пайда болуына себеп бола алмайды.
Міндеттемелер, әдетте, актив алынғанда немесе мекеме активті сатып алу
туралы келісімге қосылғанда ғана пайда болады.
Қолданыстағы міндеттемелердің өтелуі, әдетте, басқа тараптың шағымдарын
қанағаттандыру үшін мекеменің экономикалық пайдаларды бейнелерін өзіне
тартып отырады. Міндеттемелерді өтеу әртүрлі тәсілдермен:
ақысын төлеу;
өзге активтерді беру;
қызмет көрсету;
бұл міндеттерді басқа міндеттемелермен ауыстыру;
міндеттемелерді жеке капиталға ауыстыру арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Міндеттемелер, сондай – қарыз (кредит) берушінің өзінің құқықтарынан
ерекше немесе мәжбүрлі бас тартуы сияқты басқа да құралдармен өтелуі
мүмкін.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға қысқа мерзімді міндеттемелер саны
4694774 мың теңгені құрады (300 жол), ал ұзақақ мерзімді міндеттемелердің
саны 434230 мың теңгені құраған болса (400 жол), 31 желтоқсанға 2015 жылға
қысқа мерзімді міндеттемелер саны 4403283 мың теңгені құрады (300 жол), ал
ұзақақ мерзімді міндеттемелердің саны 3272459 мың теңгені құраған (400
жол). Демек, кәсіпорын міндеттемелері азайған өткен жылға қарағанда.
(Қосымша А)
Капитал – бұл танылған міндеттемелерді танылған активтердің құнынан
шегеру нәтижесінде пайда болған қалдық. Бухгалтерлік есепте және баланста
Капитал бөлімі кіші сыныпшаларға бөлінуі мүмкін. Мысалы, акционерлік
қоғамда капитал мынандай сыныпшалар бойынша көрсетіледі: жарғылық капитал,
төленбеген капитал, сатып алынған меншікті үлес құралдары, эмиссиялық
кіріс, резервтік капитал, бөлінбеген пайда, қорытынды пайда. Мұндай
сыныптаулар, олар мекеменің капиталын бөлу немесе өзгеше пайдалану
қабілетінің құқықтық көрсеткіштері немесе басқа да шектеулер болғанда,
шешім қабылдаған кезде қаржылық есептілікті пайдаланушылар үшін маңызды
болуы мүмкін. Олар сондай-ақақ өз меншігіне пайыздар алу құқығы бар
тараптардың дивидендтер (таза кірістін бөлігін) алуға немесе мүліктің бір
бөлігінің құқын төлеуге қатысты әр түрлі құқықтары болып отырғанын көрсетуі
мүмкін.
Бухгалтерлік баланстағы капиталдың мөлшері активтер мен
міндеттемелердің құнын бағалауға байланысты болады және мекеменің қаржылық
тұрақтылығын көрсетеді.
Әдеттегіндей, капиталдың жалпы көлемі қоғамның акцияларының жалпы
нарықтық құнына немесе сомасына сирек тура келеді, соңғы таза активтерді
бөлшектеп немесе қолданыстағы мүліктік кешенді барлық мекеме ретінде
сатудан алынуы мүмкін.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға капитал жиыны 1274716 мың теңгені
құрады (500 жол), ал 1 қаңтарға 2015 жылға капитал жиыны 1406528 мың
теңгені құрады (500 жол), Демек, кәсіпорын капитал мөлшері көбейген өткен
жылға қарағанда. (Қосымша А)
Бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелер қысқа мерзімді және
ұзақ мерзімді болып сыныпталады.
Мекеме жоғарыда аталған Халықаралық қаржы есептілігінің стандартына
және Ұлттық қаржылық есептілік стандартына сәйкес тікелей баланстағы жеке
бөлімдер ретінде, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтерді және қысқа
мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелерді ұсынуға міндетті, бұған
өтімділік негізінде бөлу сенімді әрі неғұрлым мәнді болып табылатын осындай
ақпарат беру реттері кірмейді. Осы ерекшілік қолданылған кезде барлық
активтер мен міндеттемелер міндетті түрде тұтас алғанда олардың
өтімділігіне қарай ұсынылуға тиіс.
Қабылданған ұсыну әдісіне қарамастан, өтелуі немесе орнын толтыру
баланс күнінен кейін он екі айдан аспайтын және баланс күнінен кейін он екі
айдан асатын мерзімнің ішінде күтіліп отырған соманы біріктіретін активтер
мен міндеттемелердің осындай әрбір желілік бабы бойынша мекеме өтелуі
немесе орнын толтыру он екі айдан астам мерзім өткеннен кейін күтіліп
отырған соманы ашып көрсетуге міндетті.
