Дәрілік өсімдіктерді интродукциялау әдістері

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Интродукцияланған көк-сағыз бақбағы T. kok-saghyz өсімдігінің онтогенезіне сипаттама жасаңыз

Бақбақ (лат. Taraxacum) - астралылар тұқымдасына жататын көп жылдық, кейде бір не екі жылдық шөптесін өсімдіктер. Қазақстанда 59 түрі бар, оның 23-і сирек кездесетін эндемик өсімдіктер болып саналады. Ең көп тарағандары: дәрілік бақбағы (T. offіcіnale), көксағыз бақбағы (T. kok-saghyz) . Көксағыз бақбағы (лат. Taraxacum kok-saghyz) - астралылар тұқымдасы, бақбақ туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Қазақстандағы каучук өсімдігі. Олар шалғынды, көгалды жерлерде, жол жиегінде, тау бөктерлерінде өседі. Биіктігі 4 - 30 см-дей, сабағы қуыс, жапырақсыз, тықыр, сүтті шырынды болады. Жапырақтары қауырсын пішіндес, жиегі тегіс, тамыр мойнына айнала шоғырланады. Гүлдері қос жынысты, сары түсті, тостағанша дөңгеленіп сабақ ұшында орналасады. Сәуір - мамыр айларында гүлдейді, мамыр - маусымда жеміс береді. Жемісі - дәнек, ол желмен тарайды. Бақбақтың тамыры мен сабағы дәрілік мақсатқа қолданылады, сондай-ақ, мал азығына, тағамға пайдаланылады.

Емдік қасиеті

Көксағыз бақбағы (T. kok-saghyz) - көктемнің тұңғышы, халық оны атам заманнан қадіртұтып, сүйіспенші- лікпен «жер күні», «денсаулық эликсирі» деп атаған. Бақбақтың емдік қасиетін Ежелгі Гре- цияда ерте білген және оны араб медицинасы кеңінен қолданған. Көптеген елдерде ( Швейцарияда, Чехияда, Словакияда ) бақбақ тағамдық өсімдік ретінде өте бағалы, ал Францияда егіп өсіреді. Оның әлі өркендеп жетпеген, француздар « писанли » ( pissentli ) деп атайтын, жас жапырақтары ерте көктемде витаминді салат үшін пайдаланады. Тұқымдастың латын- ша « taraxic » ― көз ауруы атынан алынған, өйткені орта ғасырда дәрігерлер сол ауруды осы өсімдікпен емдеп жазған көрінеді. « tarassein » ― тыныштандыру деген сөздің басқа да туындылары болуы мүмкін. Бақбақтың жапырақтарында каротиноидтық заттар. С және В2 витаминдері бар, ал тез сіңетін кальций, фосфор, темір, магний, марганец тұздарының көптеген жапырықты көкөніс- тердегінен көбіне асып түседі. Жапырақтарынан және гүл сабақшаларынан қант ― инозит табылған. Тамырлары мен жапырақтарындағы сүтсымақта шырыш және ащы зат ― глико- зид тараксацин бар. Тамырларында крахмалдың орнына, әсіресе күзде, 25% дейін инулин жиналады. Жапырақтарындағы ашқылтым дәмінен құтылу үшін жапырақтарды әбден ағарғанға дейін сабанмен бүркейді, немесе жапырақтың кесінділерін 30 мин тұзды суда ұстайды, аш- қылтым дәмі қайтқанда және қуырғанда кетеді. Тағамға, әсіресе көктем кезінде, маринадталған гүл сабақшаларын да пайдаланады, ал қуырған тамырларын кофе орнына ішеді. Емдік мақсатқа жапырақтары мен тамырларының сөлін тәбет ашатын, асқортуды жақсартатын және қан тазартатын дәрі ретінде пайдаланады. Бақбақтан істелген тағам бауырды жақсартады және зат алмасуды дұрыстайды деген ұйғарым бар. Әр түрлі халықтың медицинасында тамыр мен құрғақ шөптің қайнатпасын асқазанның әр түрлі ауруларына, өт айдайтын, іш босататын, қақырық түсіретін дәрі ретінде, сондай-ақ май толық сіңбегенде қолданады. Атеросклерозды, анемияны емдеуге де болады. Тамырдан істелген ұнтақтар әр түрлі тері ауруларына және пигмент дақтарын кетіруге пайдаланады.

Отандық ғалымдардың дәрілік өсімдіктерді интродукциялау әдістерін талдау жасаңыз

«Интродукция» латынша - «introducto» деген сөз, орысша «введение» - жерсіндіру деген мағынаны береді. Жерсіндірудің негізгі мақсаты белгілі бір жерге лайықтап жабайы өсімдікті мәдени түрге қалыптап, шаруашылыққа пайдалану.

Қысқаша айтқанда, жерсіндіру кезінде қоршаған ортаның климат және басқа да ерекшеліктері өсімдіктің тұқым қуалау қасиетіне әсер етіп, оны сол ортада жақсы өсуге бейімдейді.

Жерсіну жұмыстарының жетістігі көбінесе тұқымнан өсімдік алу мүмкіндігімен анықталады. Интродукциялық жұмыста ең маңыздысы тұқымдық дәннің өзін анықтау болып табылады, ол осы тұқымдық өсімдіктің қандай түріне, туысына, әртүрлілігіне, типіне немесе сортына жататындығын көрсетеді.

Интродуценттермен жұмыс істегенде көбінесе ГОСТ -та көрсетілмеген өсімдіктің тұқымдары зерттеледі, сондықтан сол түрдің систематикасына жақын келетін тұқымдарға арналған әдістемені қолданады.

Интродуцент тұқымдарының сапасы жемістері пісіп жетілгеннен кейін немесе тұқым мен қалыптастыру мүшелерінің процесі кезіндегі зерттеу міндеттеріне байланысты анықталады. Тұқымның егінге жарамдылық сапасын келесідей анықтайды: салмағы 1000 штук, өсудің өңгіштігі және қуаттылығы, өміршеңдігі, ылғалдылығы және аурумен немесе зиянкестермен зақымдалған тұқымдар. Осы әдістемелермен қатар тұқым сапасының анализі әртүрлі бояғыш заттармен бояу жолымен, сонымен қатар, бірнеше физикалық әдістермен жүргізіледі.

Салмағы 1000 тұқым-грамм түрінде көрсетілген тұқымның ылғалдылығы мен ірілігінің көрсеткіші болып табылады. Шектелген тұқымның санындағы интродукциялық жұмыстың құрылымын ескере отырып, салмағы 1000 штук тұқым, олардың жалпы санының пропорционалдылығымен есептелінеді. Ол үшін: 1) әрқайсысында 500 тұқымнан екі проба және олардың салмағының қосындысы өлшенеді, есептелінеді; 2) әрқайсысында 250 тұқымнан екі проба өлшеніп, есептелінеді және проба салмағының қосындысы 2-ге көбейтіледі; 3) 250 тұқымнан тұратын бір проба өлшеніп, есептелінеді және оның салмағы 4-ке көбейтіледі; 4) әрқайсысында 100 тұқымнан екі проба өлшеніп есептелінеді және олардың салмағы 5-ке көбейтіледі.

Өнгіштігі деп - өсіруге қолайлы ортада белгілі уақыт ішінде (әрбір дақылға қарасты) тұқымның жақсы өскін бере алатын қабілеттілігі. Өнгіштіктің проценттік көрсеткішін өсіп жетілген тұқымдардың жалпы санына қарасты анықтайды. Өнгіштіктің қуаттылығы деп - әр дақылға тән белгі бір уақыт аралығында тұқымдардың бір уақытта өсіп жетілуі.

Өнгіштікке анализ жасау үшін 100 штуктан (немесе 25-50 қайта есептеумен) 3-4 проба таза тұқым алынады. Әр пробаны Петри табақшасына орналастырады. Тұқымды 0, 5-1, 5см аралықта біркелкі араластырады. Құмда өсіргенде оларды қалыңдығына тең тереңдікте орналастырады. Әр пробаға оның номерін, күнін, түрін жай қарындашпен этикеткаға жазып қояды. Төсек ретінде сүзгіш қағазды (аз дегенде 2 қатар) марлі немесе қыздырылған құмды қолданады. Төсекті ылғалдандыру үшін сүзгіш қағазды және марліні суға салады да, артық суын жылжытып шығарады, құмды 60%-ке дейін ылғалдандырады (дәнді бұршақ дақылдар үшін 80%-ке дейін) . Тұқымдардың өсіп жетілуі тұрақты және өзгермелі температурада да жүргізіле береді. Сондықтан да міндетті түрде термостатта немесе тоңазытқышта қажетті температураны күнделікті ұстап тұру қажет; кеуіп кетуге немесе тым ылғалдануға (бір термостатқа су құйылған ыдысты қойып, оны 3 күн сайын ауыстырып отыру керек) жол бермеу; термостаттарды желдетіп тұру, күнделікті Петри табақшаларының қақпақтарын бірнеше секундқа ашып отыру; декадада бір рет термостатты сумен шаю және дезинфекциялау; Петри табақшасына тұқымды салмас бұрын, оны спиртпен немесе 1800С-тан төмен болмайтын температурада ұстап дезинфекциялау керек.

Әр түрлі түрлердің тұқымдарының өсіп жетілу кезеңі ұқсас емес, сондықтан олардың өсіп жетілу қуаттылығы мен өнгіштігін анықтауда өсіп жетілген тұқымның әртүрлі мерзімде есептелуі орнатылады. Көптеген тұқымдарда өсіп жетілу қуаттылығын 3-7 тәуліктен кейін есептейді, кейбір дәрілік және гүлді өсімдіктердің түрлері үшін соңғы мерзімде анықтау жүргізілді. Көптеген түрлерде соңғы өнгіштігінің есебі 7-14-тен 21-28 және одан да көп күнге жүргізіледі. Өнген тұқымдар санына жақсы өсіп жетілгендерді кіргізеді, яғни тұқымның ұзындығындай өскін мен тамыршасы бар.

Тұқымдарда және ложаларда зеңдер пайда болғанда ложаны ауыстыру керек, ал тұқымды сумен шаю қажет. Өсіру нәтижесін ГОСТ-та бекітілген түрлеріне сәйкес тұқымдарға орнатылған күндерін есепке алады.

Өсіп жетілу қабілеттілігінің потенциалдығы деп түсіндірілетін өсімдіктің тіршілік шеңдігін анықтау бояу әдісімен жүргізіледі және өсірілетін тұқымның жалпы санынан %-түрінде көрсетіледі. Тұқымдарды тетразолмен, индигокарминмен және йодпен бояу әдісі әзірленген. Анализге суда тұрған 100 тұқымнан екі проба алады. Әрбір тұқымды қаққа екі бөлікке бөледі, анализге біреуі пайдаланылады, екіншісін суға салады, судан кейін бір сағат көлемінде боялады, аз болған жағдайда 1-2 тәулікке дейін ұзартады.

Жасыл ұрықты тұқымды бояу үшін көбінесе тетразолдың 0, 5% ертіндісін пайдаланады (тірі жасушаларды қызыл немесе қызғылт түске бояйды), ақ немесе сары түсті ұрыққа индигокарминнің 0, 05-0, 1% ертіндісін пайдаланады, өсімдіктердің түріне байланысты 10-15 минуттан 2 сағатқа дейін бояйды.

Йодпен бояу әдісі ұрықтың крахмалын бояуға негізделген (100мл суға 1, 3г КУ және 0, 3г йод кристалды бояу 30 минут ішінде) .

Жақсысын анықтау ұзақ мерзімде өсетін ағаш пен бұтақтардың тұқымдарында жүргізіледі, олар үшін өнгіштік және тіршілікшеңдігі анықтау әдісі орнатылмаған.

Тұқымдардың жақсысы - ол анализге алынған тұқымдардың жалпы тұқымдардың саны. Анықтау әдетте дымқылды жерде ұстағаннан кейін тұқымды кесу жолымен жүргізіледі. Тұқымды дайындау шарттары және өсімдіктердің бөлек түрлері бойынша олардың жақсысының белгілері ГОСТ-та келтіріледі.

Жақсысына ұрығы сау, ішкі жағдайы қалыпты және сипаттамалық белгісі бар толық дәнді тұқым кіреді.

Нашарына иірілген, зиянкестермен зақымдалған, бос және ұрықсыз тұқымдар жатады.

Анализге 100 тұқымнан 3-4 проба алады, нәтижесі әрбір пробаға бөлек жазылады, содан кейін олардан бүтін процентке дейін шектелген арифметикалық орташасын алады.

Интродукционды жұмыста жеміс беруін зерттеу өсімдіктің аз санында жүргізіледі, сондықтан жеміс және тұқымды қалыптастыру процесінде жеміс беру ерекшеліктерін игеруде мән мағына бар, ол әртүрлі түрде және түр ішінде жеміс беру динамикасында маңызды мағлұмат береді. Жемістерін әртүрлі қатардағы өркеннен алады. Алғашқы пробаны түйінделгеннен кейін 3-5 күннен соң, келесісін 3-5-10 интервалында және одан да көп күндерде тұқымның қалыптасу типіне байланысты алады.

Пробаның көлемі олардың саны, мөлшері және ондағы тұқымның санына байланысты болады. Жеміс пен тұқым келесі көрсеткіштермен сипатталады: а) жеміс көлемі және оның массасы салмағы; б) тұқым саны және олардың массасы; в) түйінделген тұқымның саны; г) жеміс пен тұқымдағы құрғақ заттың құрамы; д) тұқым және ондағы ұрықтың көлемі.

Жемісті өлшеп, содан кейін тұқымын ашып өлшейді. Жеміс пен тұқымның құрғақ салмағын анықтау үшін кептіреді: 1050С-дан тұрақты салмағына дейін, содан кейін өлшенеді (ұрықтарды дымқыл шыныда өлшеген жақсы) . Егер де бірден өлшеуге мүмкіндік болмаса, онда ұзақ уақытқа спиртте және глицерин қосылған спиртте ұстауға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.