Д.Исабековтың Қарғын романына стилистикалық талдау

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 132 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыс

Д.Исабековтың Қарғын романына стилистикалық талдау.

.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. Шығарма тілінің лексикалық ерекшелігі
1.1. Қарғын шығармасы тіліндегі синоним, антоним, омоним сөздердің қолданысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4-29
1.2. Кірме, дисфемизмдер мен эвфемизмдердің қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29-42
1.3.Фразеологизмдердің стильдік қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42-67

ІІ. Шығарма тілінің көркемдік ерекшеліктері
2.1. Шығармадағы мақал-мәтелдердің ұлттық-танымдық қызметі мен авторлық афоризмдердің қолданысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67-80
2.2. Көркемдегіш тәсілдердің этнолингвистикалық сипаты(теңеу,эпитет, метафора, метонимия, синекдоха) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81-111
2.3. Портрет пен пейзаждың қолданысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..111-121

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 122
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 123-124

Кіріспе

Дулат Исабековтың шығармалары - өмірдің өзінен алынып, айналадағы күнде көріп жүрген құбылыстарды шынайы суреттейтін туындылар. Соның ішінде Қарғын романын оқып болғаннан кейін курстық жұмысыма арқау етіп алдым.
Романның негізгі оқиғасы Алматы қаласында өтеді. Негізгі идеясы - адам бойындағы шынайы махаббат, адал сезім, биік парасатты жан-жақты көрсету. Шығарманың басты кейіпкері - атышулы жас жазушы Жасын және жоғары оқу орнына енді ғана түскен стдудент қыз Бағила. Жасын Мәдиев - ойы алғыр, өмір шындығына жасқанбай тура қарайтын талантты жазушы. Оның Бағилаға деген шынайы сезімі де өз мінезі сияқты қайшылыққа толы, тіпті, ішкі жан-дүниесінің өзімен-өзі арпалысы кезінде байқаусыз жас қыздың арына тиетін де сөздер айтып қалады.
Романның құндылығы оның ішіндегі - күрес. Адамның ішкі жан дүниесінде болып жатқан арпалыс. Романның өн бойы күрес, ақыл мен сезімнің, жеке өмір мен қоғамның арасында ешқашан бір арнада ақпайтын, аға қалса, бір-біріне кесірін тигізетін арна. Кейіпкер сол арнаның бірін таңдаса, екіншісіне кесірін тигізеді, сондықтан қанша арпалысса да, өзінің шарасыздығын біледі. Бұл романның басты идеясы, ал қалған көтерілген тақырыптар тек соны айқындай түсу үшін немесе соны көрсету үшін таңдалған жол болып табылады. Мысалы, Жасын - ол білімді, көзі ашық, дүниеге, қоғамға деген көзқарасы басқалардан мүлдем бөлек сол ортада өзін ЖАЛҒЫЗ сезінетін және өзін іздеу үстіндегі кейіпкер. Жасын арқылы автор әрбір адамның өзі өмір сүретін қоғамда алатын орны бар екенін көрсете отырып, оның арпалысын сыртқа шығартпай, өз-өзіне жеңдіртеді. Себебі, адам қиялы мен оның сезімінде шек жоқ, ал қоғамда шектеулі сызық бар. Егер сол сызық болмаса, әр адам өз дегенін істесе (Бағилаға деген сезімнен бас тартуы), қоғамда хауыс болар еді. Бағила сол хауысты туғызуға дайын, себебі ол әлі жас, ал Жасын оған жол бермеу керектігін түсінді.

I. Шығарма тілінің лексикалық ерекшелігі

1.1.Қарғын шығармасы тіліндегі синоним, антоним, омоним сөздердің қолданысы

Тіл білімінің қай кезеңінде, қай дәуірінде болмасын қарама-қарсы мағыналы сөздердің (антонимдер) табиғаты ғалымдардың қызығушылығын тудырып отырған. Өйткені жалпы қарама-қарсылық ұғымы өте күрделі, түрлі көзқарастарды басшылыққа алып жүрген тілдік құбылыстардың бірінен
саналады. Қарама-қарсылық мәндегі қатынастар семантикалық парадигманың бір көрінісі болып табылады, сондықтан да олардың көріну, жасалу ерекшеліктері ғалымдардың назарын әрқашан өзіне аударып отырған.
Сонымен бірге қарама-қарсылықтың күрделі табиғаты бұл мәселенің қаншалықты зерттеу нысаны болғандығын баяндауды қажет етеді. Сондықтан біз осы уақытқа дейін жазылған ғылыми зерттеулерге сүйене отырып, қарама-қарсы мәндегі сөздердің, яғни антоним сөздердің зерттелуіндегі бағыттарға, соның ішінде антоним сөздердің дәстүрлі, құрылымдық бағытта зерттелуінің жай-күйіне соға кеткенді жөн көреміз.
XVІІІ-ХІХ ғасырда қарама-қарсы мағыналы сөздер әр алуан атаулармен берілген: "қарсы заттар (М.В. Ломоносов); қарсы мәнді, қарама-қарсы, қарсы атауыш сөздер (И.И. Срезневский); қарама-қайшылық, қарама-қарсы сөздер (И.И. Давыдова). Қарама-қарсылық мәндегі ұғымдар тіл білімінде антонимдік бірліктер ыңғайында зерттеліп келді, сонымен бірге оларды жалпытеориялық деңгейде зерттеген еңбектер де бар. Қарама-қарсы мағыналы сөздерді психолингвистикалық аспектіде ғалым Э.И. Родичева зерттеген. Ғалым афазия ауруына шалдыққан бірнеше ұлт өкілдерінің арасында тәжірибе жасаған. Осы тәжірибенің нәтижесі - антонимдік қарама-қарсы дамулары тежелгендердің логикалық-түсініктік компонентіне енетіні. Мысалы, төменгі деген сөзге барлығы дереу жоғары деп, бейбітшілік деген сөзге - соғыс деген жауап алыныпты. Осы тәрізді қорытындыға В.И. Маслова да келген. Ғалым былай деп көрсетеді: ...как свидетельствуют экспериментальные данные, основные протвопоставления могут быть описаны в логико-понятийных терминах . Э.И. Родичева әртүрлі жүйелі тілдер материалы негізінде (орыс, араб, эстон т.б.) қарама-қарсылық қатынастардың туу және даму үдерісін зерттей келе, антонимия пресуппозициясы оны құрайтындардың бір-біріне қосылу нәтижесі болып табылады деген қорытындыға келген: 1) айтушы не сөйлеушінің персоналдық пресуппозициясы; 2) әмбебаптық логикалық пресуппозиция. Заттардың қасиеттері немесе объективті құбылыстардың мәнін көрсететін
логикалық арам-қарсылық жүйелі лексикалық антонидер арқылы тілдік тұрғыдан көрініс табады.
Әртүрлі халықтардың тілдеріндегі семантикалық құбылыстарды сараптаған кезде келесі бір элемент - ғаламның ұлттық суретінің ерекшелігі - әлемді ұлттық тұрғыдан тану пресуппозициясы қосылады. Бұл пресуппозиция тек сол тілге ғана тән антонимдік оппозицияларда көрінеді.

Қарама-қарсы мағыналы сөздердің қазақ тіл білімінде зерттелуі жөнінде де біраз мәселені айтуға болады. Қазақ тіліндегі қарама-қарсы мәндегі сөздер - антонимия мәселесі едәуір зерттелді. Осы орайда ол туралы алғаш ғылыми пікір айтып, антонимдер сөздігін жариялаған ғалым - Ж.М. Мусин. Ғалым антонимдердің зерттелуіне жан-жақты тоқталып, антонимдік қатынастарды лексикалық, сөзжасамдық, морфологиялық, фразеологиялық, стилистикалық деңгейде жан-жақты қарастырады.
Зерттеудің нысаны ретінде алынған қарама-қарсы мағынадағы сөздердің болымсыздық категориясымен қатысына логикалық тұрғыдан теориялық тұжырымдар беріледі. Антонимдік фразалық тіркестерді, стильдік антонимдерді, антонимдік контекстерді тұлғалық және мағыналық жағынан топтастырып, бірнеше топқа бөліп қарастырады.
Қарама-қарсылық мәселесі С. Төлекованың Қазақ тіліндегі алғыс және қарғыс мәндегі фразеологизмдер атты зерттеу жұмысында да қарастырылып өтеді. Автор зерттеу нысаны болған алғыс және қарғыс мәндегі фразеологизмдерді үш түрге бөліп қарастырады:
1) Фразеологизмдердің толық мағыналарының қарама-қарсы қойылуы. Мысалы: жас жанына жамандық бермесін - көгермей, көктей солғыр, жаның мұрнының ұшына келгір - айдан іздегенің алдыңнан табылғыр, қуанышың қойныңа сыймасын - қасіретіңе жолыққыр т.б.;
2) Қарама-қарсы мағынадағы фразеологизмдерде мағыналық жағынан фразеологизмнің негізі болатын бір сөз қайталанып келіп жасалуы. Мысалы:
жаның көзіне көрінгір - жаның жадырағыр, жолың болмағыр - жолың ашық болғыр, жолыңа жуа біткір - жолың даңғыл болғыр;
3) Фразалық бірліктерден бөлек алынған кезде бір не екі сөзі жеке тұрып антоним бола алатын фразеологизмдер. Мысалы: Ұзақ ғұмыр берсін - өлім келгір, көзінің оты жансын - көзіңнің оты өшсін.
Ғалым фразеологизмдер ішінде кездесетін антонимдерді қарастырады да, олардың экспрессивтік-эмоционалдық қызметін айқындайды. Өшкенің жанып, өлгенің тірілсін дегендегі антонимдер алғыс мәнін күшейте түседі де, досың қас, дұшпаның жау болсын деген тіркестегі дос - қас, дос
- дұшпан, жау - дос қарғыс мәнінде сондай әсер ететіндігін дәлелдейді.
Қазақ тіліндегі антонимдер мәселесі жоғарыда келтірген А.Е.Жүсіповтың Қазіргі қазақ тіліндегі қарама-қарсылықтың коннекторлары атты зерттеу жұмысында едәуір жақсы ашылған. Аталған жұмыста атнонимдердің объективті негізін анықтау, түбірлі антонимдердің, энантиосемияның табиғатын ашу, қарама-қарсылықтың синонимия, полисемия, омонимиямен байланысын және антоним сөздердің стилистикалық қызметі сөз болады.
Антонимдер мәселесі қазақ және орыс тілдерінің материалдарында салыстырыла зерттеліп жүр. А. Жұмабекова өзінің еңбегінде антонимия құбылысын салыстырмалы-типологиялық аспектідегі теориялық қағидаларын алғаш рет кеңінен қарастырып, жан-жақты тұжырымдайды. Антонимия тілдік құбылыс ретінде қарастырылып, логика, психология, философия қағидаларымен салыстырылып, кешенді түрде зерттеу жүргізілген. Зерттеу барысында тілдік және логикалық қарама-қарсы
байланыс анықталып, узуалды антонимдік оппозиция және контекстуалды антонимдік оппозиция ұғымдарының айырым белгілері көрсетілген. Қарама-қарсы мағынадағы сөздер градуалды, привативті және эквиполентті деп шартты түрде үшке бөлініп қарастырылған. Зерттеушілердің айтуынша, қазақ тіл біліміндегі антонимдерге деген көзқарастың дамуында бұл еңбектің тигізер септігі мол.
Ж. Қонақбаеваның ғылыми жұмысында антонимдік фразалық тіркестер ағылшын, орыс және қазақ тілі материалдарында салыстырыла отырып, осы бірлік-тұлғалардың тіларалық идиомалық қатысын ашып, анықтауға бағытталған. Автор қазақ, орыс тілдеріндегі антонимдік қарама-қарсылық ағылшын-қазақ, ағылшын-орыс эквиваленттеріне сайма-сай келетінін айтады. Айырмашылық, негізінен, коннотативтік қатынастар кезінде байқалады, олардың әрқайсысының өзіндік семантикалық құрылымы бар дегенге жүгінеді.
Қазақ тілінің семантикасы мәселесін қарастырған М. Оразов: Сөздерді антонимдік қатысына қарай тек белгілі семантикалық топтардың аясында бөліп, сол топтармен байланыстыра қараған жөн. Л. Новиков көрсеткен үш түрлі парадигмалық байланыс осы топ элементтерінің түрлері бір өлшемге
негізделмегендіктен көпшілік лексикологтар оны қабылдамай жүр, - дегенді айтады. М. Оразов антонимдерді мағынасына қарай топтаған кезде мынадай мәселелерге көңіл бөлу керектігін айтады:
1. Сөздер антонимдік қатардың сыңары ретінде қолданылған кезде тура (номинативтік) мағынада қолданылып тұр ма деген сұрақтардың басын ашып алу керек. Сондай-ақ көп мағыналы сөздердің бір мағынасы (барлығы емес) басқа сөздердің мағынасымен (не көп мағыналы басқа сөздердің бір мағынасымен) атнонимдік қатынаста болуы мүмкін. Бұны да есепке алу керек.
2. Антоним болатын сөздердің тұлғалық құрамына да көңіл аудару керек. Яғни туынды түбір сөздерді антонимдік қатарға жатқызу, я жатқызбау мәселесін анықтау. Бұндай анықтаудың негізі ұғым мен сөз мағынасында, қарама-қарсы қоюдың сипатында жатыр. Қарама-қарсы қою тек тілдік категория болып саналмайды, гнесиологиялық та, психологиялық та категория.
3. Қарама-қарсылық категориясы өзгермелі, салыстырмалы қасиетке ие болады.
4. Қарама-қарсылық тек ұғымда ғана болмайтын құбылыс, ол табиғатта да, қоғамда да болатын, объективтік сипаты бар құбылыс.
5. Қарама-қарсылық өсіп, сандық қарама-қарсылықтан сапалық қарама-қарсылыққа өтуі мүмкін. Тіл элементтері арасындағы қарама-қарсылық сәл басқашалау сипатқа ие, ол ұғыммен, ойлаумен байланысып жатады.
Жалпы түркі тілдерінде де антонимдер жөнінде жинақталған ғылыми тұжырымдар мен түйіндер баршылық. Зерттеулерге сүйене отырып, баяндасақ, олар мынадай сипатта болып келеді. А. Меметов қырым-татар тіліндегі антонимдерді қарастырып, олардың осы тілдегі пайда болуына, морфологиялық құрылымына сараптама жасайды. Сол сияқты басқа да түркі тілдерінде, ұйғыр тілінде - Ә. Қайдаров, Г. Садуақасова, Т. Тәліпов; башқұрт тілінде - Ж. Киікбаев; татар тілінде - Б.Байжанов; қырғыз тілінде - Б.Ш. Усубалиев т.б. антонимдер мәселесі сөз болып қарастырылған.
Дүниені танып-білуде, оның қасиеттерін анықтауда заттардың түрлі қасиеттерін салыстыру, қарама-қарсы қоюдың қызметі мол. Антоним болатын сөздер бірін екіншісі мүлде жоққа (мағына жағынан) шығармауы керек немесе антонимдік қатынас бірі болымды, екінші сыңарының болымсыз мағынада болуымен аяқталады деуге болмайды. Мысалы, жас - қарт жұбы антоним екендігінде дау жоқ. Егер қарама-қарсы қою олардың мағына компонентіне енген болса, онда олар барлық мағыналарында да өзара антоним болушы еді.
Қазақ тіліндегі қарама-қарсы мәндегі сөздер - антонимдер мәселесі дәстүрлі лингвистикада біршама зерттелді. Осы орайда алғаш ғылыми пікір айтып, антонимдер сөздігін жариялаған ғалым - Ж.М. Мусиннің ғылыми зерттеуін ерекше атап өттік. Ғалым антонимдердің зерттелуіне жан-жақты тоқталып, антонимдік қатынастарды лексикалық, сөзжасамдық, морфологиялық, фразеологиялық, стилистикалық деңгейде жан-жақты қарастырады. Бұдан басқа қарама-қарсылық мәселесі Ғ. Мұсабаев, С. Төлекова, А.Е. Жүсіпов, А. Жұмабекова, Ж. Қонақбаева, М. Оразов т.б. ғалымдардың еңбектерінде
антонимия құбылысы жан-жақты қарастырылған. [1, 377-390 беттер]
Антонимдер дүниедегі заттардың, құбылыстардың сын-сапасын, артық-кем қасиетін, мөлшер көлемін салыстырып, бір-біріне қарама-қарсы қоюдан шығады. [2, 45 бет]

Сын есімге тән антонимдер:

1. Өздерінен биік санаған жігіт өздерінен аласа болды. (26 бет)
Биік - Асқар,заңғар, зәулім. [ҚТТС, 132 бет]
Аласа - биік емес, жатаған. [ҚТТС, 38 бет]

2. Мәлике күйеуіне ашуға ашумен жауап бермей-ақ қас-қабағымен, ас үйде шай ішіп отырып оның қызғанышының мүлде орынсыз екенін, жаман болсын, жақсы болсын күйеуге тиіп, бір шаңырақтың астында тұрып жатқан соң адалдықты аттауға ары жібермейтінін және орынсыз қызғаныш арқылы әйелдік арын аяққа таптайтынын мейлінше нанымды, мейлінше байыпты үнмен қысқа-қысқа айтып өтетін-ді. (32 бет)
Жаман - сапасы төмен, жақсы емес, әсіре нашар. [ҚТТС, 260 бет]
Жақсы - жаман емес, оңды, тәуір. [ҚТТС, 252 бет]

3. "Мұның жас жігіттерден қай жері кем? Олар бұдан несімен артық? (38 бет)
Кем - аз, толмаған, жетімсіз, кеміс. [ҚТТС, 381 бет]
Артық - шамадан тыс көп, мол. [ҚТТС, 58 бет]

4. Әзіл-қалжыңмен ірілі-уақты әңгімемен, сапырылысқан гу-гу күлкімен жүріп-ақ немере інісінің үй ішіндегі олқылықты байқағанына, ойының беріде емес, әріде жатқанына іштей риза болды. (46 бет)
Ірілі-уақты - көлемі әртүрлі, үлкенді-кішілі. [ҚТТС, 952 бет]

5. Ресторандағы кәрі-жас содан көз алар емес, әсіресе еркектер жағы жалпы бидің басқа жағымен мүлде ісі жоқ, бар ынталарын осы төртеуіне, қасындағы әйелдерінен жасырып айтқанда - қызға қарап қалған. (52 бет)
Кәрі-жас - үлкен-кіші аралас, барлығы. [ҚТТС, 371 бет]

6. Сонау алыста өз туған үйінде, туған топырағында бұл ешқашан мұндай жалғыздық сезінген емес, азды-көпті өз басына, өз ортасына лайық жайсыздық көрсе де бүйтіп өгейсімейтін-ді. (56 бет)
Азды-көпті - азды-кем, біраз. [ҚТТС, 20 бет]

7. -Жуан ба, жіңішке ме?..(60 бет)
Жуан - ені, көлденеңі жағынан үлкен, қалың, көлемді. [ҚТТС, 312 бет]
Жіңішке - жалпақ емес, енсіз, сидам. [ҚТТС, 337 бет]
8. Ойлай берсең өмір деген тұңғиық, ойсыз ғұмыр кешсең, тереңіне бойламай, тайызында тайраңдап жүрсең, кейде, сол қызық па деп қаласың. (63 бет)
Терең - түбі көз жеткісіз, тұңғиық, шыңырау. [ҚТТС, 800 бет]
Тайыз - терең емес, саяз. [ҚТТС, 774 бет]

9. - Жоқ, бұл сағат қалық.
- Мүмкін, бірақ, сенің сағатың да озық, Сэр,- деді Мәлике оның көңілді қалпын бұзғысы келмей әзілдеп. (67 бет)
Қалық - қалып қойған, озық емес. [ҚТТС, 466 бет]
Озық - алдыңғы қатарлы, үздік, озат. [ҚТТС, 623 бет]

10. Қарсы алдында отырған осы бір бейтаныс кешірім дегеннен жұрдай, кісінің ақ-қарасын ажыратып жатпайтын, мейірімсіз жандай көрінді. (77 бет)
Ақ-қарасы - бір нәрсенің дұрыс-бұрысы, оң-терісі. [ҚТТС, 33 бет]

11. Естісі де бар, есері де бар, сырбазы да бар, сұғанағы да бар. (125 бет)
Есті - ақылды, саналы, парасатты. [ҚТТС, 238 бет]
Есер - делқұлы, ойына келгенін істейтін әумесер, сотқар. [ҚТТС, 237 бет]

12. - Бұл жаста екінші рет әйелден айрылу - біреуінен өлідей, екіншісінен тірідей - маған, әрине, оңай емес,-деді кенет Сәргелдің де даусы дірілдеп. (139 бет)
Өлідей - өлік қалпында, өлік күйінде. [ҚТТС, 652 бет]
Тірідей - өлтірмей тірі күйінде, тірі қалпында. [ҚТТС, 847 бет]

13. Табиғаттың ыстық-суығымен араласып келеді. (162 бет)
Ыстық - температурасы жоғары, қатты қызған, ыссы. [ҚТТС, 947 бет]
Суық - салқын, жылы емес. [ҚТТС, 745 бет]

14. . Он екі жас үлкен,үйленген, бала-шағасы бар, өмірдің ащы-тұщысын талай татқан! (180 бет)
Ащы-тұщы - ащысы да, тұщысы да: екеуі де. [ҚТТС, 78 бет]

15. Мен билетті соған алып қойғам. Енді кеп, ойда жоқта кездескен бір кеменің алыптығына, жүрер жолының қызғылықты да қиындығына, барар қаласының бір-біріне ұқсамайтын әсерлілігіне елігіп,сол кеменің ақылды да ашулы, сабырлы да салқын капитанымен алаңсыз еріп кете бермекпін бе? (182 бет)
Ашулы - ашуға мінген, ашулы. [ҚТТС, 76 бет]
Сабырлы - салмақты, ұтамды, байыпты. [ҚТТС, 695 бет]

16. Жарты шақырымдай жердегі теңіз толқындарының жарқабаққа соғылып гүрсілдегендері талып естіледі, жаңа ғана өздері келген жақтан демалушыларды кезекті серуенге шақырып, катерге отыруларын сұрап жатқан порт дикторының репродуктордан шыққан даусы ауа толқынымен бірде қатты, бірде бәсең естіліп тұр. (203 бет)
Қатты - өте, тым, аса. [ҚТТС, 494 бет].
Бәсең - жай, ақырын, баяу. [ҚТТС, 120 бет].

17. Демек, мен үлкен ұғымнан келгенде бақыттымын да, жеке бастың ұғымынан... бақытсызбын ғой? Бірақ, бір ғажабы өзімді бақытсызбын деп есептемеймін? (184 бет)
Бақытты - бақытына жеткен, бағы жанған, бағы бар. [ҚТТС, 103 бет].
Бақытсыз - бағы ашылмаған, бағы жоқ, сорлы. [ҚТТС, 103 бет].

Етістіктерге тән антонимдер:

1. Қызық-ау өзі, жек көру мен ынтығудың арасы бір-ақ адым екенін Бағила болмысымен ұғынбаса да, осы сәттен бастап өзінің бар ынтызары жартылай жазылған әлгі қағазға ауғанын сезді. (17 бет)
Жек көру - ұнатпады, жақсырмады. [ҚТТС, 288 бет].
Ынтық - құмар, ынтызар, іңкәр. [ҚТТС, 944 бет].

Зат есімдерге тән антонимдер:

1. Мәлике болса бұған кері мінез танытып, жайдары, ерке, өмірге құштар, адам атаулының қайғысы мен қуанышына ортақтаса кетер елгезек боп кетеді. (32 бет)
Қуаныш-бір нәрсеге қуану сезімі;шаттық[ҚТТС, 527 бет].
Қайғы-мұң-қасірет,уайым,күйік[ҚТТС, 453 бет].

2. Кейін бәрін шатастырып алдық та, ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін айыра алмай қалдық. (49 бет)
Дұрыс - жөн, жөнді, әділ, түзу. [ҚТТС, 208 бет].
Бұрыс - оғаш, теріс, дұрыс емес. [ҚТТС, 156 бет].

3. Күйініштері де, сүйініштері де болды. (54 бет)
Күйініш - Сүйініш - қуаныш пен реніш, рақат пен бейнет. [ҚТТС, 426 бет].

4. Сонысын білдіргісі келмей ол қысы-жазы қыздардың капрон орамалын мойнына галстук секілді етіп байлап жүреді. (85 бет)
Қысы-жазы - бүкіл жыл бойы. [ҚТТС, 565 бет].

5. Сол адам алыста емес, қасында отыр, түсінде емес, қиялында емес, өңінде! (91 бет)
Түс - ұйқы кезінде елестелетін әртүрлі көрініс, бейне. [ҚТТС, 835 бет].
Өң - адамның ұйықтамаған, ояу кезі. [ҚТТС, 655 бет].

6. - Сәлематсыздар ма?- деді ол әйел мен еркектің өзін сұраулы да күдікті пішінде үнсіз қарай калған жүздерінен қатты қысылып. (98 бет)
Әйел - адам баласының ұрғашы жыныстылары. [ҚТТС, 84 бет].
Еркек - адам баласының ер жыныстылары. [ҚТТС, 231 бет].

7. Олардың арасында ақылдысы да, салмақтысы да, жеңілтегі де, ажарлысы да, көріктісі де, мүсіндісі мен мүсінсізі, бәрі-бәрі болды. (115 бет)
Мүсінді - сымбатты, кескінді, келбетті. [ҚТТС, 606 бет].
Мүсінсіз - келбетсіз, көріксіз, кескінсіз. [ҚТТС, 606 бет].

8. Білесіз бе, дүниедегі ең ірі оқиғалар: соғыс пен бейбітшілікке дейін сөздің айтылу түріне байланысты... (122 бет)
Соғыс - мемлекеттердің және бір-біріне қайшы таптардың арасында болатын қарулы күрес, ұрыс. [ҚТТС, 732 бет].
Бейбітшілік - тыныштық, татулық. [ҚТТС, 122 бет].

9. Әні, анау, қойдың кіріс-шығыс кітабының артына он шақты әлгіндей аттарды жазып қойған. (155 бет)
Кіріс - белгілі кәсіптен түсетін ақшалай я заттай табыс, түсім. [ҚТТС, 440 бет].
Шығыс - шығысы жұмсалған, ұсталған ақшалай, заттай шығын. [ҚТТС, 931 бет].
10. Мәликенің сырты бүтін, іші түтін өмірін, Жасын творчествосын тасталқан қылған соңғы мақалалар, бәрі-бәрі дәл қазір топырлап кеп есіне түсіп өтті. (185 бет)
Сырты - бір нәрсенің ішіне қарама-қарсы жақ, тыс. [ҚТТС, 766 бет].
Іші - бір нәрсенің ішкі жағы, ортаы, арасы. [ҚТТС, 953 бет].

Үстеуге тән антонимдер:

1. Ерте кетеді, кеш келеді. (13 бет)
Ерте-таң сәріде,ертемен. [ҚТТС, 232 бет].
Кеш-ымырт жабылып,қараңғы түскен уақыт. [ҚТТС, 393 бет].

2. Бағилаға мұның бәрі үйреншікті, осылай болуы керек сияқты боп көрінсе де, бертін келе әкесінің жұмысы тіпті ауыр екенін және өмірдің мейірбандығы мен жомарттығы күндіз-түні дамыл көрмейтін осы әкесінің арқасында екенін бірте-бірте ұға бастады. (14 бет)

Күндіз-түнге қарама-қарсы күн жарығындағы тәуліктің жаршысы[ҚТТС, 430 бет].
Түн-тәуліктің кешкі уақыттан таңертеңгілікке дейінгі аралығы[ҚТТС, 833 бет].

3. Жатар кезде тізесінен сәл жоғары көтеріліп кеткен юбкасын қолымен ақырын төмен түсіріп, кірпігін айқастырды. (40 бет)

Төмен-жоғарыға,биікке қарама-қарсы жақ;еңіс[ҚТТС, 816 бет].
Жоғары-үсті,бас жағы[ҚТТС, 304 бет].

4. Әйтсе де ол қарсы алдында отырған маңдайлы ашаң жігіттің телегей-теңіз білім мен биік парасат иесі екенін, жебедей өткір, сүңгідей салқын жанары жақынды емес, алысты көруге жаралғанын, қабырғасы қара басының ғана бүгіні мен ертеңі үшін қайыспайтынын аңғарды. (90 бет)
Бүгін - бұл күн осы күн. [ҚТТС, 157 бет].
Ертең - бүгіннен кейінгі келесі күн. [ҚТТС, 233 бет].

Дулат Исабековтың Қарғын шығармасы бойынша: Зат есімге тән антонимдер - 10, Сын есімге тән антонимдер - 17, Етістікке тән антонимдер - 1, Үстеуге тән антонимдер - 4. Жалпы барлығы 32 антоним теріліп, қазақ тілінің түсіндірме сөздігінің көмегімен мағынасы ашылып, талданды.

Синонимдер
Синонимдердің грамматикалық ерекшеліктеріне тоқталмас бұрын, ең әуелі синонимдердің лексика-грамматикалық түрлерінің аражігін ажыратып алған абзал. Академик М.Серғалиев Синтаксистік синонимдер еңбегінде: Тіл білімінде синонимдердің белгілі бір салаларға, тіл білімінің тарауларына байланысты дараланып, бөлінетіндігі сияқты (лексикалық синонимдер, морфологиялық синонимдер, синтаксистік синонимдер), сөздердің мағыналық айшықтарына, айтушының не жазушының сөз саптау шеберлігіне қарай, қысқасы, стилистикалық тұрғыдан синонимдердің басқа атаулармен жұмсалатын тағы бір түрлері бар. Авторлық, индивидуальдық немесе стилистикалық синонимдер, бір сөзбен айтқанда, контекстік синонимдер осындай қасиеттерімен, белгілерімен көрінеді, - дейді. Ал Қазақ тілінің синонимдер сөздігінде (Алматы; 2005) синонимдердің мынадай түрлері көрсетілген: лексикалық синонимдер, морфологиялық синонимдер, синтаксистік синонимдер, фразеологиялық синонимдер және сөзжасамдық синонимдер.
Ендеше, жоғарыда аталып өткендей, қазақ тілінде синонимдер лексикалық синонимдер, морфологиялық синонимдер, синтаксистік синонимдер, фразеологиялық синонимдер, сөзжасамдық синонимдер болып бөлінеді. Олардың әрбірінің өзіндік ерекшеліктері бар, сәйкесінше, әрқайсысының зерттелу дәрежесі де әр бағытта, әр деңгейде болып келеді.
Біріншіден, лексикалық синонимдерге тоқталатын болсақ, оларға (лексикалық синонимдерге) ғалымдардың берген анықтамалар желісінің өзі біраз дау тудырғаны анық. Лексикалық синонимдерге анықтама беруде әр автор әр түрлі белгілерге сүйенеді. Мәселен, Л.А. Булаховский, А.Д. Григорьева, Л.Н. Саркисова, В.К. Фаворин синонимдер мағынасы жағынан тең сөздер десе, К. Аханов, Р.А. Будагов, Ә. Болғанбаев, А.Н. Гвоздеев синонимдер - мағыналары жағынан сәйкес келіп, бір ұғымды білдіреді дейді. Сол сияқты А.Реформатский синонимдер әр түрлі ұғымды білдіреді деп есептесе, Е.М. Галкина-Федорук, Н.М. Шанский, К.В. Горшкова синонимдер бір ғана объективтік шындықты бейнелей келіп, стилистикалық және мағыналық реңктер арқылы айқындалатын сөздер деп тұжырымдайды.
Ғалымдардың бұл мәселеге қатысты әр түрлі пікірлерін қорытындылай келіп, олардың қай-қайсысы да синонимдерді анықтауда сөздердің мағыналық сәйкестігін басты белгі деп санайтынын түсіну қиын емес. Бірақ бірыңғай синонимдік қатарға енетін сөздердің ұқсас, сәйкес мағыналықтан басқа да ерекшеліктері жоқ емес. Жалпы лексикалық синонимдерді анықтау мәселесінде бір ұғымды білдіре келіп, түрліше экспрессивтік-стилистикалық бояулар арқылы ажыратылатын, бір сөз табына енетін тұлғасы әр басқа сөздердің мағыналық ұқсастығы қатар алынғаны жөн.
Синоним сөздердің мағыналық үндестігі оның басқа да белгілері мен ерекшеліктеріне негіз болады:
1. Синонимдердің лексикалық мағыналары ұқсас, сәйкес болады.
2. Синонимдік қатарға енетін сөздер бір ұғымды білдіреді.
3. Өзара синоним сөздер бір сөз табына жатады.
4. Синонимдер бір-бірінен эмоциялық реңк пен экспрессивтік мәндері арқылы ажыратылады.
Мысалы, үлгілі-өнегелі-тәлімді-тәрбиелі синонимдік қатардағы сөздер, жақсы тәлім-тәрбие алған деген ұғымды білдіре келіп, өзара сионимдес болып тұр. Бұл синонимдес сөздердің мағыналары өзара ұқсас болғанымен, бірдей емес. Үлгілі сөзінде үлгі боларлық қасиет мол деген мағына басымырақ болса, өнегелі сөзінде дәл осы мағына алғашқы сөзден де тереңдей түсіп, өзіндік мағыналық реңкке ие болады. Ал тәлімді сөзінде көрген-түйгені көп, тәрбиеліде жақсы тәрбиеден шыққан деген мағыналар ілгергілермен үйлесіп тұр. Лексикалық синонимдердің тағы бір ерекшелігі - олардың бір сөз табынан болуы. Мұндай жағдайда белгілі бір синонимдік қатарға енетін сөздер (негізгі түбір болсын, белгілі аффикстердің көмегімен басқа сөз табынан жасалған туынды түбір болсын) бір сөз табында тұруы шарт. Мәселен, бір синонимдік қатарға енген жоғарыдағы - үлгілі, өнегелі, тәлімді, тәрбиелі сөздері - сөз тудырушы аффикс арқылы зат есімнен (үлгі, өнеге, тәлім, тәрбие) жасалған туынды сын есімдер.
Тілдегі сөздердің негізгі екі жағы: дыбысталуы мен мағынасы болатыны тәрізді, лексикалық синонимдердің де екі жағы болады. Синонимдердің бір ұғымды білдіретін сәйкес мағыналылығы - оның мазмұны болып табылса, олардың дыбыстық әр түрлі құрылымы-формасы, тұлғасы болып саналады. Синоним сөздердің мазмұны болатын мағына мен ұғым бір-бірімен тығыз байланысты. Бірақ мәндес сөздердегі ұғым мен мағына өзара бірлікте бола тұра, өзіндік айырмашылықтарға ие болады. Ұғымның мәні сөз мағынасынан гөрі кеңірек және ұғым тілдік қарым-қатынаста халықтардың бәріне ортақ сипат алады. Ұғым тілдердің бәріне де ортақ болады, ал сөз мағынасында ұлттық ерекшелік орын алады. Ұғым ойдың негізінде пайда бола келіп, сөздің бәріне бірдей тән емес. Қандай сөзде болсын белгілі бір мағына болуы мүмкін, бірақ сөздің бәрі бірдей белгілі бір ұғымды білдіре бермейді. Сол сияқты сөздің мағынасы әр түрлі эмоциялық реңкке ие бола алса, ойлау категориясы ретінде саналатын ұғымда эмоциялық бояу болмайды. Лексикалық синонимдер әр түрлі жолдармен пайда болады. Сөздің мағыналық жақтан дамуы, қосымша жаңа мағыналарға ие болуы синонимдік қатарлардың жасалуына әсер етеді. Осыдан көп мағыналы сөздер мен синонимдердің қарым-қатынасы, өзара байланысы келіп туады. Көп мағыналы сөз әр мағынасында әр түрлі синонимдік қатарға еніп, синоним сөздердің шеңберін кеңейтіп отырады. Мысалы, әр мағынада жұмсалатын бет деген сөз бір мағынасында жүз, дидар деген сөздермен синонимдес болса, екінші бір мағынасында беткей, төскей дегендермен (мысалы, Мал сонау бетте жайылып жүр, мал сонау беткейде, төскейде жайылып жүр); енді бір мағынасында бағыт, бет алыс деген сөздермен синонимдес болып келеді (мысалы: осы бетің дұрыс-осы бағытың дұрыс). Сондай-ақ тура деген көп мағыналы сөз бір мағынасында дұрыс, жөн, түзу деген сөздермен синоним болса, екінші мағынасында тік сөзімен, үшінші мағынасында шақ, дәл сөздерімен синоним бола алады.
Заттар мен құбылыстардың бірден көзге түсіп байқала қоймайтын айрықша белгілері мен қасиеттерін бірте-бірте ашып, оларды атау үшін және мағыналардың нәзік реңкін ажыратып айту үшін тілде жаңа сөздер жасалып отырады да, тілдің бүтіндей сөздік құрамы даму, баю күйінде болады. Ал туынды жаңа сөздер сөз тудырудың әр түрлі тәсілдері арқылы пайда болып отырады. Сөз тудырудың түрлі-түрлі тәсілдері арқылы сөздік құрамның даму барысында синонимдер де жасалады.
Мысалы, жаз бен көк деген сөздер түбір қалпында бір-бірімен синонимдес бола алмайды: ал осы сөздердің сөз тудыру тәсілі арқылы болған жазғытұрым, көктем тәрізді туынды түрлері өзара мәндес, синонимдес сөздер болып саналады. Туынды жаңа сөздердің жасалу барысында пайда болған синонимдерге мынандай сөздерді жатқызуға болады: жайылым, өріс; олқылық, кемшілік; тірек, таяныш, сүйеніш; кездесу, жолығу, ұшырасу, жүздесу; сабырлы, салмақты; бостандық, азаттық, еркіндік және т.б.
Әдеби тіл лексикасының диалект сөздердің есесінен толығуы нәтижесінде де синонимдер жасалады. Мысалы: леген, шылапшын; тақия, кепеш; шырпы, оттық және т.б.
Тілде белгілі бір стилистикалық қызметте жұмсалатын эвфемизмдер басқа бір сөздермен немесе сөз тіркестерімен мәндес келіп, синонимдер жасалады. Мысалы: өтірік айту дегенннің орнына кейде жұмсартып, қосып айту дейміз. Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерін де эвфемизмдердің қатысымен жасалған синонимдердің қатарына жатқызуға болады: мастық, қызулық; ұрлық-қарлық жасамау, ала жібін аттамау; өлді, қайтыс болды, дүниеден өтті, дүние салды т.б. Осы синонимдік қатарлардың әрқайсысының соңғы сыңарлары - эвфемизмдер.
Белгілі бір тілдің лексикасына басқа тілдерден енген сөздер сол тілдің байырғы сөздерімен мәндес келіп, соның нәтижесінде синонимдер жасалады. Мысалы, қазақ тіліндегі шекер-қант, одеколон-иіс су, тұрба - мұржа, доктор - дәрігер, күршек -ілгек, мөшек - қап, қапшық; сіріңке - шырпы деген синонимдердің әрқайсысының алдыңғы сыңарлары-орыс тілінен енген сөздер. Ал дидар - бет, жүз; табиғат - жаратылыс; құрмет - сый, тағам - ас; есім - ат; мұғалім - оқытушы; дәреже - атақ; рақмет - алғыс; мейман - қонақ; қораз - әтеш деген синонимдік қатарлардың алдыңғы сыңарлары араб және иран тілдерінен енген. Өзара мәндес синоним сөздердің мағыналық нәзік айырмашылықтарын жете білген адам синоним сөздердің сыңарларының айтылатын ойға дәлме-дәл келетінін тауып қолданады да, оның жазғаны немесе сөйлеген сөзі нысанға дәл тиіп жататын, әрі келісті, әрі мәнерлі болып шығады. Сонымен қатар әр түрлі нәзік реңктерді білдіретін қасиет әсіресе тілдегі экспрессивтік-стилистикалық синонимдерге тән.
Экспрессивтік - стилистикалық синонимдер - бір ұғымға қатысты сәйкес мағынаны білдіре келіп, бір-бірінен экспрессивтік бояма реңкі мен стильдік қолданысы жағынан ажыратылатын сөздер. Бұл синонимдер адамдардың тілдік қарым - қатынасында маңызды рөл атқара келіп, олардың ойын, пікірін, көңіл - күйін жан - жақты әрі дәлме - дәл жеткізуге мүмкіндік береді.
Лингвистикалық синонимдерді стилистикалық деп бөлу ешбір даусыз болғанымен, бұл мәселе жөнінде әркімнің пікірі әр түрлі. Стилистикалық синонимдерді сөз етуші тіл мамандары оларды (стилистикалық синонимдерді) ұқсас мағынаны білдіре отырып, бір ғана стильде шектеліп қолданылатын сөздер деп есептейді. Мұндай пікірді құптаушы авторлар стилистикалық синонимдердің эмоционалды - экспрессивтік қасиетін ескермейді. Мәселен, түрікмен тіліндегі синонимдерді қарастырушы В. Мескутов стилистикалық синонимдерді тек белгілі бір стильде жұмсалатын сөздер деп таниды.
Стилистикалық синонимдерді әр түрлі стильдерге тән сөздер деп санайтын авторлардың (Л.А. Введенская, Т.В. Дыбина, И.И. Шеболева т.б.) бұлай ойлауының себебі бар: олардың қай - қайсы болса да стилистикалық синонимдерді эмоционалды - экспрессивтік мәнге тәуелсіз деп есептеп, стилистикалық синонимдерді бір бөлек, ал эмоционалды - экспрессивтік мәндес сөздерді синонимнің жеке түрі ретінде өз алдына қарастырады.
Ғалымдардың келесі бір тобы стилистикалық синонимдерді сәйкес мағынаны білдіре келіп, эмоционалды - экспрессивтік мән арқылы ерекшеленетін сөздер деп тұжырымдайды. Мәселен, В.А. Звегинцев және өзбек тілінің синонимдік құбылысын зерттеуші С. Исамухамедова сөздің эмоциональді - экспрессивтік бояуын стилистикалық синонимдердің басты өзгешелігі деп есептейді. Демек, белгілі бір авторлар стилистикалық синонимдерді анықтауда мәндес сөздердің арнаулы стильде шектеліп жұмсалуын негізге алса, екінші топтағы ғалымдар стилистикалық синонимдердің эмоционалды - экспрессивтік реңкін негізгі белгі етіп алады.
Стилистикалық синонимдердің басты ерекшелігі - олар сәйкес мағынаны білдіре келіп, әрі мағыналық, әрі эксперессивті - стилистикалық қасиетке ие. Яғни стилистикалық мәндес сөздер екі өлшеммен өлшенеді: бірі - мағыналық, екіншісі - стилистикалық.
Стилистикалық синонимдерді семантикалық синонимдермен жақындастыратын белгі оның сәйкес мағынаны білдіруі болса, семантикалық синонимдерден айырмашылығы - оның (стилистикалық синонимдер) эмоционалды - экспресситі мәнінің болуы мен стильдік талғампаздығы бояма мәнге ие болуына байланысты барлық стильде қолданыла бермейді, жеке бір стильді талғап жұмсалады. Сондықтан олардың қолданылу аясы семантикалық сын есім синонимдердей кең емес, шектеулі екендігі байқалады. Сонымен стилистикалық синонимдер белгілі бір стильді таңдап, талғап қолданылады. Мысалы: залым - мыстан - сайқал - қу деген синонимдердің әрқайсысы экспрессивтік мәнге ие бола отырып, көбінесе ауызекі сөйлеу стиліне тән болып келеді.
Өтірік күлкі, жалған сөз өмірде сайқал жанға тән. Сол сияқты жексұрын - сұмырай - сұмпайы - сұрқия - оңбаған деген синонимдер де экспрессивтік мәнді көрсете келіп, бірі қарапайым (сұмпайы, оңбаған), бірі дөрекі мәнді (сұрқия, сұмырай), енді бірі тұрпайы сөз (жексұрын) ретінде ауызекі сөйлеу стилінде қолданылады.
Сонымен стилистикалық синонимдер стильдік жағынан шектеліп қолданылуына байланысты, бірде әдеби тілдің арнаулы бір саласында қолданылса, бірде ауызекі сөйлеу тілінің құрамында жұмсалады. Сондықтан стилистикалық синонимдер қолданысына қарай екіге бөлінеді: біріншісі - ауызекі сөйлеу стилінде қолданылатын синонимдер, екіншісі -әдеби стильде қолданылатын синонимдер.
Тұрақты тіркестер жеке сөздің орнына жұмсалып қана қоймайды, сонымен мән-мағынасы жағынан үйлес келіп, бірінің орнына бірі балама болып та қолданыла береді. Мұндай құбылыс тіл білімінде фразеологиялық синонимдер деп аталады. Қазақ тілі лексикалық синонимдерге қандай бай болса, фразеологиялық синонимдерге де соншалықты бай. Мәселен, аза бойы қаза болды, аза бойы тік тұрды, азар да безер болды, ат-тонын ала қашты дегендер мән-мағынасы жағынан бір-біріне жақын келгенімен, іштей өзіндік сәл ерекшеліктері бар. Мұның барлығы етістік фразеологиялық синонимдердің соншалықты байлығын көрсетеді.
Көптеген стилист-ғалымдар синтаксистік синонимдерді зерттеу ісіне ерекше мән береді. Мәселен, академик В.В. Виноградов профессор А. Гвоздевтің Очерки по стилистике русского языка деп аталатын еңбегінің жағымды жақтарының бірі ретінде автордың синтаксистік синонимдерге бірнеше бет бергенін және оларды ғылыми жағынан сәтті сипаттағанын атап өтеді. Сонымен бірге рецензент олардың (синтаксистік синонимдердің) стилистика үшін айрықша маңызды екеніне назар аударады. Оның Очерктерінде орыс грамматикалық және лексикалық синонимиясы саласы бойынша бай да сәтті терілген материал, өзіндік және нәзік біршама байқаулар бар екенін көруге болады, - деп жазады С. Бархударов.
Жоғарыда аталғанның барлығын қорытындылай келгенде, біз, синонимия құбылысының тіл білімінің барлық салаларына тән өзекті мәселе болып табылатындығына көз жеткіземіз. Ең бастысы синонимия құбылысы түрлерінің барлығы бір-бірімен байланысты әрі әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың бір-бірінен түбегейлі айырмашылықтарымен қатар оларды бір арнаға түйістіріп тұратын ортақ құрылымдық жасалым жолдары бар. Сонымен қатар синоним түрлерінің зерттелу дәрежелері де әр түрлі. Мәселен, олардың ішінде ең көп зерттелгені лексикалық синоним болып табылса, ал ең аз ғылыми тұжырымға іліккені (сөз таптары арасында ғана) морфологиялық синонимдер болып табылады.[4]
Анар Салқынбай өзінің Қазіргі қазақ тілі атты еңбегінде синонимге былайша анықтама береді: Тұлғалық жағынан әр алуан болғанымен, мағыналары бір-біріне жақын, мәндес сөздердің жүйелі тобы - синонимдік парадигманы құрайды. Синонимдік парадигманы құрайтын сөздердің ерекшелігі мазмұндары бір-біріне жақын, мәндес, іргелес ұғымдарды анықтайды, семантикалық белгілері ұқсас болады да, тұлғалануы әр түрлі сипатта болып, сырттай дифференцияланып тұрады және лебіздегі қолданысы жағынан стильдік аяда ажыратылады-дейді. [5, 93-94 бет]
Ғалым Ф.Ш. Оразбаева өзінің Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім синонимдер атты еңбегінде: Кез келген тілді алсақ,синонимдер-сол тілдің сөздік құрамы мен сөз байлығының дәрежесін байқатар көрсеткіш.Оның тілдегі сөздік қордың дамуына емес,жалпы көркем әдебиеттің,өнердің кемелденіп,толысуына,көркем сөздің жетілуіне,күнделікті өміріміздегі қарапайым сөйлеу тілінің нәрленіп,қалыптасуына тигізер әсері мол.Осы тұрғыдан алғанда,лексикалық синонимдердің қоғамдық-тілдік қарым-қатынаста атқаратын маңызы зор.Синонимдер,біріншіден,әдеби тілдің жоғары талғамды болуын қажет етсе екіншіден,қарапайым сөйлеу тілінің әдеби тіл дәрежесіне көтерілуіне әсерін тигізеді[6, 3 бет] деп нақтылап өткен.

Мағыналық синонимдер

1. Шетсіз де шексіз. (18 бет)
Шетсіз, шексіз, шалқар - ұшы-қиыры жоқ, кең-байтақ. [ҚТСС, 601 бет].
2. Және бір ғажабы оның көрікті, сұлуша жүзі өз жүрегінде жиіркеніш сезім оята бастағанын, көріктіліктің адамды теріс айналдырар қасиеті боларын да алғаш сезінді. (21 бет)
Сұлу - әдемі, әсем, көркем, ару, әрлі, ажарлы, шырайлы, келбетті, кескінді, көрікті, сиықты, келімді, айдай, реңді, өңді. [ҚТСС,507 бет].
3. Оның жүзінде әлгі намысқойлық пен өкпе-реніштен із де қалмай, тек баяғы сыпайы күлкісіне қайта оралыпты. (22 бет)
Реніш, өкпе, кірбің, нала, налыс, наза, керкіл, қапа. Бір нәрсеге риза болмаудан, көңіл қалудан пайда болатын қаяу, күйініш, көңіл кірі. [СС, 449 бет].
4. Фанатизм тек "сауатсыздық" деген ортада "гүлденер" болса,парасат білімді ортада өніп-өседі. (23 бет)
Өсу, біту, шығу, өну. Дән мен тұқымның жан-жаққа тамыр тартып көгеруі. [СС, 437 бет].
5. Сол кезде оның келесі беттерінде мұнан да терең, мұнан да тұңғиық ойлардың барлығын, мына жалғыз бет - сол тылсым ойлардың бір ұшқыны ғана екенін анық аңғарды. Жас қыздың көкейінде өзі де біліп болмайтын ерекше бір ынтызарлық, оның қалған беттерінде не жазылғанын білуге құштарлық бас көтерді. (26 бет)
Терең, тұңғиық, шұңғыл, түпсіз. Түпсіз терең су, құлама-құлди жер. [СС, 525 бет].
Құмар, құштар, әуес, іңкәр, ынтық, ынтызар, мұштақ. Жан-тәнімен берілген, соншалықты үйір. [СС, 367 бет]
6. Көшенің жаңа ғана сызып өткендей аппақ жолақтарынан көз алмай келе жатып Бағила осындай салауатты, ересек адамдардың түкке тұрмайтын ұсақ тақырыптардың төңірегінде тамсана әңгімелеп келе жатқандарына, орынсыз жерде күле беретіндеріне және ең бастысы күлкісіз нәрсенің өзіне қарқылдай салатындарына таңданумен болды. (27 бет)
Күлу, қарқылдау, сықылықтау, сақылықтау, жырқылдау, жыртақтау, тырқылдау, сыңқылдау. Күлкі шығару, мәз-мейрам болу, ішексілесі қату. [СС, 302 бет].
7. Дастарқан басындағы адамдардың ат-жөндері мен тұр-түсі, атқарар қызметтері басқа болғанмен бәрінің айтар сөздері мен күлкілері, әзіл-қалжыңдары бір-біріне ғажайып ұқсас келетініне әуелгіде таң-тамаша қалатын, бертін келе бұған да құлағы үйреніп,кісіні жалықтырар әңгімелерді ұқпаса да үнсіз тыңдап, өз қиялымен өзі боп отыра берер жақсы әдіс тапқан-ды. (28 бет)
Қалжың, әзіл, ойын, қылжақ, қалжақ, қылжың, қылжалаң. Көңілі жақындос-жарандар арасында айтылатын, ойын-шыны аралас күлдіргі сөз. [СС, 327 бет].
8. Өзінің ашық майданда жеңіске жете алмасын сезген ол, күрестің қарусыз түрін - наразылық пен қарсылық әдісін таңдауға мәжбүр еді. (32 бет)
Наразылық, қарсылық - бір нәрсеге разы болмаушылық, қарсы тұрушылық. [ҚТСС, 431 бет].
9. Оның жүзіндегі кенет үйіріле қалған байыптылықты, сабырлылықты көріп, Сәргел бар ынтасымен құлақ түрді. (46 бет)
Сабырлы, байыпты, салмақты, байсалды, ұстамды, маңғаз, салиқалы, сарабдал, тағатты - өзін-өзі ұстай білетін қасиетке ие. [ҚТСС, 472 бет].
10. Соңғы сөз Сәргелді ашу мен ызаның шегіне бір-ақ жеткізді. (53 бет)
Ашу, ыза, қыжыл, зығыр, зығырдан - нарзылықтан, зығырданы қайнағандықтан пайда болатын сезім, бұлқан-талқан күй. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.