Егер мекеме дәл анықталған операциялық кезеңнің барысында тауарлар мен
қызмет көрсетулерді жеткізсе, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер
мен міндеттемелерді баланстың өзінде бөлек сыныптау айналым капиталы
ретінде Тұрақты жұмыс істейтін таза активтерді мекеменің ұзақ мерзімді
операцияларында пайдаланатындардан бөлу жолымен пайдалы ақпаратты
қамтамасыз етеді. Бұл сондай – ағымдағы операциялық кезеңде іске асыру
көзделіп отырған активтерді және осы кезең ішінде өтелуге тиісті
міндеттемелерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Активтер мен міндеттемелерді өткізудің күтіліп отырған мерзімдері
туралы ақпарат мекеменің өтімділігі мен төлем қабілетін бағалау үшін
пайдалы. 32 – Қаржы құралдары - ақпаратты ашу және беру IAS Халықаралық
қаржы есепшілігінің стандарты бойынша қаржы активтері мен қаржы
міндеттемелерін өтеу күндері туралы ақпараттың ашып көрсетілуін талап
етеді. Қаржы активтері сауда және басқа да дебиторлық берешекті қамтиды, ал
қаржы міндеттемелері сауда және басқа да кредиторлық берешекті қамтиды.
Қорлар мен бағалау міндеттемелері сияқты ақшалай емес активтер мен
міндеттемелердің орнын толтырудың және өтеудің есептеу күндері туралы
ақпарат та, активтер мен міндеттемелер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
болып бөліну – бөлінбеуіне қарамастан, пайдалы. Мысалы, мекеме баланс
күнінен бастап он екі айдан асатын мерзімнен кейін орнын толтыруды күтіп
отырған қорлар сомасын ашып көрсетеді.
1.2.Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны
Бухгалтерлік баланс актив және пассивтен тұратын кесте болып көрінеді.
Оның ықшамдалған нысаны төменде келтірілген.
Баланстың активінде мекеменің мүліктері, оның келешекте экономикалық
пайда әкелетін мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар
көрсетіледі. Оларға жатқызылады, мысалы, негізгі құралдар, материалдық емес
активтер,ақшалай қаражаттар, инвестициялар және т.б. баланстың пассивінде
капитал мен міндеттемелер көрсетіледі.
Жалпы ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға балансы 6403720 мың теңгені
құрады (100 жол + 200 жол) және (300 жол + 400 жол + 500 жол), ал 31
желтоқсанға 2015 жылға балансы 9082270 мың теңгені құрады (100 жол + 200
жол) және (300 жол + 400 жол + 500 жол). Демек, кәсіпорын балансы көбейген
өткен жылға қарағанда. (Қосымша А)
Бухгалтерлік баланстың көрінісі №1 кестеде көрсетілген.
Кесте 1
Бухгалтерлік баланс.
Қазақстан Республикасы
Қаржы министрінiң
2010 жылғы 20 тамыздағы
№ 422 бұйрығына
Үлгі 1
Ұйымның атауы: ЖШС Маяк
Ұйымның қызмет түрі: экономикалық ғылыми зерттеулер
Ұйымдық-құқықтық нысаны: ЖШС
Есеп беру түрі: қаржылық есептілік
Қызметкерлердің ортаақша жылдық саны: 350 адам
Ұйымның заңды мекен-жайы: Жезқазған қ. Сары-Арқа 82 Экономика үйі
2015 жылдың 31 желтоқсан қалыптасқан жағдайы бойынша
Бухгалтерлік баланс
(мың. теңге)
Активтер Жол Есепті Есепті
коды кезеңнің кезеңнің
соңына басына
1 2 3 4
I. Қысқа мерзімді активтер:
Ақақша қаражаттары және олардың баламалары010 15758 174280
Сатуға арналған қаржылық активтер 011
Қаржылық аспаптар туындылары 012
Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен 013
есептелетін қаржылық активтер
Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер014
Өзге де қысқа мерзімді қаржылық активтер 015
Қысқа мерзімді саудалық және басқа да 016 1108188 1038015
дебиторлық қарыз
Ағымдағы табыс салығы 017 102350 154831
Қорлар 018 2557485 956914
Өзге де қысқа мерзімді активтер 019 432419 830475
Қысқа мерзімді активтердің барлығы 100 4216200 3154515
(010-нан 019-ға дейінгі жолдар сомасы)
