НЕСИЕ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
I НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАР МЕН ОЛАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ КӨЗДЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Несиелік ресурстардың мағынасы 5
1.2 Несиелік ресурстардың түрлері мен формалары 7
1.3 Несиелік ресурстардың қалыптасу үрдісі 9
II FORTEBANK АҚ ҮЛГІСІНДЕ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН
ҚОЛДАНУДЫ ЗЕРТТЕУ
2.1 ForteBank АҚ тарихы, жалпы сипаттамасы 15
2.2 ForteBank АҚ-дағы несиелік ресурстарды қалыптастыруды зерттеу 21
2.3 ForteBank АҚ-дағы несиелік ресурстарды қолдануды зерттеу 25
III НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚОЛДАНУДЫ ДАМЫТУ ӘДІСТЕРІ
29
ҚОРЫТЫНДЫ 35
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 38
КІРІСПЕ
Барлық салалардағы өнідіріс орындарына өздерінің қызметтерін жүзеге
асыру мен пайда табу мақсаты үшін қаражатты тарту мәселесі обьективті түрде
маңызды мәселелердің бірі болып саналады. Қаражатты тартудың ең танымал
нұсқалары ретінде банктік ссудалар мен несиелер болып табылады. Осы
жағдайда үлкен роль несиеге беріледі, себебі ол төлемсіздік пен өндіріске
қажетті ақша айналымының дефицитінің проблемаларын шешуге көмектеседі.
Несиелік операциялар – бұл банктің барлық операцияларының ішіндегі ең
табысты бөлімі. Осы табыс көзі арқылы резервтік қорлар мен акционерлердің
дивиденттері ретінде төленетін, таза пайданың негізгі бөлігі құралады.
Банктер несиелерді жеке және заңды тұлғаларға өздерінің меншікті және
тартылған капиталы арқылы қамтамасыз етеді. Осы несиелер клиенттердің
депозиттері, банкаралық займдар, қарыздық бағалы қағаздарды уақытша
пайдалануға беру және тағы да басқа көздер арқылы құрылады [1].
Бірақ қазіргі тұрақсыз экономика жағдайына байланысты несиелеудің өзі
ғана емес, сонымен қатар оның құрамы, есебі және тағы басқа факторлар
маңызды болып табылады.
Әлемдік тәжірибеде несиелік қатынастар құру ортасында көптеген және
түрлі тәсілдер пайдаланады. Бірақ, олар Отандық банктер іс-әрекетінде тек
қана шектеулі нысанда ғана іске асырылады. Банктік несиелендіруде мынадай
несиелер овердрафт, факторинг, форфейтинг, лизинг секілді және т.б.
формалары операцияларына сұраныс бар болғанына қарамастан олар шектеулі
түрде қолданылады, немесе мүлдем қолданылмайды. Өйткені банктердің қысқа
мерзімді несиелендіруімен айналысуы оларға тиімді әрі, жеңіл соғып отыр.
Несиелік қатынастарды құру саласында зерттеулерді жүргізу жұмыстары Отандық
экономикалық әдебиеттерде баламалық көрініс табуы тиіс.
Елбасымыз да осы банктердің қызметіне аса мән беріп отыр. Себебі
халықты қажет қаражатпен қамтамасыз ететін, банктің қалыптастыратын
ресурстары. Соған байланысты Елбасымыз: Банк өзінің несие ресурстарын
қалыптастыруды сауатты жүзеге асыру керек. Банктердiң қызметi ашықтықтың
айтулы өнегесi болуға тиiс. Ең алдымен, мұның меншiк құрылымы мен
аффилирленген тұлғалар туралы мәлiметтерге қатысы бар. Банк қабылдайтын
шешiмдерге елеулi ықпалы бар барлық тұлғалар уәкiлеттi органның келiсiмiн
ала отырып, өздерiнiң мәртебесiн нақтылай түсулерi керек. Банктердiң
инвестициялық қызметiне қойылатын талаптарды топтасу негiзiнде ретке
келтiру қажет. Аффилирленген тұлғалармен жасалатын мәмiлелер банктердi
тәуекелге барғызбауы шарт. Қаржылық қадағалау агенттігінiң бұл жұмысты
батыл жүргiзуi мiндет - деген болатын [2].
Осы жағдайларға сүйене отырып, курстық жұмыстың өзектілігіні көрінісін
табады.
Жұмыстың мақсаты болып мыналар саналады: банк пен тұлғалар арасындағы
несиелік қатынастардың қалыптасқан жағдайын, несие ресурстарының мәнін,
реттеу әдістерін зерттеу және оларды ұлғайту жолдарын ұсыну. Несиелік
қатынастар субъектілерінің, Fortebank АҚ қаржылық мүмкіндігін талдау
негізінде жүргізілетін несиелік шарттардың орындалуын болжап, салалық
өзгешеліктері мен ерекшеліктерін ескере отырып баға беру.
Бұл максатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылады:
- нарықтық қатынастарды дамыту жағдайында несиелік қарым-
қатынастарды дамытудың ерекшеліктерін айқындау;
- несие алушының қабілеттілігін сипаттайтын және оның іс-әрекетінің
ерекшеліктеріне байланысты мінездеме беретін көрсеткіштер
жүйесін қалыптастыру;
- дамыған шетелдік банктердің жұмыс тәжірибесін пайдаланумен өңір
нарығының әртүрлі субъектілер мен банк арасындағы несие
келісімдерін қалыптастырудың болашағын айқындау;
- шетел тәжірибесін зерттеу негізінде отандық банктердің қаржылық
тұрақтылығын басқару бойынша ұсынымдар пысықтау;
- несие ресурстарын және оларды таратудың барысын қарастыру т.б.
Несие жүйесінің рөлі мен маңызы бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
несиелік жұмсалымдардың жалпы көлемі, кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі
және айналым капиталын қалыптастыруға банктегі қарыздардың үлесі, жалпы
төлем айналымы және т. б.
Берілген курстық жұмыс тақырыбында несиелік ресурстарының мәні,
құрылымы, қажеттілігі, нарықтық экономикада несиенің рөлі мен мәні,
жинақтау және тарату тәртібі қаралады.
Зерттеу объектісі болып Fortebank АҚ несие ресурстары мен олардың
пайдалануы саналады.
Курстық жұмыстың пәні – несие ресурстарының көздері, олардың
қалыптастыру көздері мен пайдалануы негізінде пайда болатын экономикалық
қатынастар.
Курстық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
Зерттеудің ақпараттық базасын Қазақстан Республикасының банк және банк
қызметтерінің заңды және нормативті құжаттары, Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банктің статистикалық ақпараттары, жылдық есептер және Қазақстандық
коммерциялық банктердің сайттары, басылым материалдары, сонымен қатар
ForteBank АҚ есебі құрайды.
I НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАР МЕН ОЛАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ КӨЗДЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Несиелік ресурстардың мағынасы
Банктік істі дамытуда және несиелік қатынастарды зерттеуде
шетел мемлекеттерінің ғалымдарының ішінде үлкен үлес қосқандар:
Э.Дж.Доллан, Джозеф Ф. Синки, Д.П..Уайтинг, Д.Полфреман, Ф.Котлер,
П.С.Роуз, Ф.Форл және т.б.
Несиелік қатынастар проблемаларына атақты Ресей экономистері мен қаржы
мамандарының ғылыми еңбектері арналған, олар:
Д.А.Аллахвердян, Ю.А.Бабичева, Н.А.Брусиловская, В.С.Геращенко,
Л.Н.Красавина, Л.П.Кроливецкая, В.И.Колесникова, О.И.Лаврушин,
И.Д.Мамонова, А.И.Ольшанный, Г.СПанова, И.О.Спицин, Я.О.Спицина,
В.М.Усоскин, Е.Б.Ширинская, және т.б.
Ал отандық ғалым-экономистердің: Ш.Р.Әбдірмановтың, Б.К.Иришевтің,
З.Д.Ыскакованың, Ғ.С.Сейткасимовтың, Т.Т.Тулебаевтың және т.б. еңбектерінде
көрініс тапқан.
Ресурс сөзі француздың ressources сөзінен шын мағынасы қаражат,
құрал, қор, мүмкіндік, бірнәрсенің көзі дегенді білдіреді.
Қаржылық-несиелік сөздікте банктік ресурсқа келесі анықтама беріледі:
Несиелік ресурс – банктің несиелік операцияларын жүзеге асыру үшін
қолданатын қаражат жиынтығы.
Бұл анықтаманың кемшілігі сол, онда банктік ресурстардың қалыптасу
көздеріне, яғни банктің пассивтік операцияларына көңіл бөлінбейді.
Негізінен банктік ресурстар мен несиелік ресурстар ұғымын бөліп
қарастыру керек. Екеуін жеке қарастырып көрейік.
Коммерциялық банктердің ресурстары (банктің ресурстар) – бұл оның
жарғылық капиталы және резервтері, сондай-ақ банктің пассивтік
операцияларын жүргізу нәтижесінде жұмылдырылатын және банктің активтік
операцияларын жүзеге асыру үшін пайдаланылатын ақша қаражаттары. Бұл
анықтама банктің несиелік потенциалын анықтауды талап етеді. Несиелік
потенциал – бұл банкте жинақталған ресурстардың өтімділік резервін
шегергендегі жиынтығы.
Несиелік ресурс түсінігі банктік ресурс түсінігіне қарағанда тар,
өйткені несиелік ресурс банктік ресурстардың бір бөлігін, нақты айтқанда,
банктің барлық жинақтаған ресурстарының несие беру мақсатына арналған,
айтарлықтай бөлігін құрайды. Ал банктік ресурстар тек несие беру мақсатында
ғана емес, сонымен қатар банктің басқа да пассивтік операцияларын жүзеге
асыру мақсатына жұмсалады (3(.
Несиелік ресурстардың шынайылы жақын және тәжірибемен байланыстылығын
көрсететін анықтамасын берейік: Коммерциялық банктің несиелік ресурстары –
бұл оның меншікті капиталы мен тартылған құралдарының ақшалай формада
активті несиелік операцияларын жүзеге асыруға бағытталатын бөлігі. Несиелік
ресурстар пайдалану мезетінде банк үшін ресурс болып саналмайды (несиелеу-
тәуекелді операция), өйткені ол банктің запасындағы ақша қаражаты емес,
орналастырылған банк ресурсы болып табылады.
Несие ресурстары - несие беру, салымдарға орналастыру, бағалы
қағаздарды сатып алу және басқа банк операцияларын жүзеге асыру үшін кез-
келген банк меншікті және сырттан тартылған қаржы көздері есебінен құрайтын
қаражат; коммерциялық банкілер теңгерімінің пассив бөлігінде көрсетілетін
және осы банкілер несие беру үдерісінде пайдаланатын ресурстардың жиынтық
бөлігі.
Нарықтық қатынастар коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының
құрылымын айтарлықтай өзгертті. Жекелеген банктің ресурстарының құрылымы
оның мамандану дәрежесіне, оның қызметінің ерекшеліктеріне, қарыз капиталы
нарығының жағдайына тәуелді болады. Коммерциялық банктің несиелік
ресурстары банктің меншікті, тартылған қаражаттарынан қалыптасады.
Меншікті қаражатқа акционерлік (жарғылық), резервтік капитал және
бөлінбеген пайда жатады.
Акционерлік капитал (немесе банктің жарғылық қоры) қарапайым
акцияларды шығарып, орналастыру арқылы жасалады. Әдетте, банк қызметі
дамыған және операциялары кеңейген сайын, ол жаңа акцияларын шығарылымын
жүзеге асыруы мүмкін (4(.
Резервтік капитал таза табыстан аударым жасау арқылы қалыптасады және
банктің кездейсоқ, күтпеген залалдарын жабуға жұмсалады.
Бөлінбейтін пайда – дивиденттер төлеп, резервтік капиталға аударым
жасалғаннан кейін бөлінбей қалған пайданың бөлігі.
Меншікті құралдар коммерциялық банк қызметі үшін өте маңызды роль
атқарады. Меншікті капитал үлесінің төмендеуі кейде банкті банкротты
ұшыратуы мүмкін. Мысалы, АҚШ-тың ең ірі 20 коммерциялық банктерінің бірінің
- "Франклин нешнл бэнк" (1974 г.) – банкротқа ұшырау себебі банк
балансындағы меншікті капиталдың үлесінің күрт төмендеуі болды.
Экономикалық және банктік дағдарыс кезінде ойластырылмай жүргізілген
пассивтік және активтік операциялар банкті банкротқа әкелуі мүмкін.
Мысалы, АҚШ-та өткен ғасырдың 80-ші жалдарының екінші жартысында
банктік банкроттық саны ұлғайды. АҚШ-тың ең ірі ондық құрамына кіретін
Континентал Иллинойс банкінің банкротқа ұшырауынан арнайы үкіметтік
бағдарлама ғана сақтап қалды, АҚШ-тың Федералды резервтік жүйесі бірнеше
миллиард доллар қарыз берді және депозиттерді сақтандырудың Федералды
корпорациясымен және АҚШ-тың Қаржы министрлігімен біріге отырып банктің
төлем қабілеттігіне кепілдік берді (6(.
