Эстетикалық тәрбие мен халықтық педагогика

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4

І. Тәрбие – адамзат ғұмырындағы мәңгілік мәселе

1.1. Тәрбие үрдісінің мән – мазмұны және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ..5-13
1.2. Тәрбие
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .14-21

ІІ. Эстетикалық тәрбие

2.1.Қазіргі замандағы эстетикалық тәрбиенің мәні мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22-26
2.2. Эстетикалық тәрбие және халықтық
педагогика ... ... ... ... ... ... . ... ... ..27-28

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
0

КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Курс жұмысына алынып отырған тақырып ежелден
келе жатқан жүйе болғанымен оқыту теориясымен салыстырғанда әлі де
жеткілікті зерттеліп болмаған жұмыс. Шындығына келсек, адамзат ғүмырындағы
мәңгілік мәселе - ұрпақ тәрбиесі. соны да тың мәселе. Мәселенің өзектілігі
бұл тақырыптың көлемінің ауқымдылығы мен күрделілігіне байланысты.
Өзінің саналы өмірінде әрбір адам ақылы дұрыс, дені сау болса, бұл
мәселеге соқпай өтуі өте сирек мәселе. Сондықтан да тәрбие бастауы ата мен
ана, ал олар құрған семья- адам қоғамының алтын бесігі екендігі ертеден-ақ
қалыптасқан түсінік. Даналықтары дәріптелген ғұламалардың пікіріне жүгінсек
–жеке некелік, яғни моногалиялық жанұяның дамуы қоғамды да, тәлім-тәрбиені
де ұлы өзгеріске түсіргендігін педагогика тарихын, фәлсафаны зерттеуші
зиялылар жан-жақты дәлелдеп, барша жұртты мойындатып отырғаны белгілі. Ал
психологиялық тұрғыдан қарағанда тәрбиенің әсерімен баланың бір сападан
екінші сапаға өзгеріп ауысуы жетіледі.

Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты -
қазіргі қрғамдағы тәрбие ұстаз бен шәкірттің саналы түрде жүзеге асыратын
ұйымдастырылатын үрдіс екендігіне нақты дәлелдер келтіре отырып,
тәрбиелеуші шәкірттен алдын ала жобаланған әлеуметтік, рухани
тәжірибелерді, тәлімдік құндылықтарды меңгеріп, оны бойына дарытуы үшін
белсенді түрде ынталанып әрекеттенуді анықтау. Ал іс-әрекеттің жүзеге асуы
жөніндегі педагогикалық теория тұлғаға біржақты емес жан-жақты әсер етуді
қуаттайды. Осы орайдан келгенде қазіргі тәрбие теориясы бала тәрбиесінің
өркендеп жетілуі педагогтің жобалаған жоспарының тұлғаға әсерлі ықпал
етерліктей болуы –оның сапалы да саналы болуын қамтамасыз ететіндігін
қоғамдық тұрғыдан анықтай отырып, өзіндік ерекшеліктеріне талдау жасау.
Аталған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылады:
- Тәрбие мазмұнын ашу;
- Тәрбие принциптеріне тоқталу;
- Тұлға өміріндегі тәрбие түрлеріне тоқтала отырып, оның ішінде
эстетикалық тәрбиенің қазіргі қоғамдағы мәнін ашу;
- Эстетикалық тәрбие мен халықтық педагогиканың арақатынасын анықтау;

Курстық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, тәрбие – адамзат
ғұмырындағы мәңгілік мәселе, тәрбие үрдісінің мән – мазмұны және оның
түрлері, тәрбие принциптері, эстетикалық тәрбие, тұлғаның қалыптасуындағы
эстетикалық тәрбиенің мәні мен міндеттері, эстетикалық тәрбие және халықтық
педагогика атты тараулардан, қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған
әдебиеттер тізімі берілген.

Курстық жұмыстың негізгі мазмұны. Тәрбие мәселесіндегі басты
тұжырымдама -өзара қарым-қатынас сыйластыққа негізделген болуы,
ынтымақтастық, әлеуметтік дамуы барысындағы ситуацияның тәлімдік өнеге
аларлықтай және өзара ұғыныса білуге бейім болуына ерекше мән береді. Сонда
тәрбие баланың өмірі саналы да мазмұнды, дамуы қалыпты жағдайда болуы
жүзеге асырудағы ересек адамдармен бірлесе жүргізілген іс- әрекет. Әрине,
бұлардың әрқайсысының атқаратын қызметі, мақсаты, қарым-қатынасындағы
өзіндік мәні бар.
Тәрбие үрдісіне әсерлі ықпал ететін факторлар өте көп те жан-жақты.
Олардың бастылары мыналар: тұлғаның дамуына алдымен ықпал ететін отбасы –
семья, мектеп, өмір сүріп отырған айналасы, қоғамдық ұйымдар, көпшілік
бұқаралық ақпарат, өнер, әлеуметтік- экономикалық жағдайлар, манындағы жеке
адамдардың тәлімі т.б. Мұндай көп жақтылық тәрбие үрдісін жедел дамытып
өркен жаюына игі ықпал етумен бірге кері әсер етіп, теріс жолға бастайтын
ықпалы да аз емес.Бүгінгі теледидарға телміріп өскен балаға телеэкран,
кино, әр түрлі каналдардан түрлі мақсатта беріліп жататын хабарларды
радиоқабылдағыштар арқылы тыңдау өмір салтымызда әбден қалыптасқан құбылыс.
Ал мұны тоқтатып тастауға, немесе ауыстырып жіберуге келмейтін дәрежеге
жеттік. Бұл тек педагогика ғылымы үшін ғана емес, бүкіл адамзат қоғамына
келелі сұрақтар қойып, үлкен проблема туғызып отырған мәселе.

І. Тәрбие – адамзат ғұмырындағы мәңгілік мәселе

1. Тәрбие үрдісінің мән – мазмұны және оның түрлері

Тәрбие бір сәттік, немесе бір күндік, бір жылдық іс емес, тоқтаусыз
жүріп отыратын, ұзаққа созылатын құбылыспен қатар оның тірілетін жері
тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеу. Сондай-ақ тәрбиенің нәтижесі де барлық адамға
бірдей емес, уақыт жағынан қарағанда белгіленгін бір мезгілде әсер етеді
деп қарауға келмейді. Айталық, педагогтердің жүргізген сыныптағы тәрбие
жұмыстары оқушыға бірдей әсер етпей, оның мән-мазмұнын шәкірт мектеп
бітіргеннен кейін ойына алып, сондағы с-әрекеттің, немесе жіберген
ағаттығы үшін өкініш білдіріп, ондай қателіктер жасамау жолында ізденуі де
ықтимал. Болмаса өркөкіректікке салып, қателігін батылдық, ерлік деп есіруі
де мүмкін. Демек, тәрбие факторлары әр түрлі әсер етіп ықпал жасауы сол
адамның ерік қасиеттері мен танымдық тағылымына қабылдаған әдебіне
байланысты.Сондай-ақ тәрбие ісіндегі әрекеттерге сыни көзқараспен
бағалап, одан дұрыс қорытынды шығара білуіне де тәуелді. Екінші жағынан,
тұлғаның өзін-өзі танып, ұстамдылыққа машықтанып, түрлі қарым-
қатынасқа байланысты әрекеттене білуінің де тәрбие саласында мәні зор.
Тәрбие үрдісінің мән-мазмұны педагогикалық ситуациялардың шешімін
тауып, оның себеп салдарын айқындай білуге байланысты. Демек, педогогикалық
іс-әрекеттің нәтижелі болуы тәрбие үрдісіндегі жүйені және оның салаларын
дұрыс ажыратып, сол орайдан әрекет жасай білуге тәуелді. Қазіргі педагогика
ғылымындағы зерттеу бұл жүйені былайша топтастырады:
- Педагогикалық диагностика. Тәрбиеленушінің алған тәлім-тәрбиелік деңгейін
айқындап, зерттеп, сол орайға үйлесімді тәрбие міндеттерін белгілеу.
- Бағдарлық жоба белгілеу. Жүзеге асуға тиісті тәрбиелік іс-әрекетті
жоспарлап, оның мазмұнын, әдістері мен формаларын айқындау.
- Ұйымдастыру жолдары. Белгіленген жоспардағы іс-әрекетті жүзеге асырудың
амал, тәсілдерін және қалай жүргізілетіндігін белгілеу.
- Нәтижені бақылап, бағалау.
Көрсетіліп отырған бұл жүйе педагогикалық тәлім-тәрбие саласындағы
жүзеге асырылмақ іс-әрекеттерді орындауды болжаумен бірлікте шешілетіндігін
назарда ұстаған жөн.
Ғылыми зерттеулердің тұжырымдамасына сүйенсек, тәрбие мазмұны
қарастыратын табиғат, қоғам, адамзат туралы теориялық деректерді білу,
сондай-ақ қоғамдық тәжірибелер мен құндылықтарды және олардың мұрат
мақсаттары мен деңгейін ұғы-нумен қатар тұлғаның білім, білігі, қабілетінің
дамуы, мінез-құлқының қалыптасу деген тұрғыдан қарайды. Осы орайдан
келгенде тәрбие саласындағы жаңа тұжырымдама тәрбиенің мазмұнын уақыт
талабына үйлестіріп құруды талап етіп отыр. Қазіргі егемендік алған
еліміздегі тәрбиенің мақсаты, оның мазмұнына үйлесімді тұлғаның мәдени
болмысын қалыптастырып, дербестігін дамытуға лайық болуына негізделген.
Дәлірек айтқанда, мәдени болмыстың қамтитын аймақтық деңгейі зор, тұлғаның
өзін-өзі айқындауы, әлеуметтіке экономиялық, саяси дамуы, адамгершілік,
имандылықтың жетілуі, экологиялық заңдылықтарды сақтап, көркемдік танымын
зорайтып денсаулығын нығайту және адамдармен қарым-қатынасын жақсарта беру
мәселелерін қамтиды.
Адамның өзін-өзі тәрбиелей білуі тұлғаның жауапкершілігін арттырудағы
басты шарттың бірі болғандықтан тиісті мәселеге байланысты оқушының дұрыс
шешім қабылдап, өмірдегі өз орнын табуға саналы қарап, уақытқа үйлесімді
шешім шығара білуі тәрбие талаптарының мазмұндылығымен іштесіп жатқан
құбылыс екені әркімге аян болуға тиіс.
Әрине, оқушыны білімдендіру мен тәрбие ісін жүзеге асыру әдістемелері
бір сәтте, немесе бір жылда жасала салмайды, ол ұрпақтан ұрпаққа жалғасып
түрлі тәжірибелерден сұрыпталып, оның қорлануы барысында жүзеге асады. Осы
орайдан кеңестік кезеңдегі тәрбие мазмұнындағы теориялық және
ұйымдастырушы-лық жолдардың бүгінгі өмірге үйлесімді жақтарын жетілдіре
отырып, шәкірттердің мәдени танымын қалыптастыру бағдарламаларын жетілдіру
күн тәртібінен түспейтін мәселе. өйткені оқушыға берілетін тәрбиенің
мазмұндылығы классикалық педагогика құндылықтарын және оның ұзақ жылдар
бойы өмір сараптауынан өткен формаларын ретті және уақытпен үйлестіре
пайдалана білу бұл саладағы іс-әрекеттің табысты болуына кепілдік берумен
қатар, тәрбие мазмұнының өміршең болуына жол ашты.
Ақыл-ой тәрбиесі. Ақыл-ой тәрбиесі тұлғаны ойлау қабілетін жетілдіріп,
танымдық ақыл парасатының пәрменділігін дамытуға бағытталған педагогикалық
іс-әрекет. Тұлғаның ақыл-ойы оның көзқарасының қалыптасуымен бірлікте
өрістейтін құбылыс болғандықтан мұның нәтижелік көрінісін себеп салдардан
болмайды.
Ақыл-ой еңбегі тұлғаның білім, білік саласындағы танымдық іс-әрекеті
болғандықтан ол алуан түрлі іскерлік дағдылардың бір арнадан тоғысуына
ықпал етеді және білімдік деректерді табу, тану, зерттеуді жоспарлап, оны
меңгерудің амал-тәсілдерін игеріп, тиісті мақсатқа орай қолдана білуге
машықтанады. Оқушылардың бойына ақыл-ой тәрбиесін қалыптастыру олардың
көзқарасын бекітіп, мұның әсері әлеуметтік, биологиялық факторларды
жаңартуға, немесе өзгертуге байланысты міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Ақыл- ой тәрбиесінің нәтижесі тұлғаның қабілетін шыңдап, ойлау деңгейін
кеңейтіп, тиісті мәселеге, пікірінің айқын да нақты, терең де шығармашылық
сипатта болуына, тез де жылдам аңғаратын пара-саттылыққа бейімдейді және
жобалаған ісін ықтиятты орындауға мүмкіндік береді.
Әрине, ақыл мен сананың дамуындағы табиғи болмыстың ерекшеліктері мен
күрделіліктері жөнінде әлі де шешілмеген проблемалар баршылық. Солай
болғанымен ұстаз ақыл-ойдың даму табиғатындағы екі көзқарасқа зейін қою
керек. оның біріншісі- тұлғаның ақыл-сана қабілеті тумысынан бірге пайда
болатын ерекше психологиялық құрылым, тиісті ақпаратты санасынан өткізіп
оны қабылдайды. Тұлғаның өсіп, ержетуіне орай қабілеті де дамып өрістейді,
өмірден өрнек табады деген пайымдауды тұтынады.
Ал екіншілері, ақыл қуаты тұқым қуалайды, сыртқы ортаның әсерімен
дамиды. Оның өрістеп өркен жаюы үшін арнайы әрекетке негізделген оқу
жұмысын ұйымдастыру керек деген көзқараста болады.
Біздің қазіргі кезеңдегі педагогикалық жүйеде ақыл-ой тәрбиесін
беруде тұлғаны бастауыш сыныптан бастап оқуға, жазуға, есептеуге үйретіп,
оқу жоспарында көрсетілген пәндерді білгізу мен тиісті деңгейдегі сыныптан
тыс тәрбие жұмыстары барысында жүзеге асыруы көзделеді. Сондай-ақ тәрбие
мен білім беру құралын бірлікте қарайды. Ақыл-ой тәрбиесі –тұлғаның
дамуының негізі. Әетте, адам ойлау арқылы түйсініп, қабылдап, елестетіп,
сезініп көзқарасы дамитын болса, оның нәтижесі тұлғаның еңбектелуіне,
шығармашылыққа бейімделуіне жол ашады. Әрекет негізі адамның нақты және
абстракты ойлауы болса, бұл оқушының дүниетанымын табиғат пен қоғамның даму
заңдылықтарын ұғынуға, әлеуметтік жағдайды сараптай білуге үйретеді.
Әлемдік құбылыстардың бір-бірімен байланысып жатқан тұтастығын таниды, оны
пайымдап өзінің ой елегінен өткізуге мүмкіндік алады. Былайша айтқанда,
тұлға әрекеттенуге және өзін-өзі ұстай білуге қалыптасады, танымдық
түсінігі жетіледі. Мектеп оқушысының ақыл-ой еңбегін атқару мәдениеті
тұрғысынан қарағанда оқулықтармен, ғылыми жә-не басқа да кітаптармен жұмыс
істеу барысында тұлға еңбектенуінің тәсілін, амалын, әдістемелік жолдарын
меңгерді.мысалы, кітаптың мазмұнын ұтымды пайдалану мәтіндегі ең қажетті
деген ойларын сұрыптау, оған әр мсаладан сұрақтар қою және жауап қайтару,
мәтінді жоспарлау, пікір желісін қысқаша конспектілеу т.б. Ой ең-бегі
саласындағы жұмыстың нәтижесінде оқушының қабілеті жеті-ліп, есте сақтау
машығы өрістеп, логикалық ойлау дағдыларына жаттығады.
Оқушының ақыл-ойының дамуы олардың оқыту, тәрбие деңгейіндегі мазмұнды
меңгерумен ғана шектеліп қалмай ғылыми зерттеу сипатындағы істерді атқаруға
және өздігінен ізденуге деген ынтасын арттыра түседі. Қазіргі кезеңдегі
ақыл-ой тәрбиесін беруге қойылатын басты талаптардың бірі шәкірттің тек
білумен ғана тұйықтаулы емес, өздігіне іздене білуге деген құлқын демеп,
дербесмтігі жетілдіруге бағдарлау әрбір ұстаздың парызы болуға тиіс.
Тұлғаның дамуына ықпал ететін себептер көп, әсіресе, ақыл-ой
саласындағы ізденіске әсер ететін қажеттілік туғызып, білуге деген шынайы
құлшынысын арттырады. Ал мұның білуге деген негізгі құ-ралы білім
негіздерін түсінуге, яғни ақыл-ой тәрбиесі үрдісіндегі болжамдық таным
тұрғысына дерексіз, индуктивтік, дидуктивтік ойлау ережелеріндегі
заңдылықтарға үйлесімді әрекеттену шешуші мәнге ие болады. Ақыл-ой
тәрбиесінің нәтижелі болуы оқушының қабілет мүмкіндігі мен табиғи болмысына
үйлесімді керерліктей сараптай оқытуға да мән берудің маде маңызы зор. Осы
орайда дарынды шәкірттерге берілетін ақыл-ой тәрбиесінің мазмұндық, кө-
лемдік деңгейін есепке алу және тұлғаның бейімділігіне қарай ізденту жақсы
нәтиже беретіндігін арнайы мектептер тәжірибелері дәлелдеп отыр. Тұлғаның
шама мүмкіндігіне лайықты берілген ақыл-ой жағынан ғана емес, дене еңбегіне
де ынталы қатысып, атқарған ісін саналы орындайтын және өздігінен іздене
білетін дағды қалыптастырады.
Адамгершілік тәрбиесі. Қоғамның моральдық сипаты мен тәрбие мақсатының
тұжырымдамасы белгілейді. Қазіргі мектептердегі адамгершілік тәрбиенің
мәнін ажыратуұшін ондағы моралбдық құндылықтарға зейін қою керек. дәлірек
айтқанда, қалыптасқан адамгершілік таным, имандылық, тұлғаның өзі
мойындаған адамгершілік талаптар және Батыс пен Шығыс елдері-нің келіп
жатқан тәрбие саласындағы ұғым-түсінік, әдеп тәлімдеріндегі түрлі
тәжірибелер.
Ал қанша мадақтап даңғыратқанмен де батыстық мектептерінің тәрбие
әдістерін де, ондағы құндылықтарға толық мойын ұсынған жоқпыз. Демек
идеологиялық бағдарды толық айқындап, ұстанар тәрбиелік жол нақты
белгіленген жағдайда жастардың бойына қалыптастыратын тәлім-тәрбие
істерінің мазмұнына үйлесімді әдістемелер де жасалып, дәстүрлі құндылықтар
және имандылықтың келелі мәселелері де дұрыс шешілеріне шек жоқ.
Әдістеме тиісті мазмұнға байланысты жасалатындығы педагогика-да
ежелден белгілі мәселе. Жаңа құрылымдағы жас мемлекеттің болашағына лайықты
тәрбие бағдарламасын жасап, соған үйлесімді өмір қажетін өтерліктей
әдістемелер белгілеуге үлес қосу әрбір ел азаматының абыройы, міндеті деп
білсек, оның алдыңғы қатарында болу ел зиялылыларының парызы. Әрине, одан
сіз де сырт қала алмауға тиістісіз. өйткені дайынды ғана иемдене салатын
заман келмеске кеткенін ескеруге тиістіміз.
Қазіргі кезеңдегі еліміздегі мектепке арналып жарияланған әдебиеттер
мен түрлі құжаттардағы тиандылық, адамгершілік туралы ұстанымдардың негізгі
мазмұны мынаған саяды: әрбір тұлғаның бойына жауапкершілік, отаншылдық,
елжандылық сезім қалыптастыру, табиғатты қорғап, әлеуметтік жағдайды
көтеріп демографияны өрістету, халықтың мәдени деңгейін жетілдіре оты-рып
шәкірттің өзін-өзі тәрбиелеу іскерлігін дамыту басты бағдарға саналады.
Сондай-ақ кеңестік кезеңнен тәрбие саласында етек алған саясаттандырылған
түсініктен айықтыру мәселесі ескерілген. Имандылық, адамгершілік
тәрбиесінің құралы жалпы педагогикалық әдістемелер мен формалармен бірлікте
қаралып мораль тақырыбындағы деректермен ақпараттандыру және оны талдап,
талқылап өздігінен пайымдау жасай білуі көзделген. Сол негізде имандылық,
адамгершілік тағылымдарын оқушылардың меңгеруіне, олардың еңбекке, қоғамдық
жұмыстарға, өнерге араласып, спорттық саладағы түрлі секцияларға қатысып
оқушылардың белсенділігін арттыру тұрғысынан қарайды. Сондай-ақ ҚР көп
ұлтты, жүзден аса этнос мекендейтін ел болғандықтан әр халықтың табиғатына
тән ерекшеліктерін, адамгершілік саласындағы бірлестіктерін дамытуға
еркіндік берілген. Қазақстан халықтар ассамблеясының шешіміне орай ұлттық
бірлестіктердің имандылық, адамгершілік тәлім-тәрбиесін дамыту және оны
тиісті мектеп өміріне үйлестіру демократиялық танымды жетілдіруіне ұйтқы
болып отыр. Имандылыққа байланысты адамгершілік тәрбиесін беруде ҚР білімді
дамыту тұжырымдамасында мемлекет-тің негізін құрайтын байырғы қазақ
халқының ұлттық курикулумына, жалпы ұлттық басымдық белгіленетіндігі де
көрсетілген. өйткені қазақ халқының табиғатына тән дарқандық, мінездегі
ұстамдылық пен бауырмалдық, ешкімді жатсынбайтын кендік имандылық пен
адамгершілік тәрбиесіндегі жетекшілік қасиетін өрістете беруге ықпал ететін
ыждаһаттылық.
Имандылыққа байланысты адамгершілік тәрбиесін жетілдіру әдістемесі
де түрлі ситуация туғызып, оқушыны ойландыру және машықтандырып белсенді
әрекетке келтірудің орны ерекше. Осы орайдан оқушылар атқаратын рольдік
ойындар және оның барысы мен нәтижесін талқылау, әдеп тағылымдарына
байланысты сұрақ-жауап, көркем шығарма кейіпкерлерінің бойындағы
адамгершілік танымдардың өнегесі туралы пікірлесу тұлғаның адами
қағидаларды игеруіне игі ықпал етудің тиімді жолы. Адамгершілік тәрбие
оқушының мінез-құлқына дарып, жүзеге асыру үшін арнайы тапсырма беріп, оның
орындалуын талап етіп, тиісті нәтижеге байланысты табысы үшін
тәрбиеленушіні мадақтау, дұрыс орындалмағын жағдайда ескерту жасап айыптау
мінез-құлық мәдениетін қалыптастыруда, адамгершілік әдептерін бойға
дарытуда айтарлықтай мәңгі ие болады.
Адамгершілік тәрбиесіне байланысты жүзеге асырылатын әдістемелер оқу
үрдісінде кеңінен қолданылады. Тиісті сабаққа байланысты және тікелей
тақырыпқа қатысты имандылық түсінік, адамгершілік танымды оқушының
меңгеруімен шектеліп қалмай, сабақтан тыс ұйымдастырылатын лекция,
тақырыптық кештер, кездесулер мен конференция, этикалық-эстетикалық
басқосуларда да жалғаса беруге тиіс. өйткені тәрбие, оның ішінде имандылық-
адамгершілік үлгі өнегелік тәрбие тоқтаусыз дамитын құбылыс. Егер
оқушылардың өздері ынта білдірген іс-әрекеттер болса, оны қолдап, құптап
демеу керек, өйткені мұндай бастаманың мәні олардың белсенділігін көтерумен
қатар, тиісті деңгейдегі моральдық таным- түсініктердің тиянақты да өміршең
болуна ықпал етеді.
Имандылық пен адамгершілік тәрбиесінің нәтижелік көрсеткіші моральдық
талаптарды орындаумен өлшенеді деп білсек, оның мән-мағынасын ашатын
оқушының әдеп ережелерін орындап, ар, ұждан алдындағы адалдығын сақтап,
мінез-құлқын адамгершілік нормаларына үйлесімді ыждаһаттықпен жүзеге асыра
білуінде, дағдысына сіңіруде.
Еңбек тәрбиесі. Оқушыны ұйымдастырудағы педагогикалық үрдістің түрі -
еңбек тәрбиесі болып табылады. Болашақ еңбектерге берілетін өндірістік
тәжірибелер, түрлі еңбек дағдыларын қалыптастыру және еңбек саласындағы әр
алуан сапаларды меңгерту еңбек тәрбиесінен басталады. Еңбек тәрбиесінің
басты бағдары- тұлғаны кәсіби білім алуға және кәсіби еңбектің ішкі сыр-
сипатын түсінуге баулу болып табылады.
Еліміздің педагогика мәселесін зерттеуші мамандар мен ғалымдардың
бәрі де оқуды еңбекпен жақындату және еңбектің тәрбиелік мәнінің зор
екендігі жөнінде жеткілікті-ақ жазған. Еңбек тәрбиесіне соқпай кеткен
педагог –зерттеушілер жоқ десе де болғандай. Олар ұсынған тұжырымдама
мәресінен қарасақ оқушы еңбегі тұлғаға білім берудің, өмірге әзірлеп, түрлі
сапалық қасиеттерді қалыптас-тырудың ең тиімді жолы деп білеміз. Педагогика
тарихында аты құрметпен аталатын педагогтердің бәрі де оқушының еңбек
тәрбиесіне ерекше назар аударып, еңбек-тәрбие құралы деген тиянақты
тұжырымдама жасаған.
Оқу орындарындағы еңбек тәрбиесінің қызметі- шәкіртке білім берумен
қатар олардың еңбек дағдыларын дамыту еңбекке деген көзқарасын
қалыптастыру. Атап айтқанда-еңбек оқушының күш-қуатын нығайтып, әлеуметтік
жағынан дамытып, эмоциялық сезімдік ерік қасиеттерін бекітеді. Еңбек
тәрбиесін дұрыс ұйымдас-тыра білген жағдайда педагогикалық талаптар жүзеге
асып, тұлғаның еңбекке деген ықыласын жетілдіріп, ұжыммен бірге еңбектене
алу, тәртіп сақтай білу айналасындағы ортақ тіл табысу, өз тарапынан
белсенділік көрсету т.б. әдеттерге жаттығады. Ежелгі халық
педагогикасындағы даналықтан бастап бүгінге дейін педагогикалық түсінікте
еңбек-тәрбие құралы деген тұжырым берік қалыптасқан болса, оның шын
мағынасында тиімділігі еңбек пен демалыс режимін сақтап, нақты әрекетпен
үйлесімді қабысуында.
Еңбек тәрбиесінің оқу орындарында атқарған қызметіне назар аударғанда
кеңестік кезеңдегі орта мектептер- жалпы білім беретін политехникалық еңбек
мектебі деп аталуы тек емес. Қазіргі кезеңде Қазақстанның әлеуметтік
қауымдастыққа қатысты нарықтық экономияда сілкініс жасап, әлемдік
өркениетімен ықпалдасуы үшін білім беру, тәрбие жүйесін қажеттілікке сәйкес
жаңартуды талап етуде. Сондықтан ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында былай деп жазылған: ...білім алушылырдың еңбек
рыногындағы бәскеге қабілеттігін қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар
алуына жағдай жасау. Демек, оқушының денсау-лығын сақтап, білім берудің
мазмұны дүниені тұтастай қабылдауды қамтамасыз ететіндей және тұлғаның жеке
қабілеттері мен қажеттіліктеріне сәйкес жоғары сатыдағы бейімділік пен
кәсіптік бағдарлы оқыту көзделіп отыр. Оқушыға берілетін білім мен еңбек
тәрбиесін меңгертудің оң тәжірибелерін жинақтай келіп, аталып отырған
құжатта былай көрсетілген: Қазақстан жағдайында орта білім берудің
неғұрлым оңтайлы, ыңғайлы және экономикалық жағынан тиімді құрылымы 4+6+2
болып табылады. осы орайдан ұсынылып отырған құрылым үрдісі оқытудың
білімдік мазмұнын саралап, ықпалдастыру және еңбек тәрбиесін
кәсібилендіруге бағдар беретін тиімді жолға саналады.
Тәрбиенің бұл түрі оқушыны еңбекке баулап, еңбекті атқара білу
дағдыларын және оны ұйымдастыру жолдарын үйретумен қатар өнімді өндірістік
еңбекке қатысып қазыргі заманның өндірістік техникасын, онда өндірілетін
өнім түрлері мен экономикалық мәселелерді білуіне жол ашады. Бүгінде
техниканың араласпайтын, қолданылмайтын жері жоқ. Техника тұрмыста да
құрылыста да кеңінен пайдаланылады. Сондықтан оқушының оны білуге деген
ынтасы мен құмарлығы оны ұғыну шеңберімене шектелу емес, сол өндіріс
процесін жаңартып, толықтырып, ілгері дамытудың тәсілдерін де таба білуге
икемдеу- оқушыны іздендірмей қоймайды. Олардың ықылас салып ізденуі ақыл-
ойдың дамуына, белсенділігін арттырып, дүниетаным қабілетін өрістетіп
творчествалық бәсекелестіктегі табысы еңбек өнімділігін көтеруге ықпал
ететіндей болып, идеялары өмірге жолдама алуы да ықтимал. Еңбек тәрбиесінің
адамды имандылыққа, іскерлікке, әдептілікке баулитын-дығын ескере отырып,
кәсіби мамандыққа бағдарлаудағы орны ерекше екендігін үнемі назарда ұстау
керек. Оқушыны өндірістік өнімді еңбекке тәрбиелеу- әрбір тұлғаның
болашағын өмірге лайық бағдарлап, бүгінгі егеменді елімізді өркендетуге
үлес қосатын адам болып қалыптасуындағы сенімді жол.
Еңбек тәрбиесінің маңызы мен мәнін дұрыс шешу оның міндеттері мен
мазмұнын және жүзеге асырудың әдісі мен құралдарын айқындай білумен
шарттас. Мектептегі еңбек тәрбиесі саласындағы басты міндеттер: 1. оқушыға
техниканың қарқынды дамуын, өндірісте қолданылуын, оның әлеуметтік-
экономикалық мәнін ұқтыру.
Еңбек тәрбиесі саласындағы іс-әрекеттің нәтижелі болуы оны
ұйымдастырудың әдістемесі мен формасына байланысты екендігіне зейін қойып,
оқушының еңбекке деген ынтасын аударуға бағытталған таңдаулы, даңқты
еңбеккерлермен кездесу, экскурсиялар ұйымдасыру, еңбек акцияларын өткізу,
бәсекелестік туғызу т.б. мән беру керек.
Сонымен еңбек тәрбиесінің нәтижесі оқушының еңбекті тіленіп қажет
етуі, еңбекті атқаруға деген ықылас-ынтасы, оған қызығуы мен белсенділік
танытып шын пейілмен атқарған ісінен ләззат алып, өнімді еңбекке орай
кәсіби мамандық таңдауға деген құлқын айқындай түсу ниетінен көрінеді.
Еңбек тәрбиесінің бағыт-бағдарын оқушының санасына сіңіріп, шама
мүмкіндігіне үйлесімді еңбек дағдысына қалыптастыру олардың болашағында
жалғастық табатын әдетке айналатын өміршең құбылыс.
Бүгінгі нарық қатынасы мектеп оқушысына кәсіби бағдар берудегі басты
мәселе болғандықтан тұлғаның қабілеті мен бейімділігіне үйлесімді кәсіби
мамандыққа әзірлеу еңбек базарындағы бәсекелестікте олардың өкінішке
ұрынбай, өз жолын табуға мүмкіндік берудің айқын жолы. Кәсіби мамандыққа
бағдарлауда ұс-танатын қағида- кәсіби мамандықтар саласын түсіндіретін
ағартушылық жұмысты тиімді ұйымдастыру болып табылады. Дәлірек айтқанда,
оқушыны еңбек әлеміндегі бағыт-бағдар салаларына байланысты кәсіби
мамандықтарды жан-жақты танысты-рып соған байланысты өзіндік таңдауын
жасауына мүмкіндік беру. Болашағына саналы қарап шешім шығаруына оларды
әзірлеу болып шығады. Ал кәсіби мамандық таңдаудың диагностикасы яғни алдын-
ала межелеу-кәсіби мамандық туралы берілген ақыл-кеңесі оқушының саралап-
сараптай білуіне тәуелді.
Мамандық таңдау жөнінде оқушыға берілетін кеңес, ұсынылатын бағдар
әртүрлі болатындығы түсінікті. Біреулері дәрігерлік жүйені, екіншілері
техника мамандығын, келесілері ауылшаруашылығы саласындағы мамандықтарды,
педагогикалық-психологиялық жолдарды ұсынуы мүмкін. Көп ақыл-кеңестің
арасында оқушының адасып қалмай мамандықты дұрыс таңдауда тұлғаның өзіндік
шешіміне мән беру керек, өйткені кәсіби мамандық шәкірттің ішкі әзірлігі
мен мамандыққа бейімділігіне және арман мүддесіне үйлесімді келсе, сол
салада атқарылатын іс-әрекетте кездесетін қиындықтар мен ауырлықтарға төзе
білуге, оны жеңе білуге өзін-өзі дайындайды. Соған көнеді,өзіне өзінің
сенімі нығаяды.
Кәсіби мамандық таңдауда оқушының өзі таңдаған мамандық саласында
қызмет атқаратын адамдармен кездестіріп, олармен пікірлесуін ұйымдастырудың
мәні зор. Әрине, мұнда ұстанатын бағдар екі түрлі болуы ықтимал. Біріншісі,
оқушының осы кәсіби мамандық жөніндегі ұғым-түсінігін айқындай түсуге
жәрдем етсе, екіншілері, тұлғаның таңдауы жөніндегі ой-түсінігін тиянақты
бекітіп, ілгері қарй әрекеттенуге бағдар алады, уақыт талабына қарай нарық
жағдайына үйлесімді кәсібиленуге бейімделеді.
Кәсіби мамандық берудің нәтижелік қорытындысы оқушының болашақ
мамандығын саналы түрде таңдай алуы болып табылады. Ал мұның көрсеткіші
–кәсіби мамандықтың тұлғаға қоятын талаптарын терң түсіну, оқушының сол
мамандыққа бейімділігі, таңдаған мамандығына қарй және ерекшелігіне қатысты
оқу практика жұмыстары барысында атқарылған істері мен осы саладағы нақты
еңбегі болып табылады.

1.2. Тәрбие принциптері

Тәрбие принциптері - тәрбие үрдісін жүргізуге қойылатын жалпы
талаптар. Яғни, тәрбие жұмыстарын өткізудегі тәрбие үрдісінің деңгейі,
сақталуға тиісті ереже, нұсқау-кеңес және ұйымдастыру жолдарын айқындау.
әрине, бұның бәрі берілетін тәрбиенің мән-мағынасына, тәрбие үрдісінің
заңдылықтарына үйлесімді жүргізіп, соның нәтижесінде жүзеге асады.
Қазіргі педагогикалық ғылыми зерттеулерде тәрбие мен оқыту теориясын
бірлікте, бір жүйеде қарайды. Әрине, ондай бірліктің бар екені де рас,
бірақ оқыту мен тәрбие жүйесіндегі үрдісте ерекшеліктері мен
айырмашылықтары да жетерлік. Осы орайдан келгенде кейбір зерттеушілер
тәрбиені оқыту ісінен мүлде бөлек қарауды қолдап, қуаттайды. Өйткені
тәрбие принциптеріндегі заңдылықтар бұзылса, өсіп-өркендеуге тұлғаның
қалыптасуына нұқсан келетіндігін алға тартып, тәрбие принциптерін дербес
түрге зерттеудің қажеттігін, оның өзіне тән сипаттары туралы дәлелді
пайымдаулар жасаған. Осы саладағы ғылыми зерттеулерді топтастыра келгенде
тәрбие принциптеріндегі басты көрсеткіштер мыналар:

➢ Тәрбиенің өмірмен, әлеуметтік ортамен байланыстылық принципі
Бұл принциптің мәні тәрбие қоғамның талабына сай, елдің болашағына
үйлесімді. Осыдан барып тәрбиенің мақсаттық сипаты айқындалады.
Қазақстанның ресми құжатында былай деп жазылған: Мақсат-әлеуметтік білім
беру кеңістігіне ықпалдастырылған және жеке тұлға мен қоғамның
қажеттіліктерін қанағаттандыратын көп деңгейлі үздіксіз білім берудің
ұлттық моделін қалыптастыру үшін білім беруді дамытудағы стратегиялық
басымдықтарды белгілеу.
Міндеттері:
- Білім берудің мазмұны мен материалдық –техникалық базасын жаңарту;
- Білім сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру;
- Білім беруде ғылым мен өндірісті ықпалдастыру;
- Кәсіптік білім берудің сапасын арттыру үшін нақты экономика салаларын
тартудың тетіктерін құру;
- Әлемдік білім білім беру кеңістігіне ықпалдасу.
Қазақ халқының тарихындағы құндылықтарды тәуелсіздік берген қайта
жаңғыруға байланысты танып білуге, дәстүрді ардақтап, қаді тұтып, оны
тәрбие беруге бағыттау, пайдалану ұрпақ тәрбиесіндегі жалғастық пен
байланысты нығайтады, оның өмірі мен жақындығын жетілдіре түседі.
➢ Тәрбие үрдісінің мақсаттылық, біртұтастық үйлесімділік
принципі
Тұлғаға әсер етуде ұйымдастырылатын педагогикалық іс-әрекеттің
мақсаты, мазмұны қаншама көп болғанымен де тәрбие тәсілдері сол үрдіске
үйлесімді болса, оның нәтижесі де айтарлықтай сәтті болады. Трбие
үрдісіндегі факторлардың лайықтылығы ескерілсе, көздеген мақсатқа жету
қиын емес.
➢ Педагогикалық басшылық, жетекшілік жасау принципі
Мұнда оқушыларды белсенділігі мен өздігінен еңбектене білуіне
ерекше назар аударылады. Басты талап- тұлғаның даму заңдылықтарына орай
өздігінен белсенді түрде іс-әрекет атқаруына бағдар беріп, ынта-ықыласын
жетілдіруге тәрбиелеу жолдарын қарастырады. Педагог оқушыны іс-әрекетке
ынталандыруда олардың шығармашылық еркіндігіне іздену барысында өзіндік
беталыс бағдары болуына мән беріп оны қолдап, қорғап жетекшілік етеді.
Педагогикалық оқулықтар мен оқу құралдарында бұл принцип кейде еңбек
тәрбиесімен бірлікте қарастырылады. Әрине, еңбек – іс-әрекетке тәрбиелеудің
құралы болғандықтан оған басшылық жасау, ұйымдастыруды дұрыс жолға қою
тәрбие үйесіндегі негізгі мәселе болуымен бірге тәрбие принциптеріндегі
орны ерекше.

➢ Гуманизм принципі
Баланың жеке басын құрметтеу және соған орай талап та қоя білу.
Гуманистік қарым-қатынас педагог пен тәрбиеленушінің бір-біріне деген
сенімін, өзара сыйластығын арттырып, мұғалімнің беделін көтеріп,
ынтымақтастық тұрғыдағы бір-біріне деген сүйіспеншілігін, қайырымдылық
қасиеттерін жетілдіре түседі. Мұғалімнің әділетті талабы оқушылардың шама
мүмкіндігіне орай ізденудегі ықпалды-ынтасын жебеп, жоспарлы іс-әрекеттің
табысқа жетуіне мүмкіндік береді. Ал көңілден шыққан гуманистік талап пен
тілек оқушыны қанаттандырып күрделі деп саналатын қиын жұмыстардың өзіне
де тыңғылықты жүзеге асыруға қол жеткізеді. Гуманистік сезім- тәрбие
ісіндегі табысқа жетудің кілті, әрекетке ынталандырудағы қозғаушы күш.

➢ Үлгі -өнегені тағылым ету принципі.
Үлгі -өнегенің балаға деген әсері, оны еркінен тыс іздендіруге дейін
апаратын құрал. Оқушының жақсыдан өнеге алып, жаманнан жиренуін үнемі қолға
алу керек, өйткені алдындағы өнегелі өрнекке еліктемейтін адам бола
қоймайды, қайтсе де еліктеп, оған ұқсағысы келгендігі пәлендей дәлелдеуді
керек ете қоймайды. Тәрбие принциптерінің бұл саласын өркендету үшін оны
жүзеге асырудың жүйесін, әдістемесін және кәсіби мамандыққа байланысты
мұғалімдердің қарым-қатынастағы әдеп тағылымдарын кеңейтуге ерекше назар
аудару қажет. Сол ортаға лайықты өнегелер жөнінде бағдарлама, тәрбие
жоспарын жасау да артық емес.

➢ Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу принципі.
Кеңестік педагогикада классикалық негізде болған бұл принциптің тәрбие
жүйесінде мәні орасан зор. Адам бір-бірімен сөйлесіп, пікірлесіп, түрлі
топтармен қарым-қатынас жасау барысында таным-түсінігі өрістейді. Тұлға
өзінің іс-әрекетін, қабілетін ұжымда көрсетеді. Сондай- ақ адамның жақсы,
жаман қасиеттері ұжым арқылы айқындалады. Сол тұлғаның жақсы істері,
атқарған қызметіндегі қол жеткен табыстары және шәкірттің үлгеріміндеегі
табыстары ұжым арқылы белгілі болады. демек, ұжым тұлғаны тәрбиелейтін,
оған дұрыс жол көрсетіп, бағдар беретін, егер кемшілігі мен түрлі
ауытқулары олса, оны жөнге салуға ықпал ететін қоғамдық тәрбие құрылымы.
Азаматтық сапаларды қалыптастыруда бұл принциптің атқаратын қызметіне
байланысты теориялық және әдістемелік еңбек А.С.Макаркенконың Ұстаздық
дастан, Мұнара үстіндегі жалау, Ата-аналар кітабы т.б. шығармаларында
өте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.