Мектепке дейінгі балалардың мінез-құлық ерекшеліктері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:
Мектепке дейінгі балалардың мінез-құлық ерекшеліктері

Орындаған:
Тексерген:

Орал - 2015ж.

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 3

1. Мектепке дейінгі балаларды
тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...7
1.1 Тәрбие процесі, оның мәні мен өзіндік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. .7
1.2 Қазіргі кездегі мектепке дейінгі білім беретін оқу
орындарындағы тәрбиенің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 12

2. Мектепке дейінгі балалардың мінез-құлық ерекшеліктерін

қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...16
2.1 Балалардың мінез-құлық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..16
2.2 Іс-әрекетті ұйымдастыру мен мінез-құлық тәжірибесін
қалыптастырудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20

2.3 Балалардың мінез-құлқын тәрбиелеу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .33
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..35
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Адамға ең бірінші білім емес,
тәрбие беру керек. Тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы, ол
келешекте оның өміріне апат әкеледі - деп ұлы шығыс ғалымы, ғұлама -
философ әбу Насыр әл – Фараби бекерден айтпаған болса керек.
Тәрбие - күрделі әрі ұзақ процесс. Оған белгілі бір дәрежеде білім,
тәжірибе, шеберлік қажет. Ондай болмаған жағдайда тәрбие саласында белгілі
бір нәтижеге қол жеткізу қиындыққа түседі. Сондықтан да біз тәрбиені
шығармашылық жұмыстарының жемісі деп білеміз. Тәрбие, сонымен бірге
педагогикалық әрекетте
- мәдени құбылыс;
- педагогикалық ықпал ету;
- балалардың әрекетін ұйымдастыру;
- қарым – қатынас құралы ретінде жан – жақты қарастырылады.
Тәрбие педагогикада бірнеше қырларымен танылған:
- әлеуметтік мағынада – бұл аға буын жинақтаған тәжірибені жас ұрпақ
өкілдеріне өткізу. Тәжірибе дегеніміз – адамзаттың өз тарихи даму барысында
жасаған рухани мұрасы, дәлірек айтсақ: адамдарға белгілі болған білімдер,
ептіліктер, ойлау тәсілдері, құқықтық, адамгершілік және т.б. нормалар.
- педагогикалық мағынада – бұл тәрбиеленушіге ықпал жасау үшін
ұйымдастырылған арнайы іс - әрекет, тұлға қалыптастыруға бағытталған
мақсатты процесс.
Тәрбие қоғамдық талаптарға сәйкес болуы міндетті. Егер қоғам құқықтық
демократиялық мемлекет құрып жатса, ендеше ондағы адам тәрбиесі
адамгершілік, азаматтық заңдар мен қылық - әрекет нормалары рухында жүріп
жатуы қажетті. Жалпы адамзаттық құндылықтар қалыптастырудың маңыздылығын
ескерумен бірге әлеуметтік ортаның кездейсоқ та, мақсатты бағытта да әсер,
ықпал жасайтынын естен шығармаған жөн.
Қазіргі заман тәрбиесі гуманистік негізде болып, тұлғаның әлеуметтік –
мәдени (өмір және әрекет – қылық кейпін таңдау және іске асыру), даралықты
(тұлғаның өзіндік қалыптасуы), жауапкершілікті қатынас (құндылықтар таңдау)
бағыттарында дамуына орайласады. Мұндай тәрбие технологиялық
икемшілдігіменен (адамның қабылдау және психологиялық даму заңдылықтарына
сай орындалады), көңіл – күйге сәйкестігімен (көңіл – күй тәжірибесін
қалыптастырады), сұхбаттастығымен (екінші біреуге ұсыну үшін емес, өз
меншікті тәжірибесін құрастыру үшін), жағдайға қарай орындалуымен (негізгі
құралы – тәрбиелік жағдай), болашақта бағытталуымен (дамудағы тұлғаға
арналады) ерекшеленеді.
Мінез адамның жеке басындағы қоғамдық ортаның, тәрбиенің әсерінен
қалыптасып, оның ерік күшімен өзіне және қоршаған өмірге қарым- қатынасын
айқындайды.
Мінез - баланың негізгі өмірлік бет алысын және оның өзіндік
әрекетінің айырмашылығын сипаттайтын сапалы өзгешелік. Ол – көп қасиеттің
бірлігі, түрлі өзгешеліктердің қосындысы, сонымен қатар жеке баланы әр
қырынан көрсететін қасиет. Балалардың мінез-құлық тәрбиесін қалыптастыруда,
оқытушы мемлекеттік құжатқа сүйенуі қажет. Сонымен қатар мемлекет заңдарын
орындайды. Ережелер- баланың мінез-құлық заңы. Осыған сәйкес мектепке
дейінгі ұйым балаларының мінез-құлқын қалыптастыруда бірнеше тәрбие
әдістерін қолдану қажет. Балалар көкейкесті мәселелерді талқылау арқылы өз
көзқарастарының дұрыстығын не бұрыстығын түсінеді. Жастардың ынтасын,
белсенділігі оларды өз біліміне, өмір тәжірибесінде мінез-құлық
ерекшеліктеріне сынмен қарауға тәрбиелейді.
Тәрбие-қоғамдық үрдіс, қоғам мен жеке тұлғаның ара-қатынасын
қамтамасыз ететін басты жүйе. Оның негізгі өлшемі өмірге қажетті тұлғаның
жағымды қасиеттерін дамыту болып табылады. Балалардың сапалы тәртібі мен
байымды мінезін қалыптастыру, оған сәйкес сезімін және сенімін тәрбиелеу
басты мақсатқа бағытталған іс - әрекет.
Қазақстан Республикасының "Ұлттық энциклопедиясында” адамгершілік
ұғымына былай деп анықтама берілген: " Адамгершілік – адам бойындағы
гуманистік құндылық, әдеп ұғымы”. Халықтың дүниетанымында мінез-құлықтың
әртүрлі жағымды жақтары таратылады. Мінез-құлық пен іс-әрекетерде көзге
түсетін төмендегідей адамгершілік белгілерін атап өтуге болады: адамды
қастерлеу, сену, ар-ұятты сақтау, ізеттілік пен кішіпейілділік, әділдік,
қанағатшылдық т.б.
Тәрбиелі болу үшін адамгершілік нормаларын құр жаттап алу жеткіліксіз,
оны терең ой елегінен өткізу, бастан кешіру және толғануды мінез-құлыққа
бекіту керек. Мектепке дейінгі жаста балалардың бастапқы сезімдері мен
мінез-құлықтың қарапайым белгілері қалыптасады. Балада қалыптасқан мінез-
құлықтары келешекте адамдармен және құрбы-құрдастарымен қарым-қатынаста
көзге түседі. Балаларда мінез-құлықтың, сана мен сезімнің жаңа түрлері одан
әрі дамытылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Тәрбие әдістері – тәрбие процесінің маңызды әрі өте күрделі құрамдас
бөлігі. Себебі, тәрбиенің мақсат пен міндеттеріне сай оның мазмұны тек
әдістерді қолдану барысында жүзеге асады. Тәрбие әдістерінің көздейтін
мақсаты тұлғаның адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, соның негізінде
балалардың қоғамдық мінез-құлқын қалыптастыру және іс-әрекетін ұйымдастыру
әдістерін қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
- тәрбие туралы жалпы түсінік беру.
- мінез туралы жалпы түсінік беру, мінездің құрылымы мен қасиеттерін
қарастыру.
- мінез құлықпен іс-әрекетін ұйымдастыру әдістері мен тәсілдерін
қолдану.
- ұлттық тәртіп пен мінездің ерекшеліктері және алатын орнын
қарастыру.
- қиын балалардың іс-әрекетін ұйымдастыру жолдарын қарастыру.
Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі балалардың мінез-құлықын
қалыптастыру және іс-әрекетін ұйымдастыру әдістерін қарастыру.
Зерттеу пәні: Педагогика
Зерттеу әдістері: Ғылыми әдістемелік әдебиеттер, озат педагогикалық
тәжірибелер, баспасөз материалдары, зерттеу тәжірибелері.
Зерттеу жұмысының практикалық қолданылымы: бұл еңбекті жоғары және
арнаулы кәсіби білім беру педагогикалық оқу орындарының студенттері мен
оқытушыларына, тәрбиешілерге қолдануға болады.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан,
қосымшалардан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу
1.1 Тәрбие процесі, оның мәні мен өзіндік ерекшеліктері
Жас бала – жаңа өркен жайған жасыл ағаш тәрізді - дейді халқымыз.
Жерге отырғызған жас көшет те қашан тамыры тереңдеп, жапырағы жайқалып,
саялы ағаш болып үлкейгенше мәпелеп күтіп, үзбей тәрбиелеуді керек етеді.
Тәрбие кездейсоқ оқиға емес, ол қоғамның пайда болуына тән қасиет.
Тәрбие жеке тұлғаның санасына, мінез – құлқының дұрыс қалыптасуына
әсер ететін құрал.
Тәрбие – халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық
тәжірибесі мен ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, олардың
айналамен қарым – қатынасын, өмірге көзқарасын және соған сай мінез –
құлқын қалыптастыру құралы.
Тәрбиелеу – халықтар бойына білімге негізделген этикалық ізгіліктер
мен өнерлерді дарыту (Әл – Фараби).
Тәрбие – біз кімдерді тәрбиелейміз, солардың жүрегіне ықпал ету...
Тәрбие – бізге мәлім адамгершілік әдет – ғұрыптарын меңгеруді мақсат
көздеп, бір адамның екінші адамға ықпал етуі(Л.Н.Толстой).
Тәрбие – кең мағынасында – бұл рухани жағынан үнемі жетілу және баюда
көпсалалы процесс (В.А.Сухомлинский).
Тәрбие, кең мағынасымен алғанда, қандай да болса бір жан иесіне
тиісті азық беріп, сол жан иесінің дұрыс өсуіне көмек көрсету деген сөз. Ал
енді, адамзат туралы айтылғанда, адамның баласын кәмл жасқа толып, өзіне -
өзі қожа болғанша тиісті азық беріп, өсіру деген мағынада жүргізіледі
(М.Жұмабаев).
Тәрбие – бұл адам жанын жетілдіру өнері. Тәрбиеде адам табиғатын
жетілдірудің ең күшті сыры бар (Иммануил Кант).
Тәрбие – тұлғаны мақсатты түрде дамуын басқару процесі
(Х.Й.Лийметса).
Олай болса, тәрбие процесінде жеке тұлғаның сана-сезімі мен ақыл-ойына
жүйелі түрде әсер етіп, оның дүние танымының дамуына, ерік – жігері мен
моральдық бейнесінің қалыптасуына оң ықпал етеді.
Сонымен қатар тәрбие – адамдарды қоғамда еңбекке және басқа да пайдалы
әрекеттерді орындауға, көптеген әлеуметтік қызметтерді атқаруға дайындаудың
табиғи заңдылық процесі.
Н.К.Крупская Тәрбие атты мақаласында (1929ж.): Тар мағынада алып
қарағанда, тәрбие деген сөз арқылы балалар мен жеткіншектердің мінез –
құлқына әдетте ересек адамдардың алдын ала ойластырылған және жүйелі түрде
жасайтын белгілі бір ықпалы, ал кең мағынасында ... қоғамдық мекемелер,
айналаны қоршаған бүкіл жағдай, бүкіл қоғамдық құрылыс тәрбиелейді - деп
түсіндіреді.
Осы жағдайға байланысты К.Д.Ушинский ... тәрбиеші және ұстаздар –
адамның тіпті жалғыз ғана тәрбиешілері емес, оның сонша күшті, ал мүмкін
және әлдеқайда күшті әдейі тәрбиешілері: табиғат, отбасы, қоғам, халық ...
және оның тілі болады, - деген осы мәселеге қатысты тұжырымдамасы тәрбие
жайындағы ұғымның мәні зор екенін дәлелдейді.
Олай болса, тәрбие көптің ісі. Тәрбие мәселесімен қоғамдық ұйымдар,
мекемелер және жұртшылық болып айналысқан жағдайда ғана ол нәтижелі болмақ.
Соған сай тәрбие туралы ұғымға тар мағынада емес, кең мағынасында, бір
жақты емес, кең көлемде, яғни табиғат және әлеуметтік ортаның, балабақша
мен ата – аналардың жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына мақсатты түрде
ықпалы, өзара әрекетінің нәтижесі ретінде қараған жөн.
Сондықтан да тәрбиенің мәнісі, біріншіден, қоғам үшін саналы,
белсенді, ізгіленген, іскер азаматты қалыптастыру болса, екіншіден, жеке
адам үшін – оны өмір сүре білуге, өзін қоршаған ортамен қарым – қатынас
жасай білуге үйрету.
Олай болса тәрбие процесі деп – қоғамның талап – тілектеріне сай әрбір
жеке тұлғаның ақыл – ойын, сана сезімін, ерік – жігерін, мінез – құлыұ
ерекшеліктерін жүйелі түрде қалыптастырып, дамытудағы тәрбиешілер мен
тәрбиеленушілердің өзара бірлескен әрекетін айтамыз.
Адамды табиғт жаратса да, қоғам әрбір жеке адамның қабілетін дамыту
үшін, бәріне бірдей жағдай жасап, ортақ тәрбие беруге тиіс. Кезінде
б.э.д.ІVғ. Аристотель тәрбиенің қоғамдағы атқаратын қызметінің маңызына
айрықша назар айдарып, ... заң шығарушының жастар тәрбиесіне айрықша мән
беруі тиістігіне ешкімнің де күмәні болмауы тиіс. Себебі мемлекеттің ең
негізгі бір мақсатты, барлық адамдарға бір ғана ортақ тәрбиенің болуы тиіс
және онда жеке дара емес, бәріне бірдей ортақ қамқор болуы тиіс. Тәрбиеге
қатысты заң болуы тиіс және ол ортақ болуы тиіс деп есептеген. Сондықтан
да ол тәрбиені ұлттар мәдениетінің мирасқорлық процесі деп қарастырған.
Платон тәрбиешінің әрекетінде кең түрде және қатаң бақылаудың болуы
қажет дей отыра, Бізде заңды қорғаушы қырағы болуы тиіс; ол балалардың
тәрбиесіне өте қамқор болуы тиіс; олардың мінез – құлқын түзетуі және
әркезде оларды заңға сәйкес игілікке бағыттап отыруы тиіс деп есептеген.
Ертедегі Римде ұжымдық оқу б.э.д. ІІІ ғасырда жүргізіле бастаған.
Ондағы антикалық педагогиканың теориясы мен практикасының негізін жасаған
Квинтиллиан Римде бірінші рет мемлекеттік тұрғыдағы балабақшаның іргесін
қалап, жылма – жыл мемлекеттен сыйақы алып тұрған. Соған сәйкес Римдік
қауымдастықта оқытудың мазмұны және оны ұйымдастыру мәселелері ғана
талқыланып қоймай, сонымен бірге көбінесе тәрбие әдістеріне де үлкен маңыз
беріліп, тәрбиені мемлекеттік басқару әрекетінде маңызды сала ретінде
қарастырған.
1758 жылы М.В.Ломоносовтың Академиялық гимназия тәртібінің үлгісі
атты педагогикалық тұрғыдан құнды еңбегі жарық көріп, гимназистер арасында
үлкен сұранысқа ие болды.
Қазіргі кезде біздің қоғамда өркениеттілікке бағытталған Білім беру
заңы бар. Онда азаматтық қоғам орнатуда өскелең ұрпақтың оқу және тәрбие
мәселелерінің сұрыпталған қатаң ғылыми негіздегі тың жүйесі қалыптасқан.
Бүгінде оны тәрбие процесінде басшылыққа алу барлық әлеуметтік
мекемелерінің міндетті ортақ ісіне айналып отыр.
Тәрбиенің қоғамдағы атқаратын қызметіне орай өзіндік ерекшеліктері
бар.
Тәрбие қоғамдық құбылыс. Себебі қоғамның материалдық жағдайының өсуі,
идеологиясының өзгеруімен байланысты тәрбиенің мақсат – міндеттері, мазмұны
мен ұйымдастыру тәсілдері де толығып, жаңа жағдайға сәйкес жақсарып
отырады. Әрине адам жеке тұлға болғанымен, қоғамнан тыс өмір сүрмейді. Ал
қоғам дегеніміз – адамдардың тіршілік ету, өмір сүру үшін топтасқан ортасы.
Тәрбие мақсатты процесс. Тәрбие мақсаты айқын әрі нақты өмір жағдайына
сай белгіленсе ғана өз нәтижесін дұрыс береді. Оны тәрбиеші – лердің өз
қалауымен анықтауға болмайды. Себебі тәрбие мақсаты қоғамның, мемлекеттің
әл – ауқаты және оның саясатымен әрқашан тығыз байланысты болады.
Тәрбие – біртұтас процесс. Себебі тұлға жеке адам ретінде
тәрбиеленеді. Сондықтан жеке тұлғаның кісілік қасиеттерін қалыптастыру жеке
– дара атқарылмайды, керісінше бір мезгілде, бірыңғай жағдайда жүзеге
асырылады. Өйткені тұлғаның қалыптасып, дамуы тұтас процесс.
Тәрбие ұзақ әрі күрделі процесс. Жеке адамның қалыптасуы бүтіндей бір
ұзақ дәуірді қажет етеді. Адам баласы туғаннан бастап, есейіп ержеткенге
дейін тәрбиенің ықпалында болса, кейінгі уақытта ол өзін - өзі тәрбиелеу
процесімен жалғасып отырады.
Екіншіден, тәрбиелеу барысында қойылған мақсаттың нәтижесін көбінесе
жуық арада байқауға болмайды. Өйткені әрбір жеке тұлғаның мінез- құлқында
дара ерекшеліктері, қабілеттері, дүниетанымы бірыңғай қалыптасып дамымайды.
Оған ықпал ететін ішкі және сыртқы факторлардың да әсері мол.
Тәрбие - көпжақты процесс. Жасөспірімдерді азамат етіп тәрбиелеу,
қоғамдық пайдалы еңбекке әзірлеу процесі қоғамның барлық азаматтарының
міндеті, отбасы, жұртшылықпен бірлесіп атқаратын ортақ мақсаты. Дегенмен де
ата – аналар мен жұртшылық әрекетін қадағалап, бағыт – бағдар беріп,
олардың бала тәрбиесіндегі жұмыстарын бірыңғай бағытта ұйымдастырып
отыратын ол – ұстаздар тобы. Оның орталығы – балабақша.
Тәрбие процесін табысты, нәтижелі ұйымдастыру тәрбиешілерге, алдымен
тәрбие заңдылықтарын жете түсінуді қажет етеді.
Тәрбиенің заңдылықтарына:
1. Баланың үнемі жетілуі, даму жағдайында болуы, бұл – табиғи
заңдылық;
2. Баланың өзінің түрлі әрекетінсіз және оның сыртқы орта мен
табиғи қарым – қатынасынан тыс тәрбиенің болмауы жағдайы;
3. Тәрбие мен дамудың бірлігі және өзара байланыстылығы;
4. Тәрбие мен өзін - өзі тәрбиелеудің бірлігі және өзара
байланыстылығы;
5. Тәрбиеде бірыңғай дайын рецептің болмауы және оны қолдану мүмкін
еместігі;
6. Қоғамның үнемі өркендеп дамуы, онда өмір сүріп отырған әрбір
жеке адамның күш - қуатымен өмірлік ұстанымына тәуелді
екендігінде, сондықтан да тұлға тәрбиесі, бұл заңды құбылыс.

1.2 Қазіргі кездегі мектепке дейінгі білім беретін оқу орындарындағы
тәрбиенің ерекшеліктері
Кезінде орыстың әйгілі педагогы К.Д.Ушинский еуропа халықтарының
тәрбие саласында педагогикалық формулаларының ұқсастығына қарамастан,
әрқайсысының өздеріне тән ерекше ұлттық тәрбие жүйелерінің, ерекше
мақсаттарының, сол мақсаттарға жетуде өздерінің ерекше құралдарының
болғанын айтқан. Тәрбие халықтық сипатқа ие болған жағдайда ғана өз
мақсатына жетеді - деген ол. Халықтың тарихы, оның тіршілігі тәрбиенің
мақсатын анықтайды. Сондықтан оқу – тәрбие жұмысында оның бағытын,
мазмұнын, формалары мен әдістерін таңдауда көзсіз еліктеушілік оң нәтиже
бермейді – деген өнегелі өсиеті бүгінгі таңда қазақ елінің тәлім - тәрбие
саласында ұстанып отырған бағытын анықтайды. Халықтық тәрбиені бала
құрсақта жатқаннан бастайды. Бесік тәрбиесі, балдырған тәрбиесі, өрен
тәрбиесі, жасөспірім тәрбиесі, жастар тәрбиесі бір – бірімен жалғасып, өз
ерекшеліктерімен іске асырылады.
Олай болса, жасөспірім бойына халқымыздың салт – дәстүрлерін, әдет-
ғұрыптарын, имандылық пен ізгілік нұрын сіңіруге баса назар аудару, бүгінгі
таңда басты мақсат – мұраттарымызға айналып отыр. Ол үшін өз елін, өз жерін
сүйетін, өз халқының тарихын, тілін, мәдениетін қадірлеп-қастерлейтін
азаматты тәрбиелеу, ұлттық санасын дамыту – мектепке дейінгі ұйымдардың
басты міндеті болмақ. Өз ұлтының келешегі мен бүгінінен бейхабар азаматтан
қандай жақсылық күтуге болады. Ұрпақ тәрбиесі келешек ұлт тағдыры, олай
болса тәлім – тәрбиеде бүкіл халықтың қолдауы қажет. Ұлттық мәдениетімізді
ұрпағымыздың санасына сіңіріп, салауатты азаматтарды тәрбиелеген кемелді ел
болып, өркениеттілігімізді көтеру үшін ең алдымен ұлттық тәрбиенің бүкіл
халықтық бағдарламасын жасау керек. Сол бағдарламаны үлкен де кіші де,
зиялы қауым да орындауы міндетті болуы тиіс. Жас ұрпақты нашақорлық
індетінен сақтау, бүгінгі күннің ең өзекті мәселесіне айналып отыр.
Бүкіл тәрбие процесі баланың жеке тұлғасын дамытуға, тәрбиешілер мен
балалар қарым – қатынасын демократияландыруға, ізгіліктендіруге, ата –
аналар қауымымен ынтымақтаса жұмыс істеуге бағытталған. Еліміздің
әлеуметтік – экономикасын жетілдіру кезеңі мен нарық экономикасы жағдайында
адам факторы жаңа негізде қаралып, жаңа адамды қалыптастыру тың мәселе
болмақ. Келешекте кез келген техникалық білімді меңгертуде тірек болатын ең
жалпы, іргелі политехникалық білімнің маңызы артпақ. Олай болса заман
талабына сай компьютер тілін меңгерген білімді де білікті ұрпақты даярлау –
бүгінгі күннің ең өзекті мәселесі бола бермек.
Вольдарф жүйесінің ерекшелігі Р.Штайнер антропософия негізінде
танымдық күштерді, өнерге қабілеттіліктерді, сезімдерді адамгершілік
бастауларын және діни сезінулерді біртұтас қарап, қамтитын педагогика
жасаған. Антропософия – діннің бір түрі емес немесе дайын көзқарастар
жүйесі емес, дүние мен адамды тану жолы.
Демек, ХХІ ғасырдағы мемлекеттердің ерекшелігін саяси немесе
экономикалық жүйе белгілемейді, ең алдымен сол елдердің мәдени - өркениетті
төлтумалығы белгілейді.
Түптеп келгенде, білім мен тәрбие дегеніміздің өзі, кең мағанасында,
мәдениет атты ұлы құбылыстың аясында көрініс табады. Мәдениет, негізінен,
этностық жады арқылы ұрпақтан – ұрпаққа беріледі. Мұндай киелі эстафетаны
өміршең ету біздің әрқайсымыздың ең асыл мұратымыз болуы тиіс.
Оқу мен тәрбие - өзара байланысты екі процесс. Олардың міндеттері
әрқилы, дегенмен, бір – бірімен ажырамас ұштасқан күйде бір уақытта қатар
жүріп отырады, бірақ ұйымдасу әдістері және формалары тұрғысынан түбегейлі
өзгеше.
Тәрбиелік іс - әрекет тәрбиешінің жекеленген әрекет аймағы түрінде (өз
мақсаттарына, міндеттеріне, мазмұнына ие) немесе оқу процесіне тікелей
енген (себебі оқу тәрбиелік сипатқа ие) қалыпта болуы мүмкін.
Оқу мен тәрбиенің ортақ белгілері:
- тәрбие процесі өз ішіне оқу элементтерін қамтиды: қандай да ережені
орындауды талап етуден бұрын оның іске асырылу жолдарын үйрету қажет;
- оқу процесі мұғалім мен бала арасындағы ықпалдасты іс - әрекеттің
ұйымдастырылу формасына сәйкес өтеді. Өз қызметі барысында мұғалім балаға
тәрбиелік ықпал ажсайды;
- оқу және тәрбие процестерінде бірдей әдістер (түсіндіру, қадағалау
және т.б.) пайдаланылады.
Жалпы педагогикалық процестің аталған екі қызметінің арасындағы
принциптік айырмашылық: оқу барысында шәкірт әртүрлі ғылымдар негізін
меңгереді, ал тәрбие процесі баланың тұлғалық сапа – қасиеттерін
қалыптастыруға бағышталады.
Тәрбие процесіне тән ерекшеліктер:
- мақсатты бағыттылық (мақсаттың түсінікті болуы нәтиже тиімділігі-
нің кепілі);
- мақсаттар бірлігі (тәрбиеші мен тәрбиеленушінің арасындағы
қызметтестіктің көрсеткіші);
- нәтиже ұзақтығы (оқу процесіндегідей нәтиже бірден көрінбейді);
- көп жағдаяттылығы (тұлға көп әрі сан қилы ұнамды да, ұнамсыз да
ықпалдарға кезігеді. Тәрбие барысында олар реттеледі. Тараптардың тұлғаға
болған ықпалы өзара сәйкес келсе, тәрбие нәтижесі тиімді болады.
- ауыспалылығы (тәрбиеленуші мақсатты, көзделген және кездейсоқ
әсерлерге бірдей кезігіп отырады).
- үздіксіздігі (ешқандай науқанды, бір мәртелік шара қаншама жарқын
болмасын, аса ыждағаттылықпен жүйелі дайындалған тәрбие істерінің орнын
баса алмайды);
- баламалылығы (тәрбиеленушілер даралық ерекшеліктері және әлеуметтік
тәжірибесінің әр түрлілігімен ажыралады. Тәрбие процнсінде бұлар ескерілуі
шарт, себебі әсері бірдей болғанның өзінде де тәрбиелік нәтиже әрқилы болуы
ықтимал);
- екі тараптылығы (тәрбиелік ықпалды жүргізуші – мұғалім, ал ықпалды
қабылдаушы – бала);
- тәрбие процесі - өмірлік, ол қозғалмалы да ауыспалы;
-тәрбиеші тұлғасы – тәрбие барысына ықпалды маңызды жағдаят (тәрбие
процесінің өнімді болуының кепілі – мұғалім ептілігі, шеберлігі, құндылықты
бағыт – бағдары, қызметтестік қатынасқа түсе білу қабілеті);
- қарама – қайшылықты болуы (қарама – қарсылықтар тәрбиенің қозғаушы
күші ретінде қарастырылады).
Тәрбиенің негізгі қайшылықтары оқу – тәрбие процесінде кездесетін
келесідей құбылыстар арасында көрінеді: қоғамдық өмірдің жаңа шарттары мен
оған дайындауға арналған әдістер мен формалардың ескіруі; адамның табиғи
даму мүмкіндіктерінің шексіздігі мен бұл дамудың әлеуметтік жағдайлар
бағдарламаларына тәуелді шегерілуі; адамның табиғатпен белсенді, әрекетшең
болуы, оның қоғамдық өмірге араласу ынта – ықыласы мен өмірлік процеске
нақты қатысу үшін қажет тәжірибе, білім, ептілік пен дағдылардың жетіспеуі
және т.б.
Яғни, тәрбие процесі оқу процесімен қатар жүріп жатса да, ол бірнеше
мәнді ерекшеліктерге ие, сондықтан да өз алдына дербес қарастырылады.

2. Мектепке дейінгі балалардың мінез-құлық ерекшеліктерін қалыптастыру
2.1 Балалардың мінез-құлық ерекшеліктері
Оқу іс-әрекетімен мінез-құлық арасындағы өзара байланысты ескеру
де өте маңызды. Сондықтан ең бастысы оқу іс-әрекеті жоғары болуы
үшін ақыл – ой деңгейі де биік болуға тиісті. Бала интеллектуалдылығы
биіктеген сайын мінез-құлықтың дамуы да жоғарылай түспек.
Мінез – құлық қазіргі таңда өзекті тақырыптардың бірі. Оқу іс -
әрекеті барысында жеке тұлғаның маңызды психологиялық сапаларының бірі
ретінде, мінез – құлықты қалыптастыру жолдарын анықтау мақсатымен
ғалымдардың теорияларымен байланыстырып, зерттеу нәтижесін көрсету көзделіп
отыр.
Ббалалардың оқу – тәрбие процесін ұйымдастыруда мінез бітістерінің
комплекстері өз әсерін тигізеді. Сол себепті, мінез – құлық ережелерін
оларға тән моральдық нормаларды игеру оқу іс - әрекетін жеңілдетеді.
Әрбір адам басқа адамдардан өзінің даралық өзгешелігімен ерекшеленеді.
Бұл орайда, адамдар мінез ерекшеліктеріне орай ажыратылады. Мінез деген
психологиялық қасиеттің төркіні гректің характер деген сөзінен шыққан.
Мәнісі-із қалдыру. Психологияда бұл – дербестік мағынасы бар адамға
байланысты ұғым.
Мінез - әрбір адамның жеке басына тән өзіндік психологиялық қасиеттер
мен ерекшеліктердің жиынтығы. Мінездің қасиеттері мен ерекшеліктері әркімде
әрқилы жағдайда байқалып, адамның сол жағдайларға қатынасын білдіреді.
Мінез ерекшеліктері – адамның даралық өзіндік психикалық қасиеттері.
Дегенмен, адам бойындағы ерекшеліктердің бәрі бірдей, мысалы, естудің
нәзіктігі, көздің көргіштігі, есте сақтаудың шапшандығы, ақыл – ойдың
тереңдігі мінез ерекшеліктеріне жатпайды.
Мінез – бұл адамның әлеуметтік мінез – құлқының ерекшелігі ол
әлеуметтік топтағы жеке адамның өмір қалпын бейнелейді және жүктелген іске,
адамдарға қарым – қатынасынан көрініп отырады. Жеке адамға немесе адамдар
тобына тән өзіндік қарым – қатынастар, мінез – құлық пен қимыл
қозғалыстардың тәсілдері кісінің танымы мен іс - әрекетінде, тәрбие мен
өзін - өзі тәрбиелеу үрдісінде қалыптасады.
Іс - әрекеттің әр түрлі болуына және одан алатын әсерге мінездің
толысуы мен күші тәуелді болады. Жеке адам тіршілігінің өрісі тар, ол
қоғамдық дамудың негізгі бағытынан оқшау жүріп жатса, онда біртіндеп
оралымсыз, тартқыншақ мінез қалыптасады. Бала мінезінің қалыптасуына жанұя
мен балабақша өмірінің моральдық – психикалық жағдайы үлкен әсер етеді.
Жолдастық өзара жәрдем, ынтымақшылдық өріс алған қоғамда кеңес адамдарының
бойында ұжымдық, сергектік, ілтипаттылық, мақсаттылық және табандылық
сияқты тамаша қасиеттер қалыптасып отырады. Олай болса, нақты адамның
мінезіне талдау жасағанда ол өмір сүріп отырған қоғамдық – тарихи жағдайды
еске алумен бірге, оның тәрбиеленуі бағытын да ескеріп отырған дұрыс,
өйткені бұл екеуі адамның белгілі мінез бітімін қалыптастыратын өзара
байланысты себептер болып есептеледі. Соның нәтижесінде адамның әр алуан
психикалық процестері оның іс - әрекет түрлеріне ықпал етіп, адамның ақыл –
ойын, көңіл – күйін, эмоциясын, ерік – жігер қасиеттерін айқын аңғартады.
Мінездің мәнерлі белгілері. Мінез тек қылық пен қимыл – қозғалыстардан
ғана емес, бет - әлпеттен және ымнан да байқалады. Мінез жеке адамның
сыртқы кейпіне әсер етеді. Мәселен, беттегі әжім бұл адамның жасы ұлғаюының
ғана белгісі емес, ол сондай – ақ беттегі бұлшық еттердің әдеттегі
қозғалыстарының да нәтижесі. Кейбіреулер үнемі күлімсіреп жүрсе, енді
біреулері түнеріп жүреді, біреудің бетінен таңдаған пішінді, екінші біреу
мұны бүкіл бет пішінімен байқатады.
Көз – адам жанының айнасы деген сөз бар. Шынында да, көз мінез бен
темпераменттің кейбір ерекшеліктерін байқатады. Мәселен, Л.Н.Толстой
шығармалары қаһармандарының көз жанарлары олардың моральдық – еріктік не
эмоциялық ерекшеліктерін тайға таңба басқандай көрсетеді.
Мінез адамның сырт қалпынан да байқалады. Мәселен, тәкаппар адамдар
денесін шалқайта, кеудесін керіп, басын кекірейте ұстайды. Қарапайым адам
көзге түсуді қаламайды, еңкіштеніп басын мойнына тығып жүреді. Жағымпаз
адам сөйлескен адамына жаутаңдай қарап, мүләйімсіп тұрады, көз түбінен
қуланған күлкі болар – болмас байқалады. Адамның алшаңдай немесе қысқа
адымдап жүруі, тұрысы, қолын қандай қалыпта ұстайтындығы да мінезін
сипаттайды. Адамның сыртқы түріне қарап мінезін анықтау, әрине оңай нәрсе
емес, өйткені, кейбіреулер өзінің жан дүниесін сыртқы жасанды қылығымен
жасырғысы келеді.
Мәселен, жарамсақтық кейде айлакерлік пен сатқындықты бүркемелеп тұруы
мүмкін. Әйтсе де, адам қандай қулыққа салынса да бірде болмаса бірде өзінің
нағыз бет пердесін көрсетіп алады. Бұл әсіресе, қақтығыс үстінде оқыс
жағдайларда кездеседі. Мінезді танып, білу үшін – адамның сөзі мен ісін
салыстырып, оны өмірдің сан – алуан жағдайларында байқап көру қажет.
Мінезді оны қалыптастыратын өмір жағдайларынан бөліп алып қарайтын
метафизикалық тұрпаттағы психология – адам мінезіндегі даралық пен типтілік
бітістердің өзара қатынасының мәнін ұға алмайды.
Идеалистер мінезді туа бітетін кең өмірде өріс алатын адамның рухани
күші деп түсіндіреді. Идеалистік психологияның кейбір өкілдері бүкіл
адамзатты барлық уақытта да өмір сүретін мырзалар мен құлдардың мінездік
типтері деп аталатын өріссіз, жасанды сұлбаға саяғысы келеді. Осындай
психологтардың басқа бір тобы мінез бітістері мен типтерінің
қалыптасуындағы заңдылықтарды жоққа шығарып, адам бірінің мінезін екіншісі
қайталамайды және адам тумысынан берілген мінез – құлқын өзгерте алмайды
дейді.
Адам мінезінің даралық ерекшелік екендігін ғылым тарихында тұңғыш рет
сипаттап жазған – ертедегі грек философы Теофраст (б.з.д.IV-III ғғ). Бірақ,
ол мінезді адамның адамгершілік сапасына тән қасиет дейді. Лабрюйер де
(XVIII ғ.) Теофраст мінездері деген еңбегінде мінезді осы мағынада
қолданған. Алғашқы кезде мінез адамның әлеуметтік – адамгершілік
ерекшеліктерін білдірген. Бұл - әрине, темпераментке кері анықтама.
Өйткені, темперамент – адамда туа пайда болатын генотипті организм қасиеті.
Осы көзқарасқа орай, мінез – адамның туа пайда болатын фенотипті
ерекшелігі. XIX ғасырда француз ғалымы А.Бен мінезді тек психологиялық
ерекшелік, дара адамның ақыл – ойы мен сезімінің және ерік ерекшеліктерінің
қасиеті деп санады. Т.Рибо мінезді сезім мен ерік ерекшелігі десе, ал орыс
медигі әрі педагог П.Ф.Лесгафт ерік қасиеті деді.
И.Кант (XVIII ғ.) мінезді темпераментпен салыстыра отырып, оны адамда
жүре пайда болатын қасиет деп анықтады. Сондай-ақ, ол адамның даралық
қасиеттеріндегі туа пайда болатын ерекшеліктер мен жүре пайда болатын
ерекшеліктерді бөліп көрсетеді. Т.Рибо мінезді адамда туа пайда болатын
икемделу десе, ал Малапер, Фулье т.б. мінездің туа пайда болуымен қатар
жүре пайда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.