Сонымен, несие ресурстары дегеніміз – бұл банктің меншігінде болатын
барлық қаражат жиынтығы және банк оларды несиелік және басқа да
операцияларды жүзеге асыру үшін қолданады [7].
Несие ресурстарының мәнін тереңірек зерттеу үшін олардың түрлері мен
формаларына тоқталайық.
1.2 Несиелік ресурстардың түрлері мен формалары
Нарық жағдайында банктердің ресурстық потенциалын өсіру мәселелері
және оның тұрақтылығын қамтамасыз ету бірінші дәрежелі маңызға ие.
Несиелік ресурстар халық шаруашылығынң уақытша бос ресурстары мен
жинақтары (ақшалай және тауарлай формада) және банктік жүйенің арнайы
несиелеу үшін арналған қаражаттарының жиынтығы. Несиелік ресурстар ақшалай
ресурстардың бір формасы. Демек, біздің көзқарасымызша, экономикалық
белгісі бойынша анағұрлым дұрысы, несиелік ресурстардың қайтарымдылық
негізде уақытша пайдаланылатын ақшалай қаражаттардың бөліктері ретінде
айқындалуы болып табылады (8(.
Коммерциялық банктер қарыз беру процесінде пайдалану үшін жинақтайтын
несиелік ресурстар келесі көздер есебінен құралады:
- депозиттер;
- банкаралық займдар;
- депозиттік емес көздер;
- коммерциялық банктердің меншікті қаражаттары (9(.
Бұлардың қалыптасуын келесі бөлімде тақырыпқа сай қарастыратын
боламыз.
Ал қарапайым түрде несиелік ресурстарды екі түрге бөлеміз: меншікті
ресурстары және тартылған ресурстар.
Меншікті ресурстар – жарғылық, резервтік, сақтандыру және банктің
табыстары негізінде құрылатын қорлар көздері, сонымен қатар жыл
аралығындағы бөлінбеген табыстары болып табылады.
Коммерциялық банктердің несие ресурстары құрамында тартылған көздер
басты рөлді атқарады. Бұған клиенттердің ағымдық шоттарындағы қаражаттары,
заңды және жеке тұлғалардың депозиттері, банкаралық нарықта тартылатын
корреспонденциялық шоттардағы қалдықтар, бағалы қағаздарды сатудағы
қаражаттар және т.б. жатады. Коммерциялық банктер үшін өтімділігін
сақтауда ресурстардың сенімді көздері депозиттер болып табылады. Сондықтан
да келесі кезекте осы депозиттерді толыққанды қарастыратын боламыз.
Нарықтық экономикаға өту және банктік жүйені басқару құрылымындағы
және сызбасындағы өзгерістер несиелік ресурстардың құрамында және
көздерінде көрініс тапты. Несиелік ресурстардың құрамы біртекті емес.
Несиелік ресурстардың анағұрлым тұрақты бөлігі болып депозиттік қаражаттар
табылады, олар әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі. Депозиттердің салым
ретінде орналастырылуы мүмкін ең төменгі шегі деген ұғым жоқ. Теория
жүзінде ең жоғарғы шегі бар өйткені банк Орталық банк анықтайтын өз
қаражаттары мен міндеттемелері арасындағы нормативтік арақатынасты
сақтауға міндеттенеді.
Депозиттер деп әдетте клиенттердің банкке белгілі бір талаптарының бар
екенін куәландыратын банктік шоттардағы жазулар немесе клиенттердің
банктердегі келісімдер және шарттар бойынша салымдар формасындағы ақшалай
қаражаттары түсіндіріледі. Депозиттік операциялар негізінде банктердің
несиелік ресурстарының көп бөлігі құралады. Банктік депозиттер жүйесі
ағымдық салымдарды (қажет уақытында талап ететін салымдар), заңды және жеке
тұлғалардың мақсатты және мерзімдік салымдарын қамтиды.
Депозиттердің және депозиттік операциялардың дүниежүзілік стандарт
деңгейіне дейін дамуы Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға тән,
экономикалық жағдайлардың құрылуына қарай бірте-бірте жүретін болады.
Мұндай жағдайлар болып коммерциялық банктердің толық акционерленуі және
олардың қызметтерінің коммерциялануы, екі деңгейлік банктік жүйенің толық
мәнді қызмет етуі, салымшылардың мүдделерін қорғайтын құқықтық базаның
жасалуы, ақша айналымын және ақша массасын реттеудің және
бақылаудың жаңа әдістерін енгізу мен ең негізгісі - экономиканың нақты
секторын жандандыру болып табылады [11].
Банктік тәжірибеде депозиттер бірнеше критерийлер бойынша жіктеледі:
алыну формалары, салымшылардың категориялары, мақсатты бағыты, және
табыстылық дәрежесі бойынша. Депозиттерді және депозиттік операцияларды
ұйымдастырудың халықаралық тәжірибесі шоттар формаларының көптігімен
ерекшеленеді. Депозиттік шоттар жүйесін құру үшін база ретінде шетелдік
коммерциялық банктердің тәжірибесі пайдаланылуы мүмкін.
Депозиттер алыну формалары бойынша екі топқа бөлінеді: қажет уақытында
талап етілетін және мерзімді депозиттер.
Мерзіміне қарай қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді несие
ресурстарына бөлінеді.
Қажет уақытында талап ететін депозиттер шоттарда сақталынатын
қаражаттардың сипатына және тиістілігіне байланысты былайша бөлінеді;
кәсіпорындар және ұйымдардың, фирмалардың, компаниялардың, концерндердің
және басқа да заңды тұлғалардың есеп айырысу және ағымдық шоттарындағы
қаражаттар; экономикалық міндеті әр түрлі қорларды сақтау бойынша арнайы
шоттардағы қаражаттар; заңды тұлғалардың жекелеген шоттарындағы меншікті
қаражаттары; есеп айырысудағы қаражаттар; басқа банктермен есеп
айырысуларға байланысты корреспонденттік шоттағы несиелік қалдықтар;
шетелдік банк-корреспонденттер шоттарындағы қаражаттардың несиелік қалдығы
(11(.
Несиелік ресурстардың түрлері мен формаларының ерекшеліктерін түсіну
үшін олардың қалыптасу үрдісіне назар аудару қажет.
1.3 Несиелік ресурстардың қалыптасу үрдісі
Коммерциялық банктер несие ресурстарының негізгі бөлігін
шоғырландырып, өз клиенттеріне несие беру, депозит қабылдау, есептесу,
бағалы қағаздарды, шетел валютасын сатып алу-сату мен оларды сақтау және
басқа да көптеген қаржылық қызмет көрсетеді.
Несие беруші бұл – несиелік келісімнің қарызды ұсынушы жағы. Қарыз
беруші үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражат болуы керек. Осы
қаражатты несиелік ресурстар деп атайды. Бұл ресурстардың қайнар көзі болып
өз меншігіндегі қаражат және сырттан алынған қаражат жатады.
Несие дегеніміз – қайтарымдылық, мерзімділік және ақылық негізде
берілетін ақша суммасы. Қарыз капиталының немесе несиенің құрамына негізгі
3 элемент кіреді:
- несие беруші;
- несие алушы;
- несие объектісі.
Несие беруші бұл – несиелік келісімнің қарызды ұсынушы жағы. Қарыз
беруші үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражат болуы керек. Осы
қаражатты несиелік ресурстар деп атайды. Бұл ресурстардың қайнар көзі болып
өз меншігіндегі қаражат және сырттан алынған қаражат жатады.
Қарыз алушы бұл - өз мұқтаждығын қанағаттандыру мақсатында несие
мекемесінен қарыз капиталын алушы тұлға.
Несие объектісі – несие қатынастары құрылымының бірі, яғни несие
берушіден қарыз алушыға берілетін және қарыз алушыдан кредиторға кері
қозғалатын объект болып табылады [11].
Банктердің несиелік ресурстары – бұл несиеге берілетін банктің ақша
қаражат қоры. Несиелік ресурстардың қайнар көзі болып банктердің өз
меншігіндегі қаражаты және сырттан алынған капиталы табылады.
Банктің өз меншігіндегі капиталына жарғылық қоры, тапқан пайдасы және
резервтік қорлары жатады.
Сырттан алынған капиталға банкке клиенттердің салған депозиттерінің
суммасы, басқа кәсіпорындардан алған несиесі, кәсіпорындар мен ұйымдардың
есеп айырысу шотындағы қаражаты, бағалы қағаздар мен операциялардан
жиналған қаржы жатады.
Нарық жағдайында банктің ресурстық потенциалын өсіру мәселелері
және оның тұрақтылығын қамтамасыз ету маңызды болып отыр.
Несиелік ресурстар халық шаруашылығының уақытша бос ресурстары мен
жинақтары және банктік жүйенің арнайы несиелеу үшін арналған қаражаттар
жиынтығы.
Жалпы банктердегі қарыз капиталы келесі көздер есебінен қалыптасады:
- депозиттер;
- банкаралық займдар;
- депозиттік емес көздер;
- коммерциялық банктердің меншікті қаражаттары.
Несиелік ресурстардың аталып кеткен көздерін ретімен қарастырайық.
Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақшалай қаражаттарын банктегі
келісімдер мен шоттар бойынша банкке салумен байланысты
операциялар депозиттік операциялар деп аталады. Депозиттер негізінде
банктің несиелік ресурстарының көпшілік бөлігі құралады.
Банкаралық займдар – банктің ресурстық потенциалының тұрақтылығын
қолдау үшін ресурстарды қалыптастырудың маңызды көзі.
Коммерциялық банктер кез келген заңды тұлғалар сияқты ресурстарды
бағалы қағаздар, акциялар, облигациялар, депозиттік және
жинақ сертификаттарын шығару жолымен жинақтау құқығы бар. Бұл қаражаттар
несиелік ресурстардың депозиттік емес көздеріне жатады.
Банк қызметіндегі банктердің меншікті қаражаттарын басқа ресурстармен
салыстырғанда мәнді ерекшеліктері бар. Банктің меншікті капиталы –
банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін
қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты
ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген
пайдасы [12].
Банктің меншікті капиталы келесілер негізінде қалыптасады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- қосымша капиталдар;
- банктік бөлінбеген пайдасы.
Банктің депозиттік ресурстары бұл ең негізгі ресурс көзі болып
табылады, сонымен қатар ол ең негізгі шығын көзі, өйткені жұмылдырылған
қаражат үшін банк белгілі бір мөлшерде сый ақы төлеп отырады. Банктің
ресурстарының 70-80 % жуығы осы ресурс көзінен тұрады. Қысқа мерзімге
қабылданған депозиттер ұзақ мерзімді несие операциялары ретінде қолданыла
алмайды. Сонымен қатар депозиттердің ішінде талап етуге дейінгі
міндеттемелер болады. Талап етуге дейінгі міндеттемелердің қаражатын біз
клиенттерге есеп айырысу кассалық қызмет көрсетуде қолданамыз. Бұл есеп
айырысу кассалық қызмет ағымдағы операциялар болып есептеледі. Банктер
сонымен қатар басқа да несие ұйымдарынан қарыз-қаражат алады. Салымшылардың
категориясы бойынша барлық депозиттік ресурстар жеке және заңды тұлғалардың
салымдары болып бөлінеді. Қазіргі кезде банкке салынған депозиттер міндетті
түрде сақтандырылады [11].
Банктің барлық сырттан алынған қаражаттары несие операцияларын жүргізу
үшін бос емес. Осы ресурстардың 70-75 % ғана несиеге беріледі, ал қалған
бөлігі басқада активті операцияларды жүргізуге қолданылады.
Қажет уақытында талап ететін депозиттердің ерекшеліктері мынада:
біріншіден, ақшаларды алу және салу кез келген уақытта ешқандай шектеусіз
бөліктеп те, толығымен де жүзеге асырылады; екіншіден, ақшалар шоттан қолма-
қол формада да, чек арқылы да алынуы мүмкін; үшіншіден, шот иесі банкке
шотты пайдаланғаны үшін тұрақты айлық мөлшерлеме түрінде немесе әрбір
жазылған чек үшін комиссиялық алым төлейді; төртіншіден, банк қажет
уакытында талап етілетін депозиттер бойынша Орталық банкке мерзімді
депозиттерге қарағанда ең төменгі резервті жоғары сәйкестікте сақтауға
міндетті.
Мерзімді депозит анық белгілі бір мерзімі бар, ол бойын-ша тұрақты
пайыз төленеді және әдетге салымды мерзімінен бұрын алуға шек қойылады.
Мерзімді депозиттер жеке тұлғалардың, компаниялардың, кәсіпорындардың және
ұйымдардың банктерде шотnарға алдын ала белгілі бір мерзімге, әдетте 1
айдан кем емес, орналастыртан қаражаттарын білдіреді.
Мерзімді депозиттердің ерекшеліктері мыналар болып табылады:
- біріншіден, шоттардағы қаражаттар есеп айырысуға арналмаған және
оларға чектер жазылмайды;
- екіншіден, шоттардағы қаражаттар жай айналады;
- үшіншіден, мерзімді депозиттер бойынша пайыз төленеді (бұл кезде
пайыздық мөлшерлеменің ең жоғары денгейі жекелеген кезеңдерде
Орталық банк арқылы реттелуі мүмкін);
- төртіншіден, мерзімді депозиттер үшін қажет уақытында талап
етілетін депозиттерге қарағанда міндетті резервтердің анағұрлым
төлем формасы белгіленеді.
Біздің банктік жүйеге қатысты мерзімді депозиттердің біршама көп
көрсететін формасы - бұл жеке тұлғалардың жинақ салымдары.
Қазіргі уақытта нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдерде
депозиттерді жіктеу екі жағдайды ескеруге негізделген:
1) депозиттің мерзімі,
2) салымшылардың категориясы.
Аталып өткендей депозиттердің мерзімі бойынша оларды потенциалда
банктік ресурстар ретінде пайдаланумен байланысты ерекшеліктері бар.
Салымшылардың категорияларына байланысты, әдетте, шоттардың келесі түрлері
бөлінеді: жеке тұлғалардың, корпорациялардың, акционерлік компаниялардың,
орталық үкіметтің, жергілікті үкімет органдарының болуда (мысалы, қажет
уақытында талап ететін және мерзімді салымдарды біріктіретін шоттар).
Несиелік ресурстар үшін жүріп жатқан бәсекелестік күресте банктердің
қолданатын маңызды құралына әр түрлі пайыз саясаты жатады, өйткені салым
қаражатынан алынатын табыс клиенттерді ынталандырады. Депозиттің пайыз
мөлшерлемесін әрбір екінші деңгейлі банк ҚР Ұлттық банкінің есептік
мөлшерлемесіне, ақша нарығының жағдайына бағдарланып әрі өздерінің
депозиттік саясатына қарай дербес белгілейді. Депозиттік шоттың жекелеген
түрлері бойынша табыстың шамасы салым ақшаның мерзіміне, сомасына, шоттың
өзіндік ерекшелігіне, тиісті қызмет көрсетулердің сипатына ауқымына және
клиенттің салым ақша шарттарын сақтауына қарай анықталады [12].
Банкаралық займдар - банктің ресурстық потенциалының тұрақтылығын
қолдау үшін ресурстарды қалыптастырудың маңызды көзі. Банкаралық несиелеу
банктің тиімділік тенденциясын қолдау мақсатында жүзеге асырылады және
негізінен қысқа мерзімді сипатта болады. Банкаралық займдар
корреспонденттік қатынастар шеңберінде жүреді және банк ресурстарының басқа
көздеріне қарағанда қымбат болады.
Банкаралық займдардың ерекшелігі мынада: біріншіден, банкаралық
ресурстар банкаралық ақша нарығынан тартылады, екіншіден, әдетте,
банкаралық несиелерді тарту клирингтік орталықтағы корреспонденттік
шоттардың ақшалай қаражаттардың қалдықтары шегінде жүзеге асырылады.
Банкаралық ақша нарығында депозиттерді берудің және қайтарудың іс
жүзінде кез келген комбинациялы мерзімдерімен бірге жасайтын несиелік
мәмілелердің әр түрлі шарттары кең тараған. Осылайша ең қысқа мерзімді займ
болып "бір күндік қысқа ақшалар" деп аталатын немесе "овернайт" депозиті
болып (несиелік ресурстардың ертең қайтарылуы мен бүгін берілуі) табылады.
"Бір күндік ақшалар" ақша нарығында жоғары сұранысқа ие, сондықтан, бұл
займдар бойынша пайыздық мөлшерлеме (сыйақы) кейде анағұрлым ұзақ
мерзімдік несиелік ресурстар бойынша мөлшерлеме деңгейінен бірнеше есеге
асып кетеді [11].
Банктердің нақтылы тартылған ресурстар шегінде жұмыс істеуі банкаралық
несиелеуде автоматизмды болдырмайды. Коммерциялық банктердің несиелік
ресурстарды тіпті бір күнге тартуының өзі сәйкес мәмілені жасауды және
талапқа сай рәсімдеуді талап етеді. Бұл жағдай коммерциялық банктердің
жұмысын қауырт көрсетеді, оларды сағат сайын несиелік жұмсалымдарды
қайта қаржыландыру мәселелерімен, яғни коршоттарға уақытында "дем беріп"
және баланстың тиімді құрылымын қолдап отыру үшін нарықтан бос несиелік
ресурстарды іздеумен айналысуға мәжбүр етеді. Соңғысы, банктің
міндеттемелері бойынша төлейтін талаптардан ағымдық түсімдер есебінен дер
кезінде төлеуді қамтамасыз ететіндей арақатынастың сақталуын ұйғарады. Егер
ертең коммерциялық банктін клирингтік орталығындағы қоршотында
тапшылық орын алатын болса, онда, тіпті мерзімі бүрсүгінде белгіленген ірі
ақшалай түсімдердің өзі және банктің банк операциясының есеп айырысу
тиімділігінің , мүмкіндігі оны қаражаттарды ертең деп белгілеген мерзімге
тарта отырып, мысалы, бүрсүгінде қайтару міндетінен босат. Банкаралық ақша
нарығында бос несиелік қаражаттар жетіспеген жағдайда коммерциялық банк
Орталық банктен қысқа мерзімді несие ала алады, ол банктік жүйеде соңғы
инстанциялы кредитор қызметін орындайды және коммерциялық банкке
өтімдіктің уақытша дағдарысын жеңуде көмек көрсете алады. Банкаралық
несиелік ресурстардың екінші деңгейдегі банктер арасындағы қозғалысы,
айналымдағы ақша массасы көлемінің өзгеруіне әкелмейді. Ол тек қатаң банк
алынатын ақша массасы агрегаттарының МО, М1, М2, М3 - арасындағы
өзгерістерді тудырады. Өйткені, коммерциялық банктер мәмілелерді тек
таратылған несиелік ресурстар және Орталық банктің ақша эмиссиясы негізінде
ғана жасайды.
Коммерциялық банктер басқа кез келген заңды тұлға сияқты ресурстарды
бағалы қағаздар, акциялар, облигациялар, депозиттік және жинақ
сертификаттарын шығару жолымен жинақтау құқығы бар. Бұл қаражаттар несиелік
ресурстардың депозиттік емес көздеріне жатады [5].
Банк қызметіндегі банктердің меншікті қаражаттарын басқа
ресурстарымен салыстырғанда мәнді ерекшеліктері бар. Қазіргі уақытта
банктік мекемелер меншікті қаражаттары және резервтері есебінен
ресурстарға деген жалпы қажеттіліктің 10 пайызынан кем емесін қамтиды, ал
банктік емес қаржы несие институттарда бұл арақатынас 40-55%-ды құрайды.
Банктердің меншікті қаражаттарының мұндай ерекшелігі бірқатар жағдайлармен
байланысты. Біріншіден, банктер өздерінің қаржы нарығындағы делдалдық
роліне байланысты тұрғындардан, заңды тұлғалардан (фирмалардан,
компаниялардан және мемлекеттік мекемелерден) депозит түрінде бөгде ақша
капиталын тартады; екіншіден, салымдарды мемлекеттік қорғау жүйесі
салымдарды жаппай алу қаупін едәуір төмендетеді және банктерге өтімділікті
қамтамасыз етуге қажетті меншікті қаражаттардың бөлігін қысқартуға
мүмкіндік береді; үшіншіден, банктік активтер нарықта анағұрлым өтімді және
тез өткізілетін болғандықтан, бұл банктерге ақшалай ресурстарды біршама тез
жинақтау мүмкіндігін қамтамасыз етеді және осыған орай меншікті
қаражаттарға деген қажеттілікті төмендетеді.
Меншікті капиталды қалыптастыру коммерциялық банктер қызметінің
басталуы алдындағы міндетті саты болып табылады. Ол құрылтайшылар банк
қызметінің бастапқы сатысында бірқатар бірінші кезекті шығындарды жүзеге
асырған кезде де қажет. Меншікті қаражаттар ұзақ мерзімді активтерге
(ғимараттар, кұрылғылар) жұмсалуы мүмкін. Сонымен қатар, меншікті капитал
құрамында: резервтік қорлар, негізгі құралдар қоры, амортизациялар және
банк ісін дамыту қоры есепке алдынады.
Ерекше несиелік ресурс болып эмиссиондық ресурс табылады. Оның
несиелік ресурс ретінде құралуы және пайдалану мүмкіндігі келесімен
байланысты: тұрғындардың қолма-қол ақша түрінде алатын ақшалай табыстары
бірден жұмсалмайды, сондықтан банктің кассаларынан берілетін қолма-қол
ақшалардың осы кассаларға келіп түсетін түсімдерден бір жыл ішінде артық
болуы тұрғындардың өз табыстарының бөлігін жұмсамай-ақ банк тұлғасында
мемлекетті несиелеуін білдіреді [10].
Үлестірілмеген пайда - бұл банктің қарамағында қалатын пайданың
жинақталған бөлігі. Жылдың аяғында банктің барлық нәтижелік шоттарының
сомалары пайдалар және зияндар шотына аударылады: бұл сомалардың бір бөлігі
пайдалар және зияндар шотына, екінші - төленетін дивиденттер шотына; үшінші
- салық төлеуге; келесі бөлігі - резервтік қорларға аударылады. Қалғаны -
үлестірілмеген пайда - банк несиелік ресурстар ретінде жұмсайтын қаражаттар
қорын білдіреді.
Несиелік ресуртардың қолданылу мен қалыптастыруын Fortebank АҚ
үлгісінде қарастырайық.
II FORTEBANK АҚ ҮЛГІСІНДЕ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН
ҚОЛДАНУДЫ ЗЕРТТЕУ
2.1 ForteBank АҚ тарихы, жалпы сипаттамасы
ForteBank АҚ қазіргі таңда нарықта қарқынды дамып келе жатқан банк
болып табылады. Оның ресурстық базасы Қазақстан экономикасында маңызды роль
атқарады, өйткені бұл банк елімізде ең көп несие беруші бентің бірі болып
саналады. Алайда соңғы жылдары болып жатқан қаржы дағдарысының әсері тиіп
біршама жоғалтуларға тап болды. Сонда да банк Үкіметтің қолдауымен нарықта
өз қызметін жалғастыруда.
ForteBank өз тарихын Павлодар қаласында (Павлодар облысы) Қазақстанның
алғашқы аймақтық банкілерінің бірі ИртышБизнесБанк ААҚ құрылған 1993
жылғы 7 шілдеден бастады. Алайда ол кезде ресми түрде ForteBank болған
емес. Тек 2014 жылдары Банк өз қызметін жүзеге асыру барысында
Қазақстан Республикасының Конституциясын және басқа заң актілерін,
Қазақстан Республикасы жасаған және күшіне енгізген халықаралық шарттарды
(келісімдерді), Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің жэне қаржы рыногын
жэне қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті органның
нормативтік құқықтық актілерін, сондай-ақ Жарғыны басшылыққа алады.
Несиелеуді Банк коммерциялық негізде тәуекелдіктер бақыланады және
басқарылады, мерзімді, өтеулі болады, қайтарылады, қамсыздандырылады және
мақсатына сай пайдаланылады деген талаптармен Банктің Несие және кепіл
саясаттарына сәйкес жүргізеді [14].
Несиелеудің негізгі бағыттары Қазақстан Республикасындағы экономикалық
және әлеуметтік жағдайды және оның қарқынын, несие нарығының жағдайын,
банктік бәсекелестік деңгейін және Банктің мүмкіндіктерін бағалаудың
негізінде қалыптасады. Осыны есепке алғанда несиелеу кезіндегі басым
бағыттар болып төменде көрсетілгендер есептеледі:
1. қарызалушылардың түрлері бойынша:
- заңды тұлғалар – тепе-тең шоғырландыруға, жақсы қаржылық
көрсеткіштерге, менеджментке, өнімдерг (қызметке), беделге, қаржылық
және несие тарихына ие компаниялар, фирмалар;
- жеке тұлғалар – пайдалы бизнесті дамытатын және жүзеге асыратын жеке
кәсіпкерлер, ірі депозиттік есепшоттарды ашуға қабілетті жеке
тұлғалар, ақшалай кірісінің деңгейі тұрақты жеке тұлғалар;
2. қарызалушылардың санаттары бойынша (Банктің жекелеген
нормативтік актілерімен анықталады):
- ірі бизнестегі қарызалушылар – корпоративтік клиенттер;
- орта бизнестегі қарызалушылар;
- шағын бизнестегі қарызалушылар;
- бөлшекті бизнестегі қарызалушылар.
3. несиелеу мақсаты бойынша – қолданыстағы бизнесті кеңейтуге,
айналымдағы капиталын толықтыруға (шикізатты, материалдарды және
өндіріс үшін қажетті басқа да тауарлы-материалдық құндылықтарды
сатып алу), сауданы қаржыландыруға (валюта нарығының жағдайына
байланысты) берілетін несиелер, бөлшекті несие;
4. несиені кепілдік қамсыздандырудың түрлері бойынша:
- Forte Банк АҚ-да ашылған депозит;
- тұрғын үйге жеткілікті сұраныс болатын өңірлердегі қалалардың ішіндегі
тұрғын ғимараттар (пәтерлер, коттедждер, сатып алынған жер
телімдеріндегі үйлер);
- қаланың белді аудандарындағы өндірістік және әкімшілік типтегі
ғимараттар мен құрылыстар, офистер, сауда павильондары, мейрамханалар,
қонақүйлер және т.б., өңірде осыларға жеткілікті сұраныс болған
жағдайда, өтімді өндірістік алаңдар мен қолданыстағы өнеркәсіптік
кәсіпорындардың және олардың құрылымдық бірліктерінің жабдықтары;
- автокөлік;
- халық тұтынатын өтімділігі жоғары тауарлар (тұтынуда болмаған).
Несиелеу бойынша бизнес-процесті ұйымдастыру келесі тізбектелген
кезеңдерді көздейді:
- несие өтінімін қабылдау, қарастыру және талдау;
- қарызалушының несиелік қабілеттігін бағалау және сараптама
қорытындысын әзірлеу;
- тәуекелдіктер бойынша қорытынды әзірлеу және несие рейтингін бекіту;
- несиенің кепілдік қамсыздандыруын тексеру және бағалау;
- заңды қорытындыны әзірлеу (Банктің нормативтік құжаттарында көзделген
жағдайларда);
- қауіпсіздік қызметінің қорытындысын әзірлеу (Банктің жекелеген
нормативтік құжаттарында көзделген жағдайларда);
- несиені мақұлдау және оны беру процедурасы;
- берілген несиеге мониторинг жүргізу және оны өтеуді бақылау.
Несие тәуекелдігін барынша азайту мақсатында Банктің кепіл саясатына
сәйкес (егер Банктің жекелеген нормативтік құжаттарында өзгеше көзделмеген
болса) төрт ай үшін негізгі қарыз бен сыйақыны өтеуге жеткілікті қосымша
өтем көздері – кепілдік қамсыздандыру (Банктің жекелеген нормативтік
құжаттарында көзделген жағдайларды есепке алмағанда), сонымен қатар төлем
жасауға қабілетті заңды және жеке тұлғалардың кепілдіктері мен кепілдемесі
болғанда несие беріледі. Қарызалушының Банк алдындағы міндеттемесін орындау
бойынша ынтымақтасқан жауапкер ретінде бірлесіп қарызалушы (заңды және
жеке тұлға) бола алады.
Несиелерді (кепілдіктерді, аккредитивтерді) беру қолданыстағы
заңнаманың, Банктің Несие саясатының қағидаларының және процедураларының
талаптарына қатаң сәйкес жүргізілуге тиісті.
Банк пен қарызалушы арасындағы қарым-қатынас шарт негізінде құрылады,
яғни несие мәмілелері белгіленген форматтағы шарттармен (қарыз, кепіл,
кепілдіктер, аккредитивтер және т.б.) ресімделеді.
Банктің Несие саясатының талаптарына сәйкес келесі көрсетілгендерге
ақша беру арқылы Банк несиелеуді жүзеге асырады:
- заңды тұлғалар – мемлекеттік кәсіпорындар, шаруашылық серіктестіктер
(серіктестіктердің, акционерлік қоғамдардың, компаниялар мен
фирмалардың барлық түрлері), өндірістік кооперативтер, шаруа
қожалықтары, резидент және бейрезидент болып табылатын коммерциялық
емес ұйымдар мен мекемелер;
- жеке тұлғалар – Қазақстан Республикасының резиденттері мен
бейрезиденттері, жеке кәсіпкерлер, Банктің қызметкерлері.
Тек:
- Банктің уәкілетті органы оң шешім қабылдағаннан;
- қарызалушыдан қажетті барлық құжаттаманы алғаннан және барлық
ескертулерді түзеткенен, жеткілікті қамсыздандыру алғаннан, оны тиісті
дәрежеде ресімдегеннен және белгіленген тәртіппен мемлекеттік тіркеуге
қойғаннан кейін ғана (Банктің жекелеген нормативтік құжаттарында көзделген
жағдайларды есепке алмағанда) қарыз берілуге тиісті.
Несие беру қолма-қолсыз тәртіппен бір уақытта немесе Банктік қарыз
шартында белгіленген мерзімдерде сатылап жүргізіледі.
Әдетте негізгі борыш пен сыйақыны өтеу ай сайынғы негізде Банктік
қарыз шартының ажырамас бөлігі болып табылатын бекітілген төлем жасау
кестесіне сәйкес жүргізіледі (Банктің жекелеген нормативтік құжаттарында
көзделген жағдайларды есепке алмағанда). Негізгі борыш пен сыйақыны өтеу:
- аннуитетті кесте бойынша (ай сайынғы тепе-тең төлемдермен);
- әдеттегі кесте бойынша (негізгі борышты тепе-тең үлестермен ай сайын
өтеу, ал сыйақыны алдыңғы айдағы негізгі борыштың қалдығына байланысты
өтеу);
- клиент пен Банктің келісімі бойынша басқа тәсілмен жүргізілуі
мүмкін.
Кәсіпорынның Даму стратегиясы бойынша Халықаралық қатынастарды
дамытуға, яғни шетелдік қаржы институттарымен ынтымақтастықты дамытуға және
нығайтуға, сонымен қатар сауданы қаржыландыру, халықаралық қарыз алу және
т.б. аясында көрсететін қызметтері мен ұсынатын өнімдерінің ауқымын
кеңейтуге бағытталған.
Есепті жылы Банк Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ), FMO,
DEG, Халықаралық қаржы корпорациясы (IFC), ADB, CITI OPIC және ЕАДБ сияқты
Халықаралық қаржы ұйымдарымен белсенді түрде бірлесіп іс-әрекет етуді
жалғастырды. Аталмыш институттардың Банкке ұсынған ресурстарының жалпы
көлемі шамамен 500 миллион АҚШ долларын құрады.
Осылайша Еуропалық қайта құру және даму банкінен (ЕҚДБ) алынған
қарыз көлемі есепті жылдың аяғында әр түрлі бағдарламалар бойынша 126 млн
АҚШ долларын құрады. Forte банк АҚ ЕҚДБ-ның келесі бағдарламаларына
қатысады: Микро, шағын және орта кәсіпорындарды қаржыландыру бағдарламасы;
Сауданы қаржыландыру бағдарламасы; Ауыл шаруашылық жабдықтарын сатып алу
және лизингке алу бағдарламасы; Ипотекалық несие беру бағдарламасы және
Энергия тиімділігін арттыру және энергияның қайта жаңғыртылатын көздерін
игеру саласындағы жобаларды қаржыландыру бағдарламасы. Халықаралық қаржы
корпорациясының (IFC) Банкке ұсынған ресурстарының жалпы көлемі шамамен 180
млн АҚШ долларын құрады.
2015 жылғы желтоқсанда халықаралық қаржы мәселесіне арнайы маманданып,
ай сайын шығатын мерзімді басылым – The Banker ағылшын журналының
бағалауы бойынша Банк Жыл Банкі номинациясының жүлдегері болып
танылғандығын айта кету қажет. Баспаның иесі – The Financial Times Ltd
компаниясы
Банктің тұрақты дамуын және несиелік қабілеттігін Халықаралық рейтинг
агенттіктері де атап көрсетті.
Кесте 1
2015 жылғы 31 желтоқсандағы жағдайы бойынша Топтың құрамына кіретіндер
Атауы Тіркелген еліНегізгі қызметі % қатысу үлесі
2015ж. 2014ж. 2013 ж.
Темірбанк АҚ Қазақстан Банк қызметі 100.0 0 0
Республикасы
ABC Банк АҚ Қазақстан Банк қызметі 100.0 0 0
(бұрынғы Forte Республикасы
Bank АҚ
Forte Leasing АҚҚазақстан Лизинг 75.6 0 0
(бұрынғы Темір Республикасы операциялары
Лизинг ЖШС)
Альянс Қаржы ААҚРесей Ресейдегі капитал100.0 100.0 100
Федерациясы нарығындағы
қаражаттарды
тарту
ОУСА Альянс ЖШСҚазақстан Аналық 100.0 100.0 0
Республикасы компаниялардың
күмəнді жəне
сенімсіз
активтерін
басқару
Ескерту: ForteBank АҚ қаржылық есептілігі негізінде құрылған
2015 жылғы 31 желтоқсандағы Банк өзіне Темірбанк АҚ жəне АВСБанк
АҚ (бұрынғы Forte Bank АҚ) біріктіру сипатында ерікті қайта ұйымдастырылу
(құрылу) үрдісін бастады.
2015 жылғы 1 қаңтарда Утемуратов Булат мырза Банктің 74.84% акцияларын
иеленді (2014 жылғы 1 қаңтарда: 0.00%). Қалған акциялары акцияның 5% артық
иеленуге бірде-біреуінің құқығы жоқ 2014 жылы Утемуратов Булат мырза
Самұрық-Қазына ұлттық əл-ауқат қоры АҚ үлесін сатып алды (Самұрық-
Қазына АҚ) (2014 жылғы 1 қаңтарда: Самұрық-Қазына АҚ 67% иеленетін).
Топтың қызметін түпкілікті бақылаушы жеке тұлға Өтемұратов Болат мырза
Топтың қызметін өз қалауымен жəне өз мақсат-мүддесіне қарай басқаруға
құзыретті. Ол, сондай-ақ, аталмыш Топқа кірмейтін, басқа мекемелердің
қызметіне де қатысу үлесіне ие.
Қайта құрылымдау жоспары шарттарының бірін назарға ұстана отырып,
Самұрық-Қазына Банкте 220,000 миллион теңге болатын депозитін теңгемен,
өтеу мерзімі 10 жылға, өтеу мерзімі келген күнде ай сайын сатылып алынып
төленіп отыратын 4% купонымен енгізді.
Шоғырландырылған қаржылық есебінде көрсетілген активтері мен
міндеттемелерінің құнының жəне салық салымы базасын есептеу мақсатында
пайдаланылатын сомасының арасында туындаған уақыт айырмашылығы 2014 жəне
2015 жылдардағы 31 желтоқсандағы жағдайына сəйкес кейінге қалдырылған салық
активтерінің орын алуына алып келеді. Топ болашақтағы салық жеңілдіктерін,
егер оның есебіне пайдаланылмаған салық зиянын есептеуге болатын жəне
Қазақстан Республикасының заңнамасында Топтың көрсетілген жеңілдіктерін
болашақта пайдалану қабілетіне теріс ықпалын тигізетін өзгертулер
енгізілмейтін жағдайда ғана табыс жеңілдіктерін ала алады.
Банкіге төмендегідей рейтингтер берілген:
Standard & Poor's халықаралық рейтинг агенттігі:
- "В-" контрагентінің ұзақ мерзімді кредит рейтингі;
- "С" контрагентінің қысқа мерзімді кредит рейтингі;
- Ұлттық шкала бойынша Банкіге "kzBB-" рейтингі берілді;
- Рейтингтер болжамы - "Стабильный".
- Артықшылықты қамтамасыз етілмеген борыш: "B-" рейтингі;
- Бағынышты борыш: "CCC" рейтингі.
- Fitch Ratings халықаралық рейтинг агенттігі:
- "B-" шетел валютасындағы эмитент дефолтының ұзақ мерзімді рейтингі
(ЭДР), Стабильный рейтингінің болжамы.
- "B-" ұлттық валютадағы ұзақ мерзімді ЭДР, "Стабильный" болжамы;
- B-" шетел валютасындағы қысқа мерзімді ЭДР;
- "E" жеке рейтингі;
- Артықшылықты қамтамасыз етілмеген борыш: "B-" рейтингі, "RR4"
активтердің қайтымдылығы рейтингі;
- Бағынышты борыш: "CC" рейтингі, "RR6" активтердің қайтымдылығы
рейтингі [15];
Forte банк Банкінің тұтынушылық несиелері – бұл ұзақ уақыт бойы ақша
жинамай-ақ, клиенттің қалаған затына жылдам қол жеткізуге мүмкіндік беретін
қолайлы ұсыныс.
Қызмет көрсетудің артықшылықтары:
• Қаржыландыру құнының төмендігі. Банк кешенді несиелендірудің әртүрлі
схемаларын пайдалана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
I НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАР МЕН ОЛАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ КӨЗДЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Несиелік ресурстардың мағынасы 5
1.2 Несиелік ресурстардың түрлері мен формалары 7
1.3 Несиелік ресурстардың қалыптасу үрдісі 9
II FORTEBANK АҚ ҮЛГІСІНДЕ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН
ҚОЛДАНУДЫ ЗЕРТТЕУ
2.1 ForteBank АҚ тарихы, жалпы сипаттамасы 15
2.2 ForteBank АҚ-дағы несиелік ресурстарды қалыптастыруды зерттеу 21
2.3 ForteBank АҚ-дағы несиелік ресурстарды қолдануды зерттеу 25
III НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚОЛДАНУДЫ ДАМЫТУ ӘДІСТЕРІ
29
ҚОРЫТЫНДЫ 35
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 38
КІРІСПЕ
Барлық салалардағы өнідіріс орындарына өздерінің қызметтерін жүзеге
асыру мен пайда табу мақсаты үшін қаражатты тарту мәселесі обьективті түрде
маңызды мәселелердің бірі болып саналады. Қаражатты тартудың ең танымал
нұсқалары ретінде банктік ссудалар мен несиелер болып табылады. Осы
жағдайда үлкен роль несиеге беріледі, себебі ол төлемсіздік пен өндіріске
қажетті ақша айналымының дефицитінің проблемаларын шешуге көмектеседі.
Несиелік операциялар – бұл банктің барлық операцияларының ішіндегі ең
табысты бөлімі. Осы табыс көзі арқылы резервтік қорлар мен акционерлердің
дивиденттері ретінде төленетін, таза пайданың негізгі бөлігі құралады.
Банктер несиелерді жеке және заңды тұлғаларға өздерінің меншікті және
тартылған капиталы арқылы қамтамасыз етеді. Осы несиелер клиенттердің
депозиттері, банкаралық займдар, қарыздық бағалы қағаздарды уақытша
пайдалануға беру және тағы да басқа көздер арқылы құрылады [1].
Бірақ қазіргі тұрақсыз экономика жағдайына байланысты несиелеудің өзі
ғана емес, сонымен қатар оның құрамы, есебі және тағы басқа факторлар
маңызды болып табылады.
Әлемдік тәжірибеде несиелік қатынастар құру ортасында көптеген және
түрлі тәсілдер пайдаланады. Бірақ, олар Отандық банктер іс-әрекетінде тек
қана шектеулі нысанда ғана іске асырылады. Банктік несиелендіруде мынадай
несиелер овердрафт, факторинг, форфейтинг, лизинг секілді және т.б.
формалары операцияларына сұраныс бар болғанына қарамастан олар шектеулі
түрде қолданылады, немесе мүлдем қолданылмайды. Өйткені банктердің қысқа
мерзімді несиелендіруімен айналысуы оларға тиімді әрі, жеңіл соғып отыр.
Несиелік қатынастарды құру саласында зерттеулерді жүргізу жұмыстары Отандық
экономикалық әдебиеттерде баламалық көрініс табуы тиіс.
Елбасымыз да осы банктердің қызметіне аса мән беріп отыр. Себебі
халықты қажет қаражатпен қамтамасыз ететін, банктің қалыптастыратын
ресурстары. Соған байланысты Елбасымыз: Банк өзінің несие ресурстарын
қалыптастыруды сауатты жүзеге асыру керек. Банктердiң қызметi ашықтықтың
айтулы өнегесi болуға тиiс. Ең алдымен, мұның меншiк құрылымы мен
аффилирленген тұлғалар туралы мәлiметтерге қатысы бар. Банк қабылдайтын
шешiмдерге елеулi ықпалы бар барлық тұлғалар уәкiлеттi органның келiсiмiн
ала отырып, өздерiнiң мәртебесiн нақтылай түсулерi керек. Банктердiң
инвестициялық қызметiне қойылатын талаптарды топтасу негiзiнде ретке
келтiру қажет. Аффилирленген тұлғалармен жасалатын мәмiлелер банктердi
тәуекелге барғызбауы шарт. Қаржылық қадағалау агенттігінiң бұл жұмысты
батыл жүргiзуi мiндет - деген болатын [2].
Осы жағдайларға сүйене отырып, курстық жұмыстың өзектілігіні көрінісін
табады.
Жұмыстың мақсаты болып мыналар саналады: банк пен тұлғалар арасындағы
несиелік қатынастардың қалыптасқан жағдайын, несие ресурстарының мәнін,
реттеу әдістерін зерттеу және оларды ұлғайту жолдарын ұсыну. Несиелік
қатынастар субъектілерінің, Fortebank АҚ қаржылық мүмкіндігін талдау
негізінде жүргізілетін несиелік шарттардың орындалуын болжап, салалық
өзгешеліктері мен ерекшеліктерін ескере отырып баға беру.
Бұл максатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылады:
- нарықтық қатынастарды дамыту жағдайында несиелік қарым-
қатынастарды дамытудың ерекшеліктерін айқындау;
- несие алушының қабілеттілігін сипаттайтын және оның іс-әрекетінің
ерекшеліктеріне байланысты мінездеме беретін көрсеткіштер
жүйесін қалыптастыру;
- дамыған шетелдік банктердің жұмыс тәжірибесін пайдаланумен өңір
нарығының әртүрлі субъектілер мен банк арасындағы несие
келісімдерін қалыптастырудың болашағын айқындау;
- шетел тәжірибесін зерттеу негізінде отандық банктердің қаржылық
тұрақтылығын басқару бойынша ұсынымдар пысықтау;
- несие ресурстарын және оларды таратудың барысын қарастыру т.б.
Несие жүйесінің рөлі мен маңызы бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
несиелік жұмсалымдардың жалпы көлемі, кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі
және айналым капиталын қалыптастыруға банктегі қарыздардың үлесі, жалпы
төлем айналымы және т. б.
Берілген курстық жұмыс тақырыбында несиелік ресурстарының мәні,
құрылымы, қажеттілігі, нарықтық экономикада несиенің рөлі мен мәні,
жинақтау және тарату тәртібі қаралады.
Зерттеу объектісі болып Fortebank АҚ несие ресурстары мен олардың
пайдалануы саналады.
Курстық жұмыстың пәні – несие ресурстарының көздері, олардың
қалыптастыру көздері мен пайдалануы негізінде пайда болатын экономикалық
қатынастар.
Курстық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
Зерттеудің ақпараттық базасын Қазақстан Республикасының банк және банк
қызметтерінің заңды және нормативті құжаттары, Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банктің статистикалық ақпараттары, жылдық есептер және Қазақстандық
коммерциялық банктердің сайттары, басылым материалдары, сонымен қатар
ForteBank АҚ есебі құрайды.
I НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАР МЕН ОЛАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ КӨЗДЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Несиелік ресурстардың мағынасы
Банктік істі дамытуда және несиелік қатынастарды зерттеуде
шетел мемлекеттерінің ғалымдарының ішінде үлкен үлес қосқандар:
Э.Дж.Доллан, Джозеф Ф. Синки, Д.П..Уайтинг, Д.Полфреман, Ф.Котлер,
П.С.Роуз, Ф.Форл және т.б.
Несиелік қатынастар проблемаларына атақты Ресей экономистері мен қаржы
мамандарының ғылыми еңбектері арналған, олар:
Д.А.Аллахвердян, Ю.А.Бабичева, Н.А.Брусиловская, В.С.Геращенко,
Л.Н.Красавина, Л.П.Кроливецкая, В.И.Колесникова, О.И.Лаврушин,
И.Д.Мамонова, А.И.Ольшанный, Г.СПанова, И.О.Спицин, Я.О.Спицина,
В.М.Усоскин, Е.Б.Ширинская, және т.б.
Ал отандық ғалым-экономистердің: Ш.Р.Әбдірмановтың, Б.К.Иришевтің,
З.Д.Ыскакованың, Ғ.С.Сейткасимовтың, Т.Т.Тулебаевтың және т.б. еңбектерінде
көрініс тапқан.
Ресурс сөзі француздың ressources сөзінен шын мағынасы қаражат,
құрал, қор, мүмкіндік, бірнәрсенің көзі дегенді білдіреді.
Қаржылық-несиелік сөздікте банктік ресурсқа келесі анықтама беріледі:
Несиелік ресурс – банктің несиелік операцияларын жүзеге асыру үшін
қолданатын қаражат жиынтығы.
Бұл анықтаманың кемшілігі сол, онда банктік ресурстардың қалыптасу
көздеріне, яғни банктің пассивтік операцияларына көңіл бөлінбейді.
Негізінен банктік ресурстар мен несиелік ресурстар ұғымын бөліп
қарастыру керек. Екеуін жеке қарастырып көрейік.
Коммерциялық банктердің ресурстары (банктің ресурстар) – бұл оның
жарғылық капиталы және резервтері, сондай-ақ банктің пассивтік
операцияларын жүргізу нәтижесінде жұмылдырылатын және банктің активтік
операцияларын жүзеге асыру үшін пайдаланылатын ақша қаражаттары. Бұл
анықтама банктің несиелік потенциалын анықтауды талап етеді. Несиелік
потенциал – бұл банкте жинақталған ресурстардың өтімділік резервін
шегергендегі жиынтығы.
Несиелік ресурс түсінігі банктік ресурс түсінігіне қарағанда тар,
өйткені несиелік ресурс банктік ресурстардың бір бөлігін, нақты айтқанда,
банктің барлық жинақтаған ресурстарының несие беру мақсатына арналған,
айтарлықтай бөлігін құрайды. Ал банктік ресурстар тек несие беру мақсатында
ғана емес, сонымен қатар банктің басқа да пассивтік операцияларын жүзеге
асыру мақсатына жұмсалады (3(.
Несиелік ресурстардың шынайылы жақын және тәжірибемен байланыстылығын
көрсететін анықтамасын берейік: Коммерциялық банктің несиелік ресурстары –
бұл оның меншікті капиталы мен тартылған құралдарының ақшалай формада
активті несиелік операцияларын жүзеге асыруға бағытталатын бөлігі. Несиелік
ресурстар пайдалану мезетінде банк үшін ресурс болып саналмайды (несиелеу-
тәуекелді операция), өйткені ол банктің запасындағы ақша қаражаты емес,
орналастырылған банк ресурсы болып табылады.
Несие ресурстары - несие беру, салымдарға орналастыру, бағалы
қағаздарды сатып алу және басқа банк операцияларын жүзеге асыру үшін кез-
келген банк меншікті және сырттан тартылған қаржы көздері есебінен құрайтын
қаражат; коммерциялық банкілер теңгерімінің пассив бөлігінде көрсетілетін
және осы банкілер несие беру үдерісінде пайдаланатын ресурстардың жиынтық
бөлігі.
Нарықтық қатынастар коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының
құрылымын айтарлықтай өзгертті. Жекелеген банктің ресурстарының құрылымы
оның мамандану дәрежесіне, оның қызметінің ерекшеліктеріне, қарыз капиталы
нарығының жағдайына тәуелді болады. Коммерциялық банктің несиелік
ресурстары банктің меншікті, тартылған қаражаттарынан қалыптасады.
Меншікті қаражатқа акционерлік (жарғылық), резервтік капитал және
бөлінбеген пайда жатады.
Акционерлік капитал (немесе банктің жарғылық қоры) қарапайым
акцияларды шығарып, орналастыру арқылы жасалады. Әдетте, банк қызметі
дамыған және операциялары кеңейген сайын, ол жаңа акцияларын шығарылымын
жүзеге асыруы мүмкін (4(.
Резервтік капитал таза табыстан аударым жасау арқылы қалыптасады және
банктің кездейсоқ, күтпеген залалдарын жабуға жұмсалады.
Бөлінбейтін пайда – дивиденттер төлеп, резервтік капиталға аударым
жасалғаннан кейін бөлінбей қалған пайданың бөлігі.
Меншікті құралдар коммерциялық банк қызметі үшін өте маңызды роль
атқарады. Меншікті капитал үлесінің төмендеуі кейде банкті банкротты
ұшыратуы мүмкін. Мысалы, АҚШ-тың ең ірі 20 коммерциялық банктерінің бірінің
- "Франклин нешнл бэнк" (1974 г.) – банкротқа ұшырау себебі банк
балансындағы меншікті капиталдың үлесінің күрт төмендеуі болды.
Экономикалық және банктік дағдарыс кезінде ойластырылмай жүргізілген
пассивтік және активтік операциялар банкті банкротқа әкелуі мүмкін.
Мысалы, АҚШ-та өткен ғасырдың 80-ші жалдарының екінші жартысында
банктік банкроттық саны ұлғайды. АҚШ-тың ең ірі ондық құрамына кіретін
Континентал Иллинойс банкінің банкротқа ұшырауынан арнайы үкіметтік
бағдарлама ғана сақтап қалды, АҚШ-тың Федералды резервтік жүйесі бірнеше
миллиард доллар қарыз берді және депозиттерді сақтандырудың Федералды
корпорациясымен және АҚШ-тың Қаржы министрлігімен біріге отырып банктің
төлем қабілеттігіне кепілдік берді (6(.
Сонымен, несие ресурстары дегеніміз – бұл банктің меншігінде болатын
барлық қаражат жиынтығы және банк оларды несиелік және басқа да
операцияларды жүзеге асыру үшін қолданады [7].
Несие ресурстарының мәнін тереңірек зерттеу үшін олардың түрлері мен
формаларына тоқталайық.
1.2 Несиелік ресурстардың түрлері мен формалары
Нарық жағдайында банктердің ресурстық потенциалын өсіру мәселелері
және оның тұрақтылығын қамтамасыз ету бірінші дәрежелі маңызға ие.
Несиелік ресурстар халық шаруашылығынң уақытша бос ресурстары мен
жинақтары (ақшалай және тауарлай формада) және банктік жүйенің арнайы
несиелеу үшін арналған қаражаттарының жиынтығы. Несиелік ресурстар ақшалай
ресурстардың бір формасы. Демек, біздің көзқарасымызша, экономикалық
белгісі бойынша анағұрлым дұрысы, несиелік ресурстардың қайтарымдылық
негізде уақытша пайдаланылатын ақшалай қаражаттардың бөліктері ретінде
айқындалуы болып табылады (8(.
Коммерциялық банктер қарыз беру процесінде пайдалану үшін жинақтайтын
несиелік ресурстар келесі көздер есебінен құралады:
- депозиттер;
- банкаралық займдар;
- депозиттік емес көздер;
- коммерциялық банктердің меншікті қаражаттары (9(.
Бұлардың қалыптасуын келесі бөлімде тақырыпқа сай қарастыратын
боламыз.
Ал қарапайым түрде несиелік ресурстарды екі түрге бөлеміз: меншікті
ресурстары және тартылған ресурстар.
Меншікті ресурстар – жарғылық, резервтік, сақтандыру және банктің
табыстары негізінде құрылатын қорлар көздері, сонымен қатар жыл
аралығындағы бөлінбеген табыстары болып табылады.
Коммерциялық банктердің несие ресурстары құрамында тартылған көздер
басты рөлді атқарады. Бұған клиенттердің ағымдық шоттарындағы қаражаттары,
заңды және жеке тұлғалардың депозиттері, банкаралық нарықта тартылатын
корреспонденциялық шоттардағы қалдықтар, бағалы қағаздарды сатудағы
қаражаттар және т.б. жатады. Коммерциялық банктер үшін өтімділігін
сақтауда ресурстардың сенімді көздері депозиттер болып табылады. Сондықтан
да келесі кезекте осы депозиттерді толыққанды қарастыратын боламыз.
Нарықтық экономикаға өту және банктік жүйені басқару құрылымындағы
және сызбасындағы өзгерістер несиелік ресурстардың құрамында және
көздерінде көрініс тапты. Несиелік ресурстардың құрамы біртекті емес.
Несиелік ресурстардың анағұрлым тұрақты бөлігі болып депозиттік қаражаттар
табылады, олар әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі. Депозиттердің салым
ретінде орналастырылуы мүмкін ең төменгі шегі деген ұғым жоқ. Теория
жүзінде ең жоғарғы шегі бар өйткені банк Орталық банк анықтайтын өз
қаражаттары мен міндеттемелері арасындағы нормативтік арақатынасты
сақтауға міндеттенеді.
Депозиттер деп әдетте клиенттердің банкке белгілі бір талаптарының бар
екенін куәландыратын банктік шоттардағы жазулар немесе клиенттердің
банктердегі келісімдер және шарттар бойынша салымдар формасындағы ақшалай
қаражаттары түсіндіріледі. Депозиттік операциялар негізінде банктердің
несиелік ресурстарының көп бөлігі құралады. Банктік депозиттер жүйесі
ағымдық салымдарды (қажет уақытында талап ететін салымдар), заңды және жеке
тұлғалардың мақсатты және мерзімдік салымдарын қамтиды.
Депозиттердің және депозиттік операциялардың дүниежүзілік стандарт
деңгейіне дейін дамуы Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға тән,
экономикалық жағдайлардың құрылуына қарай бірте-бірте жүретін болады.
Мұндай жағдайлар болып коммерциялық банктердің толық акционерленуі және
олардың қызметтерінің коммерциялануы, екі деңгейлік банктік жүйенің толық
мәнді қызмет етуі, салымшылардың мүдделерін қорғайтын құқықтық базаның
жасалуы, ақша айналымын және ақша массасын реттеудің және
бақылаудың жаңа әдістерін енгізу мен ең негізгісі - экономиканың нақты
секторын жандандыру болып табылады [11].
Банктік тәжірибеде депозиттер бірнеше критерийлер бойынша жіктеледі:
алыну формалары, салымшылардың категориялары, мақсатты бағыты, және
табыстылық дәрежесі бойынша. Депозиттерді және депозиттік операцияларды
ұйымдастырудың халықаралық тәжірибесі шоттар формаларының көптігімен
ерекшеленеді. Депозиттік шоттар жүйесін құру үшін база ретінде шетелдік
коммерциялық банктердің тәжірибесі пайдаланылуы мүмкін.
Депозиттер алыну формалары бойынша екі топқа бөлінеді: қажет уақытында
талап етілетін және мерзімді депозиттер.
Мерзіміне қарай қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді несие
ресурстарына бөлінеді.
Қажет уақытында талап ететін депозиттер шоттарда сақталынатын
қаражаттардың сипатына және тиістілігіне байланысты былайша бөлінеді;
кәсіпорындар және ұйымдардың, фирмалардың, компаниялардың, концерндердің
және басқа да заңды тұлғалардың есеп айырысу және ағымдық шоттарындағы
қаражаттар; экономикалық міндеті әр түрлі қорларды сақтау бойынша арнайы
шоттардағы қаражаттар; заңды тұлғалардың жекелеген шоттарындағы меншікті
қаражаттары; есеп айырысудағы қаражаттар; басқа банктермен есеп
айырысуларға байланысты корреспонденттік шоттағы несиелік қалдықтар;
шетелдік банк-корреспонденттер шоттарындағы қаражаттардың несиелік қалдығы
(11(.
Несиелік ресурстардың түрлері мен формаларының ерекшеліктерін түсіну
үшін олардың қалыптасу үрдісіне назар аудару қажет.
1.3 Несиелік ресурстардың қалыптасу үрдісі
Коммерциялық банктер несие ресурстарының негізгі бөлігін
шоғырландырып, өз клиенттеріне несие беру, депозит қабылдау, есептесу,
бағалы қағаздарды, шетел валютасын сатып алу-сату мен оларды сақтау және
басқа да көптеген қаржылық қызмет көрсетеді.
Несие беруші бұл – несиелік келісімнің қарызды ұсынушы жағы. Қарыз
беруші үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражат болуы керек. Осы
қаражатты несиелік ресурстар деп атайды. Бұл ресурстардың қайнар көзі болып
өз меншігіндегі қаражат және сырттан алынған қаражат жатады.
Несие дегеніміз – қайтарымдылық, мерзімділік және ақылық негізде
берілетін ақша суммасы. Қарыз капиталының немесе несиенің құрамына негізгі
3 элемент кіреді:
- несие беруші;
- несие алушы;
- несие объектісі.
Несие беруші бұл – несиелік келісімнің қарызды ұсынушы жағы. Қарыз
беруші үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражат болуы керек. Осы
қаражатты несиелік ресурстар деп атайды. Бұл ресурстардың қайнар көзі болып
өз меншігіндегі қаражат және сырттан алынған қаражат жатады.
Қарыз алушы бұл - өз мұқтаждығын қанағаттандыру мақсатында несие
мекемесінен қарыз капиталын алушы тұлға.
Несие объектісі – несие қатынастары құрылымының бірі, яғни несие
берушіден қарыз алушыға берілетін және қарыз алушыдан кредиторға кері
қозғалатын объект болып табылады [11].
Банктердің несиелік ресурстары – бұл несиеге берілетін банктің ақша
қаражат қоры. Несиелік ресурстардың қайнар көзі болып банктердің өз
меншігіндегі қаражаты және сырттан алынған капиталы табылады.
Банктің өз меншігіндегі капиталына жарғылық қоры, тапқан пайдасы және
резервтік қорлары жатады.
Сырттан алынған капиталға банкке клиенттердің салған депозиттерінің
суммасы, басқа кәсіпорындардан алған несиесі, кәсіпорындар мен ұйымдардың
есеп айырысу шотындағы қаражаты, бағалы қағаздар мен операциялардан
жиналған қаржы жатады.
Нарық жағдайында банктің ресурстық потенциалын өсіру мәселелері
және оның тұрақтылығын қамтамасыз ету маңызды болып отыр.
Несиелік ресурстар халық шаруашылығының уақытша бос ресурстары мен
жинақтары және банктік жүйенің арнайы несиелеу үшін арналған қаражаттар
жиынтығы.
Жалпы банктердегі қарыз капиталы келесі көздер есебінен қалыптасады:
- депозиттер;
- банкаралық займдар;
- депозиттік емес көздер;
- коммерциялық банктердің меншікті қаражаттары.
Несиелік ресурстардың аталып кеткен көздерін ретімен қарастырайық.
Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақшалай қаражаттарын банктегі
келісімдер мен шоттар бойынша банкке салумен байланысты
операциялар депозиттік операциялар деп аталады. Депозиттер негізінде
банктің несиелік ресурстарының көпшілік бөлігі құралады.
Банкаралық займдар – банктің ресурстық потенциалының тұрақтылығын
қолдау үшін ресурстарды қалыптастырудың маңызды көзі.
Коммерциялық банктер кез келген заңды тұлғалар сияқты ресурстарды
бағалы қағаздар, акциялар, облигациялар, депозиттік және
жинақ сертификаттарын шығару жолымен жинақтау құқығы бар. Бұл қаражаттар
несиелік ресурстардың депозиттік емес көздеріне жатады.
Банк қызметіндегі банктердің меншікті қаражаттарын басқа ресурстармен
салыстырғанда мәнді ерекшеліктері бар. Банктің меншікті капиталы –
банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін
қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты
ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген
пайдасы [12].
Банктің меншікті капиталы келесілер негізінде қалыптасады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- қосымша капиталдар;
- банктік бөлінбеген пайдасы.
Банктің депозиттік ресурстары бұл ең негізгі ресурс көзі болып
табылады, сонымен қатар ол ең негізгі шығын көзі, өйткені жұмылдырылған
қаражат үшін банк белгілі бір мөлшерде сый ақы төлеп отырады. Банктің
ресурстарының 70-80 % жуығы осы ресурс көзінен тұрады. Қысқа мерзімге
қабылданған депозиттер ұзақ мерзімді несие операциялары ретінде қолданыла
алмайды. Сонымен қатар депозиттердің ішінде талап етуге дейінгі
міндеттемелер болады. Талап етуге дейінгі міндеттемелердің қаражатын біз
клиенттерге есеп айырысу кассалық қызмет көрсетуде қолданамыз. Бұл есеп
айырысу кассалық қызмет ағымдағы операциялар болып есептеледі. Банктер
сонымен қатар басқа да несие ұйымдарынан қарыз-қаражат алады. Салымшылардың
категориясы бойынша барлық депозиттік ресурстар жеке және заңды тұлғалардың
салымдары болып бөлінеді. Қазіргі кезде банкке салынған депозиттер міндетті
түрде сақтандырылады [11].
Банктің барлық сырттан алынған қаражаттары несие операцияларын жүргізу
үшін бос емес. Осы ресурстардың 70-75 % ғана несиеге беріледі, ал қалған
бөлігі басқада активті операцияларды жүргізуге қолданылады.
Қажет уақытында талап ететін депозиттердің ерекшеліктері мынада:
біріншіден, ақшаларды алу және салу кез келген уақытта ешқандай шектеусіз
бөліктеп те, толығымен де жүзеге асырылады; екіншіден, ақшалар шоттан қолма-
қол формада да, чек арқылы да алынуы мүмкін; үшіншіден, шот иесі банкке
шотты пайдаланғаны үшін тұрақты айлық мөлшерлеме түрінде немесе әрбір
жазылған чек үшін комиссиялық алым төлейді; төртіншіден, банк қажет
уакытында талап етілетін депозиттер бойынша Орталық банкке мерзімді
депозиттерге қарағанда ең төменгі резервті жоғары сәйкестікте сақтауға
міндетті.
Мерзімді депозит анық белгілі бір мерзімі бар, ол бойын-ша тұрақты
пайыз төленеді және әдетге салымды мерзімінен бұрын алуға шек қойылады.
Мерзімді депозиттер жеке тұлғалардың, компаниялардың, кәсіпорындардың және
ұйымдардың банктерде шотnарға алдын ала белгілі бір мерзімге, әдетте 1
айдан кем емес, орналастыртан қаражаттарын білдіреді.
Мерзімді депозиттердің ерекшеліктері мыналар болып табылады:
- біріншіден, шоттардағы қаражаттар есеп айырысуға арналмаған және
оларға чектер жазылмайды;
- екіншіден, шоттардағы қаражаттар жай айналады;
- үшіншіден, мерзімді депозиттер бойынша пайыз төленеді (бұл кезде
пайыздық мөлшерлеменің ең жоғары денгейі жекелеген кезеңдерде
Орталық банк арқылы реттелуі мүмкін);
- төртіншіден, мерзімді депозиттер үшін қажет уақытында талап
етілетін депозиттерге қарағанда міндетті резервтердің анағұрлым
төлем формасы белгіленеді.
Біздің банктік жүйеге қатысты мерзімді депозиттердің біршама көп
көрсететін формасы - бұл жеке тұлғалардың жинақ салымдары.
Қазіргі уақытта нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдерде
депозиттерді жіктеу екі жағдайды ескеруге негізделген:
1) депозиттің мерзімі,
2) салымшылардың категориясы.
Аталып өткендей депозиттердің мерзімі бойынша оларды потенциалда
банктік ресурстар ретінде пайдаланумен байланысты ерекшеліктері бар.
Салымшылардың категорияларына байланысты, әдетте, шоттардың келесі түрлері
бөлінеді: жеке тұлғалардың, корпорациялардың, акционерлік компаниялардың,
орталық үкіметтің, жергілікті үкімет органдарының болуда (мысалы, қажет
уақытында талап ететін және мерзімді салымдарды біріктіретін шоттар).
Несиелік ресурстар үшін жүріп жатқан бәсекелестік күресте банктердің
қолданатын маңызды құралына әр түрлі пайыз саясаты жатады, өйткені салым
қаражатынан алынатын табыс клиенттерді ынталандырады. Депозиттің пайыз
мөлшерлемесін әрбір екінші деңгейлі банк ҚР Ұлттық банкінің есептік
мөлшерлемесіне, ақша нарығының жағдайына бағдарланып әрі өздерінің
депозиттік саясатына қарай дербес белгілейді. Депозиттік шоттың жекелеген
түрлері бойынша табыстың шамасы салым ақшаның мерзіміне, сомасына, шоттың
өзіндік ерекшелігіне, тиісті қызмет көрсетулердің сипатына ауқымына және
клиенттің салым ақша шарттарын сақтауына қарай анықталады [12].
Банкаралық займдар - банктің ресурстық потенциалының тұрақтылығын
қолдау үшін ресурстарды қалыптастырудың маңызды көзі. Банкаралық несиелеу
банктің тиімділік тенденциясын қолдау мақсатында жүзеге асырылады және
негізінен қысқа мерзімді сипатта болады. Банкаралық займдар
корреспонденттік қатынастар шеңберінде жүреді және банк ресурстарының басқа
көздеріне қарағанда қымбат болады.
Банкаралық займдардың ерекшелігі мынада: біріншіден, банкаралық
ресурстар банкаралық ақша нарығынан тартылады, екіншіден, әдетте,
банкаралық несиелерді тарту клирингтік орталықтағы корреспонденттік
шоттардың ақшалай қаражаттардың қалдықтары шегінде жүзеге асырылады.
Банкаралық ақша нарығында депозиттерді берудің және қайтарудың іс
жүзінде кез келген комбинациялы мерзімдерімен бірге жасайтын несиелік
мәмілелердің әр түрлі шарттары кең тараған. Осылайша ең қысқа мерзімді займ
болып "бір күндік қысқа ақшалар" деп аталатын немесе "овернайт" депозиті
болып (несиелік ресурстардың ертең қайтарылуы мен бүгін берілуі) табылады.
"Бір күндік ақшалар" ақша нарығында жоғары сұранысқа ие, сондықтан, бұл
займдар бойынша пайыздық мөлшерлеме (сыйақы) кейде анағұрлым ұзақ
мерзімдік несиелік ресурстар бойынша мөлшерлеме деңгейінен бірнеше есеге
асып кетеді [11].
Банктердің нақтылы тартылған ресурстар шегінде жұмыс істеуі банкаралық
несиелеуде автоматизмды болдырмайды. Коммерциялық банктердің несиелік
ресурстарды тіпті бір күнге тартуының өзі сәйкес мәмілені жасауды және
талапқа сай рәсімдеуді талап етеді. Бұл жағдай коммерциялық банктердің
жұмысын қауырт көрсетеді, оларды сағат сайын несиелік жұмсалымдарды
қайта қаржыландыру мәселелерімен, яғни коршоттарға уақытында "дем беріп"
және баланстың тиімді құрылымын қолдап отыру үшін нарықтан бос несиелік
ресурстарды іздеумен айналысуға мәжбүр етеді. Соңғысы, банктің
міндеттемелері бойынша төлейтін талаптардан ағымдық түсімдер есебінен дер
кезінде төлеуді қамтамасыз ететіндей арақатынастың сақталуын ұйғарады. Егер
ертең коммерциялық банктін клирингтік орталығындағы қоршотында
тапшылық орын алатын болса, онда, тіпті мерзімі бүрсүгінде белгіленген ірі
ақшалай түсімдердің өзі және банктің банк операциясының есеп айырысу
тиімділігінің , мүмкіндігі оны қаражаттарды ертең деп белгілеген мерзімге
тарта отырып, мысалы, бүрсүгінде қайтару міндетінен босат. Банкаралық ақша
нарығында бос несиелік қаражаттар жетіспеген жағдайда коммерциялық банк
Орталық банктен қысқа мерзімді несие ала алады, ол банктік жүйеде соңғы
инстанциялы кредитор қызметін орындайды және коммерциялық банкке
өтімдіктің уақытша дағдарысын жеңуде көмек көрсете алады. Банкаралық
несиелік ресурстардың екінші деңгейдегі банктер арасындағы қозғалысы,
айналымдағы ақша массасы көлемінің өзгеруіне әкелмейді. Ол тек қатаң банк
алынатын ақша массасы агрегаттарының МО, М1, М2, М3 - арасындағы
өзгерістерді тудырады. Өйткені, коммерциялық банктер мәмілелерді тек
таратылған несиелік ресурстар және Орталық банктің ақша эмиссиясы негізінде
ғана жасайды.
Коммерциялық банктер басқа кез келген заңды тұлға сияқты ресурстарды
бағалы қағаздар, акциялар, облигациялар, депозиттік және жинақ
сертификаттарын шығару жолымен жинақтау құқығы бар. Бұл қаражаттар несиелік
ресурстардың депозиттік емес көздеріне жатады [5].
Банк қызметіндегі банктердің меншікті қаражаттарын басқа
ресурстарымен салыстырғанда мәнді ерекшеліктері бар. Қазіргі уақытта
банктік мекемелер меншікті қаражаттары және резервтері есебінен
ресурстарға деген жалпы қажеттіліктің 10 пайызынан кем емесін қамтиды, ал
банктік емес қаржы несие институттарда бұл арақатынас 40-55%-ды құрайды.
Банктердің меншікті қаражаттарының мұндай ерекшелігі бірқатар жағдайлармен
байланысты. Біріншіден, банктер өздерінің қаржы нарығындағы делдалдық
роліне байланысты тұрғындардан, заңды тұлғалардан (фирмалардан,
компаниялардан және мемлекеттік мекемелерден) депозит түрінде бөгде ақша
капиталын тартады; екіншіден, салымдарды мемлекеттік қорғау жүйесі
салымдарды жаппай алу қаупін едәуір төмендетеді және банктерге өтімділікті
қамтамасыз етуге қажетті меншікті қаражаттардың бөлігін қысқартуға
мүмкіндік береді; үшіншіден, банктік активтер нарықта анағұрлым өтімді және
тез өткізілетін болғандықтан, бұл банктерге ақшалай ресурстарды біршама тез
жинақтау мүмкіндігін қамтамасыз етеді және осыған орай меншікті
қаражаттарға деген қажеттілікті төмендетеді.
Меншікті капиталды қалыптастыру коммерциялық банктер қызметінің
басталуы алдындағы міндетті саты болып табылады. Ол құрылтайшылар банк
қызметінің бастапқы сатысында бірқатар бірінші кезекті шығындарды жүзеге
асырған кезде де қажет. Меншікті қаражаттар ұзақ мерзімді активтерге
(ғимараттар, кұрылғылар) жұмсалуы мүмкін. Сонымен қатар, меншікті капитал
құрамында: резервтік қорлар, негізгі құралдар қоры, амортизациялар және
банк ісін дамыту қоры есепке алдынады.
Ерекше несиелік ресурс болып эмиссиондық ресурс табылады. Оның
несиелік ресурс ретінде құралуы және пайдалану мүмкіндігі келесімен
байланысты: тұрғындардың қолма-қол ақша түрінде алатын ақшалай табыстары
бірден жұмсалмайды, сондықтан банктің кассаларынан берілетін қолма-қол
ақшалардың осы кассаларға келіп түсетін түсімдерден бір жыл ішінде артық
болуы тұрғындардың өз табыстарының бөлігін жұмсамай-ақ банк тұлғасында
мемлекетті несиелеуін білдіреді [10].
Үлестірілмеген пайда - бұл банктің қарамағында қалатын пайданың
жинақталған бөлігі. Жылдың аяғында банктің барлық нәтижелік шоттарының
сомалары пайдалар және зияндар шотына аударылады: бұл сомалардың бір бөлігі
пайдалар және зияндар шотына, екінші - төленетін дивиденттер шотына; үшінші
- салық төлеуге; келесі бөлігі - резервтік қорларға аударылады. Қалғаны -
үлестірілмеген пайда - банк несиелік ресурстар ретінде жұмсайтын қаражаттар
қорын білдіреді.
Несиелік ресуртардың қолданылу мен қалыптастыруын Fortebank АҚ
үлгісінде қарастырайық.
II FORTEBANK АҚ ҮЛГІСІНДЕ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН
ҚОЛДАНУДЫ ЗЕРТТЕУ
2.1 ForteBank АҚ тарихы, жалпы сипаттамасы
ForteBank АҚ қазіргі таңда нарықта қарқынды дамып келе жатқан банк
болып табылады. Оның ресурстық базасы Қазақстан экономикасында маңызды роль
атқарады, өйткені бұл банк елімізде ең көп несие беруші бентің бірі болып
саналады. Алайда соңғы жылдары болып жатқан қаржы дағдарысының әсері тиіп
біршама жоғалтуларға тап болды. Сонда да банк Үкіметтің қолдауымен нарықта
өз қызметін жалғастыруда.
ForteBank өз тарихын Павлодар қаласында (Павлодар облысы) Қазақстанның
алғашқы аймақтық банкілерінің бірі ИртышБизнесБанк ААҚ құрылған 1993
жылғы 7 шілдеден бастады. Алайда ол кезде ресми түрде ForteBank болған
емес. Тек 2014 жылдары Банк өз қызметін жүзеге асыру барысында
Қазақстан Республикасының Конституциясын және басқа заң актілерін,
Қазақстан Республикасы жасаған және күшіне енгізген халықаралық шарттарды
(келісімдерді), Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің жэне қаржы рыногын
жэне қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті органның
нормативтік құқықтық актілерін, сондай-ақ Жарғыны басшылыққа алады.
Несиелеуді Банк коммерциялық негізде тәуекелдіктер бақыланады және
басқарылады, мерзімді, өтеулі болады, қайтарылады, қамсыздандырылады және
мақсатына сай пайдаланылады деген талаптармен Банктің Несие және кепіл
саясаттарына сәйкес жүргізеді [14].
Несиелеудің негізгі бағыттары Қазақстан Республикасындағы экономикалық
және әлеуметтік жағдайды және оның қарқынын, несие нарығының жағдайын,
банктік бәсекелестік деңгейін және Банктің мүмкіндіктерін бағалаудың
негізінде қалыптасады. Осыны есепке алғанда несиелеу кезіндегі басым
бағыттар болып төменде көрсетілгендер есептеледі:
1. қарызалушылардың түрлері бойынша:
- заңды тұлғалар – тепе-тең шоғырландыруға, жақсы қаржылық
көрсеткіштерге, менеджментке, өнімдерг (қызметке), беделге, қаржылық
және несие тарихына ие компаниялар, фирмалар;
- жеке тұлғалар – пайдалы бизнесті дамытатын және жүзеге асыратын жеке
кәсіпкерлер, ірі депозиттік есепшоттарды ашуға қабілетті жеке
тұлғалар, ақшалай кірісінің деңгейі тұрақты жеке тұлғалар;
2. қарызалушылардың санаттары бойынша (Банктің жекелеген
нормативтік актілерімен анықталады):
- ірі бизнестегі қарызалушылар – корпоративтік клиенттер;
- орта бизнестегі қарызалушылар;
- шағын бизнестегі қарызалушылар;
- бөлшекті бизнестегі қарызалушылар.
3. несиелеу мақсаты бойынша – қолданыстағы бизнесті кеңейтуге,
айналымдағы капиталын толықтыруға (шикізатты, материалдарды және
өндіріс үшін қажетті басқа да тауарлы-материалдық құндылықтарды
сатып алу), сауданы қаржыландыруға (валюта нарығының жағдайына
байланысты) берілетін несиелер, бөлшекті несие;
4. несиені кепілдік қамсыздандырудың түрлері бойынша:
- Forte Банк АҚ-да ашылған депозит;
- тұрғын үйге жеткілікті сұраныс болатын өңірлердегі қалалардың ішіндегі
тұрғын ғимараттар (пәтерлер, коттедждер, сатып алынған жер
телімдеріндегі үйлер);
- қаланың белді аудандарындағы өндірістік және әкімшілік типтегі
ғимараттар мен құрылыстар, офистер, сауда павильондары, мейрамханалар,
қонақүйлер және т.б., өңірде осыларға жеткілікті сұраныс болған
жағдайда, өтімді өндірістік алаңдар мен қолданыстағы өнеркәсіптік
кәсіпорындардың және олардың құрылымдық бірліктерінің жабдықтары;
- автокөлік;
- халық тұтынатын өтімділігі жоғары тауарлар (тұтынуда болмаған).
Несиелеу бойынша бизнес-процесті ұйымдастыру келесі тізбектелген
кезеңдерді көздейді:
- несие өтінімін қабылдау, қарастыру және талдау;
- қарызалушының несиелік қабілеттігін бағалау және сараптама
қорытындысын әзірлеу;
- тәуекелдіктер бойынша қорытынды әзірлеу және несие рейтингін бекіту;
- несиенің кепілдік қамсыздандыруын тексеру және бағалау;
- заңды қорытындыны әзірлеу (Банктің нормативтік құжаттарында көзделген
жағдайларда);
- қауіпсіздік қызметінің қорытындысын әзірлеу (Банктің жекелеген
нормативтік құжаттарында көзделген жағдайларда);
- несиені мақұлдау және оны беру процедурасы;
- берілген несиеге мониторинг жүргізу және оны өтеуді бақылау.
Несие тәуекелдігін барынша азайту мақсатында Банктің кепіл саясатына
сәйкес (егер Банктің жекелеген нормативтік құжаттарында өзгеше көзделмеген
болса) төрт ай үшін негізгі қарыз бен сыйақыны өтеуге жеткілікті қосымша
өтем көздері – кепілдік қамсыздандыру (Банктің жекелеген нормативтік
құжаттарында көзделген жағдайларды есепке алмағанда), сонымен қатар төлем
жасауға қабілетті заңды және жеке тұлғалардың кепілдіктері мен кепілдемесі
болғанда несие беріледі. Қарызалушының Банк алдындағы міндеттемесін орындау
бойынша ынтымақтасқан жауапкер ретінде бірлесіп қарызалушы (заңды және
жеке тұлға) бола алады.
Несиелерді (кепілдіктерді, аккредитивтерді) беру қолданыстағы
заңнаманың, Банктің Несие саясатының қағидаларының және процедураларының
талаптарына қатаң сәйкес жүргізілуге тиісті.
Банк пен қарызалушы арасындағы қарым-қатынас шарт негізінде құрылады,
яғни несие мәмілелері белгіленген форматтағы шарттармен (қарыз, кепіл,
кепілдіктер, аккредитивтер және т.б.) ресімделеді.
Банктің Несие саясатының талаптарына сәйкес келесі көрсетілгендерге
ақша беру арқылы Банк несиелеуді жүзеге асырады:
- заңды тұлғалар – мемлекеттік кәсіпорындар, шаруашылық серіктестіктер
(серіктестіктердің, акционерлік қоғамдардың, компаниялар мен
фирмалардың барлық түрлері), өндірістік кооперативтер, шаруа
қожалықтары, резидент және бейрезидент болып табылатын коммерциялық
емес ұйымдар мен мекемелер;
- жеке тұлғалар – Қазақстан Республикасының резиденттері мен
бейрезиденттері, жеке кәсіпкерлер, Банктің қызметкерлері.
Тек:
- Банктің уәкілетті органы оң шешім қабылдағаннан;
- қарызалушыдан қажетті барлық құжаттаманы алғаннан және барлық
ескертулерді түзеткенен, жеткілікті қамсыздандыру алғаннан, оны тиісті
дәрежеде ресімдегеннен және белгіленген тәртіппен мемлекеттік тіркеуге
қойғаннан кейін ғана (Банктің жекелеген нормативтік құжаттарында көзделген
жағдайларды есепке алмағанда) қарыз берілуге тиісті.
Несие беру қолма-қолсыз тәртіппен бір уақытта немесе Банктік қарыз
шартында белгіленген мерзімдерде сатылап жүргізіледі.
Әдетте негізгі борыш пен сыйақыны өтеу ай сайынғы негізде Банктік
қарыз шартының ажырамас бөлігі болып табылатын бекітілген төлем жасау
кестесіне сәйкес жүргізіледі (Банктің жекелеген нормативтік құжаттарында
көзделген жағдайларды есепке алмағанда). Негізгі борыш пен сыйақыны өтеу:
- аннуитетті кесте бойынша (ай сайынғы тепе-тең төлемдермен);
- әдеттегі кесте бойынша (негізгі борышты тепе-тең үлестермен ай сайын
өтеу, ал сыйақыны алдыңғы айдағы негізгі борыштың қалдығына байланысты
өтеу);
- клиент пен Банктің келісімі бойынша басқа тәсілмен жүргізілуі
мүмкін.
Кәсіпорынның Даму стратегиясы бойынша Халықаралық қатынастарды
дамытуға, яғни шетелдік қаржы институттарымен ынтымақтастықты дамытуға және
нығайтуға, сонымен қатар сауданы қаржыландыру, халықаралық қарыз алу және
т.б. аясында көрсететін қызметтері мен ұсынатын өнімдерінің ауқымын
кеңейтуге бағытталған.
Есепті жылы Банк Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ), FMO,
DEG, Халықаралық қаржы корпорациясы (IFC), ADB, CITI OPIC және ЕАДБ сияқты
Халықаралық қаржы ұйымдарымен белсенді түрде бірлесіп іс-әрекет етуді
жалғастырды. Аталмыш институттардың Банкке ұсынған ресурстарының жалпы
көлемі шамамен 500 миллион АҚШ долларын құрады.
Осылайша Еуропалық қайта құру және даму банкінен (ЕҚДБ) алынған
қарыз көлемі есепті жылдың аяғында әр түрлі бағдарламалар бойынша 126 млн
АҚШ долларын құрады. Forte банк АҚ ЕҚДБ-ның келесі бағдарламаларына
қатысады: Микро, шағын және орта кәсіпорындарды қаржыландыру бағдарламасы;
Сауданы қаржыландыру бағдарламасы; Ауыл шаруашылық жабдықтарын сатып алу
және лизингке алу бағдарламасы; Ипотекалық несие беру бағдарламасы және
Энергия тиімділігін арттыру және энергияның қайта жаңғыртылатын көздерін
игеру саласындағы жобаларды қаржыландыру бағдарламасы. Халықаралық қаржы
корпорациясының (IFC) Банкке ұсынған ресурстарының жалпы көлемі шамамен 180
млн АҚШ долларын құрады.
2015 жылғы желтоқсанда халықаралық қаржы мәселесіне арнайы маманданып,
ай сайын шығатын мерзімді басылым – The Banker ағылшын журналының
бағалауы бойынша Банк Жыл Банкі номинациясының жүлдегері болып
танылғандығын айта кету қажет. Баспаның иесі – The Financial Times Ltd
компаниясы
Банктің тұрақты дамуын және несиелік қабілеттігін Халықаралық рейтинг
агенттіктері де атап көрсетті.
Кесте 1
2015 жылғы 31 желтоқсандағы жағдайы бойынша Топтың құрамына кіретіндер
Атауы Тіркелген еліНегізгі қызметі % қатысу үлесі
2015ж. 2014ж. 2013 ж.
Темірбанк АҚ Қазақстан Банк қызметі 100.0 0 0
Республикасы
ABC Банк АҚ Қазақстан Банк қызметі 100.0 0 0
(бұрынғы Forte Республикасы
Bank АҚ
Forte Leasing АҚҚазақстан Лизинг 75.6 0 0
(бұрынғы Темір Республикасы операциялары
Лизинг ЖШС)
Альянс Қаржы ААҚРесей Ресейдегі капитал100.0 100.0 100
Федерациясы нарығындағы
қаражаттарды
тарту
ОУСА Альянс ЖШСҚазақстан Аналық 100.0 100.0 0
Республикасы компаниялардың
күмəнді жəне
сенімсіз
активтерін
басқару
Ескерту: ForteBank АҚ қаржылық есептілігі негізінде құрылған
2015 жылғы 31 желтоқсандағы Банк өзіне Темірбанк АҚ жəне АВСБанк
АҚ (бұрынғы Forte Bank АҚ) біріктіру сипатында ерікті қайта ұйымдастырылу
(құрылу) үрдісін бастады.
2015 жылғы 1 қаңтарда Утемуратов Булат мырза Банктің 74.84% акцияларын
иеленді (2014 жылғы 1 қаңтарда: 0.00%). Қалған акциялары акцияның 5% артық
иеленуге бірде-біреуінің құқығы жоқ 2014 жылы Утемуратов Булат мырза
Самұрық-Қазына ұлттық əл-ауқат қоры АҚ үлесін сатып алды (Самұрық-
Қазына АҚ) (2014 жылғы 1 қаңтарда: Самұрық-Қазына АҚ 67% иеленетін).
Топтың қызметін түпкілікті бақылаушы жеке тұлға Өтемұратов Болат мырза
Топтың қызметін өз қалауымен жəне өз мақсат-мүддесіне қарай басқаруға
құзыретті. Ол, сондай-ақ, аталмыш Топқа кірмейтін, басқа мекемелердің
қызметіне де қатысу үлесіне ие.
Қайта құрылымдау жоспары шарттарының бірін назарға ұстана отырып,
Самұрық-Қазына Банкте 220,000 миллион теңге болатын депозитін теңгемен,
өтеу мерзімі 10 жылға, өтеу мерзімі келген күнде ай сайын сатылып алынып
төленіп отыратын 4% купонымен енгізді.
Шоғырландырылған қаржылық есебінде көрсетілген активтері мен
міндеттемелерінің құнының жəне салық салымы базасын есептеу мақсатында
пайдаланылатын сомасының арасында туындаған уақыт айырмашылығы 2014 жəне
2015 жылдардағы 31 желтоқсандағы жағдайына сəйкес кейінге қалдырылған салық
активтерінің орын алуына алып келеді. Топ болашақтағы салық жеңілдіктерін,
егер оның есебіне пайдаланылмаған салық зиянын есептеуге болатын жəне
Қазақстан Республикасының заңнамасында Топтың көрсетілген жеңілдіктерін
болашақта пайдалану қабілетіне теріс ықпалын тигізетін өзгертулер
енгізілмейтін жағдайда ғана табыс жеңілдіктерін ала алады.
Банкіге төмендегідей рейтингтер берілген:
Standard & Poor's халықаралық рейтинг агенттігі:
- "В-" контрагентінің ұзақ мерзімді кредит рейтингі;
- "С" контрагентінің қысқа мерзімді кредит рейтингі;
- Ұлттық шкала бойынша Банкіге "kzBB-" рейтингі берілді;
- Рейтингтер болжамы - "Стабильный".
- Артықшылықты қамтамасыз етілмеген борыш: "B-" рейтингі;
- Бағынышты борыш: "CCC" рейтингі.
- Fitch Ratings халықаралық рейтинг агенттігі:
- "B-" шетел валютасындағы эмитент дефолтының ұзақ мерзімді рейтингі
(ЭДР), Стабильный рейтингінің болжамы.
- "B-" ұлттық валютадағы ұзақ мерзімді ЭДР, "Стабильный" болжамы;
- B-" шетел валютасындағы қысқа мерзімді ЭДР;
- "E" жеке рейтингі;
- Артықшылықты қамтамасыз етілмеген борыш: "B-" рейтингі, "RR4"
активтердің қайтымдылығы рейтингі;
- Бағынышты борыш: "CC" рейтингі, "RR6" активтердің қайтымдылығы
рейтингі [15];
Forte банк Банкінің тұтынушылық несиелері – бұл ұзақ уақыт бойы ақша
жинамай-ақ, клиенттің қалаған затына жылдам қол жеткізуге мүмкіндік беретін
қолайлы ұсыныс.
Қызмет көрсетудің артықшылықтары:
• Қаржыландыру құнының төмендігі. Банк кешенді несиелендірудің әртүрлі
схемаларын пайдалана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz