Халықты қатты әсер ететін улы заттар

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе
1 бөлім. Халыққа қатты әсер ететін улы заттар
1.1. Әсері күшті улы заттардың қысқаша түсінігі
1.2. Әсері күшті улы заттар
2 бөлім. Қорғау құралдары
2.1. Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары
2.2. Адам организміне кері әсер ететін факторлар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1 бөлім. Халыққа қатты әсер ететін улы заттар
1.1. Әсері күшті улы заттардың қысқаша түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.2. Әсері күшті улы заттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2 бөлім. Қорғау құралдары
2.1. Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
2.2. Адам организміне кері әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Қатты әсер ететін улы заттар - бұл химиялық зат немесе қоспалар, олар қоршаған орта төгілген не болмаса шашылған кезде, адамдардың не жануарлардың жаппай зақымдануына, сонымен қатар ауаны, құмды, суды, өсімдіктерді және шекті рұқсат етілген мәндегі жоғарыда көрсетілген әр түрлі объектілердің зақымдануы.
Химияландырудың қарқындылығы шаруашылық қызметте ҚӘУЗ қолданудың кеңінен тарауына жағдай жасады. Соған сәйкес, көптеген шаруашылық объектілері, алдымен өнеркәсіп кәсіпорындары химиялық қауіпті болып табылады.
Химиялық қауіпті объектілер (ХҚО) болып авария немесе қирау кезінде халықтың, жануарлар мен өсімдіктердің жаппай зақымдануы мүмкін объектілер ұғынылады. Улы заттардың ірі қорына химиялық өндіріс орындары, целлюлоза-қағаз, қорғаныс, мұнай өндейтін және мұнай химиялық кәсіпорындары, қара және түсті метталлургиялар, жер тынайтқышын шығаратын кәсіпорындар жатады. ҚӘУЗ-дің айтарлықтай қоры сондай-ақ тамақ объектілерінп, ет-сүт өнеркәсібінде, азық-түлік базарларында, тұрғын үй коммуналдық шарушылықта шоғырланған. ХҚО-ге ҚӘУЗ санатына негізгі шикізат, екәі ортадағы және негізгі өнім, жанама өнім сондай-ақ өндеулердің еріткіші және құралы жатады. Бұл заттардың қоры базистік және негізгі қоймаларда, технологиялық аппаратураларда, көлік құралдарында (құбыр өткізгіштер, цистерналар) болады.

1 бөлім. Халықты қатты әсер ететін улы заттар
1.1. Әсері күшті улы заттардың қысқаша түсінігі

Әсері күшті улы заттар өндіретін, қолданатың және де сақтайтын нысандарды атаап кетсек оларға: химиялық кәсіпорындар, мұнай өндірісі, химиялық мүнай өндірісі және т.б. мекемелерді жатқыза аламыз. Тоңазытқыш құралдары бар мекемелер, көбінесе мүздатқыштын орнына аммякті қолданады (оларға тамақ өнер кәсібі, тоназытқыштар мен азық-түлік базасы); хлорды пайдаланатың су құбырлары мен су ғимараттар; әсері күшті улы заттардын темір жол стансиясында түратын түрағы; у химикаттары немесе басқа да улы заттар сақталатын қоймалар мен базалар.
Бейбіт уақытта табиғи апат немесе төтенше жағдай орын алған кезде әсері күшті улы заттар атмосфераға түсуі мүмкін. Бұл жағдайда химиялық улану аумағы бірнеше шаршы шақырымға жайылу қаупі төнеді.
Ауада таралуы жылдам болғандықтан, әсіресе табиғи жағдайда бу немесе газ күйінде 10-100 есе әсері күшті улы заттардың таралуының әсерінен адамдардың улануы мен өліміне әкеп соғады. Бұларға: аммиак, хлор, фосген, синилді қышқылы, сернистік ангедриді, хлорпекрин және т.б жатады.
