Жас құстарға нормаланған жүйеде азықтандыру ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық технникалық университеті
Биотехнология, мал және балық
шаруашылығы кафедрасы
Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру пәнінен
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Жас құстарға нормаланған жүйеде азықтандыру ерекшеліктері
Орындаған:
Тексерген:
Орал, 2015ж.
Мазмұны
I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
І. Құс шаруашылығы және құстарды азықтандыру
1.1. Құстарды азықпен қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.2. Тауықты және тауық балапанын азықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
ІІ. Құс фабрикаларында ауыл шаруашылық құстардыазықтандыруды межелеу
2.1 Құс азықтандыру мөлшері мен мерзімдік азық үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... 15
2.2 Антибиотиктерді мөлшерлеу және пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...17
2.3 Дәнді, витаминді, шырынды және қосымша азықтар ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.4. Бройлер балапандарына азық беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.5 Құс рациондарындағы қуат көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.6 Азық сапасына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 8
2.7 Азықтарды азықтандыруға әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
3 Есеп бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Қолданған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
I. Кіріспе
Жануарлардың өнімділігінің 60% оларды азықтандыруда, оның теңгерімділігінен, рациондағы қуат, ақуыз, минералдық заттар мен дәрумендердің мөлшеріне, азықтың сапасына байланысты болады.
Азық малшаруашылық өнімділігінің өз құндылығының құрылымында жоғары меншікті салмақ алады, сондықтан олардың сапасын жақсартуға өнімнің бірлігіне қоректі заттардың шығынын төмендету үшін алғашқы деңгейлі көңіл аудару керек. Жануарлардан максималды, экономикалық жағынан ақтайтын өнімділік алу үшін оларды қоректік заттармен, дәрумен, макро-микроэлемент пен негізгі азық және азық қоспамен бірге ағзаға келетін биологиялық активті заттардың қажеттілігін қанағаттандыру керек. Одан басқа, рацион жануарлар үшін тартымды болу керек, олар азықты тәбетпен жеуі тиіс, яғни рацион азықтары белгілі бір дәмді артықшылығы, консентенциясы, температурасы, ұсақтау белгілі өлшемі және т.б. болуы қажет. Азық алынатын өнімділікке ықпал етеді, сондықтан өнімділік бірлігіне азықтың минималды мөлшерімен шығымына сапалы өнімді алуға мүмкіндік беретін рациондағы азықтың оптимальды қатынасы қажет.
Азықтық базаны табиғи-климаттық зона бойынша табиғи және мәдени өсімдік қауымын рационалды пайдаланып нығайту, дайындаудың прогрессивті әдістерін пайдалану, консервілеудің әдістеріннің қалыптасуын, азықтандыру алдындағы дайындық пен азықты сақтаудың-негізгі маңызды міндеттер болып табылады, оларды біздің елдің мал шаруашылығының дамуында шешу керек.
Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру ғылымының қазіргі даму деңгейі клеткалық деңгейде болатын ас қорыту физиалогиясына, зат алмасу болатын биохимиялық үрдістер. Азықты тиімді пайдалануға, денсаулықты сақтауға, өнімділіктің жоғары деңгейін алуға және кәдімгі өнімділік қасиетін сақтауға бағытталған.
Құс шаруашылығы -- бағалы құс еті және жұмыртқамен, қауырсынмен қамтамасыз ететін шаруашылық саласы.
Жоғары сапалы толық рациондармен азықтандырғанда тауық мекиендері жылына 240 -- 280 жұмыртқа береді, әр 1000 жұмыртқаға -- 1,5-1,7ц азық өлшемі жұмсалады. Тор ішінде өсірілген ет бағытындағы балапандар 49 -- 57 күнде 1,5 -- 1,7 кг тірілей салмақ тартып, әр 1кг қосымша салмаққа 1,9 -- 2,4 кг құрама жем жұмсалады. Өзінің тәуліктік салмағын өмірінің алғашқы 50 күнінде тауық және үйрек балапандары -- 40 -- 45 есе, қаз бен күрке тауық балапандары 30 -- 35 есе өсіріп, адам тағамына қажетті бағалы да дәмді ет береді.
Толық рациондық құрама жемге қосылатын премикстардағы микроэлементтердің тұздары құсты қажетті биогендік микроэлементтермен (темір, мыс, мырыш, марганец, кобальт, иод) қамтамасыз етеді.
Құс өсіру ауылшаруашылығындағы ең жылдам өсіп жетілетін салалардың бірі, ол елдің азық-түлік ресурстарын тиімді әрі тез толтырып отыруға үлкен мүмкіндіктер береді. Реформалау жылдарында құс өндірісінің дамуына кедергі келтірген көптеген кертартпа жағдайлар орын алған болатын.
Бройлер етін өндіруде кедергі болатын негізгі себептердің бірі - оның бәсекеге қабілетті емес бағасы болып табылады. Жоғары баға отандық өнімдердің өзіндік құнының жоғары болуынан туындайды. Одан өзге шеттен импортталатын тауар бағасының арзан болуы, окорочка түрінде келетін өнімдерді баса алмауы да себеп. Бұл құс өсіру өндірісін дамытуға ғана кедергі келтіріп қоймай, бүкіл мал өсіру саласына қауіп төндіреді.
Ауылшаруашылығы құстарына тауықтар, күрке тауықтар, үйректер, қаздар, мысыр тауықтар жатады. Еліміздің құс шаруашылық өнеркәсібі үшін мәні зор құстар: тауық, үйрек, күрке тауық және қаз болып саналады. Ауылшаруашылығының басқадай жануарлары секілді құстар өзінің күрделі құрылымы мен биологиялық ерекшеліктерімен, сыртқы пішіні мен өнімділігі арқылы ерекше көзге түседі. Құстардың сырттай көрінісі біріне-бірі өте ұқсас, ұшуға бейімделгендіктен, олардың тұлғасы жинақы да, жұмыр болып келеді. Қоректену тәсілі және қимыл түрлеріне байланысты олардың дене мөлшері тұмсық пішіні мен басы, мойнының ұзын - қысқалылығы, қанаттары мен құйрығының пішіні, аяқтарының ұзындығы, саусақтарының пішіні түрліше нұсқаларда кездеседі.
Облыс комиссиясы бройлерлiк құс фабрикаларының iс жүзiндегi өндiрiстiк қуатына, материалдық-техникалық және азықтық базасына қарай бройлерлiк құс фабрикаларының субсидия алуға арналған өтiнiмдерiн қарайды және қарау қорытындылары бойынша облыстың ауыл шаруашылығы департаментiне (басқармасына) (бұдан әрi - департамент (басқарма) бройлерлiк құс фабрикаларының тiзiмiн және сатылған өз өндiруiндегi құс етi үшiн субсидиялар көлемiн ұсынады.
Курстық жұмыстың мақсаты - білімді тереңдету, азық технологиясы мен ауыл шаруашылық малдарын толыққанды азықтандырудың тәжірибесін оқып білу, бөлшектелген меже бойынша жануарларды азықтандыру практикалық ұйымдастыруда қалыптасатын жеке сұрақтарды зерттеу. Теориялық материялды, анықтамалық, оқу және басқа арнайы әдебиетті пайдалануды үйрену үшін белгілі тәжірибелік міндеттерді шешу.
Курстық жұмыстың міндеті - құстардың қоректену биологиясын, ғылыми-нақтыланған толыққанды азықтыруды ұйымдастыру жөнінде түсінік.
Әдебиетке шолу
А. Б. Байжұмановдеректеріне қарағанда құс азығына, жемге шаң түсіп, ұсақ топырақтар араласпаса ғана өте жоғары сапалы болады. Сондықтан да жем тартқанда желпіп алу керек. Сонда әлгіндей шаң, шөп-шалаңдар ұшып кетеді. Сақа құстарға дәнді дақылдардың тартылғандары (1,6-1,8 мм), балапандарға - орташа (0,9-1,5 мм) және өте ұсақ майдаланғандары (0,6-0,8 мм) беріледі. Майдаланған дәндерді жемнің басқа қоспаларымен араластырып берген дұрыс [1].
А.Б. Таңатаров, Ш.Ә. Әлпейісов, С.Т. Дабжанова (2005) зерттеулеріндебалапандарды тауықсыз шығарған кезде алдын ала лайықты орын дайындау қажет. Ең дұрысы - полиэтилен қаптамамен қапталған (төбесі мен алдынан басқа) тор. Жылыту үшін 250 Вт. лампаны қолданып, температураны 36°С-ден төмен түсірмеу қажет. Жем беретін ыдысын, су беру науасын және майда ойығы бар май шамды тордың суық жеріне орналастыру қажет. Төсенішті (ең дұрысы сабан немесе пішен) - күнделікті ауыстырып тұру қажет. 2-2,5 айдан кейін күрке тауық балапандарын құс қорасына ауыстыруға болады. Онда жел болмауы керек, жылытқыш шам қою қажет. [2]
А.Ә. Төреханов, Ш. Д. Даленов (2006) зерттеулеріне қарағанда тауық балапандарын алғашқы күндері ұсақтап туралған піскен жұмыртқалармен қоректендіреді. 5-10 күн аралығында азығына ұсақтап туралған ет, құмырсқа жұмыртқасын, жасыл пияз бен салат, тәтті ірімшік қосады. Оныншы күннен бастап өсіп қалған балапандар азығын қаймағы алынбаған сүтке араластырылған піскен картоп пен бидай кебегіне, буға піскен тарыға, бидайға, ұсақталған арпаға, ірімшікке, әртүрлі ас үй қалдықтарына, үстеме қосу керек болса әртүрлі көк шөптерге ауыстырады. Қаймағы алынбаған немесе алынған сүтті, жылы, бөлме температурасындағы суды (суға жұмыртқаның сарысын араластырып жіберсе пайдалы болады) 5-6 күннен бастап беруге болады.[3]
А.П.Колащников (1985) деректемелерінде бройлер етін өндіруде кедергі болатын негізгі себептердің бірі - оның бәсекеге қабілетті емес бағасы болып табылады. Жоғары баға отандық өнімдердің өзіндік құнының жоғары болуынан туындайды. Одан өзге шеттен импортталатын тауар бағасының арзан болуы, окорочка түрінде келетін өнімдерді баса алмауы да себеп. Бұл құс өсіру өндірісін дамытуға ғана кедергі келтіріп қоймай, бүкіл мал өсіру саласына қауіп төндіреді. Өйткені, импортталатын окорочка біздің өнімдерімізге қарағанда 4 есе арзан (кеден декларациясының құны 70 теңгеден, килограммына 270-280 теңгеден тиеді). Жұмыртқаны алып қарайтын болсақ, ол Ресейден ондығына 100 теңгеден жеткізіледі. Бұл салыстырмалы түрде, отандық өнімдеріміздің өзіндік құнынан 30 пайызға төмен. Осындай жағдайда құс еті мен жұмыртқасының басым бөлігі (70%) республикамыздан тыс елдерден импортталып жатқанда, отандық тауар өндірушілердің мүдделері қорғалмайды, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігіне қатер төнеді, өйткені азық-түлік қауіпсіздігінің деңгейі бар болғаны 25 пайыздан аса алмай отыр. Көптеген құс фабрикалары және құс өсіру шаруашылықтары техникалық жарақтандырылған. Дегенмен олардың біраз бөлігі тозығы жеткен жабдықтармен жұмыс істеуде. Көптеген құс фабрикалары (Алматы Құс, Ардагер, Ақнар қф, Оңтүстік Құс және т.б.) тіпті ең қиын кезеңдерде де қаржы мүмкіндіктерін қарастырып, қазіргі заманғы техникалық құралдармен жабдықтап, бәсекеге қабілетті құс өнімдерін шығарудан қалыспай келеді. Барлық жабдықтар мен қосымша агрегаттар түрлендірудің жоғары деңгейіне ие және олар шетелдік зауыттарда Германия, Голландия, Ресей, Украина сияқты елдерде шығарылады. Кешенді технология және түрлендірілген машиналар жұмысшылар еңбегінің өнімділігін екі есеге арттыруға мүмкіндік береді.[4]
Альпейсов Ш.А. (2001) мағлұматтары бойынша толық рациондық құрама жем жетіспеген жағдайда дәннің бір бөлігін бүтін шоқытып, 30 -- 50 процентін сақа құсқа көзі 3мм електен өткізілсе 35 проценттен (5мм болса 5 процент), ал балапандарға 5 -- 15 проценттен аспайтындай қалдық қалуын қадағалап ұнтақтайды. Көк және шырынды азықты балапандар мен тауыққа 2,5мм, үйрек, күркетауық, қаздарға 5 -- 10мм етіп турайды. [5]
Беркінбай Омархан (2008) көрсеткен мәліметтерінде азықты жегізу түріне байланысты құс азықтандыруды үш типке бөледі: Құрғақ, ылғалды және аралас. Ірі құс фабрикаларында механизациялауға ыңғайлы құрғақ тип қолданылады. Ылғалды типті шаруашылықтардың шағын фермаларында қолдануға болады. Ұнтақталған дәнді сумен, кек сүтпен, сүт сары суымен, сорпамен, ет және сүт қалдықтарымен, қанмен ылғалдандырып береді. Ылғалды ұнтақтармен қоса күніне 30 -- 40 процент көлемінде бүтін дән шоқытады. Оның өндірілген үштен бір бөлігін ертеңгілік, қалғанын құрғақ түрінде кешке береді. Шаруашылықтағы сәбіз, қызылша, сүрлем, ашытқы, картопты, көк балаусаны кұс азықтандыруда аралас әдіспен жұмсайды. [6]
Богданов Г.А. (1981) зерттеулерінде азықтық биологиялық бағалылығын көтеру үшін ашытқылауға болады. Ол үшін ұнтақталған азықтың әр 1 килограмына 10 -- 12 г келетіндей нан ашытқысын жылы (30°С) суда ерітіп, жүгері, сұлы және басқа да дән ұнтақтарынан тұратын ылғалданған (1 килограмы 1 л сумен) қосындыға құяды. 20 -- 30° жылылықта азық 6 сағатта ашытқыланады. Оның бір бөлігін басқа азықтың бес бөлігімен араластырып береді. Ашытқыланған азық протеинінің биологиялық толық бағалылығы жоғарылап, В тобының витаминдерімен байытылады, иісі, дәмі тартымды келеді. [7]
Боголюбский С.И. (1991) мағлұматтарында жануар тектес азықтарды, әсіресе сойыс қалдықтарын құсқа пісіріп, көк сүтті ұйытып берген жөн.Құсқа құрғақ азық таратқанда науа жиегінің биіктігі 4см жеткілікті болса, аралас азық бергенде 10см болуы қажет. Суаруға 2см биіктік жеткілікті. Күс азықты шоқып, ыңғайлы келсе тартып жейтіндіктен, оның бірқатары шашылады.[8]
Божко П.Е. (1967) деректемелірнде тауық балапанын есірудегі негізгі мақсат -- дұрыс нормалап азықтандырып, екі айда жұмыртқалағыш тұқым балапандарының салмағын 500 -- 600, еттік тұқымдардікін -- 1000 -- 11000 грамға жеткізу. Құрамы мен қоректілігі жан-жақты толықтырылған құрама жемді алғашқы аптада жұмыртқалағыш бағыттағылардың әр басына тәулігіне 7 -- 8, еттік бағыттағыларына 12 -- 15, 8 апталығында, сол ретпен, 55 -- 60 және 70 -- 80, 20 апталығында 80 -- 100 және 90 -- 120г жұмсайды.[9]
Громова А.В. (1971) зерттеулерінде алғашқы 7 -- 8 аптада құрама жем құрамындағы 30 -- 40 процент азық жүгерімен, одан кейін арпамен араластырылады. Олармен қоса балапандар құрама жеміне 30 -- 50 процент бидай, 3 -- 4 процент азықтық ашытқы, 2 -- 6 процент шөп ұны, 2 -- 6 процент ет-сүйек ұны. Құрама жемнің әр 10 г темір, 50 марганец, 50 г мырыш, 2,5 г мыс, 1 г кобальт, 0,7 г иод, 20 -- 10 г бациттранин, 2,5 г гризин қосады. Жетіле келе балапандар сақа тауықтарға берілетін азықтарға көшіріледі. Шаруашылық жағдайында оларға азықты қолдан дайындаса, алғашқы 3 -- 4 аптада ұнтақталған дәндерді елеп, қабығынан тазартып береді. Әлсіз балапандарға протеині аз (13 -- 14 %) диеталық жем қосындыларын сүт тағамдарына (құрғақ кек сүт, ірімшік, айран) негіздеп дайындайды.[10]
Калашников А.П. (1985) тәжірибелік зерттеулеріндеетті бройлер балапандарды энергияға қаныққан жоғары қоректі құрама жемдермен мейлінше тез бордақылап торда өсірілгенде 54 -- 56, еденде өсірілгенде 70 күндігінде сойып, етке өткізеді. [11]
Калашникова А.К., Клейманов А.К. (1985) деректеріне қарағанда тәулік бойындағы алғашқы төрт сағат (6, 8, 12 және 15-те) азықтандыруда оларға бір нормалық, ал кешкі бесіншіде (сағат 18-де) екі еселенген мөлшерде жаңа дайындалған құрама жем болады. Балапандар құрама жемін ұзақ 14 -- 30 күннен артық сақтауға болмайды. Өйткені оның құрамындағы көптеген витаминдер мен майлар тотығып, ыдырайды. Құрама жемнің желінуіне бройлер өсірілетін бөлмедегі жылу мен жарық, ылғалдылық режимдері ықпал етеді.[12]
Коган З.М. (1979) зерттеулеріне қарағанда өнеркәсіп үгінді және түйіршіктелген құрама жем өндіреді. Түйіршіктің шамасы олар арналып отырған құстың түрі мен жасына байланысты болады. Мысалы, түйіршіктердің шамасы балапандар үшін 2-3 мм, үйрек , күркетауық және қаз балапандары үшін 3-5, ересек тауықтар үшін 3-5, ал үйректер, күрке тауықтар мен қаздар үшін 5-7 мм болады. Түйіршіктелген құрама жемдерде қоректік заттар анағұрлым біркелкі үйлестіріледі. Сонымен бірге оларды қолдану еңбек өнімділігін арттыруға береді. Толық рационды құрама жем құстың барлық қоректік заттарға деген талабын қамтамасыз етеді. Сондай - ақ құрама жем концентраттары дайындалады, олар дәнмен бірге пайдалануға арналған. Мұндай құрама жемдерге, дәнге қарағанда протеиндер мен минералдық затгар көбірек болады. Сонымен бірге құрама жем өнеркәсібі белокты-витаминді- минералды қосымшалар да шығарады. Олар протеин, витаминдер мен минералды заттар мөлшері мол болатын азық қоспасынан тұрады. Белокты - витаминді-минералды қосымшаларға дәнді азықтар да үстемелеп қосылады - құс рационының құрғақ бөлігіндегі массаның тең жарымының төрттен біріне дейін үстеме қосылады. [13]
