Ғылым туралы жалпы түсінік

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ғылыми іс-әрекет

Жоспары:
1. Ғылым туралы жалпы түсінік.
2. Ғылыми білімнің құрылымы және жіктемесі.
3. Ғылыми білімнің ұйымдастырылу формалары.
4. Ғылыми таным принциптері.
1. Ғылым туралы жалпы түсінік.
Ғылым - қоғамның және табиғаттың объективті заңдарын алуға және оларды
теориялық қорытуға; ашылған заңдар негізінде қоршаған шындықтағы құбылыстар
мен процестерді сипаттауға, түсіндіруге және алдын-ала болжауға; әлемнің
ғылыми бейнесін қалыптастыратын жаңа білімдер алуға бағытталған адамзат іс-
әрекет сферасы. Ғылым туралы айтқанда оның кемінде үш аспектісін көруге
болады және әр жағдайда олардың нақты ерекшеліктері байқалады:
ғылым - әлеуметтік институт (ғалымдар қауымдастығы, ғылыми мекемелер
және оларға қызмет етуші құрылымдар жиынтығы);
ғылым нәтиже ретінде (ғылыми білімдер);
ғылым процесс ретінде (ғылыми іс-әрекет).
Ғылым нәтиже ретінде білімдер жиынтығы ретінде қарастырылады. Олардың
күнделікті тұрмыстық білімдерден айырмашылығы олардың ақиқаттығында.
(Мысалы, қарбыз).
Ғылыми білімдер - шындықтың адам санасында бейнеленуінің ерекше формасы
ретінде философия, өнер және дін сияяқты үш ерекше формада да көрінеді
(ғылым – түсініктер, өнер – образдар; ғылым – білімдер, дін – сенім (вера);
ғылым – білімдер, философия әлемге деген жалпы көзқарастар).
Ғылымның нәтиже ретіндегі қасиеттері:
Ғылыми білімдер дамуының кумулятивтік сипаты. Жаңа ғылыми білімдер
бұрынғы білімдерді жоққа шығармай олармен интеграцияланады, толықтырылады.
Ғылымның даралануы және интеграциясы. Ғылыми білімдердің жиналуы
ғылымның даралануына, бөлінуіне әкеледі (биофизика).Сонымен қатар ғылымды
интеграциялық процестер де жүріп жатыр, яғни бірнеше фактілерді,
құбылыстарды түсіндіретін теориялардың пайда болуы (Д.И.Менделеевтің
периодикалық заңы).
Гносеологияда ғылымның дамуының 6 негізгі заңдылықтарын көрсетеді.
1. Ғылымның дамуы қоғамдық-тарихи практиканың қажеттіліктерімен
шартталады. Ол ғылымның негізгі қозғаушы күші, қайнар көзі болып
табылады. Бұл жағдайда ғылым дамуы тек практиканың
қажеттіліктерімен ғана емес (мысалы, педагогикалық, білім
берудің), нақылайтын болсақ ол – қоғамдық-тарихи практиканың
қажеттіліктерімен шартталады.
2. Ғылым дамуының салыстырмалы өзінділігі. Практика қандай міндет
қойса да оның шешілуі ғылымның белгілі бір даму деңгейін қажет
етеді.
3. Ғылыми теориялардың, идеялардың және түсініктердің, ғылыми тану
әдістерінің және құралдарының дамуындағы сабақтастық. Ғылым
дамуының жоғары сатысы алдыңғы саты негізінде бұрын жиналған
білімдерді сақтай отырып дамиды.
4. Ғылым дамуында салыстырмалы түрде тыныштық (эволюциялық) кезеңмен
ғылымның теориялық негіздері, оның түсініктер жүйесінің күрт дамуы
(революциялық) кезеңінің кезектесуі (ақпараттық технологияллар,
гуманитарлық ғылымдар). Ғылымның эволюциялық дамуы кезеңінде
қалыптасқан теориялық көзқарастар аясында жаңа фактілер,
эксперименталдық деректер біртіндеп жинақталады және солардың
негізінде бұрын қабылданған теориялар, ұғымдар, принциптер
кеңейеді, нақтыланады және толықтырылады. Ғылымдағы революцияда
бұрынғы ғылыми көзқарастар аясына сыймайтын жаңа фактілердің
жиналуы, жаңа құбылыстардың ашылуы нәтижесінде тұрақталып қалған
көзқарастар түбегейлі өзгереді, іргелі қағидалар, заңдар және
принциптер қайта қарастырылады. Бірақ, бұрын жинақталған
білімдердің мазмұны емес, оларды теріс, қате түсіндірулер,
талқылаулар түбегейлі өзгеріске ұшырайды. Ғылымтануда ғылыми
революциялардың келесі типтері көрсетіледі: глобалдық, локалдық
және жергілікті.
Глобалдық революцияға іргелі ғылыми жаңалықтардың, табиғатпен қоғамның
дамуының бұрын белгісіз болып келген заңдылықтарының ашылуы, әлемнің жаңа
бейнесіне көшуі, танудың жоғары даму сатысына көтерілуі, танудың жаңа
пәндік облыстарының, жаңа тану құралдарының пайда болуы, ғылымның
әлеуметтік статусының өсуі, экономика, білім, денсаулық және т.б.
салалардағы мәселелерді шешудегі ролінің артуы сияқты белгілер тән. Ғылым
тарихында 2 глобалдық революция болды: 1) XVI-XVII ғасырлардағы
Н.Коперниктің гелиоцентризмімен және Ньютонның физикасымен байланысты; 2)
XX ғасырдағы ғылыми революция.
Локалдық революция жеке ғылымдардың мәселелерін қамтиды. Аталған
революцияға эволюция теориясын, генетиканы, термодинамика заңдарының
ашылуын жатқызуға болады.
Жергілікті революция жеке ғылымдардың маңызды бөлімдерімен байланысты.
Оған Рентгеннің жаңалығы, радиоактивтіліктің ашылуы, XV-XVI ғасырлардағы
географиялық ұлы ашылулар жатады.
5. Ғылымның барлық салаларының өзара байланыстары және өзара
әрекеттері, солардың нәтижесінде бір ғылым саласының пәні екінші
ғылымның әдістері және тәсілдері арқылы зерттелу мүмкіндігі. Соның
нәтижесінде әртүрлі құбылыстардың мәнін толық, терең және жан-
жақты ашуға мүмкіндіктер туындайды. Мысалы, бүгінгі күні
математика экономика, педагогика, психология және тағы да басқа
ғылымдарға енді.
6. Сын бостандығы, ешқандай кедергісіз ғылым сұрақтарын талдау,
әртүрлі пікірлерді ашық және еркін білдіру.
Ғылым дамуының 3 кезеңін көрсетуге болады:
1) ғылым дамуының классикалық кезеңі (XVII ғ. XX ғ.басы);
2) классикалық емес кезең (XX ғ. басы және XX ғ. 60-шы жылдарына дейін);
3) неоклассикалық емес немесе постклассикалық емес кезең (XX ғ. 60-шы
жылдарынан басталады).
Кез келген ғылым, кезкелген ғылыми зерттеу үшін білімнің ғылымилығы
критерийлері, білімнің ғылыми емес формаларын да қамтитын бүкіл білімдер
облысынан ғылыми білімдерді қандай белгілер бойынша бөліп алу туралы сұрақ
аса маңызды болып табылады. Әртүрлі авторлар аталған ктитерийлерді әртүрлі
анықтайды.
В.В.Ильин, А.Т.Калинкин білімнің ғылымилығының келесі белгілерін атайды:
ақиқаттылығы, интерсубъективтілігі және жүйелілігі.
Білімнің ақиқаттылығы деп оның танылып отырған объектіге сәйкестігін
айтады. Бірақ ақиқаттылық ғылыми емес, күнделікті тұрмыстық білімге де тән.
Гносеологияда білім және ақиқат түсініктері ажыратылады. Ақиқат
түсінігі білімнің шындыққа сәйкестігін, оның мазмұнының танушы субъектіге
қатысынсыз (безотносительно) дәйектілігін, объективтілігіне байланысты одан
(танушы субъектіден) тәуелсіздігін көрсетеді. Ал білім түсінігі ақиқатты
мойындау формасы деп аййтуға болады.
Ғылыми білімге оның ақиқаттылығын негіздеу тән. Сондықтан ғылыми
білімнің ақиқаттылығын сипаттайтын негізгі белгілерінің бірі ретінде оны
жеткілікті негіздеу талабын айтуға болады. Сондықтан жеткілікті негіздеу
принципі кез келген ғылымның іргетасы. Кез келген ақиқат ой ақиқаттылығы
дәлелденген басқа басқа ойлармен негізделуі тиіс.
Интерсубъективтілігі критерийі ғылыми білімнің жалпылық сипатын, барлық
адамдарға жалпы міндеттілігін, жалпы маңыздылығын көрсетеді.
Интерсубъективтілік критериі ғылыми білімді қайта өндірілуі
(воспроизводимость) талабымен нақтыланады, өзгеше айтқанда, бір
жағдайдарда бір объектіні әр зерттеуші зерттегендегі алынған нәтижелердің
бірдейлігі.
Жүйелілік білімнің әртүрлі формаларын сипаттайды. Ол ғылыми да, әдеби
де, күнделікті тұрмыстық та білімдердің үйымдастырылуымен байланысты.
Ғылыми білімнің жүйелі ұйымдастырылуы оның қатаң индуктивтік-дедуктивтік
құрылымы болуымен шартталады.
Сонымен ғылыми білімнің айрықшылығы үш белгімен айқындалады:
ақиқаттылығы, интерсубъективтілігі және жүйелілігі. Әр белгі жеке-жеке өз
ғылымды құра алмайды. Ақиқаттылық тек ғылымға ғана тән емес. Жалпы
адасушылықта (всеобщее заблуждение) интерсубъективті болуы мүмкін. Ал
басқа белгілерден бөлек іске асырылған жүйелілік жалған ғылымилыққа
(наукообразность) әкелуі мүмкін. Тану нәтижелерінде аталған белгілердің
барлығы бірдей іске асырылғанда ғана білімнің ғылымилығын толық анықтай
алады.
Ғылым білімдер жүйесі ретінде практикаға қатысты бірнеше функциялар
атқарада: сипаттаушылық, түсіндірушілік, қорытушылық, болжамдық және
нормативтік.

2. Ғылыми білімнің құрылымы және жіктемесі.
Ғылыми білімдер ғылымның белгілі бір салалары бойынша бөлінеді. Оны
төмендегідей көрсетуге болады. (В.С.Леднев бойынша) Сурет 1

Сурет 1. Ғылыми білімнің структурасы.

Ғылыми білімдердің орталық облысын физика, химия, кибернетика,
космология, антропологиялық ғылымдар, қоғамдық ғылымдар, техникалық
ғылымдар құрайды.
Философия бір мезгілде ғылым саласы және әлемге деген көзқарастар жүйесі
болғандықтан ерекше орын алады.
Математиканың да алатын орны ерекше. Ол ғылыми білімнің жеке облысы
болады, өйткені оның зерттеу пәні басқа ғылымдардың барлығы зерттейтін
процестер мен құбылыстардың формалдық модельдерін құру болып табылады.
Практикалық ғылымдарға медицина, педагогика, технологиялық ғылымдар
жатады.
Гнеосеологиялық, әдіснамалық деңгейіне сәйкес теориялары қатаң
дедуктивтік негізде жасалатын математика, физика және кейбір жаратылыстану
ғылымдары сияқты әлді (сильные) ғылымдарды және зерттеу объектілерінің
өте күрделілігінен, құбылыстармен процестерді болжау қиындығына сәйкес
гнеосеологиялық жағынан әлсіз (слабые) гуманитарлық және қоғамдық
ғылымдарды ажыратуға болады. Бұл жерде ұлы физик А.Эйнштейннің психолог
Ж.Пиаженің эксперименттерімен танысқанда айтқан физика проблемаларын
зерттеу бала ойынының жұмбақтарымен салыстырғанда бала ойыны деген сөзін
еске алғанда жөн.
А.Н.Ракитов әр ғылым саласына ортақ төмендегі белгілерді көрсетеді:
1. Әр ғылым саласы белгілі бір дәрежеде жекеленген тану объектілері
жиынтығына жатады;
2. Сол таным объектілері жиынтығында қатынастар, өзара әрекеттер және
түрлендірулер бөлінеді және олар сол ғылымның пәні болып табылады;
3. Сол пәннің ішінен мамандар үшін түсінікті, салыстырмалы түрде
шектеулі мәселелер бөлінеді.
4. Ғылым саласы ішінде қабылданған ақиқаттық (истина) критерилері
болады.
5. Зерттеу әдістері сол саланың шешетін міндеттеріне, ақиқаттық
критерилеріне бағынады және зерттеу объектісімен пәніне бағытталады.
6. Тікелей сезімдік бақылау нәтижесінде алынған білімдердің эмпирикалық
базисы болады.
7. Таным саласына тән айрықша теориялық білімдер болады. Бірақ оларды
ғылымның гносеологиялық идеалы – теориямен теңдестіруге болмайды.
8. Белгілі білім саласына ғана қатысты формалды жасанды тілдің болмауы.
Дегенмен тілдің жартылай кәсіби концептуализациясы туралы айтуға болады.
Аталған белгілер гнеосеологиялық жағынан әлсіз ғылымдарға тән.
Ғылыми білімдер әртүрлі белгілерге байланысты жіктеледі:
- білімнің пәндік облыстарының топтары бойынша: математикалық,
жаратылыстану, гуманитарлық және техникалық;
- білімнің мәнін ашу әдісі бойынша феноменталистік (сипаттаушы) және
эссенциалистік (түсіндірмелі). Феноменалистік білімдер сипаттау
функциялары басым болатын теоряилардан тұрады. Оған педагогика да
жатады. Ал эссенциалистік білімдер - талдаудың сандық құралдары
негізінде жасалатын түсіндірмелі теориялар;
- функционалдық қызметі бойынша ғылыми білімдер іргелі
(фундаментальные) және қолданбалы (прикладные) болып бөлінеді;
- ойлау формалары бойынша білімдер эмпирикалық және теориялық болып
бөлінеді. Эмпирикалық білімдер – ғылымның анықталған фактілері және
соларды қорыту негізінде құрастырылған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.