Қайнау температурасы шамамен 20ºС-қа дейінгі улы заттар (көмір қышқыл қосындысы, сернистік ангедрид, хлор, аммиак) төгілгенде тез буланады, желдін бағытымен апат болған жерден бірнеше қашықтыққа таралып, жолындағының бәрін уландырады.
Химиялық улануының таралу аумағының негізгі мінездемесі, әсері күшті улы заттардың ауада таралу терендігімен анықталады. Бұл тереңдік әсері күшті улы заттардың құрамына және желдің жылдамдығына байланысты болады. Жер қабаты мен ауаның температурасының көтерілуі әсері күшті улы заттардың булануын жылдамдатады, яғни оның ауаны уландыруын күшейтеді.

1.2. Нерв жүйесін зақымдайтын фосфорорганикалық уландырғыш заттар
Олар аз мөлшерде буланатын түссіз сұйық түрінде кездеседі. Оның иісі болмайды. Суықта қатпайды. Суда баяу ериді, ал органикалық еріткіштер мен майларда жақсы ериді.
Ашық жатқан су көздерін, өте узақ уақыт бойы - 6 айға дейін зақымдаушы күшін жоймайды. Адамның терісіне, тыныс жолдары, киіміне сіңу арқылы уландырады. Жазды күндері бір жерде - 12 тәулік бойы, ал қысты күні 2-3 айға дейін сақталып улайды.
Зарин - бұл түссіз немесе сарғыштау түрде кездесетін, ауада жақсы буланып ұшатын, қыста қатпайтын сұйық зат. Оны кез келген мөлшерде суға немесе органикалық еріткіштерге араластырып қолданады. Судың әсеріне тұрақты қарсылық көрсететіндіктен тұйық су көздерін узақ уақыт бойы уландырады. Адамның терісіне, киіміне тез сіңеді. Оның буы 20 км-ге дейін тарайды. Ойлы жерлерде жазда бірнеше сағатқа, қыста 2 тәулікке дейін сақталады.
Бұл да теріге өтіп және тыныс алу орындарын улайды. Организмге сіңгеннен кейін орталық нерв жүйесіне зардабын тигізеді.
Иприт - теріні күйдіріп, іріңдетіп улағыш заттарға жатады. Ол сарымсақтың исі бар сарғыш немесе қара қошқыл түсті сұйық. Органикалық ерігіштерде жақсы ериді. Ол адам терісіне сіңу арқылы улайды. Бұл жағдайда адам терісі 2-3 сағатта қызарады да, жараға айналып 20-30 тәулік бойы жазылмайтын жара пайда болады.
Адам тыныс жүйесі арқылы уланғанда бірнеше сағаттың ішінде-ақ ауыра бастайды да, тез арада өкпесі қабынып, ісініп, тынысы тарылып, тұншығып өледі. Синильдік қышқыл. Бұл тез буланып кететін түссіз зат. Ашық жерде тез арада бұға айналып ұшып кетеді. Қату температурасы - 14 градус, адам синиль қышқылы тараған ауаны жұтқаннан уланады. Фозген - бұл тұншықтырғыш улы заттарға жатады. Ол түссіз газ түрінде болады және ауадан 3,5 есе ауыр. Шіріген көптің исі бар. Адамды буланған күйінде тыныс алу органдары арқылы уландырады. Тегіс жерде 30-50 мин, ал ойлы жерлерде 3 сағатқа дейін өзінің уландыру күшін сақтайды.
ӘКУЗ - шаруашылық мақсатта қолданылатын зат, олардың қалай болса солай сақталуы немесе төгілуі адамдарды жаппай улануына алып келеді.
ӘКУЗ - жабық ыдыста қысыммен сақталады. ӘКУЗ қайнауға бейім, олардың қайнау температурасы +20 градус, ал атмосфераға газ немесе бу ретінде бөлінеді, олар үлкен қашықтыққа тарайды. Химиялық зақымдау ошағының көлемі, оның адам терісіне тамшы сұйық түсуі және бумен дем алу нәтижесінде болуы мүмкін.