Кочиш И.И. (1992) деректемелерінде ферментті препаратгар немесе энзимдер- олар өсімдік және жануар клеткаларында синтезделіп, алмасу процесі кезінде аттардың өзіне тән ыдырауы мен синтезін қамтамасыз ететін белокты табиғаттағы күрделі органикалық қосылыстар. Ферменттер кофермент пен белоктан (апоферменттен) тұрады. [14]
О. Беркінбай, Б. Есжанов, Б. Ташенов, Г. Құлманова (2008) мағлұматтарына қарағанда Премикстер микроқосымшалардың құрама жемде біркелкі таралуы үшін премикстер дайындалады. Толықтырушылар ретінде жүгері балаусасын, бидай өркенін, қытай бұршақ шротьш және басқаларды пайдаланады. Жоғары сапалы премикстер алу үшін толықтырғыштар орташа дәрежеде үгітілген болуы тиіс. [15]
Н.Омарқожаев (1995) мағлұматтары бойынша құс фабрикаларында премиксті дайындау кезінде тұрақтандырғыш ретінде құрамында кем дегенде 75 пайыз құрғақ заты бар меласса, ал толықтырғыш ретінде - шрот, кұнжара немесе кез келген ұнтақталған дәнді дақылдар азығы пайдаланылады. Ашып кеткен мелассаны премикс дайындауға қолдануға болмайды. Ең жақсы толықтырғыш қытай бұршағы болып табылады. Егер шаруашылықта сантохин, бутилокситолуол немесе бутилоксианизол бар болса онда, премикске енгізер алдында барльқ майда еритін витаминдер тұрақтанады. Антиокислителдер май препаратгарына 0,2 пайыз көлемінде енгізіледі. Алайда мұндай премикспен дайындалған құрама жемді сақтауга болмайды.[16]
А.Дәрібаев (1994) зерттеулерінде премикстер микроэлементтерден жақсы дайындалады және оларды витаминді элементтерден белек сақтау керек. Өйткені тікелей байланысқан кезде микроэлементтер кейбір витаминдерді бүлдіреді. Мәселен, микроэлеменггермен бірге құрама жемге енгізілген тұрақтандырылмаған А витамині бір аптадан кейін толығымен бөлінеді, ал микроэлементтері жоқтары тек бір айдан кейін ғана бөлінеді. [17]
Н.Омарқожаев (1993) деректерінде "Аласталған" микроэлементтерден премикстер дайьшдалған кезде жақсы нәтижелер алынады. Бұл үшін де меласса, коллоидгер қолданылады. Олар микроэлементтердің ұсақ бөлшектерінің айналасында қорғаныш қабыршақтарын түзіп, оларды өзара бір-бірімен және құрама жемге енген витаминдермен байланысуынан сақтандырады. Микроэлементтердің бір бөлігіне мелассаның үш-төрт бөлігі, ал мелассаның бір белігіне микроэлементтермен бірге - толықтырғыштың бес бөлігі алынады.Мелассага ең соңына йод тузын енгізу ұсынылады. Өйткені басқа тұздармен химиялық реакцияғаі түспейді. [18]
Менькин В.К (2004) зерттеулерінде Премикстерді құрама жемге енғізерде баспалдақтап араластыруды қолдану қажет. ІІремикстердегі витаминді және минералды препараттардың мөлшерін құрама жемнің 1 тоннасына кем дегенде 10 кг премикс келетіндей етіп есептеген жен. Құрама жемдердегі премикстердің бірқалыпты таралыуы үшін шаруашылықгағыщ араластырғыштардың сапасына байланысты араластыру мерзімінің ұзақтығына аса зор мән беріледі. Көлденең шнекті араластырғыштарда бірқалыпты араласу шамамен 7 минуттан кейін, тік шнектерде - 15-20 минуттан кейін басталады. [19]
Петрухин И.В. (1989) мағлұматтарына қарағанда құсты қыс айларында А витаминімен қамтамасыз ету үшін қызыл сәбізбен қоректендіреді. 1 г қызыл сәбізде 60-100 мкг мөлшерінде каротин болады.[20]
Петухова Г.А., Емелина Н.Т., Крылова B.C., Мартяиов И.М., Антонова О.А. (1990) деректерінде Қант қызылшасы құстың ас қорыту органдарының қызметіне игі әсер етеді. Қызылшаны ара-тұра дәнмен ауыстыруға болатын көміртекті азық ретінде пайдаланады.[21]
Петухова Е.А., Бессербова Р.Ф., Халенова Л.Д., Антонова О.А. (1989) зерттеулерінде Картоп көміртегіне бай келеді. Онымен құсты шикідей де, пісірәп те азықтандыруға болады. Құстың балапанына картопты 10-күндігінен бере бастайды.[22]
Свиридова С.И. (1990) деректерінде сүрлемді құсқа арнайы дайындайды. Оның құрамына беде мен жоңышқаның көк балаусасын, меласаны, қызылшаны, қызыл сәбіз бен буландырылған картоп енгізеді. Сүрлемнің жекелеген компоненттерінің арақатынасы қолда бар шикізат мөлшеріне байланысты, бірақ сүрленетін массаның шамамен 10 пайызы сәбіз бен қызылша, 4-5 пайызы картоп болуы ұсынылады. Жақсы дайындалған сүрлемнің қош иісі, қышқылтым дәмі болады, онда 1,5 пайыздай сүт қышқылы, 3,5-4 пайыз протеин, 6-7 мкг каротин (1 г-да) мен 3 пайыздай клетчаткалар болады. Сүрлеммен азықтандырған кезде рациондағы қышқылдық және сілтілік элементтердің теңестірілуін қадағалау қажет. [23]
Сметиев С.И. (1978) зерттеулерінде Минералды азықтар. Құс рационына жекелеген макро және микроэлементтердің оны талап етуіне байланысты енгізіледі. Теңіз немесе өзен ұлу қбыршақтары, әк, бор және басқалар кальцийдің қайнар көзі болып табылады. Жеделдете жұмыртқалау кезінде мекиен тауықтарға жекелеген астаулармен осы азықтарды береді. Әйтпесе минералды азықтармен құсты шамадан тыс артық азықтандыруға болмайды. Өйткені мұндай жағдайда олардың тәбеті жойылып, жоғары өнімділігін қамтамасыз ететін басқадай азықтармен жеткілікті мөлшерде қоректене алмайды. [24]
Танатаров А.Б. (2005) деректерінде үш кальций фосфаттар - 30 пайызға жуық кальций мен 1,5 пайыз фосфор болады. Оны құсты қосымша қоректендіру үшін қолданылады.Сүйек ұнын күйдіріліп, ұнтақталған сүйектен дайындайды да, кальций мен фосфордың көзі ретінде пайдаланады. Сүйек ұнында да кейбір микроэлементтер болады. [25]
Танатаров А.Б. ( 2008) зерттеулерінде құсқа арналған құрама жемге микроэлементтерден - марганецті, кобальтті, йодты, темірді, мысты, мырышты қолайлы мөлшерде енгізді. Микроэлементтердің қосымшалары әсіресе, олар топырақта немесе азықтарда жетіспеген сәттерде тиімді болады. [26]
Тереходжаев Ж. М. (1985) мағлұматтары бойынша ас тұзын құс рационына, натриймен қамтамасыз ету үшін енгізеді.Синтетикалық амин қышқылдары. Оларды құс шаруашылығына, әсіресе, жануар тектес азығы жоқ рациондарға қолданады. [27]
Топорова Л.В. (2004) зерттеулерінде құрама жемдерді өнеркәсіп жергілікті жжем шөп ресурстарын ескере отырып, еліміздің әр түрлі аймақтарында арналып жасалған рецептер бойынша дайындайды. Құрама жемге қажетті барлық ингредиенттер құстарға белгіленген нормаларға сәйкес және олардың заттарға деген талабын қамтамасыз етерліктей мөлшер мен қатынастарда енеді. Құрама жем құрамына дән, күнжара, шроттар, балық пен ет-суйек ұны, минералды заттар, шөп ұны, микроэлементтер, витаминді препараттар , синтетикалық амин қышқылдары мен басқадай микроқосымшалар енеді.[28]
Төреханов А.Ә.,Жазылбеков Н.Ә., Кинеев М.А. ( 2006) мағлұматтарына қарағанда Ересек құстардың рационына қарабидайдф егін орағын аяқтағаннан кейін 2-3 ай өткен соң барып қосады, өйтпесе құс ішек ауруына шалдығуы мүмкін.[29]
Федровский (2002) деректерінде Қытай бұршақ (соя) өсімдік тектес протеинді бағалы азық. Амин қышқылдарының мөлшері жөнінен ол жануар тектес берекелі протеинге жақындай түседі. Құсты қытай бұршақ дәнімен антиферментті азықтарды залалсыздандырып, азық протеиндерін сіңіруді әлсірететін термиялық өңдеуден өткізгеннен кейін барып азықтандыруға болады. Құсты әлбетте қытай бұршақ күнжарасымен немесе шротпен азықтандырады.Бұршақ, мал азығы бұршақтар - өсімдік тектес протеиннің қайнар көздері. Ас бұршақта 20 пайызға дейін және одан да көп шикі протеин болады, ол лизинге бай келеді, сөйтіп ол осы алмастырылмайтын амин қышқылының көзі ретінде дән араластырылған азық қоспасына пайдалануы мүмкін. Ферменттер өздері әрекет ететін субстратқа сәйкес, оның атауының соңына "аза" деген сөзді қосьш атайды. Протеазалар протеинді амин қышқылына дейін, амилаза- крахмаяды глюкозаға дейін, целлюлозаны дисахаридгерге дейін ыдыратады. Ферменттердін әсерінен азықтағы қоректік заттар организмде қуатқа және пластикалық материалдарға айналады. [30]
І. Құс шаруашылығы және құстарды азықтандыру
1.1. Құстарды азықпен қамтамасыз ету
Құс шаруашылығы - мал шаруалығының жоғары сапалы мол өнім беретін ұтымды саласы. Қазіргі кезде үй құстарын өсіру кәсіптік негіз алып отыр. Осы заманғы құс фабрикасы деп - орталықтан жылу берілетін, электр жарығы мен жүзеге асырылатын жақсы жабдықталған үй-жай. Мұнда құстар арнаулы үйшіктерде күтіледі. Үйшіктердің қабырғасымен едені торланған және бірнеше қабатты болып келеді. Құстарды жемдеу күту кезеңдері толық механикаландырылған. Балапандар белгілі температурамен ылғалдылық сақталатын - инкубаторлардан шығады.