Сатуға арналған активтер (немесе шығымды 101
топтар)
II. Ұзақ мерзімді активтер
Сатуға арналған қаржылық активтер 110
Қаржылық аспаптар туындылары 111
Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен 112
есептелетін қаржылық активтер
Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер113
Өзге де ұзақ мерзімді қаржылық активтер 114 30 30
Ұзақ мерзімді саудалық және өзге де 115 2725822
дебиторлық қарыз
Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін 116
инвестициялар
Инвестициялық мүлік 117
Негізгі құралдар 118 1911811 3184492
Биологиялық активтер 119
Барлау және бағалау активтері 120
Материалдық емес активтер 121 2120 2092
Кейінге қалдырылған салық активтері 122
Өзге де ұзақ мерзімді активтер 123 226287 62591
Ұзақ мерзімді активтердің барлығы (110-нан200 4866070 3249205
123-ке дейінгі жолдар сомасы)
Баланс (100 жол + 101 жол + 200 жол) 9082270 6403720
Міндеттемелер және капитал Жол Есепті Есепті
коды кезеңнің кезеңнің
соңына басына
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қарыздар 210 1440420 1607181
Қаржылық аспаптар туындылары 211
Өзге де қысқа мерзімді қаржылық 212
міндеттемелер
Қысқа мерзімді саудалық және басқа да 213 2346926 2763497
кредиторлық қарыз
Қысқа мерзімді қорлар (резервтер) 214
Табыс салығы бойынша ағымдағы салықтық 215
міндеттемелер
Қызметкерлерге сыйақылар 216 39594
Өзге де қысқа мерзімді міндеттемелер 217 576343 324096
Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы 300 4403283 4694774
(210-нан 217-ге дейінгі жолдар сомасы)
Сатуға арналған шығымды топтардың 301
міндеттемелері
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Қарыздар 310 2384274 363158
Қаржылық аспаптар туындылары 311
Өзге де ұзақ мерзімді қаржылық 312
міндеттемелер
Ұзақ мерзімді саудалық және ӛзге де 313
кредиторлық қарыз
Ұзақ мерзімді резервтер 314
Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері 315 143698 71072
Өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер 316 744487
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің барлығы 400 3272459 434230
(310-нан 316-ға дейінгі жолдар бойынша)
V. Капитал
Жарғылық (акционерлік) капитал 410 553172 553172
Эмиссиялық табыс 411 -4236 -4236
Сатып алынған меншікті үлестік аспаптар 412
Резервтер 413 19858 19858
Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) 414 837734 705922
Бас ұйымның меншік иелеріне жататын 420
капиталдың барлығы (410-нан 414-ке дейінгі
жолдар сомасы)
Тексерілмейтін меншік иелерінің үлесі 421
Барлығы капитал (420 жол +- 421 жол) 500 1406528 1274716
Баланс (300 жол + 301 жол+ 400 жол + 500 9082270 6403720
жол)
Жетекші
(аты-жөні) (қолы)
Бас бухгалтер
(аты-жөні) (қолы)
Мөр орны
Балансында жеке жолмен көрсетілген және ақшалай шаққандағы активтердің,
капитал мен міндеттемелердің әрбір элементі (түрі) баланстың баптары деп
аталады. Баланстың актив пен пассивтің баптары мекеменің баланс жасау
күніне иелігінде болған мүліктердің жеке түрлері мен олардың қалыптасу
көздерінің күйін көрсетеді.
Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептіліктің басқа нысандарын толтыру
үшін негіздеме болып Бас кітап немесе Бас кітап машинограммадан алынған
жинақтамалы шоттардың дебеті және кредиті бойынша есепті кезеңнің басындағы
және соңындағы қалдықтар (сальдо) және оралымдары саналады. Баланстың
кейбір баптары толтырудың ерекшеліктері бар, өйткені олардың сомалары
бірнеше шоттардың (дебиторлық берешек, келешек кезеңдердің шығыстары және
т.б.) қалдықтарының (сальдосы) сомаларынан құралады. Сондықтан бухгалтерлік
балансын (баланстың) жасаудың кейбір маңызды жерлеріне тоқталайық.