ӘКУЗ төгілген кезде көрсетілген немесе істелінетін іс-әрекеттер:
- хлор - төгілген кезде (ол ауадан ауыр) ең биік орындарға көтерілу керек;
- аммиак төгілген кезде (ол ауадан жеңіл) тез буланып жоғары көтеріледі, яғни төмен жерлерді таңдау қажет.
Аммиактан, метилхлоридтен, винилхлоридтен және басқа улы заттардан тыныс органдарын қорғау үшін 30-100 минут бойы қорғайтын противогаз кию керек. Аммиак суға жақсы жайылады. Осыған орай суланған мақта-дәке таңғышы көмектеседі.
Тыныс органдардан хлордан қорғау үшін өзінің немесе балаңыздың дәретімен шайылған мата таңғышпен пайдаланамыз.
Бұл уланғыш заттардың бәрінен тиімді жеке және ұжымдық қорғау құралдары қорғайды.

2 бөлім. Қорғау құралдары
2.1. Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары
Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары - тұрғындарды апат, зілзала салдарынан, сондай-ақ кәзіргі замандағы қырып-жою құралдарының зақымданғыш факторлардың қорғаудың ең негізгі тәсілдерінің бірі. Солардың бірі адамдарды - ұжымдық қорғау құралына жататын қорғаныс ғимараттарына жасыру. АҚ және ТЖ жүйесінде пайдаланылатын мұндай ғимараттарға панахалар, радиациядан қорғау орындары (РҚО) және қарапайым жасырыну орындары жатады.
Панахалар толқын соққысынан, жарық сәулесінен, өткір радиациядан және радиоактивті зақымданудан, ядролық жарылыстың зақымданғыш факторларынан, сондай-ақ уланғыш заттардан (УЗ), бактериалдық құралдар мен қатты әсер ететін улы заттардан (ҚҰЗ) сенімді қорғауды қамтамасыз етеді.
Өндіріс күштерін қазіргі заманғы қырып-жою құралдарынан, зілзаладан, радиациялық және химиялық қауіпті объектілердегі апаттардан қорғау - маңызды мемлекеттік міндеттерінің бірі. Қорғаныс ғимараттарды адамдар жасырынуға тиіс жерлерге мүмкіндігінше жақын орналасуы тиіс.
Халықты қорғаудың негізгі әдістері мен жолдары
Ядролық қарудың ауа толқынының соққысынан, тек осы күшті есептен слынған баспана немесе панахан (убежище) ғана сақтай алады.
Жарықтық сәулелеуден кез келген жарық өткізбейтін бөгет қорғай алады: ағаштың көлеңкесі, үйдің тасасы. Жауын, тұмен, қар оның әсерін азайтады. Жаз кезінде оның әсерінен өрт болуы ықтимал.
Өткір радиация - әртүрлі нәрселерден өткенде гамма сәулелері әлсірейді, неғұрлым кедергі көп болса, соғырлым ол әлсірей береді. Мысалы, ашық траншея - 3 есе азайтады; жабық траншея - 7-10 есе азайтады, бір қабатты ағаш үй - 10-15 есе; Көп қабатты үй подвалы - 100-400 есе, арнайы салынған баспахана - 1000 есе; темір бетоннан салынған баспана, шахта, тау қуысы - түгел қорғайды еш зиянсыз.
Радиоактивті ластану - жарылыс болған жердегі топырақ, шаң жоғары көтеріліп жермен ыққа қарай жылжи береді де, жол бойы жерге түсіп ластайды. Ол 3 зондап тұрады:
oo Қауіпті зона;
oo Күшті ластанған зонасы;
oo Аздау ластанған зонасы.
Ластау мөлшеріне байланысты:
oo Жарылыс түрінен (бомбаның);
oo Оның күшінен (неше мегатонна);
oo Жарылыс болғаннан кейінгі өткен уақыттан;
oo Эпицентрден қашықтығынан;
oo Жер бетінің рельефінің (таулы, жазық, дала т.б. убежище), радиацяға қарсы панаханалар (РҚП) және қарапайым панаханалар жатады.
Арнайы қорғану құрылымы бұл соғыс және бейбіт уақыттағы ядролық және химиялық қауіп қатерде пайдаланатын герметикалық қорғау құрылымы. Арнайы қорғану құрылымында паналйтын адамдар тері мен тыныс жолдарын қорғайтын құралдарды пайдаланбайды. Радиацияға қарсы панахана бұл адамдарды жедел сәуле мен радиоактивті заттар және билогиялық аэрозольдерден қорғайтын құрылым. Қарапайым панахана бұл жер қабатындағы саңлау, арық, траншея, арнайы қазылған үңгір (землянка). Бұларды жасауға көп уақыт кетпейді және оларда адамдар тиімді қорғана алады.
Қорғаныс құрылымдары қызметіне, орналасу уақытына, қорғану қасиетіне және сиымдылығына байланысты топталады
Қызметіне байланысты қорғаныс құрылымы жалпы және арнайы болып бөлінеді. Жалпы қызметтегі қорғаныс құрылымы қаладағы халықты қорғау үшін, ал арнайы қызметтегі құрылымы басқару органдары қызметіндегі қызметкерлер, байланыс және хабарлау жүйелері және емдеу мекемелерінің қызметкерлерін олардың құралдарымен қоса қорғау үшін пайдаланады. Себебі бұл органдар тоқтаусыз жұмыс жасау керек.

Адам-мекендеген орта жүйесіндегі қауіп қатерді топтастыру
Қауіп-қатер қоршаған ортаға үлкен зардабын, зиянын тигізетін құбылыс, процесс және уақиға.
Қауіп-қатердің көздеріне өмір сүру ортасының элементтерін, атап айтқанда пайдаланып отырған заттар, еңбектің өнімдері мен құралдарын, пайдаланып отырған қуатты, еңбктің микроклиматтық жағдайын, жан-жануарлар мен өсімдің әлемін, адамдар ұжымы мен жеке тұлғаларды жатқызуға болады. Сонымен қатар, адам мен өмір сүру ортасы элементтерінің қарым қатынас процесстері де жатады.
Өмір сүру ортасында қауіп-қатер табиғи және антропогендік жағдайларда, сондай-ақ кездейсоқ уақиғалар мен тұрмыста және басқада жағдайларда кездеседі.
Өмір сүру ортасының антропогендік қауіп-қатері
Антропогендік қауіп адамдардың шаруашылық іс - әрекетінің және өзі құрған объектілерінің, жұмысының нәтижесінде пайда болады әрі адамдардың денсаулығына және өмір сүру ортасына кері әсерін тигізеді.
Атмосфералық ауаның былғану көзі және дәрежесі
Атмосфералық ауа - бұл ғаламшардың (планета) өмірі, жердің азоттан, көмір қышқыл газынан, озоннан, гелиден тұратын газ қабаты. Биологиялық процесс үшін оттегінің маңызы өте зор, ал көмірқышқыл газы фотосинтез процессіне өте қажет. Адам тамақ ішпеуге бар, бірақ тыныс алмай өмір сүре алмайды, себебі адам организмінде оттегі қоры шектеулі. Ол 2-3 минут қана келмейтін процесс басталады, ми қабаты жұмысын тоқтатады, биологиялық өлім келеді.
Атмосфералық ауаның әр түрлі зиянды заттармен былғануы, адамдар органының ауруына, оның ішінде тыныс мүшелерінің аурауына әкеліп соғады.
Мысалы, түрлі түсті металлургияның кәсіпорындарының ауаға жіберетін зиянды заттары жүрек - тамыр ауруларының өсуіне, жүйкенің бұзылуына, қатерлі ісік ауруларының пайда болуына әкеледі. Қара металл мен электр қуаты кәсіпорындарының ауаға шығаратын зиянды заттары аллергияның, без және жыныс ауруларының пайда болуына әсер етеді.