Құс өсіру ауылшаруашылығындағы ең жылдам өсіп жетілетін салалардың бірі, ол елдің азық-түлік ресурстарын тиімді әрі тез толтырып отыруға үлкен мүмкіндіктер береді. Реформалау жылдарында құс өндірісінің дамуына кедергі келтірген көптеген кертартпа жағдайлар орын алған болатын. Жекелеген құс фабрикаларында құс басының күрт төмендеп кетті, құстардың өнім бергіштігі төмендеп, көптеген құс фабрикалары мен мемлекеттік құс өсіру зауыттары өз жұмыстарын тоқтатуына мәжбүр болды. Құс фабрикаларын қайта қалпына келтіру және жетілдіру жұмыстарын жүргізуді қолға алу керек. Сервистік дайындау орталықтары желісін құру қажет, өткені құс етін өндірудегі нарықтың 80 пайызға жуығы жеке сектордың үлесіне тиесілі болып табылады.
Әлемдік тәжірибелерге қарайтын болсақ, құс өсіру жұмысының біздің елімізге ыңғайлы түрі - құс фабрикаларын салуда түрік моделі болып табылады. Осы модель пайда болған Түркияда құс фабрикасын диірмен кешендерінің жанына немесе сол аумаққа іргелес салады. Бұл амал азық өнімдерін тасымалдауда және оны сатып алуда артық шығындар жұмсамауға мүмкіндік береді.
Қыс мезгілінде өсіру. Қораны арасына жылу сақтайтын жабын салынған екі қабатты тақтайлардан жасайды, оның терезесі мен желдеткіші болуы керек. Мұндай жылы жабындар шатыр мен төбенің арасына да салынады. Қораға жылытқыш құралдар орнатып, электр жарығын жүргізеді. Қыста күн жылы кезде жылу сүйетін қырғауылдарды тор қораға, күн көзіне шығаруға болады, алайда сарай есігі үнемі ашық болуы керек, өйткені қай жерде ыңғайлы болатынын құстардың өздері таңдайды.
Жемдерді түрлі топтарға бөледі, дәнді: жүгері, сұлы, арпа, бұршақты, шөпті: көк шөп (жоңышқа, беде, бұршақ, жас қалақай). Көк шөпті қырғауылдарға жаңадан шабылған жас күйінде, ұнтақтап немесе басқа жеммен араластырып, сулы быламық ретінде беру қажет. Жас шөпті жеке жем салғышқа салып та беруге болады. Қырғауыл балапандарының әр басы күн сайын 5-15 гр. жас шөп жесе, ересек қырғауылдар - 20-30 гр тұтынады.
Жас шөп каротиннің, түрлі дәрумендердің, көбіне ақуыздың қайнар көзі болып табылады. Құстардың балапандарына мал жемдері ерекше қажет. Құстардың азығы үшін ұйыған сүт, ірімшік, қаймағы алынған сүт, ацидофильді сүт секілді сүт тағамдары да пайдаланылады. Балықты, балық ұнын алдын ала қайнатып, ұнтақтап береді.
Мысыр тауығы жем талғамайды, бірақ олардың спецификалық ерекшеліктерін және сұраныстарын ескеру керек. Ересек мысыр тауығы үшін негізгі азық мөлшері 130-150г. құрама жемнен немесе аралас бидайдан (тары, үгітілген жүгері, жом) тұрады. Бұдан бөлек, туралған шөп пен көкөніс сабақтары түріндегі жасыл жем де жеуі тиіс. Азық мөлшеріндегі астық жемін түрлі үстелден қалған (піскен картоп, ботқа және т.б.) тамақ қалдықтарымен алмастыруға болады: наубайшы ашытқысынан шыққан және т.б. Ересек мысыр тауықтарына күніне үш рет жем береді: таңертең сағат 7-8-де, түскі сағат 12-14-те және кешке сағат 18-19-да. Суды астауға құйған жөн, тауықтардағы секілді оны күніне үш рет ауыстыру керек. Қыста 5°С температурадан төмен болмайтын, күн шығып тұрған уақытта оларды аулаға серуендеуге шығару қажет. Ал күн суық кезде көп уақытқа болмаса да, бірақ күн сайын құс қораны желдету барысында мысыр тауықтарын дәлізге немесе галереяға шығарып тұрған орынды.
Күрке тауықтардың салмағын арттыру үшін оларға ақуызды тағамдар көбірек қажет. Қыс мезгілінде 3 рет, ал көктем айларында 4-5 рет жем беру керек. Тамақтану рационында дәнді-дақылдар әр күрке тауыққа 250-300г-нан келуі тиіс.
Жем беру шырынды (картоп, қызылша, орамжапырақ, асқабақ, әр түрлі көк жемдер мен сүрленген шөп), дәруменді қоспалар (шикі сәбіз, асқабақ, бұршақ шөптері, шөптің және қылқан жапырақтың ұны) және дәнді дақылды азық (арпа, жүгері, тары, бидай кебегі) болып үшке бөлінеді.
Жаз мезгілінде күрке тауықтарға жем беру оңайлатылады. Егер құс жайылымда болса, онда ол әртүрлі көк шөптерді, жәндіктерді және т.б. өзі тауып жейді. Егер жайылымға шығару мүмкіндігі болмаса, арнайы алаңдар жасап, оларды жем беру ақырларымен, суару науаларымен, көлеңке қалқалармен жабдықтап, алаңға шөп сеуіп қояды. Қыста сыртқа шығаратын алаңды қардан тазартып, сабан төсейді және уыстап жем шашады. Жемді құстар оны іздеп үнемі қозғалыста болсын деп уыстап шашады. Егер сырттағы температура -10°С-ден төмен болса, онда құстарды сыртқа шығармайды.
Тауықтарды көбейтуді олардың ұрғашыларын жұмыртқаға 27-30 күн бастыру арқылы немесе жұмыртқаларды пайдалана отырып инкубаторда да жүзеге асыруға болады. Егер көбейтудің бастапқы кезеңінде инкубаторлық станциялар мен құс фабрикаларынан бір тәулік болған балапандарды алсаңыз, қиындықтар да аз болады. Немесе оларды инкубациялық жолмен де өсіруге болады.
1.2. Тауықты және тауық балапанын азықтандыру
Қазақстан өңірлері бойынша ең негізгі фактор болып тауық тұқымындағы асыл тұқымдыларды көбейтумен бірге оларды азықпен қамтамасыз ету де қоса қарастырылуға тиіс. Осы факторды алға тарқанда, шаруаның жағдайы жай ғана нашар емес, өте нашар деп танылады. Себебі, Қостанай облысындағы аграрлық сала бұрын құс өсіретін кәсіпорындарға құрама жемнің негізгі бөлімі ретінде арпа, жем жеткізіп отырған. Қазіргі уақытта облыстағы егіс далаларында аталмыш дақылдың мөлшері жоқтың қасы, барлық шаруалар бидай өсірумен айналысуда. Ол түсінікті де, бидай бағасы қазіргі уақытта шарықтап тұр, ал арпа, сұлы дақылдары тиімсіз өнім ретінде көлеңкеде қалды. Ол сауда-саттықта да, егістікте де тиімсіз болып қалды. Осы себепті Қостанайлық құс өсірушілер көрші Солтүстік Қазақстан облысының кәсіпкерлерімен арпа жеткізу үшін келісімдерге отырады. Солтүстік Қазақстан облысы бұл дақылдарды өздерінің егіс даласынан тысқары қалдырған жоқ. Ол жақтан дақылды жеткізу темір жол арқылы жүзеге асырылады. Бұл жүкті түсіріп алушы үшін біршама қымбатқа түсетін тасымалдау жолы. Оның салдары, әрине, өнімнің өзіндік құнының жоғарылауына ықпал етеді.
Биологиялық толық сапалы белок ендіру жағынан мекиендер алдыңғы орында түр. Жылына 250 жұмыртқа салатын мекиен өзінің тірілей салмағының әр 1 килограмына 875, ал 5000 кг сүт сауылатын сиыр -- небәрі 275 г белок өндіреді екен. Тауық жұмыртқасы 58 процент белоктан (ақзат) 32 процент жұмыртқа сарысынан және 10 процент жұмыртқа қабығынан тұрады. Жұмыртқаның жалпы 100 граммының қуаттылығы 640кДж. Берілетін азық мөлшері мекиендердін, тірілей салмағына, өсіру жағдайларына байланысты. Мысалы, торда өсірілген мекиендер көп қимылдамайтындықтан, энергияны да аз шығындайды. Мысалы, салмағы 2,0 килограмдық мекиенге торда ұстаса -- 0,737, еденде ұстаса -- 0,804МДЖ алмасу энергиясы қажет. Ал тауықтардың жалпы энергияға мұқтаждығы жұмыртқалағыштығына байланысты -- 2 килограмдық мекиенге жұмыртқалағыштығы 50 процент болса -- 1,060, 70 процент болса -- 1,190 МДЖ алмасу энергиясы қажет. Еденде өсірілген мекиендердің мұқтаждығы 5 -- 8 процент жоғары болады.
Осы мұқтаждықты қамтамасыз ету үшін мекиендер - өздерінін, физиологиялық мүмкіндігі бойынша жей алатын 120 -- 130 г құрама жемімен қажетті энергия қорын сіңіруі керек. Жоғары өнімді құс шаруашылығында алмасу энергиясының деңгейін көтеру үшін жемге азықтық майлар қосады.
Азықтық энергия деңгейімен қатар мекиендерді жеткілікті келемде жұмыртқа ағын түзуге жұмсалатын бағалы протеинмен қамтамасыз ету қажет. Тіршілік мұқтаждығына мекиеннін, әр 1кг тірілей салмағына 3 г, ал 100 г жұмыртқа түзуіне -- соған қосымша 28 г протеин керек.
Мекиеннің протеинге мұқтаждығы жасына және жұмыртқалағыштығына байланысты өзгереді. Осыған сәйкес тауықты азықтандыруды бірнеше кезеңге бөледі: 1-ші кезең 20 -- 40 апталығында жұмыртқалағыштығы 80 -- 85 процент кезінде азықтағы шикі протеин мөлшері 17 процент, 2-ші кезең 20 -- 40 аптадан асып, жұмыртқалағыштығы 70 -- 75 процент болғанда -- 15 процент, 3-ші кезең -- одан сақайып жұмыртқалағыштығы 65 процентке түскенде -- 12 процент болады. Тауықтың тәулігіне жеген құрама жемінің қуаттылығы 1,130МДЖ алмасу энергиясына теңелсе, оның құрғақ затында 0,90 процент аргинин, 0,75 лизин, 0,60 процент метионин мен цистин, 0,17 процент триптофан болу қажет. Азығында күкіртті амин қышқылдары жетіспесе торда өсірілген жас мекиендер мен балапандар арасында қауырсынын, жұмыртқасын және бірін-бірі шоқып жеп қоюшылық жиі орын алады. Оған жол бермес үшін азыққа 3 -- 5 процент көлемінде гидролизделінген қауырсын ұнын, 2 процент ас тұзын қосып, суды көп ішкізеді. Рационға клетчаткаға бай азықтар енгізеді. Рационның аминқышқылдық құрамын жақсарту үшін рационды жануар тектес азықтармен (балық, ет, ет-сүйек ұнымен), ашытқылармен, азықтық аминқышқылдық қосындылармен, соя шротымен байытады.
Мекиендердің фосфорға мұқтаждығы құрама жем салмағының 0,7 процентіндей. Сондықтан жоғары өнімді мекиендер азығын фосфордың қосындыларымен де байытқан жөн.
Жұмыртқамен құс денесінен көптеген микроэлементтер шығарылады. Азықта марганец пен мырыш жетіспесе, олардың жұмыртқадағы деңгейі төмендеп, соның әсерінен жұмыртқадағы ұрық нашар дамиды. Басқа микроэлементтерден мекиендердің организміндегі алмасу барысын жеделдететін қалқан безінін, гормондарын түзуге қатынасын иодтың маңызы зор. Құрама жемнің әр 1 килограмында 0,35 -- 0,45мг иод болуы керек.
Құрама жемдегі темір мен мыс мөлшері әдетте мекиендер мұқтаждығына жеткілікті. Сонда да микроэлементтер жетіспеушілікке жол бермеу үшін заводтарда дайындалатын толық рационды мекиендер жемінің әр 1 тоннасына 10 г темір, 50 г марганец, 60 г мырыш, 2,5 г мыс, 1 г кобальт, 0,7 г иод қосады.Мекиендердің жоғары жұмыртқалағыштығын қамтамасыз ету үшін азықтармен барлық витаминдер жеткізілуі шарт. Жұмыртқа арықтануына В витамині әсер етеді. Мекиендердің минералдық алмасуына, жұмыртқа қабығының мықтылығына, балапандар шығымына Д3 витамині күшті әсер етеді. Оның жетіспеушілігінен сақтандыру үшін құсты әрдайым ультракүлгін сәулелермен сәулелендіріп түру қажет.Энергиямен қанықтыру үшін азықтық маймен (3-4 процент) сапасын жоғарылату үшін барлық биологиялық әсерлі қосындылармен, ал олар тотықпай ұзақ сақталуы үшін антиоксидданттармен байытылады. Құс құрама жеміне 0,3 процентке дейін ірі құм қосылады.
Сақа тауық құрама жеміне жас еттік бағыттағы мекиендерді 147 күндігінен бастап үйретеді де, 180 күндігінде жұмыртқалағыштығы -- 30 -- 40 процент болған кезде толық кешіреді. Дұрыс азықтандырып, өсірген бөлмеде жарық тәртібін сақтаса олар 10 ай бойы қауырсынын тастап, түлемей жұмыртқалайды.
ІІ. Құс фабрикаларында ауыл шаруашылық құстарды
азықтандыруды межелеу
2.1 Құс азықтандыру мөлшері мен мерзімдік азық үлесі
Теориялық және тәжірибелік жолмен мекиен тауықтың күніне әр 1 кг тірілей салмағына 1,56 протеин немесе 250 мл азот, 0,15 күкірт бар амин қышқылдарын, 0,05 лизин жұмсайтыны дәлелденді.
1 г салмақ қосу үшін рта есеппен 0,4-0,5 г азықтық протеин, 0,2г лизин, 0,01г күкірт бар амин қышқылы (жем құрамында 18% протеин болғанда амин қышқылының сіңімділігі 85% ) қажет. 1г жұмыртқа бөлігі қалыптасу үшін 1385 мг азықтық немесе 120 мг қорытылатын протеин керек. Сондықтан 1 дана жұмыртқамен бірге құс ағзасынан 7 г протеин, 0,24 г метионин, 0,17 цистин, 0,24 г лизин сыртқа шығып отырады. Осыған орай құстың физиологиялық қажеттілігін қамтамасыз етіп отыру да керек.
Амин қышқылдарының мөлшерін анықтап, тұрақтатқанда олардың витаминдермен қарым-қатынасы есептеліп отырады.
Мысалы, құрама жемде никотин қышқылы да аз болса құстың триптофанға деген қажеті өседі. Себебі құс ағзасында никотинамил қалыптасуына триптофан қажет. [2]
Кальций және фосфорды мөлшерлеу. Құрама жемнің негізгі қоспаларындағы кальций, фосфор, натрий құс қажетін физиологиялық тұрғыдан толық қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан әр уақыттта микро және макроэлементтер бар қоспалар беріп отырады.
Әсіресе өсіп келе жатқан ет бағытындағы құсқа кальций (Са) және фосфор (Р) жетіспейді.
Олардың тезірек өсуіне бағытталған сұрыптау нәтижесінде құс сүйегінің өсу жылдамдығы бұлшық еттерінің өсуінен әлдеқайда төмен болып қалған.
Құс сүйектерінің өсу жылдмадығын тездетіп, аяқатрындағы кемістіктерді азайту үшін рациондағы кальций мен фосфордың мөлшері балапандарға жеткілікті, олардың ара қатынасы 2:1 болуы керек (яғни 1,2 г Са және 0,6 г Р). Негізінде жем құрамына бұл элементтерді минералдық қоспа ретінде қосып отырады. Са (кальций) көзі ретінде бақалшық, әк, тас пайдаланылуда. Жем құрамында бор 3%-дан артық болса, жем дәмін нашарлатады да, желінуі төмендейді.
Жетіспеген фосфорды азықтық фосфат беру жолымен толтыруға болады. Құс азықтандырғанда кальций және фосфоры бар, фтордан тазаланған кальций фосфаты беріледі.
Құс шаруашылығында пайдаланатын фосфор көзі оның пайдаланылу мөлшеріне әрі жеңілдігіне қарай, мына ретпен орналасады: алдымен монокальций (біркальций), дикальций (екікальций) фосфаттарында - 100%, одан кейін балық ұнында - 98%, содан соң сүйек ұны - 96%, ет-сүйек ұны және азықтық ашытқыда -90%, үшкальций фосфатта - 86%, күнжаралар мен шөп ұнында - 50%, дәнді дақылдарда - 36%. [4]
Витаминдер мен микроэлменттерді мөлшерлеу. Витаминдер мен микроэлементтер құс үшін өте қажет заттар қатарына жатады. Егер ол құс ағзасында жетіспесе, құстың өсуі төмендейді, жұмыртқалағыштығы азаяды, ауруға қарсыласу қабілеті нашарлайды, зат алмасу процесі бұзылады.
Рациондағы А витамині мөлшерінің өсуі тауықтың жұмыртқалағыштығына әсерін тигізбегенмен, жұмыртқаның инкубациялық сапасын жақсартады. Сондықтан құсқа А витаминінің жеткілікті екенін білу үшін, оның жұмыртқадағы мөлшерін анықтаса жеткілікті. 1 г сарыуызда 6-10 мкг А витамині болу керек.Сақа құстарға Д3 витаминінің жеткілікті екендігін жұмыртқа қабығының қалыңдығына қарап білуге болады. Мысалы, тауық жұмыртқа қабығының қалыңдығы 330 нм, күркетауық жұмырқасы қабығының қалыңдығы - 460 нм, үйректің бұл көрсеткіші - 380 нм.
Құс ағзасындағы минерал алмасуын сүйектегі күл, кальций, фосфор мөлшеріне қарап бағалайды. Үйрек, тауық, күркетауықтардың ортан жілігінде 54-62% күл, 20-25% кальций, 8-12% фосфор болады. Бұлардың мөлшерлері 15-20% азайып кетсе, ол құстың минералдық азықпен Д3 витаминін жеткіліксіз қабылдайтындығын көрсетеді.
А және Д витаминдерінің мөлшері халықаралық өлшеммен (ХӨ), ал қалғандары микрограммен немесе милиграммен өлшенеді. Бұлардың жалпы мөлшерін анықтау үшін, 1 ХӨ осы витаминнің 0,3 мкг - ына (ретинол) немесе 0,344 мкг А - ацетат витаминіне не болмаса 0,566 мкг А - пальмитат витаминіне тең болу керек.
Сондай - ақ 1 ХӨ -де А витамині 1 кг каротиноидке немесе 0,6 млг в - каротинге тең болады.
Д2 немесе Д3 витаминінің 1 ХӨ 0,025 мкг, ал 1 мкг - ы 40 ХӨ -ге тең. Д3 витаминінің күштілігі Д2витаминінен 30 рет жоғары.
Е витаминінің 1 ХӨ осы элементтің 1мг - на тең.
Құрама жемді микроэлементтермен толықтыру үшін оған есептеу коэффициентін пайдаланып, микроэлемент тұздарын қосады. [4]
Ферменттер пайдалану. Құсқа жануарлар қалдықтарынан дайындалған мал азығының жетіспеуіне орай, өсімдіктен дайындалған, құрамында целлюлоза мен көмірсутегі көп жемді көбірек береді. құс жейтін жүгері, арпа, сұлы, бидай, кебекте бета глюкан бар. Оларды құс тиімді пайдланбайды.Жемде қиын ыдырайтын қоспалар 5 пайыздан 25 пайызға дейін болғанда ( балапанға арпа - 10%, тауыққа - 25%, қарабидай - 5%, күнбағыс күнжарасы - 10%, сұлы т.б. қоспалар) ферменттер қосу керек.Ферменттік қоспалардың (премикс) пайдалылығы, егер ол арпаның құрамында болса, құс жемді қорытқан кезде ерекше байқалады. Сондықтан премикстер мен кейбір ферменттік препараттарды жемге біртіндеп қосу керек.Көпшілік ферменттік препараттардың тез әсер ететін қабілеті жоғары болғандықтан жемге аз - аздан қосады. Ферменттік препараттардың жемге қосу мөлшерін анықтар алдында құрама жем құрамын мұқият анықтап алған жөн.
2.2 Антибиотиктерді мөлшерлеу және пайдалану
Жем құрамында өте қиын ыдырайтын қоспалар мөлшері аз болса, препаратты да өте аз қосады. Ал егер жем құрамында қиын ыдырайтын қоспалар көп болса, онда тұқымдық балапанның салмағын, бройлердің өсу жылдамдығын, мекиен - тауықтың жұмыртқалағыштығын қатал қадағалап отыруға тура келеді.
Әлем құс өсірушілері антибиотикті жаңа әдіспен пайдаланады. Олардың әсер етуі де әртүрлі.
Мәселен біреулері ағзаның сақтау қабілетін күшейтеді, ал енді біреулері өсімталдығын арттырады, қорыта айтқанда құс өнімділігін арттырып, бір мөлшер өнімге жұмсалатын жем шығынын азайтады.
Құсқа тотыққан майлары көп азық қоспаларын берсе, олардың өнімділігіне, көбею қасиетіне, денсаулығына теріс әсер етеді. Соның әсерінен тауық балапаны аурушаң болып, жүйке қызметтері бұзылады, тауық эмбриондары азғындайды, тауықтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық технникалық университеті
Биотехнология, мал және балық
шаруашылығы кафедрасы
Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру пәнінен
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Жас құстарға нормаланған жүйеде азықтандыру ерекшеліктері
Орындаған:
Тексерген:
Орал, 2015ж.
Мазмұны
I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
І. Құс шаруашылығы және құстарды азықтандыру
1.1. Құстарды азықпен қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.2. Тауықты және тауық балапанын азықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
ІІ. Құс фабрикаларында ауыл шаруашылық құстардыазықтандыруды межелеу
2.1 Құс азықтандыру мөлшері мен мерзімдік азық үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... 15
2.2 Антибиотиктерді мөлшерлеу және пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...17
2.3 Дәнді, витаминді, шырынды және қосымша азықтар ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.4. Бройлер балапандарына азық беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.5 Құс рациондарындағы қуат көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.6 Азық сапасына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 8
2.7 Азықтарды азықтандыруға әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
3 Есеп бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Қолданған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
I. Кіріспе
Жануарлардың өнімділігінің 60% оларды азықтандыруда, оның теңгерімділігінен, рациондағы қуат, ақуыз, минералдық заттар мен дәрумендердің мөлшеріне, азықтың сапасына байланысты болады.
Азық малшаруашылық өнімділігінің өз құндылығының құрылымында жоғары меншікті салмақ алады, сондықтан олардың сапасын жақсартуға өнімнің бірлігіне қоректі заттардың шығынын төмендету үшін алғашқы деңгейлі көңіл аудару керек. Жануарлардан максималды, экономикалық жағынан ақтайтын өнімділік алу үшін оларды қоректік заттармен, дәрумен, макро-микроэлемент пен негізгі азық және азық қоспамен бірге ағзаға келетін биологиялық активті заттардың қажеттілігін қанағаттандыру керек. Одан басқа, рацион жануарлар үшін тартымды болу керек, олар азықты тәбетпен жеуі тиіс, яғни рацион азықтары белгілі бір дәмді артықшылығы, консентенциясы, температурасы, ұсақтау белгілі өлшемі және т.б. болуы қажет. Азық алынатын өнімділікке ықпал етеді, сондықтан өнімділік бірлігіне азықтың минималды мөлшерімен шығымына сапалы өнімді алуға мүмкіндік беретін рациондағы азықтың оптимальды қатынасы қажет.
Азықтық базаны табиғи-климаттық зона бойынша табиғи және мәдени өсімдік қауымын рационалды пайдаланып нығайту, дайындаудың прогрессивті әдістерін пайдалану, консервілеудің әдістеріннің қалыптасуын, азықтандыру алдындағы дайындық пен азықты сақтаудың-негізгі маңызды міндеттер болып табылады, оларды біздің елдің мал шаруашылығының дамуында шешу керек.
Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру ғылымының қазіргі даму деңгейі клеткалық деңгейде болатын ас қорыту физиалогиясына, зат алмасу болатын биохимиялық үрдістер. Азықты тиімді пайдалануға, денсаулықты сақтауға, өнімділіктің жоғары деңгейін алуға және кәдімгі өнімділік қасиетін сақтауға бағытталған.
Құс шаруашылығы -- бағалы құс еті және жұмыртқамен, қауырсынмен қамтамасыз ететін шаруашылық саласы.
Жоғары сапалы толық рациондармен азықтандырғанда тауық мекиендері жылына 240 -- 280 жұмыртқа береді, әр 1000 жұмыртқаға -- 1,5-1,7ц азық өлшемі жұмсалады. Тор ішінде өсірілген ет бағытындағы балапандар 49 -- 57 күнде 1,5 -- 1,7 кг тірілей салмақ тартып, әр 1кг қосымша салмаққа 1,9 -- 2,4 кг құрама жем жұмсалады. Өзінің тәуліктік салмағын өмірінің алғашқы 50 күнінде тауық және үйрек балапандары -- 40 -- 45 есе, қаз бен күрке тауық балапандары 30 -- 35 есе өсіріп, адам тағамына қажетті бағалы да дәмді ет береді.
Толық рациондық құрама жемге қосылатын премикстардағы микроэлементтердің тұздары құсты қажетті биогендік микроэлементтермен (темір, мыс, мырыш, марганец, кобальт, иод) қамтамасыз етеді.
Құс өсіру ауылшаруашылығындағы ең жылдам өсіп жетілетін салалардың бірі, ол елдің азық-түлік ресурстарын тиімді әрі тез толтырып отыруға үлкен мүмкіндіктер береді. Реформалау жылдарында құс өндірісінің дамуына кедергі келтірген көптеген кертартпа жағдайлар орын алған болатын.
Бройлер етін өндіруде кедергі болатын негізгі себептердің бірі - оның бәсекеге қабілетті емес бағасы болып табылады. Жоғары баға отандық өнімдердің өзіндік құнының жоғары болуынан туындайды. Одан өзге шеттен импортталатын тауар бағасының арзан болуы, окорочка түрінде келетін өнімдерді баса алмауы да себеп. Бұл құс өсіру өндірісін дамытуға ғана кедергі келтіріп қоймай, бүкіл мал өсіру саласына қауіп төндіреді.
Ауылшаруашылығы құстарына тауықтар, күрке тауықтар, үйректер, қаздар, мысыр тауықтар жатады. Еліміздің құс шаруашылық өнеркәсібі үшін мәні зор құстар: тауық, үйрек, күрке тауық және қаз болып саналады. Ауылшаруашылығының басқадай жануарлары секілді құстар өзінің күрделі құрылымы мен биологиялық ерекшеліктерімен, сыртқы пішіні мен өнімділігі арқылы ерекше көзге түседі. Құстардың сырттай көрінісі біріне-бірі өте ұқсас, ұшуға бейімделгендіктен, олардың тұлғасы жинақы да, жұмыр болып келеді. Қоректену тәсілі және қимыл түрлеріне байланысты олардың дене мөлшері тұмсық пішіні мен басы, мойнының ұзын - қысқалылығы, қанаттары мен құйрығының пішіні, аяқтарының ұзындығы, саусақтарының пішіні түрліше нұсқаларда кездеседі.
Облыс комиссиясы бройлерлiк құс фабрикаларының iс жүзiндегi өндiрiстiк қуатына, материалдық-техникалық және азықтық базасына қарай бройлерлiк құс фабрикаларының субсидия алуға арналған өтiнiмдерiн қарайды және қарау қорытындылары бойынша облыстың ауыл шаруашылығы департаментiне (басқармасына) (бұдан әрi - департамент (басқарма) бройлерлiк құс фабрикаларының тiзiмiн және сатылған өз өндiруiндегi құс етi үшiн субсидиялар көлемiн ұсынады.
Курстық жұмыстың мақсаты - білімді тереңдету, азық технологиясы мен ауыл шаруашылық малдарын толыққанды азықтандырудың тәжірибесін оқып білу, бөлшектелген меже бойынша жануарларды азықтандыру практикалық ұйымдастыруда қалыптасатын жеке сұрақтарды зерттеу. Теориялық материялды, анықтамалық, оқу және басқа арнайы әдебиетті пайдалануды үйрену үшін белгілі тәжірибелік міндеттерді шешу.
Курстық жұмыстың міндеті - құстардың қоректену биологиясын, ғылыми-нақтыланған толыққанды азықтыруды ұйымдастыру жөнінде түсінік.
Әдебиетке шолу
А. Б. Байжұмановдеректеріне қарағанда құс азығына, жемге шаң түсіп, ұсақ топырақтар араласпаса ғана өте жоғары сапалы болады. Сондықтан да жем тартқанда желпіп алу керек. Сонда әлгіндей шаң, шөп-шалаңдар ұшып кетеді. Сақа құстарға дәнді дақылдардың тартылғандары (1,6-1,8 мм), балапандарға - орташа (0,9-1,5 мм) және өте ұсақ майдаланғандары (0,6-0,8 мм) беріледі. Майдаланған дәндерді жемнің басқа қоспаларымен араластырып берген дұрыс [1].
А.Б. Таңатаров, Ш.Ә. Әлпейісов, С.Т. Дабжанова (2005) зерттеулеріндебалапандарды тауықсыз шығарған кезде алдын ала лайықты орын дайындау қажет. Ең дұрысы - полиэтилен қаптамамен қапталған (төбесі мен алдынан басқа) тор. Жылыту үшін 250 Вт. лампаны қолданып, температураны 36°С-ден төмен түсірмеу қажет. Жем беретін ыдысын, су беру науасын және майда ойығы бар май шамды тордың суық жеріне орналастыру қажет. Төсенішті (ең дұрысы сабан немесе пішен) - күнделікті ауыстырып тұру қажет. 2-2,5 айдан кейін күрке тауық балапандарын құс қорасына ауыстыруға болады. Онда жел болмауы керек, жылытқыш шам қою қажет. [2]
А.Ә. Төреханов, Ш. Д. Даленов (2006) зерттеулеріне қарағанда тауық балапандарын алғашқы күндері ұсақтап туралған піскен жұмыртқалармен қоректендіреді. 5-10 күн аралығында азығына ұсақтап туралған ет, құмырсқа жұмыртқасын, жасыл пияз бен салат, тәтті ірімшік қосады. Оныншы күннен бастап өсіп қалған балапандар азығын қаймағы алынбаған сүтке араластырылған піскен картоп пен бидай кебегіне, буға піскен тарыға, бидайға, ұсақталған арпаға, ірімшікке, әртүрлі ас үй қалдықтарына, үстеме қосу керек болса әртүрлі көк шөптерге ауыстырады. Қаймағы алынбаған немесе алынған сүтті, жылы, бөлме температурасындағы суды (суға жұмыртқаның сарысын араластырып жіберсе пайдалы болады) 5-6 күннен бастап беруге болады.[3]
А.П.Колащников (1985) деректемелерінде бройлер етін өндіруде кедергі болатын негізгі себептердің бірі - оның бәсекеге қабілетті емес бағасы болып табылады. Жоғары баға отандық өнімдердің өзіндік құнының жоғары болуынан туындайды. Одан өзге шеттен импортталатын тауар бағасының арзан болуы, окорочка түрінде келетін өнімдерді баса алмауы да себеп. Бұл құс өсіру өндірісін дамытуға ғана кедергі келтіріп қоймай, бүкіл мал өсіру саласына қауіп төндіреді. Өйткені, импортталатын окорочка біздің өнімдерімізге қарағанда 4 есе арзан (кеден декларациясының құны 70 теңгеден, килограммына 270-280 теңгеден тиеді). Жұмыртқаны алып қарайтын болсақ, ол Ресейден ондығына 100 теңгеден жеткізіледі. Бұл салыстырмалы түрде, отандық өнімдеріміздің өзіндік құнынан 30 пайызға төмен. Осындай жағдайда құс еті мен жұмыртқасының басым бөлігі (70%) республикамыздан тыс елдерден импортталып жатқанда, отандық тауар өндірушілердің мүдделері қорғалмайды, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігіне қатер төнеді, өйткені азық-түлік қауіпсіздігінің деңгейі бар болғаны 25 пайыздан аса алмай отыр. Көптеген құс фабрикалары және құс өсіру шаруашылықтары техникалық жарақтандырылған. Дегенмен олардың біраз бөлігі тозығы жеткен жабдықтармен жұмыс істеуде. Көптеген құс фабрикалары (Алматы Құс, Ардагер, Ақнар қф, Оңтүстік Құс және т.б.) тіпті ең қиын кезеңдерде де қаржы мүмкіндіктерін қарастырып, қазіргі заманғы техникалық құралдармен жабдықтап, бәсекеге қабілетті құс өнімдерін шығарудан қалыспай келеді. Барлық жабдықтар мен қосымша агрегаттар түрлендірудің жоғары деңгейіне ие және олар шетелдік зауыттарда Германия, Голландия, Ресей, Украина сияқты елдерде шығарылады. Кешенді технология және түрлендірілген машиналар жұмысшылар еңбегінің өнімділігін екі есеге арттыруға мүмкіндік береді.[4]