Баланстың активтері мен пассивтерінің баптарының құрылымы белгілі
қағидаттарға (принциптерге) бағынышты. Активтердің баптары өтімділік
дәрежесіне қарай өтімділіксізден (негізігі құралдар, материалдық емес
активтер, және т.б.) анағұрлым өтімділігі бар (қорлар,ақшалай қаражаттары
және т.б.) қарай орналасқан. Өтімділік дәрежесі баланстің активтерінің
ақшалай қаражаттарға айналдыру жылдамдығын сипаттайды. Аталған қағидатқа
(принципке) сәйкес баланс активтерінің баптары екі бөлімге біріктірілген:
І Қысқа мерзімді активтер
ІІ Ұзақ мерзімді активтер
Қысқа мерзімді активтер. Актив, егер мынадай өлшемдердің кез келгенін
қанағаттандырса, міндетті түрде айналымдық актив ретінде сыныпталуға тиіс:
- оны өткізу көзделсе, не ол кәсіпорынның әдеттегі операциялық кезеңінің
барысында сатуға немесе пайдалануға арналса;
- ол негізінен сауда мақсаттарына арналса;
- оны есепті күннен кейін он екі ай ішінде сату ұйғарылса;
- ол ақшалай қаражаттар немесе ақшалай қаражаттардың баламалары нысанында
болса, бұған есепті күннен кейін, ең болмағанда, он екі айдың ішінде
қандай да болсын міндеттеменің орнын толтыру үшін оны айырбастауға немесе
пайдалануға тиым салынған реттер кірмейді.
Қалған активтердің барлығы міндетті түрде ұзақ мерзімді активтер
ретінде сыныпталуға тиіс.
І Қысқа мерзімді активтер бөлімі мекеменің ағымдағы қаржылық –
шаруашылық қызметін жүргізу үшін арналған аз өтімді ( қорлар, дайын өнім
және т.б.) және жоғары өтімді қаражаттарды (алдағы кезеңдердің шығыстары,
дебиторлық берешек, қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар және ақшалай
қаражаттар) біріктіреді:
– ақша қаражаттары және олардың баламалары
– Сатуға арналған қаржылық активтер
– Қаржылық аспаптар туындылары
– Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен есептелетін қаржылық
активтер
– Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер
– Өзге де қысқа мерзімді қаржылық активтер
– Қысқа мерзімді саудалық және басқа да дебиторлық қарыз
– Ағымдағы табыс салығы
– Қорлар
– Өзге де қысқа мерзімді активтер
ақша қаражаттары және олардың баламалары бабы бойынша келесі шоттарда
есепке алынған ақшалай қаражаттары қалдықтарының жалпы сомасы көрсетіледі:
1010 Кассадағы ақша қаражаты, 1020 Жолдағы ақша қаражаты, 1030
Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты, 1040 Карт- шоттардағы ақша
қаражаты, 1050 Жин шоттардағы ақша қаражаты, 1060 Өзге ақша қаражаты.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға ақша қаражаттары және олардың
баламалары бабы бойынша 174280 мың теңгені құрады (010 жол), ал 31
желтоқсанға 2015 жылға ақша қаражаттары және олардың баламалары бабы
бойынша 15758 мың теңгені құрады ( 010 жол). Демек, кәсіпорын ақша
қаражаттары және олардың баламалары азайған өткен жылға қарағанда.
(Қосымша А)
Сатуға арналған қаржылық активтер, Қаржылық аспаптар туындылары,
Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен есептелетін қаржылық активтер,
Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер, Өзге де қысқа мерзімді
қаржылық активтер баптары бойынша мекеменің басқа мекеменің құнды
қағаздарын (акциялар мен облигацияларын сатып алу); мемлекеттік және
жергілікті органдардың облигацияларын; бірлескен қызмет туралы келісім–шарт
бойынша салымдар ретінде енгізілген ақшалай қаражаттар мен мүліктер; басқа
мекемелерге берілген қарыздары көрсетіледі. Жаңа жылдың 1 қаңтарына жай-
күйі бойынша баланстың осы бабы түгендеудің нәтижелерімен расталуы керек.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік есептің келесі
шоттарында есепке алынады: 1110 Қысқа мерзімді ұсынылған қарыздар, 1120
Саудаға арналған қысқа мерзімді қаржы активтері, 1130 Өтеуге дейін
ұсталынатын қысқа мерзімді инвестициялар, 1140 Сату үшін қолда бар қысқа
мерзімді қаржы инвестициялары, 1150 Өзге қысқа мерзімді қаржы
инвестициялары.
ЖШС Маяк инвестициялар болмаған.
Қысқа мерзімді саудалық және басқа да дебиторлық қарыз бабы бойынша
келесі шоттарда есепке алынған мекемеге берешегінің жалпы сомасы
көрсетіледі.: 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі, 1220 Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық
берешегі, 1230 Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі, 1240 Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелердің қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі,1250 Қызметкерлердің қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі 1260 Жалдау бойынша қысқа мерзімді дебиторлық
берешек, 1270 Алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар, 1280 Өзге қысқа
мерзімді дебиторлық берешек.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Қысқа мерзімді саудалық және
басқа да дебиторлық қарыз бабы бойынша 1038015 мың теңгені құрады (016
жол), ал 31 желтоқсанға 2015 жылға Қысқа мерзімді саудалық және басқа да
дебиторлық қарыз бабы бойынша 1108188 мың теңгені құрады (016 жол). Демек,
кәсіпорын Қысқа мерзімді саудалық және басқа да дебиторлық қарыз көбейген
өткен жылға қарағанда. (Қосымша А)
Ағымдағы табыс салығы бабы бойынша келесі шоттарда есепке алынған
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер көрсетіледі:
1410 Корпорациялық табыс салығы, 1420 Қосылған құн салығы, 1430 Өзге
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Ағымдағы табыс салығы бабы
бойынша 154831 мың теңгені құрады (017 жол), ал 31 желтоқсанға 2015 жылға
Ағымдағы табыс салығы бабы бойынша 102350 мың теңгені құрады (017 жол).
Демек, кәсіпорын Ағымдағы табыс салығы азайған өткен жылға қарағанда.
(Қосымша А)
Қорлар бабы бойынша келесі шоттардағы материалдық құндылықтардың
қалдықтарының нақты өзіндік құны көрсетіледі: 1310 Шикізат және
материалдар, 1320 Дайын өнім, 1330 Тауарлар, 1340 Аяқталмаған
өндіріс, 1350 Өзге қорлар.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Қорлар бабы бойынша 956914 мың
теңгені құрады (018 жол), ал 31 желтоқсанға 2015 жылға Қорлар бабы
бойынша 2557485 мың теңгені құрады (018 жол). Демек, кәсіпорын Қорлары
көбейген өткен жылға қарағанда. (Қосымша А)
Өзге де қысқа мерзімді активтер бабы бойынша келесі шоттарда есепке
алынған берілген қысқа мерзімді аванстардың қалдығы, мекеменің осы есепті
жылда жасаған, бір келесі жылға жатқызылатын шығыстары және басқа да қысқа
мерзімді активтердің қалдықтары көрсетіледі: 1610 Берілген қысқа мерзімді
аванстар, 1620 Алдағы кезеңдердің шығыстары, 1630 Өзге қысқа мерзімді
активтер
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Өзге де қысқа мерзімді активтер
бабы бойынша 830475 мың теңгені құрады (019 жол), ал 31 желтоқсанға 2015
жылға Өзге де қысқа мерзімді активтер бабы бойынша 432419 мың теңгені
құрады (019 жол). Демек, кәсіпорын Өзге де қысқа мерзімді активтер
азайған өткен жылға қарағанда. (Қосымша А)
І Қысқа мерзімді активтер бөлімінің барлық баптары толтырылғаннан
кейін бөлімнің жиынтық сомасы есептеледі, 100 жол (010 + 011 + 012 + 013 +
014 + 015 + 016 + 017 + 018 + 019). ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға
қысқа мерзімді активтер саны 3154515 мың теңгені құрады (100 жол), ал 31
желтоқсанға 2015 жылға қысқа мерзімді активтер саны 4216200 мың теңгені
құраған (100 жол). Демек, кәсіпорын жағдайы жақсарған. (Қосымша А)
ІІ Ұзақ мерзімді активтер бөлімінде мекеменің ұзақ уақыт қарамағында
болған және ұзақ мерзім бойында пайдаланған келесі мүліктер, мүліктік және
жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар көрсетіледі:
– Сатуға арналған қаржылық активтер
– Қаржылық аспаптар туындылары
– Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен есептелетін қаржылық
активтер
– Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер
– Өзге де ұзақ мерзімді қаржылық активтер
– Ұзақ мерзімді саудалық және өзге де дебиторлық қарыз
– Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін инвестициялар
– Инвестициялық мүлік
– Негізгі құралдар
– Биологиялық активтер
– Барлау және бағалау активтері
– Материалдық емес активтер
– Кейінге қалдырылған салық активтері
– Өзге де ұзақ мерзімді активтер ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар;
Сатуға арналған қаржылық активтер, Қаржылық аспаптар туындылары,
Табыстар мен шығындар арқылы таза құнымен есептелетін қаржылық активтер,
Өтелуіне дейін ұсталатын қаржылық активтер, Өзге де қысқа мерзімді
қаржылық активтер баптары бойынша келесі шоттарда есепке алынған мекеменің
басқа мекемелердің бағалы қағаздары мен акцияларына салынған ұзақ мерзімді
қаржылар туралы деректер көрсетіледі: 2010 Ұзақ мерзімді берілген
қарыздар, 2020 Өтеуге дейін ұсталатын ұзақ мерзімді инвестициялар, 2030
Сату үшін қолда бар ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар, 2040 Өзге ұзақ
мерзімді қаржылық инвестициялар.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Ұзақ мерзімді қаржылық
инвестициялар бабы бойынша 30 мың. мың теңгені құрады (114 жол), ал 31
желтоқсанға 2015 жылға Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар бабы бойынша
30 мың. мың теңгені құрады (114 жол). Демек, кәсіпорын Ұзақ мерзімді
қаржылық инвестициялар өзгеріссіз қалған. (Қосымша А)
Ұзақ мерзімді саудалық және өзге де дебиторлық қарыз бабы бойынша
келесі шоттарда есепке алынатын пайда болған сәттен бастап 1 жылдан асатын
дебиторлық берешек туралы деректер көрсетіледі: 2110 Сатып алушылар мен
тапсырысшылардың ұзақ мерзімді берешегі, 2120 Еншілес ұйымдардың ұзақ
мерзімді дебиторлық берешегі, 2130 Қауымдастырылған және бірлескен
ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі, 2140 Филиалдар мен
құрылымдық бөлімшелердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі, 2150
Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі, 2160 Жалдау бойынша
ұзақ мерзімді дебиторлық берешек, 2170 Алуға арналған ұзақ мерзімді
сыйақылар, 2180 Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Ұзақ мерзімді саудалық және өзге
де дебиторлық қарыз бабы бойынша болмаған (115 жол), ал 31 желтоқсанға
2015 жылға Ұзақ мерзімді саудалық және өзге де дебиторлық қарыз бабы
бойынша 2725822мың теңгені құрады (115 жол). Демек, кәсіпорын Ұзақ
мерзімді саудалық және өзге де дебиторлық қарыз көбейген өткен жылға
қарағанда. (Қосымша А)
Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін инвестициялар бабы бойынша
2210 Үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын инвестициялар шотында есепке
алынған үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын қауымдастырылған және
тәуелді мекемелерге берілетін инвестиция туралы деректер көрсетіледі.
ЖШС Маяк -ы бойынша Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін
инвестициялар бабы бойынша мәліметтер болмаған.
Инвестициялық мүлік бабы бойынша 2310 Жылжымайтын мүліктерке
инвестициялар шотында есепке алынған мүліктердің баланстық құны
көрсетіледі.
ЖШС Маяк -ы бойынша Инвестициялық мүлік бабы бойынша мәліметтер
болмаған.
Негізгі құралдар бабы бойынша 2410 Негізгі құралдар шотында есепке
алынған негізгі құралдар баланстық құны бойынша көрсетіледі. Олардың
баланстық құны 16 Негізгі құралдар ХҚЕС(IAS) сәйкес бастапқы құны мен
жиналған амортизация және құнсызданудан жинакталған залал сомаларының
айырмасы ретінде анықталады.
ЖШС Маяк 31 желтоқсанға 2014 жылға Негізгі құралдар бабы бойынша
3184492 мың теңге құраған (118 жол), ал 31 желтоқсанға 2015 жылға Негізгі
құралдар бабы бойынша 1911811мың теңгені құрады (118 жол). Демек,
кәсіпорын Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектері азайған өткен жылға
қарағанда. (Қосымша А)
Биологиялық активтер бабы бойынша 2510 Өсімдіктер және 2520
Жануарлар шоттарында есепке алынған ауыл шаруашылық қызметімен байланысты
биологиялық активтер әділ құны бойынша көрсетіледі.
Барлау және бағалау активтері бабы бойынша 2610 Барлау және бағалау
активтері шотында есепке алынған минералдық ресурстарды барлау мен
бағалауға дейінгі қызмет барысында, сондай-ақ минералдық ресурстарды
өндірудің техникалық жағынан жүзеге асушылығы және коммерциялық орындылығы
айқын болғаннан кейін шеккен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz