БАҚ ЖӘНЕ ДІН НАСИХАТЫ - ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДА ТҰРАҚТЫЛЫҚ ПЕН КЕЛІСІМ НЕГІЗІ

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

БАҚ ЖӘНЕ ДІН НАСИХАТЫ - ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДА ТҰРАҚТЫЛЫҚ ПЕН КЕЛІСІМ НЕГІЗІ

Дипломдық жұмыс

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 -6

І. ЖАҢА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАҚ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК, ДӘСТҮРЛІ ДІНДЕР МӘСЕЛЕСІ
1.1 Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы жаңа заң жобасы немесе әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі ... ..7-37
1.2 Ислам журналистикасы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37-40

ІІ. ДІН ЖӘНЕ БАҚ: КЕШЕ ЖӘНЕ БҮГІН
2.1. БАҚ-та діни тақырыптардың жариялануы ... ... ... ... ... ... . ... ..40-45
2.2. БАҚ және дін насихаты - Тәуелсіз Қазақстанда тұрақтылық пен келісім негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45-58

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60-61

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Діни мәселелері қандай заманда болмасын қоғам мен мемлекет үшін аса маңызды, күрделі мәселелердің бірі болып келген. Кеңестік идеология қирағаннан кейін діннің қоғамдағы орны және қызметі түбірлі өзгерістерге ұшырады. Қазіргі кезеңде дін қоғамның әлеуметтік және рухани өмірінің маңызды құрамы. Дін арқылы адамдар өздігін, өздерінің дәстүрлі құндылықтарын қайта жаңғыртуға талпыныс жасауда. Дін сол әлеуметтік құрылымға пайдалы нормаларды орнықтыра отырып, тұрақтандырушы функция атқарады және адамның моралдық міндеттерін орындау үшін алғышарттар жасайды.
Әлеуметтік жіктелудің күшеюімен қоғамдық өмірде әр түрлі салаларының тәуелсіздігі арта түсті. Қазіргі ХХІ ғасырда қоғамдағы адамдардың дінге деген көзқарастары біршама өзгерді. Яғни, Еуропаға еліктеушілік орын алып, өзіміздің салт-санамыз жоғалып бара жатыр. Ұлттық мәдениет, салт-дәстүр, әдет-ғұрып , Қазақ халқының жүрегінен өшіп бара жатқан секілді.
Тәуелсіздік жылдары азаматтық қоғамның және нарықтық экономиканың құрылуымен ғана емес, сондай-ақ діни серпілістің жүруімен де сипатталады: дәстүрлі діни бірлестіктер ұстанымдарының күшеюімен бірге қазіргі Қазақстан үшін беймәлім, жаңа "дәстүрлі емес" діни ұйымдар пайда болды. Атап айтар болсақ, пресветериандық және методизм, протестанттық конфессиялар, сондай-ақ "Агапе" "Жаңа аспан" сияқты протестанттық шіркеулер, "Бахаи" "Сайтан шіркеуі", "Саен - тология шіркеуі" сияқты діни бірлестіктер көріне бастады.
Діні бөлек, ділі басқа халықтарды бір мемлекетте ұйытып отырудың өзі үлкен күш. Бір-бірімен тіл табыстырып, алакөз қылмай, достықты сақтап қалу үшін қазақ билігі талай ауқымды шараларды, беделді бастамаларды қолға алды. Осынау көп ұлтты тұрғындардың Қазақстан атты бір шаңырақ астына топтасуы ұлт Көшбасшысы, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сұңғыла саясаткерлігі һәм тәуелсіз елімізді әлемдегі дамыған, өркениетті елдердің қатарына қосу жолындағы сындарлы қадамдары жағдайында мүмкін болып отыр. Тұрақтылық пен келісім дегеніміз не? Ол отбасылық әл-ауқат, қауіпсіздік, баспана. Бейбітшілік - ол әке мен ана қуанышы, ата-аналар денсаулығы және біздің балаларымыздың бақыты. Бейбітшілік - ол тұрақты жұмыс, жалақы және ертеңгі күнге деген сенім. Бейбітшілік пен тұрақтылық - күн сайынғы еңбекпен қорғап, нығайтуды қажет ететін жалпыхалықтық жетістік.
Тақырыптың өзектілігі: Діннің адамды рухани тәрбиелеуде маңызы артып отырған бүгінгі заманда діни ақпарат БАҚ өнімдеріне немқұрайлы қарауға болмайды. Қоғамымызда діни БАҚ өнімдеріне деген сұраныс күннен-күнге артып келеді. Атеизмнің билігінен құтыла салысымен елімізде түрлі діни басылымдар тарала бастады.Дін-апиын деп жар салған кеңес заманындағы атеистік қысымнан өткен қазақ зиялылары тәуелсіздік заманында түрлі ағымдарға еліктеп, елді елең ететіндей неше түрлі материалдар жариялай бастады. Бұл мақалалардың халықтың руханиятына, дүниетанымына орасан зор әсер етері анық. Яғни бүгінгі замандағы қоғамдық түрлі діни пікірлердің қалыптасуына осындай мақалалар өздерінің ықпалын тигізеді. Осы мақалаларды сараптау арқылы қазіргі қоғамдағы діни наным-сенім ерекшеліктерінің орын алу себептерін анықтай аламыз. Қазіргі заманда дін БАҚ-та аса өткір мәселе саналады. Қоғамдағы көп дау-дамай осы дін мәселесіне байланысты туындап отыр.Тәуелсіздік жылдарындағы БАҚ-та жарияланған діни мақалалардың саны мен сапасы, мазмұны жайлы жалпылама мәлімет жинауды жоспарлап отырмын және ол мақалаларды жариялаушылардың қандай дін ағымына жататынын анықтауды басты мәселесе санаймын. Мұндай мәліметтер қазақстанда жоқтың қасы болғандықтан бұл зерттеу аса құнды әрі маңызды деп есептеймін.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Біздің зерттеу жұмысымызға дейін ХІХ В.Гумбольдт еңбектері, бұл мәселеге Н.Я.Марр да ерекше мән берді.
Жалпы халықтың жан дүниесімен, ой-санасымен, тарихы мен мәдениетімен тығыз байланыста қарау В.Фон Гумбольдт, И.Гердер, Г.Пауль, В.Вундт, Г.Штейнталь, Э.Сепир, Б.Уорф, А.Потебня т.б. ғалымдардың есімдерімен байланыстырылады.
Қазақ зиялылары: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Балақаев, К.Аханов, Т.Қордабаев, Ы.Маманов, Н.Уәлиев, Р.Сыздықова, А.Жапбаров, Ә.Болғанбаев, С.Исаев, А.Ысқақов, Р.Әміров, Қ.Жұбанов т.б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.
Жұмыстың мақсат-міндеттері: БАҚ-та Ислам тақырыбының кешегісі мен бүгінгісін саралау, қоғамдық, әлеуметтік, тарихи тұрғысынан шолу жасау.БАҚ-та ислам тақырыбының өзектілігін айқындау. Қазақстандағы БАҚ-дағы діни материалдардың тәуелсіздікке дейінгі және кейінгі ислам тақырыбын насихаттау ерекшеліктерін салыстыру. Осы арқылы қоғамдағы діни даулардың алдын алу, елді рухани біріктіру, еліміздегі діни конфессияларды ортақ келісімге шақыру жолдарын қарастыру.
Жұмыстың негізгі міндеті етіп ислам дінінің қазақ даласына келу туралы айту. Қоғамдық өзгеріс кезіндегі діни құбылыстарға саралау. Тәуелсіздіктен кейінгі жылдары БАҚ-тағы ислам дінінің қазақ қоғамына тигізген ықпалына шолу. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы жаңа заң жобасы және БАҚ.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының бірінші съезінің жабылуында, Қазақстан Президенті өзінің сөзінде: Дін атын жамылған бірлестіктер саны мен әсерінің арту проблемасына да назарларыңызды аударғым келеді. Ол барлық елдерде делік бар және негізінен әлемдегі барлық қиындықтарда арамтамақ болып отыр. Олардың көпшілігі танымал себептермен анау айтқандай қинатсыз емес идеясын насихаттайды, қайырымдылық шараларын жасағансиды, соның салдарынан тек қана азаматтық қоғамдағы ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің сеніміне де селкеу түсіруі мүмкін. Біз мұндай ұйымдарға қарсы тұрып, азаматтарымызды кез келген жағымсыз ықпалдан қорғай отырып, олардың қызметіне тосқауыл қоюымыз қажет, - деген болатын. Жастардың дінге деген көзқарасы ең алдымен оның дінге алғаш рет қай тұрғыда бетпе-бет келгеніне (жеке өзі, отбасылық дауда және т.б.), оған оның эмоциялық жағынан қалай әсер еткеніне, сол бүкіл ақпаратты санасында қалай қабылдағанына байланысты. Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы да осында жатыр.
Жұмыс нысаны мен пәні: Діни басылымдар, тұрақты діни айдары бар газет-журналдар, діни сайттар, діни баспалар және жалпы кітаптарға шолу, діни және тұрақты діни бағдарламасы бар теле-радио арналар, олардың құрылтайшылары.
Журналистика, социология және дінтану салаларын қамту.
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері: Біздің зерттеу жұмысымызға дейін ХІХ В.Гумбольдт еңбектері, бұл мәселеге Н.Я.Марр да ерекше мән берді.
Жалпы халықтың жан дүниесімен, ой-санасымен, тарихы мен мәдениетімен тығыз байланыста қарау В.Фон Гумбольдт, И.Гердер, Г.Пауль, В.Вундт, Г.Штейнталь, Э.Сепир, Б.Уорф, А.Потебня т.б. ғалымдардың есімдерімен байланыстырылады.
Қазақ зиялылары: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Балақаев, К.Аханов, Т.Қордабаев, Ы.Маманов, Н.Уәлиев, Р.Сыздықова, А.Жапбаров, Ә.Болғанбаев, С.Исаев, А.Ысқақов, Р.Әміров, Қ.Жұбанов т.б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.
Зерттеу әдісі: Дін мәселесінің бұқаралық ақпарат құралдарындағы көрінісін, қоғамда алар орнын, жалпы қоғамдық мәнін зерттеуде әлеуметтік-теориялық негіздеме арқылы хронологиялық, салыстырмалы-салғастырмалы, жүйелі, комплексті, обьективті-аналитикалық талдау әдістері басшылыққа алынды.
Зерттеудің ғылыми-практикалық мәні: Жұмыстың нәтижелері мен негізгі тұжырымдарын орта, арнайы, жоғары мектептерге оқулықтар, оқу құралдарын жазуда, сондай ақ, мектепте тіл курстарын оқытуда, жоғары оқу орындарында мемлекеттік тіл мәртебесін көтеруде, арнайы курстар мен семинарлар жүргізгенде пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілген.

І. ЖАҢА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАҚ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК, ДӘСТҮРЛІ ДІНДЕР МӘСЕЛЕСІ

1.1 Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы жаңа заң жобасы немесе әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі

Әр діни бірлестіктің нақты ұстанған жарғылары жазылуы тиіс. Діни бірлестіктер туралы Ата Заң ел егемендігінің алғашқы айында, 1992 жылы қабылданған. Ол кезде дін бірлестіктерінің саны небәрі 671 болса, қазіргі кезде ресми тіркелген діни бірлестік 5 мыңға тақайды, олар 40-тан астам конфессияларды құрайды. Қоғамның қызу талқысына түскен дін туралы жаңа заң қолданысқа енген күнде тіркелген ағым қайта тексерістен өтеді. Мемлекет діни бірлестіктерден бөлінген, - деп бекітілген жаңа Заң жобасына сәйкес діни жоралар мен рәсімдерді мемлекеттік органдардың, қарулы күштер, құқық қорғау мен білім беру ұйымдарының ғимараттары мен аумақтарында өткізуге шектеу қойылады.
Бұл заңның біздің қоғам үш - ін маңызы орасан зор. Ол азаматтық қоғамды қалыптастыруды ілгері жыл - жытуда айтарлықтай ықпал ете алады деп ойлаймын. Дін деге - ні - міз - дің өзі адамның тал бесіктен жер бе - сікке жеткенше өзімен бірге жү - ре - тін, жан-дүниесіне әсер ететін әле - уеті мол дүние ғой. Оған деген соңғы жылдардағы құрмет оның қай салаға да ықпалының күшті екенін көрсетеді. Сондықтан қандай да бір зайырлы мемлекет дінге қатысты өзінің ұлттық заңнамасын түпкілікті айқындап алуға міндетті деп есептеймін. 1992 жылы тәуелсіздік ал - ған - нан кейінгі аз уақыттың ішінде осындай заңның қабылдану себебі де сол. Өйткені, ол өз саласында қоғамды түрлі қыспақтардан қор - ғауға әсер етуі тиіс еді. Солай бол - ды да. Соның арқасында талай-талай кесапаттарды заң тала - бы - мен ауыз - дықтап, халыққа оның зардабын аз тигіздік. Демек, ол дер кезінде қа - был - данған құжат бо - лып шықты. Бі - рақ уақыт өзге - р - мей, алдыға жаңа талаптар қой - май тұра алмайды. Бұл - өмір заңы. Сондықтан осыдан 19 жыл бұрын қабылданған құжатты қайта қа - - - рап, толықтыру бұл табиғи нәрсе. Сөз ретіне қарай айта кетейін, қазір еліміздегі заңнамалық ба - за - мыз 350-дің үстіндегі ұлттық заң - дардан тұрады. Соның көбін біз жетілдіріп, қандай да болсын өрке - ни - етті мем - лекеттің заңнамалық нор - ма - ларына жақындатып келе жатыр - мыз.
Осы - лар - дың ішінде Дін туралы заңды да жетілдіретін кез жеткен. Бірақ ол түрлі себептермен кешеуілдеп қал - ды. Соны пайдаланған түрлі, дәс - түр - лі емес діндердің ағымдары, олар - дың ішінде қоғам дамуына, ұлт - тық қауіпсіздігімізге, адамдар - дың денсаулығына кері әсер ететін секталар елімізде көбейіп, көңіл алаңдатарлық жағдайға жетті деп айтуға болады. 1992 жылы мәселен, бізде барлығы 300-ге жуық діни бірлестіктер болса, бүгінгі күні олар - дың саны 4551 болған. Солардың кейбірі қолданыстағы заңның әлсіз тұсын пайдаланып, елдің ішінде іріткі салуға әрекет ете бастады. Әсі - ресе, тіркелу мәселесінің бар - ын - ша солқылдақтығы, сырттан келетін миссионерлерге шектеулердің бол - мауы, олардың әкеліп, таратып жат - қан діни әдебиеттерінің мазмұнына ешкімнің назар аудармауы, міне, осы - - - ның бәрі діни бағыттағы ахуал - дың барынша күрделенуіне жол бер - ді. Тіпті, дін істерімен айналысатын өкі - летті органның да түрлі министрліктерге беріліп келуі бұл істерді реттеуде тұрақты мүмкіншілік ту - дыр - - мады.
Осылардың бәрі, сайып кел - генде, жоғарыда айтқан кемшіліктерді туғызды. Тіпті түрлі ағым - дар - ға ерудің әсерінен бір ауылдағы екі көшенің, бір отбасындағы ері мен әйелінің, ата-анасы мен бала - сы - ның арасы ашылып, кикілжіңге ба - руына жол берілді. Міне, осының бәрі қажетті заңның кешеуілдеп қал - - ғандығының салдары еді. Сондық - тан, осы мәселелерді реттеуге ба - ғыт - талған біздің заңымыздың маңы - зы өзінен-өзі көрініп тұр емес пе?
2006 жылы Президен - тіміздің Жарлығымен Азаматтық қоғамды дамытудың мемлекеттік тұ - жырымдамасы бекітілген бола - тын. Соның ішінде дін істері жө - нінде заң әзірленуі қажеттігі тиісті мемлекеттік органдарға жүктелген еді. 2008 жылы бір топ депутаттың ынтасымен қолданыстағы дін ту - ралы заңнамаға өзгертулер мен то - лықтырулар енгізу жөніндегі заң жобасы әзірленді. Ол қалыптасқан тәртіп бойынша Мәжілісте қаралып, мақұлданды. Сенатта да бұл құжат барлық процедуралардан өтіп, қа - былданды. Бірақ оған Елбасы қол қоймастан бұрын халық арасындағы кейбір пікірлерге байланысты оның Ата Заңға сәйкестігін тексеру сұ - ра - лып, аталмыш құжат Конс - тит - у - ция - лық кеңеске жолданған болатын. Конституциялық кеңес 2-3 нормадан Конституцияға қайшылық тау - ып, 2009 жылғы қаулысымен заң - ның қабылдануына қарсылық білдірді.
Осы жағдай болмаса, ол сол кезде-ақ толыққанды, біткен құжат сияқты еді. Өйткені, 2006-2008 жыл - - дары оны дайындау өте қар - қынды, жан-жақты жүргізілген болатын. Біздің бүгінгі заң жобасын оншақты күннің ішінде, өте жылдам уақытта қарап шыққанымыздың өзі де, біріншіден, сол заң жобасын терең талдағандықтың арқасында мүмкін болды деп айта аламын. Екіншіден, Конституциялық кеңес те өзінің сон - дағы қаулысында жаңа заң қа - был - данатын болса мына мәсе - лелер - ге көңіл аударылса деген ұсыныстар жасаған еді. Заң жобасын әзірлеген топ сол ескертпелерді ескерген екен. Соның арқасында біз заң жобасын тез арада қарастырып, пысықтап жібердік. Әрине, мен бұл құжат төрт құбыласы түгел сай заңнама деп айта алмаймын. Оның да кезінде жетілдіруді қажет ететін тұстары бо - луы мүмкін. Өйткені, әр нәрсенің төрешісі уақыт екені даусыз.
- Мұндай мақсат заң жобасын әзірлеушілердің де, жұмыс тобының мүшелері - біздің де ішкі мақса - ты - мыз болғаны анық. Сондықтан да құжатқа зиянды ағымдардың жұ - мы - сына өркениетті жолмен тосқауыл қоя алатын тетік енгізе алдық деп айта аламын. Ол - діни бірлестіктер мен миссионерлердің қайта тіркелуін талап етіп, реттейтін норманың енгізілуі. Демек, аталған ұйымдар мен адамдар қызметін мемлекеттік қайта тіркеу арқылы, іс-қимыл - да - ры - ның заңға сәйкестігін анықтау жо - лы - мен біз зиянды әрекеттері бар ағым - дарды екшей аламыз.
Ал мемлекеттік тіркеуден өтпеген қандай да бір діни ұйым немесе миссионер тұяғын қимылдата алмайды. Нақ - тылап айтатын болсақ, біз діни бірлестіктерді 3 санатқа бөліп отыр - мыз. Олар - жергілікті, аймақтық және республикалық.
Жергілікті жә - не аймақтық діни бірлестіктер об - лыстардағы әділет департаменті бас - қармасында, ал республикалық деңгейдегі бірлестіктер Әділет министрлігінде тіркеуден өтеді. Заң жобасында тіркеуден өту үшін діни бірлестікте қанша мүше болуы керектігі айқындалып және олардың бәрі кәмелет жасына толған Қазақ - стан азаматы болуы керек деген шарт енгізілген. Екіншіден, тіркелу үшін діни бірлестіктің жарғысы, тір - келуді күн тәртібіне қойып өт - кізген жиналыстарының хаттамасы, діни бірлестікке енуге ынта білдірген адамның сол жиналысқа тікелей өзінің қатысқандығы (осы талап заң жобасын талқылау кезінде жұмыс тобы мүшелерінің ұсынысымен енгізілді), үшіншіден ынталы болған адамдардың толық тізімі тапсы - ры - лады. Жарғының өзіне қандай талаптар қойылатындығы жөнінде заң жобасында арнайы бап бар.
Онда міндетті түрде Қазақстан азамат - та - рының барлық құқықтарын, соның ішінде демалу құқығын бұзып мезгілсіз уақытта діни уағыз айтып мазаламауын талап еткен және тағы басқа нормалар қарастырылған. Со - нымен бірге олардың алдағы жүргі - зе - тін жұмыстарына қандай әдеби және басқа құралдарды пайдалана - тыны жөнінде мәлімет беріледі, ал бұлар тіркелу барысында мамандар - дың қатысуымен діни сараптамадан өтіп, зиянды немесе зиянды емес сипаттары анықталады.
Осы жұ - мыс - тар үшін Дін істері жөніндегі агенттік өзіне бюджеттен бөлінген қаржы көлемінде дін саласында жүр - - - ген білікті мамандарды сарап - шы - ретінде қаражат төлеп шақы - ра - ды. Сарап жұмысы бір айдың ішінде өткізіледі. Одан өткен соң да жарғыда кейбір күдік тудырған мә - селелер болса, үш ай мерзімге түзеп келуге қайтарылады. Егер осы мезгілде түзеп келмей, өздерінің әре - кеттерін жалғастыра беретін болса, ондай бірлестіктердің жұмысы сот арқылы тоқтатылады. Міне, ос - ындай жұмыстар арқылы біз қоға - мымыздағы зиянды діни ағымдарды ауыздықтап, оларды арамыздан аластармыз деген үмітіміз бар.
- Біз миссионерлік жұмыспен Қазақстан азаматтары, шетелдік азаматтар және азаматтығы жоқ адамдар айналыса алады деп жаздық. Бұл - Ата Заңымыздың нормасына сәй - кес келеді. Мұнда біз көпкон - фес - сиялы мемлекет болғандықтан еш - кім - нің діни сеніміне шек қой - май - мыз деген қағидатты басшылыққа алдық. Бірақ олардың тіркелуіне қо - йылатын талаптар да діни бірлестіктерге қойылатын талаптарға ұқсас. Өзгешелігі: шетелдік миссионерлер келгенде заң жобасына сәйкес Қа - зақ - станда тіркелген қандай діни бірлестік сізді шақырды, қолыңызда мөрмен бекітілген шақыру қағаз бар ма деген бірінші талап қойылады.
Ал егер шақыруы болмай, тек шетелдік озық тәжірибені тарату үшін келдім, біздегі діни бірлестік осын - дай жолмен жүргенде қоғам үшін пайдалы болды деген секілді мә - се - лелер айтса, оған да шектеу жоқ. Тек, заң талабы бойынша, қолында сол елде тіркелген діни бірлестіктің мүшесі және соның уағыздаушысы деген анықтамасы болуы керек. Егер осындай құжаты немесе ша - қы - руы бар адам болса, миссионер мұндағы әрекетінде өзін шақырған немесе діни мақсаты бір бірлестікке мүше болып тіркеледі.
Бүгінге дейін миссионерлер келіп жататын және оның немен айналысып жүргенін ешкім қадағаламайтын. Ал жаңа заң жоба - сы бойынша миссионердің әре - кет ете - - - тін аймағы, сондай-ақ қандай уа - ғыз айтып жүргені жөнінде оның өзі - не ғана емес, тіркелген діни бірлестігіне де жауапкершілік жүкте - леді. Заң жобасындағы жаңадан енгізілген та - лаптардың тағы бірі - миссионер жыл сайын өзінің әрекеті туралы Дін істері жөніндегі агент - тіктің ай - мақ - тағы мамандарына есеп беріп оты - рады.
Жұмысы дұрыс екен - - дігіне ма - манның көзі жетіп, оның зиян - сыз - дығы анықталса, мис - сио - нер - дің қайта тіркеуден өтіп, келесі жылға әрекет етуіне рұқсат беріледі. Ал теріс пиғылы анық - та - лып, тек қар - жылық пайдасын көз - дей - тіні, бі - реу - лердің на - ным-сенім - де - ріне қия - - - нат жасайтын - ды - ғы белгілі болса, оның әрекеті сот - тың шешімімен тоқ - - - та - - - ты - лып, өзін Қазақстан аум - а - ғы - нан шы - ғару туралы шешім қабылданады [1].
- Заң жобасының 3-ші бабы туралы пікірталастар болды. Онда мемлекет және діни рәсімдерді ат - қа - ру мәселелері қарастырылған. Со - ның ішінде Қазақстан Республи - ка - сында ресми түрде тіркелген діни ұйымдар өздерінің мінәжат орын - да - р - ын, ғибадатханаларын салуға, өз - де - ріне қажетті әдеби құралдарын пайдалануға мүмкіндіктері бар деп, ал оған мемлекет тарапынан немесе басқа да заңды тұлғалар немесе адам - дар тарапынан кедергі келтіруге жол берілмейтіндігі айтылған. Ал екінші тармақшасында діни бірлестіктер мен Қазақстан Республикасы азаматтары, шетелдік азаматтығы бар және азаматтығы жоқ адамдар дінге көзқарасына қарамастан заң алдында бірдей жауапты деп жа - зыл - ған. Бұл біздің Конституциямыздың талабына сәйкес келетін норма. Осы нормалар сұрақтар тудырып, кейбір депутаттар мемлекет діни мінәжат орындарын салуға араласуы керек деген секілді ойлар айтты. Бірақ Ата Заң талабына қайшы келетіндіктен ондай пікірлер қабылданбады.
Сонымен бірге 7-баптың норма - ла - рына байланысты депутаттардың көптеген сұрақтары туындады. Онда қандай жерлерде құлшылық етуге тыйым салынбайтыны жазылған. Діни жоралар мен рәсімдер ғибадат үйлерінде және оған бөлінген ау - мақта, құлшылық ету орындарында, діни бірлестіктер мекемелерінде, зираттарда, жақын тұратын адам - дар - дың құқықтарына кедергі жасамай - тын болса тұрғын үйлерде, асханалар мен мейрамханаларда, қонақүй - лер - д - е жасалынады делінген. Сон - дай-ақ ауруханаларда, мүгедектер үйі мен қарттар үйінде, түрмелерде және түрмеге дейінгі оқшаула - ғыш - тарда отырған адамдар қажет десе ресми тіркелген діни бірлестік өкіл - дерін шақыруға құқы бар.
Ал мемлекеттік мекемелерде, құқық және сот орындарында, әскери құрылы - м - дарда, адамның денсаулығын қорғау мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етумен айналысатын органдарда, зайырлы оқу орындарында құдайға құлшылық ету, миссионерлік қыз - мет - терді атқару, діни жораларды жа - сауға тыйым салынады делінген еді. Соған кейбір әріптестеріміз қарсы шығып, неге біз ешкімге кедергі жа - самасақ өз кабинетімізде намаз оқи алмаймыз деген ыңғайда сұрақтар қойды.
Сондай-ақ, оқу орында - рын - дағы намазханалардың жабылатын - дығы да олардың қарсылықтарын тудырды. Намаз оқуға қарсы бол - ма - сақ та, ислам жораларын жасаған жерде басқа да діндерге рұқсат берілуі қажеттігін, оның бәрі аталмыш орындардағы еңбек тәртібінің сақ - талуына кері әсерін тигізеді деген ниетпен салынған тыйым еді бұл.
Бірақ біз жұмыс тобында заң жо - басын жасаушылардың намаз оқы - ған адамдарға қолданылуы қажет деп тапқан жауапкершілігін алды - рып тас - тадық. Олар негізгі заң жо - ба - сы - мен бірге қаралатын Қазақ - стан Рес - публикасының кейбір заң - на - малық ак - тілеріне діни қызмет және діни бірлестіктер мәселелері бойынша өз - герістер мен толық - ты - ру - лар енгізу атты ілеспе заң жо - ба - сында Әкім - ші - лік-құқықтық кодекске рұқсатсыз намаз оқыған адамдар үшін алғаш рет 50 АЕК, екінші рет қайталанса 100 АЕК көлемінде ай - ыппұл салынады деген толықты - ру - ды ұсынған еді. Біз барлық заңна - ма - ларымызды ізгілендіруге ниет етіп отырған кезімізде намаз оқығаны үшін жаза қолдану дұрыс болмас деген ұсыныс енгізіп, оны алдырып тастаттық.
Өзін сыйлаған адам, дінін сыйлаған жан мешітке барып немесе үйге барып құлшылығын орын - дай берер. Діннен бас тартсын деген тү - сінік қалыптастырмайық дедік біз.
Діни сенімдер әртүрлі, ал заң баршаға бірдей,еліміздегі діни ортада қалыптасқан әртекті ахуал дін саласындағы саясатты белсенді түрде сақтап қалатын мемлекеттің назарынан тыс қала алмайды. Осы мақсатта діни бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасауға және халық арасында түсіндіру жұмыстарын жүзеге асыруға уәкілетті Дін істері агенттігі құрылған. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы жаңа заң жобасының қабылдануы қазіргі уақытта өте маңызды әрі ең бастысы. Айта кету керек, жаңа заң жобасын Дін істері агенттігі әзірледі.Қойылатын маңызды міндет, ол - кон - фес - сияаралық толеранттылық пен келісімнің қазақстандық үлгіні сақтау. Қазақстан батыс құндылықтары мен шығыс дәстүр - ле - рін ұштастыра білді, діни мәдениеттің дің - гектерін бекітті. Оған дәлел ретінде Құрбан айт және Рождество мерекелерін айтуға болады.
Біз еліміздегі қазіргі діни ахуалды қарас - тыра отырып, Қазақстанның азаматы өзін исламға немесе басқа да дәстүрлі конфес - сия - ларға жатқыза отырып, тек өз дүниетанымдық көзқарасын емес, сонымен бірге ұлттық сана-сезімін білдіретінін айта аламыз. Тәжірибеге сүйенсек, соңғы жылдарда Қазақстан үшін дәстүрлі болып саналатын конфессияларды ұс - танушылар саны діндар адамдарға қарағанда, көбірек. Сондықтан, адам дінге қатты берілмесе де өзін тарихи-мәдени дәстүрлердің ықпа - лымен белгілі бір конфессияны ұстануы әбден мүмкін. Бізге діни фактор әрбір қазақстандық азаматтың этностық өзін-өзі теңестіруінің элементі болғанын түсіну қажет. Мәселен: Сіз қандай дінді ұстанасыз? деген сұраққа көп жағдайда берілетін жауаптар: Мен орыс ұлтымын, демек православ дінін ұстанамын, Мен қазақ ұлтымын, демек мұсылманмын, дейді. Дін көбінесе тек дүниетаным ұғымында емес, сонымен бірге, мәдени мұраның және адамның тұрмыс қалпының бір бөлігі ретінде түсіндіріледі. Бұған қоса, мәдени құрастырушы діндер зайырлы қоғамда туып-өскен адамдарға жақынырақ келеді.
Қазақстанда қазіргі уақытта 4551 діни бірлестік әрекет етеді, оның 2815-і исламдық, 306-сы православтық, 1283-і протестанттық, 118-і католиктік, 25-і иудейлік және 4-еуі буддистік. Дербес талдамалы орталық болып табылатын Саяси шешімдер институтымен жүргізілген зерттеулердің деректері бойынша қазақстандықтардың 93 пайыздан астамы қандай да бір дінді ұстанады екен. Бұл ретте исламды қазақстандықтардың 64 пайызы ұстанса, христиан дінін ұстанатындар 29 пайызды құрайды, ал қала тұрғындарының 6 пайызы өздерін атеист санайды. Өзін мұсылманмын деп танитындардың басым бөлігі қазақтар (94%) [1,12].
Орыс халқы христиан дінін ұстанады. Діншілдік ұғымына қатысты сауалнамаға жауап бергендердің басым бөлігі діншілдік ұғымның бірінші белгісі ол адами және моральдық-этикалық қалыптардың сақталуы деп ойларын білдірген. Бұл жайт мұсылмандар мен христиандар үшін маңызды болып шықты.Осылайша, өзін қандай да бір кон - фес - сияны ұстанамын деушілер мен ғибадат үй - леріне баратын және діни нұсқамаларды орын - дайтын дінге сенушілердің саны ара - сында айырма - шы - лық бар деуге болады. Бұл үрдіс тек Қазақстан үшін емес, сондай-ақ әлемнің басқа да елдері үшін қалыпты жағ - дай және қазіргі қоғам өмірінің қарқынымен байланысты.
Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Заң біздің еліміздің тәуел - сіздік алғаннан кейін бір айдан соң, яғни 1992 жылдың 15 қаңтарында қабылданған. Қазақ - стан 20 жыл бойында дінаралық, ұлтаралық толеранттылықты насихаттап келді. Қазақстан өзін ұлт пен діни нанымға қарамастан, бар - лығы үшін тең мүмкіндіктері бар ел ретінде танытады. Діни бірлестіктердің қызметі мемлекеттен бөлінген деп бұрыннан айтылады. Бірақ, діни бірлестіктермен және әртүрлі конфессия өкілдерімен өзара іс-қимыл жасаудың тәжірибесі біздің елде миссионерлік қызметті, діни сипаттағы өнімдердің таратылуын, діни оқу орындардың қызметін лицензиялауда құ - қық - тық регламенттеу жеткіліксіз қолда - ны - латынын және діни тәжірибемен айналысуға құқығы бар заңды тұлғалар үшін бір қатарлы өлшемдердің жоқ болуын дәлелдеді. Осы жылдары мемлекеттің конфессияаралық келісім, діни ортамен өзара іс-қимыл жасау мәсе - лелерінде жинаған тәжірибесі 1992 жылғы заңға өзгерістер енгізу қажеттігін көрсетті. Бұл заңға қолданылу кезінде өзгерістер жеті рет енгізілген, бірақ олар қағидашыл сипатта бол - май, жеке мәселелерге қатысты болды. Осыған байланысты елдегі діни ахуалды ескеріп, заңнаманы кешенді жетілдіру міндеті қойылды.
Жаңа заңның жобасын дайындау ке - зінде Қазақстан сияқты зайырлы мемлекет саналатын Ресей, Беларусь, Армения, Грузия, Тәжікстан, Литва, Испания және басқа да Еуропа елдерінің тәжірибесі назарға алынды. Басқа елдердің діни бірлестіктер туралы заң - дарына талдау жүргізу арқылы Қазақстанның діни бірлестіктерін жіктеу кезінде сандық көрсеткіштер басты өлшем ретінде алынса, шет мемлекеттерде діни бірлестіктердің мәр - те - бесі аталған ел үшін тарихи маңызы бар өл - шеммен белгіленетіні мәлім болды. Мысалы, Италияда барлық діндер католиктік және католиктік емес болып екіге бөлінеді.
Латвияда діндер дәстүрлі емес діни ұйымдар және діни конфессиялар болып екіге бөлінеді. Литвада дәстүрлі және дәстүрлі емес діни қауымдар бо - лып анық түрде бөлінеді. Бельгияда таныл - ған және танылмаған діндер деп жіктеледі.Австрияда діни ұйымдар мемлекеттермен өзара іс-қимыл жасауда артықшылықтарға ие діни қауымдарға және қауымдастықтарға бөлінеді. Ал Швейцарияның конституциясына сәйкес әрбір кантон діни ұйымдармен қаты - нас - тарды өзі айқындайды. Негізінен таныл - ғандар қатарына католиктер жатады. Қалған діни ұйымдар көрсетілген мәртебені белгілі бір шарттарды орындағаннан кейін алады. Португалияда діндер төрт санатта орнатылған: осы елдің тумасы болып саналатын шіркеулер мен діни қауымдар, діни корпорациялар, жеке корпорациялар, тіркелмеген қауымдастықтар. Словакияда діни бірлестіктер тіркелген діни топтар және азаматтық қауымдастықтар болып екіге бөлінеді.
Бұл елдерде діни бірлестіктердің құқықта - ры мен міндеттері нақты реттеледі және пролонгация болжамдамайды. Біздің заң жоба - сы - на сәйкес діни бірлестіктерге, егер қолда - ныстағы заңнамаға сәйкес келсе, өздерінің мәртебесін өзгерту құқығы беріледі. Мысалы, жергілікті діни бірлестіктер өзінің даму ба - рысында өңірлік немесе республикалық болып қайта құрылуы мүмкін. Бұл тағы да сөз қылып отырған жаңа заң бағытының демократиялық сипатына көңіл аудартады.Заң жобасының Қазақстан Республикасының діни бірлестіктер туралы заңнамасын жетілдіруге бағытталғанын атап өту қажет. Одан басқа, онымен діни бірлес - тік - тердің қызметін реттеу тетіктері енгізіледі, сондай-ақ әртүрлі нормативтік актілердің құқық нормалары арасындағы кемшіліктерді жою үшін негіз құрылады.
Заң жобасының тағы бір жаңалығы - ханафи бағытындағы ислам мен православ діндерінің тарихи рөлін белгілеу. Өткенге тарихи шолу көрсеткендей, бұл екі діни бағыттың қағидалары адамзатты сүю және құрмет көрсету қалпында этностық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды толықтырып, біздің ата-бабаларымыз мұра етіп қалдырған этностық тамырларды сақтап қалды.Бұл ретте, айта кету керек, жаңа заң жоба - сын - да ешбір дін мемлекеттік немесе міндетті дін ретінде орнатылмауы тиіс деп көрсетілген. Біздің мемлекетіміздің зайырлы тұрақты - лығына кепілдік Қазақстан Республикасының Конституциясымен беріледі.Заң жобасындағы тағы бір жаңа енгізілме - діни жоралар мен рәсімдердің мемлекеттік органдардың, ұйымдар мен мекемелердің, қа - рулы күштер құрылымдары мен әскери жасақтардың, құқық қорғау органдарының, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етумен, азаматтардың өмірі мен денсаулығын қор - ғау - мен байланысты басқа да қызмет меке - ме - лерінің ғимараттарында өткізілуіне тыйым салуды регламенттейді.
Заң жобасында діни бірлестікті құрушы бастамашылардың санын реттеуші нормаларға біршама өзгерістер енгізілді. Әсіресе, діни бірлестіктерді жіктеудің өлшемдері көзделген. Сонымен, Қазақстан Республикасының кемінде елу азаматының бастамасы бойынша құ - рылған, бір облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, Қазақстан Республикасының астанасы шегінде әрекет ететін діни бірлестік жергілікті діни бірлестік болып танылады.
Кемінде екі облыстан, республикалық маңызы бар қалалардан, Қазақстан Республикасының астанасынан өкілдік ететін, әрқайсысында кемінде екі жүз елу адам саны бар екі және одан да көп жергілікті діни бірлестіктердің мүше - ле - рі болып табылатын Қазақстан Республи - касы - ның кемінде бес жүз азаматының бастамасы бойынша құрылған діни бірлестік өңірлік діни бірлестік болып танылады. Барлық облыс - тар - дан, республикалық маңызы бар қаладан, Қа - зақстан Республикасының астанасынан өкілдік ететін Қазақстан Республикасының кемінде бес мың азаматының бастамасы бойын - ша құрылған, әрқайсысында кемінде үш жүз адам саны бар, сондай-ақ Қазақстан Рес - пуб - ликасының барлық аумағында өз құрылымдық бөлімшелері, филиалдары мен өкілдіктері бар діни бірлестік республикалық діни бірлестік болып танылады.Жеке және заңды тұлғалардың уәкілетті органға, яғни Дін істері агенттігіне жіберген өтініші, Қазақстан Республикасының мекемелері мен ұйымдарының кітапханалық қор - лары - на діни әдебиеттің, діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдардың келіп түсуі, миссионерлер мен діни бірлестіктерді тіркеу дінтану сараптамасын жүргізуге негіз болады.
Бұған қоса, сырттан әкелінетін діни мазмұн - дағы ақпараттық материалдарға да дінтану сараптамасы жүргізіледі.Сонымен қатар, жеке өзі пайдалануға ар - налған материалдарды қоспағанда, сырттан әке - лінген діни мазмұндағы ақпараттық мате - риалдарға дінтану сараптамасы жүргізіледі. Бұған қоса, дінтану сараптамасының объектісі ретінде құрылтай және діни мазмұндағы басқа да құжаттар, діни мазмұндағы ақпараттық материалдар мен діни мақсаттағы заттар са - на - ла - ды. Айта кету керек, дінтану сараптамасын жүргізудің тәртібін Қазақстан Респуб - ли - ка - сы - ның Үкіметі белгілейді. Дінтану сараптамасын ғалым дінтанушылар және қажет болған жағдайда мемлекеттік органдардың бір салалы мамандары жүргізуі тиіс.Егер діни бірлестіктердің қызметі Қазақстан Республикасының заңдарына қай - шы келмесе, мемлекет олардың қызметіне араласпайды дегенді білдіреді. Сондай-ақ, мемлекет азаматтар мен шетелдіктердің дінге деген көзқарастарын айқындауға, егер мұндай тәрбиелеу баланың өмірі мен денсаулығына қатер төндірмесе не оның құқықтарын шектемесе, ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеу процесіне де араласпайды.Діни бірлестіктер мен Қазақстан азаматта - ры дінге деген көзқарасына қарамастан, заң алдында бірдей екенін атап өту қажет. Ешкімнің де өз діни нанымдарын себеп етіп, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарында көзделген міндеттерін ат - қарудан бас тартуға құқығы жоқ.
Ешбір дін мемлекеттік немесе міндетті дін ретінде орнатылмайтынын түсіну өте маңыз - ды. Қазақстан азаматтары жеке өзi, сол сияқты өзгелермен бірлесіп, діни нанымдарды ұста - ну - ға және таратуға, діни бірлестіктердің қызме - тіне қатысуға құқылы. Бұған қоса, діни бір - лестіктің жетекшісі кәмелетке толмаған ба - лалардың олардың ата-анасының біреуінің қар - сылық білдірген жағдайында діни бір - лес - тіктердің қызметіне тартылу немесе қаты - суы - на жол бермеу бойынша шаралар қабылдауы тиіс.Қарастырылып отырған заң жобасында дiни негіздегі партиялардың қызметіне, мақ - саттары мен қызметі мемлекетте бір дiннің үстемдігін орнықтыруға, оның iшiнде зорлық-зомбылықпен немесе зорлық-зомбылыққа шақырумен және өзге де құқыққа қарсы іс-әрекеттермен байланысты діни өшпендiлiктi немесе алауыздықты қоздыруға бағытталған діни бiрлестіктер құруға тыйым салынатыны туралы анық жазылған. Ал діни қызметшілер, діни бірлестіктердің басшылары немесе мүше - лері болып табылатын Қазақстан азаматтары саяси өмірге республикамыздың барлық азаматтарымен бірдей тек өз атынан ғана қатыса алады [1,21].
- Заң жобасында діни бірлестіктерді тіркеу мәселелері жөнінде нақты айтылған, тіркеудің мерзімі, тәртібі мен тіркеуден бас тартудың себептері көрсетілген. Сонымен қатар, ғибадат үйлерін, ғимараттарын салудың тәртібі белгіленген. Міне, бұл осындай ғимараттардың бақылаусыз салынуына тосқауыл қойылып, қараусыз қалған ғибадат үйлерінің мәселесін шешуге септігін тигізеді.Діни бірлестіктердің қызметін реттеудің тағы бір аса маңызды шарасы - тіркеуден өтпеген діни ұйымдардың қызметіне жол бермеуге, сондай-ақ діни бірлестіктердің өкілі болып саналмайтын тұлғалардың миссионерлік қызметті жүзеге асыруына тыйым салуға бағытталатын болады. Бұған қоса, құжатта жаңа заң жобасында дiни бiрлестiктердің қайырымдылық қызметін жүзеге асыруға және қайырымдылық үйлерiн (баспаналар, интернаттар, ауруханалар және басқалар) ашуға құқылы екені анық көрсетілген.
Алайда, қайырымдылықты жүзеге асыру кезінде діни қызметке тарту мақсатында азаматтардың материалдық зәрулігін пайдалануға жол берілмейді.Аталған заңды әзірлеу қазақстандық қоғамда конфессияаралық және этносаралық келісімді дамыту жолында уақтылы және әрекетті қадам болғандығы күмәнсіз. Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, діни бірлестіктермен қатынастар саласындағы мемлекеттік саясаттың басым сипаттағы бағыттарының бірі - аталған ел үшін дәстүрлі болып саналатын діни ұйымдардың мәртебесін заңды бекіту болып табылады. Бұған қоса, мемлекет ха - лықты мәдени тәрбиелеу, ұлттық дәстүрлерді дамыту, өнегелі құқықтық мәдениетті жоға - рылату салаларында дәстүрлі діни ұйымдарға сүйенеді. Мұндай мақсаттарды діни ахуалы заңнамалық базаның жетілдірілуін қажет ететін басқа да мемлекеттер алға тартады. Мәсе - лен, Еуропада жаңа діни ағымдар тудырған көп - теген қайшылықтар мен қайғылы жағ - дай - лардың салдарынан мемлекеттер деңгейімен қатар, еуропалық халықаралық ұйымдар дең - гейінде де маңызды шаралар (арнайы ми - нистр - ліктер - аралық комиссиялар) қабылдау қа - жет - тігіне әкеліп соқты.
Еуропарламент 1996 жылғы 12 ақпанда Еуропадағы секталар туралы қаулы қабыл - дады, онда мүше мемлекеттерді өз елдерінде қолданылып жатқан салықтық, қылмыстық және сот-процестік заңдарының осындай топтардың құқыққа қарсы әрекеттер жасауын тоқтату тиімділігін тексеруге шақырады. Дәл осы ұжымдық құжат мүше мемлекеттердің үкіметтерін секталарға діни бірлестіктердің мәртебесін беруде ұқыпты болуға және олардың қызметі қылмыстық істерге қатысты болса мәртебесінен айыруға үндейді.Жапонияда Токио метросында болған қан - ды оқиғалардан кейін құқықтық базаға маңыз - ды өзгерістер енгізіліп, заңнама күшейтіліп, қазір діни бірлестіктер жыл сайын қаржылық құжаттарын тексеріске ұсынып отырады. Одан басқа, кез келген адам егер оған мораль - дық тұрғыдан зиян келтіріліп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.