Атмосферада табиғи және антропогендік көздерден қосылатын әр түрлі қосындылар әр кездер де болады. Ондай табиғи қосындыларға шаңдар жатады, олар, негізінен, өсімдіктер түрлерінен, вулкандардан, эрозияға ұшыраған топырақтан, ғарыш шаңдарынан тұрады және өрт түтіндері, газдар да жатады.
Атмосфераның ауасын ластайтын негізгі антропогендік көздер қатарына өнеркәсіп орындарының кейбір салалары, автокөлік, және жылу энергетикасы жатады.
Қазақстанда тұрақты өнеркәсіп орындарының көздерінен атмосфераға жыл сайын (1995 ж - 3,1 млн.г, 1997 ж -2,37; 1998 ж - 2,33) зиянды заттар шығады атмосфераға кететін зиянды қосындылардың жартысына жуығын энергетика, ал түсті металлдар - 22,7%, қара металлдар - 15,7 % береді.
Атмосфераға зиянды заттарды шығаруда автокөліктер үлкен орын алады.
Қазақстанның үлкен қалаларында автокөліктердің зиянды заттарды шығарудағы үлесі 60-80 % құрайды. Ал Алматф қаласында - 90%.
Ең көп тарайтын улы заттар - углеродтың оксиді (СО), күкірттің диоксиді (SO2) азоттың оксиды (МОх) көмірсутегі (Cn Hm) және қатаң заттар (шаң).
Атмосфераға одан да гөрі улы заттар шығады, мысалы, фтордың қосындысы, хлор, қорғасын, сынап және бензапирен. Осы күндері атмосфераға 500-ден астам улы заттар шығады екен, оның саны күннен күнге ұлғаюда..
Қазақстан Республикасының қалаларындағы ауа бассейінін бақылау қалаларда ластану деңгейінен өте жоғары екенін көрсетіп отыр. Орташа алғанда қалалардағы шаңның, аммиактың, фенолдың, фторлық сутегінің, формальдегидтің, қорғасынның, азот диоксидінің және күкірттің жиынтығы шекті нормадан әлде қайда артық болып тұр. Мысалы, Шымкент және Лениногорск қалаларында күкірт жиынтығы шекті нормадан 100 есе артып кеткен.
Атмосферадағы қоспалардың және олардың қозғалысы екінші деңгейдегі өте улы қосылыстардың пайда болуын әкеліп соғады (қара түтін), қышқыл (кислота) және олар азон қабатын бірден - бір қосындылар.
Смог - үлкен қалаларда, өнеркәсіп орталықтарында байқалатын ауаның өте қатты ластануы. Оның екі тұрпаты байқалады:
oo Түтіннен немесе өндірістік газдың қалдықтарынан құралған қалың тұман;
oo Фотохимиялық смог - өткір газ бен аэрозольдің қою тұмансыз жиынтығы, ол күннің ультракүлгін сәулесінің әсерінен фотохимиялық реакцияға түсіп құралды әрі өте улы келеді.
Фотохимиялық смог 1940-шы жылдарда Лос - Анджелес қаласында байқалған, қазірде ғаламшарымыздың барлық дерлік бұрыш - бұрыштарында көрінеді.
Смог көз көрерлікті төмендетеді, металлдың тотығуын күшейтеді, денсаулыққа кері әсер етеді әрі тұрғындардың өлімін көбейтіп, аурушаң етеді.
Қышқыл жаңбыры - соңғы 100 жылдан бері белгілі, бірақ оған кейінгі жылдарда ғана көңіл аудара бастады. Қышқыл жаңбыры деген атты бірінші рет 1972 жылы ағылшын ғалымы Роберт Ангус Смит қолданды.
Негізінде, қышқыл жаңбыр күкірттің және азоттның атмосферадғы химиялық және физикалық реакцияларының әсерінен туындайтын құбылыс. Нәтижесінде күкірт (H2SO4) және азот (HNO3) қышқылдары түзеледі. Соңынн бу немесе қышқылдың молекуласы бұлттың тамшыларына араласып, құрғақ немесе жаңбыр түрінде жерге түседі. Бірақ адамның өмір тіршілігі, іс - әрекеті атмосфераға күкірт пен азоттың қосындысының көптеп шығуына ықпалын тигізуде.
Қышқыл жаңбырының табиғатта, адамның араласынсыз-ақ, бұрын да болғандығы белгілі, ондайда күкірт пен азот өрттің, вулканның т.с. табиғи құбылыстардың әрекетінен атмосфераға көтеріліп отырған.
Қышқыл жаңбыр табиғатта тек қана тік жоғарғы тарамайды, жерді көлбеп көкжиекке созылады.Бұндай бұлттар бір елдің аумағынан шығып, екінші бір мемлекет жеріне барып түсуі мүмкін. Сондықтан бұл бүгінде халықаралық мәселеге айналып отыр. Мысалы: Қазақстан үшін өз жерін ластану пайызы өз күкіртінің құрылымынан - 46%, азот құрылымы бойынша - 22% құрайды.. қалған пайызы өзге мемлекет аумағынан келеді. Азот пен күкірт атмосфераға шыққан соң бірден реакцияға түсіп, қосынды құрамайды, арада 2,8 ... ..10 тәулік өтуі мүмкін. Осы екі арада аудағы ластаушы заттар мыңдаған шақырымдарға кетеді.
Қышқыл жаңбыр, адам денсаулығына, қоршаған ортаға үлкен зиян келтіреді. Мысалы: ауадағы ластар және қышқыл жаңбырлар металлконструкциясының тот басуын жылдамдатады, ғимараттардың, ескерткіштердің бұзылуына әкеліп соғады, топырақ пен судың қышқылдығын (РН) өзгертіп, топырақтың құрылымын бұзады, оның өнім беру қасиетін төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді.
Тұщы судың ашық қоймалырының сапасын төмендетеді, тірі организмдердің құруына әкеледі.
Парниктік эффект. Атмосфераның құрамы мен жағдайы ғарышпен жер арасындағы сәуле, жылу алмасу процессіне әсер етеді. Күннен жерге немесе жерден ғарышқа қуат берілу процессі биосферадағы температураны белгілі бір деңгейге сақтайды, орташа алғанда +15 градус. Бұнда биосферадағы температра жағдайын сақтап тұруда. Жерге жылу қуатын алып келетін күн радиакциясының рөлі жоғары. Осы процесс бірі-бірімен тығыз байланыста болады. Сондықтан Жердегі жылу балансының өзгеруі биосфераның орта температурасына ұлғаюға әкелуі мүмкін. Бұл жағдай антропогендік қосындылардың атмосферада соңғы жылдары көбеюіне байланысты болып отыр. Атмосферадағы газдар мен басқа қосындылардың көбеюінен. Жерден ғарышқа көтерілетін жылудың көлемі азаяды да, Жер бетінде қалып қояды. Ал бұл жағдай бастан көмірқышқыл газының жердегі климат пен температураны қолдап тұратын концентрациясы 0,003 пайыздан аспаған ал кейінгі жылдары тездетіп барады. Жер тұрғындары жылдан-жылға ормандардың көлемін азайтуда және отын жағуда.
Климаттың әр түрлі моделін жасап, зерттеу 2050 жылы жерде орташа температура 4,5 градусқа дейін көтерілуі мүмкін. Жер шарының мұндай жылынуы мәңгілік мұздардың еруіне әкелетін болса, Әлемдік мұхиттің деңгейін 2 метрге дейін көтереді. Ал бұл 5 млн шаршы километр құрлықты су басып кетуіне әкелуі мүмкін. Ал бұл - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.