Альпейсов Ш.А. (2001) мағлұматтары бойынша толық рациондық құрама жем жетіспеген жағдайда дәннің бір бөлігін бүтін шоқытып, 30 -- 50 процентін сақа құсқа көзі 3мм електен өткізілсе 35 проценттен (5мм болса 5 процент), ал балапандарға 5 -- 15 проценттен аспайтындай қалдық қалуын қадағалап ұнтақтайды. Көк және шырынды азықты балапандар мен тауыққа 2,5мм, үйрек, күркетауық, қаздарға 5 -- 10мм етіп турайды. [5]
Беркінбай Омархан (2008) көрсеткен мәліметтерінде азықты жегізу түріне байланысты құс азықтандыруды үш типке бөледі: Құрғақ, ылғалды және аралас. Ірі құс фабрикаларында механизациялауға ыңғайлы құрғақ тип қолданылады. Ылғалды типті шаруашылықтардың шағын фермаларында қолдануға болады. Ұнтақталған дәнді сумен, кек сүтпен, сүт сары суымен, сорпамен, ет және сүт қалдықтарымен, қанмен ылғалдандырып береді. Ылғалды ұнтақтармен қоса күніне 30 -- 40 процент көлемінде бүтін дән шоқытады. Оның өндірілген үштен бір бөлігін ертеңгілік, қалғанын құрғақ түрінде кешке береді. Шаруашылықтағы сәбіз, қызылша, сүрлем, ашытқы, картопты, көк балаусаны кұс азықтандыруда аралас әдіспен жұмсайды. [6]
Богданов Г.А. (1981) зерттеулерінде азықтық биологиялық бағалылығын көтеру үшін ашытқылауға болады. Ол үшін ұнтақталған азықтың әр 1 килограмына 10 -- 12 г келетіндей нан ашытқысын жылы (30°С) суда ерітіп, жүгері, сұлы және басқа да дән ұнтақтарынан тұратын ылғалданған (1 килограмы 1 л сумен) қосындыға құяды. 20 -- 30° жылылықта азық 6 сағатта ашытқыланады. Оның бір бөлігін басқа азықтың бес бөлігімен араластырып береді. Ашытқыланған азық протеинінің биологиялық толық бағалылығы жоғарылап, В тобының витаминдерімен байытылады, иісі, дәмі тартымды келеді. [7]
Боголюбский С.И. (1991) мағлұматтарында жануар тектес азықтарды, әсіресе сойыс қалдықтарын құсқа пісіріп, көк сүтті ұйытып берген жөн.Құсқа құрғақ азық таратқанда науа жиегінің биіктігі 4см жеткілікті болса, аралас азық бергенде 10см болуы қажет. Суаруға 2см биіктік жеткілікті. Күс азықты шоқып, ыңғайлы келсе тартып жейтіндіктен, оның бірқатары шашылады.[8]
Божко П.Е. (1967) деректемелірнде тауық балапанын есірудегі негізгі мақсат -- дұрыс нормалап азықтандырып, екі айда жұмыртқалағыш тұқым балапандарының салмағын 500 -- 600, еттік тұқымдардікін -- 1000 -- 11000 грамға жеткізу. Құрамы мен қоректілігі жан-жақты толықтырылған құрама жемді алғашқы аптада жұмыртқалағыш бағыттағылардың әр басына тәулігіне 7 -- 8, еттік бағыттағыларына 12 -- 15, 8 апталығында, сол ретпен, 55 -- 60 және 70 -- 80, 20 апталығында 80 -- 100 және 90 -- 120г жұмсайды.[9]
Громова А.В. (1971) зерттеулерінде алғашқы 7 -- 8 аптада құрама жем құрамындағы 30 -- 40 процент азық жүгерімен, одан кейін арпамен араластырылады. Олармен қоса балапандар құрама жеміне 30 -- 50 процент бидай, 3 -- 4 процент азықтық ашытқы, 2 -- 6 процент шөп ұны, 2 -- 6 процент ет-сүйек ұны. Құрама жемнің әр 10 г темір, 50 марганец, 50 г мырыш, 2,5 г мыс, 1 г кобальт, 0,7 г иод, 20 -- 10 г бациттранин, 2,5 г гризин қосады. Жетіле келе балапандар сақа тауықтарға берілетін азықтарға көшіріледі. Шаруашылық жағдайында оларға азықты қолдан дайындаса, алғашқы 3 -- 4 аптада ұнтақталған дәндерді елеп, қабығынан тазартып береді. Әлсіз балапандарға протеині аз (13 -- 14 %) диеталық жем қосындыларын сүт тағамдарына (құрғақ кек сүт, ірімшік, айран) негіздеп дайындайды.[10]
Калашников А.П. (1985) тәжірибелік зерттеулеріндеетті бройлер балапандарды энергияға қаныққан жоғары қоректі құрама жемдермен мейлінше тез бордақылап торда өсірілгенде 54 -- 56, еденде өсірілгенде 70 күндігінде сойып, етке өткізеді. [11]
Калашникова А.К., Клейманов А.К. (1985) деректеріне қарағанда тәулік бойындағы алғашқы төрт сағат (6, 8, 12 және 15-те) азықтандыруда оларға бір нормалық, ал кешкі бесіншіде (сағат 18-де) екі еселенген мөлшерде жаңа дайындалған құрама жем болады. Балапандар құрама жемін ұзақ 14 -- 30 күннен артық сақтауға болмайды. Өйткені оның құрамындағы көптеген витаминдер мен майлар тотығып, ыдырайды. Құрама жемнің желінуіне бройлер өсірілетін бөлмедегі жылу мен жарық, ылғалдылық режимдері ықпал етеді.[12]
Коган З.М. (1979) зерттеулеріне қарағанда өнеркәсіп үгінді және түйіршіктелген құрама жем өндіреді. Түйіршіктің шамасы олар арналып отырған құстың түрі мен жасына байланысты болады. Мысалы, түйіршіктердің шамасы балапандар үшін 2-3 мм, үйрек , күркетауық және қаз балапандары үшін 3-5, ересек тауықтар үшін 3-5, ал үйректер, күрке тауықтар мен қаздар үшін 5-7 мм болады. Түйіршіктелген құрама жемдерде қоректік заттар анағұрлым біркелкі үйлестіріледі. Сонымен бірге оларды қолдану еңбек өнімділігін арттыруға береді. Толық рационды құрама жем құстың барлық қоректік заттарға деген талабын қамтамасыз етеді. Сондай - ақ құрама жем концентраттары дайындалады, олар дәнмен бірге пайдалануға арналған. Мұндай құрама жемдерге, дәнге қарағанда протеиндер мен минералдық затгар көбірек болады. Сонымен бірге құрама жем өнеркәсібі белокты-витаминді- минералды қосымшалар да шығарады. Олар протеин, витаминдер мен минералды заттар мөлшері мол болатын азық қоспасынан тұрады. Белокты - витаминді-минералды қосымшаларға дәнді азықтар да үстемелеп қосылады - құс рационының құрғақ бөлігіндегі массаның тең жарымының төрттен біріне дейін үстеме қосылады. [13]
Кочиш И.И. (1992) деректемелерінде ферментті препаратгар немесе энзимдер- олар өсімдік және жануар клеткаларында синтезделіп, алмасу процесі кезінде аттардың өзіне тән ыдырауы мен синтезін қамтамасыз ететін белокты табиғаттағы күрделі органикалық қосылыстар. Ферменттер кофермент пен белоктан (апоферменттен) тұрады. [14]
О. Беркінбай, Б. Есжанов, Б. Ташенов, Г. Құлманова (2008) мағлұматтарына қарағанда Премикстер микроқосымшалардың құрама жемде біркелкі таралуы үшін премикстер дайындалады. Толықтырушылар ретінде жүгері балаусасын, бидай өркенін, қытай бұршақ шротьш және басқаларды пайдаланады. Жоғары сапалы премикстер алу үшін толықтырғыштар орташа дәрежеде үгітілген болуы тиіс. [15]
Н.Омарқожаев (1995) мағлұматтары бойынша құс фабрикаларында премиксті дайындау кезінде тұрақтандырғыш ретінде құрамында кем дегенде 75 пайыз құрғақ заты бар меласса, ал толықтырғыш ретінде - шрот, кұнжара немесе кез келген ұнтақталған дәнді дақылдар азығы пайдаланылады. Ашып кеткен мелассаны премикс дайындауға қолдануға болмайды. Ең жақсы толықтырғыш қытай бұршағы болып табылады. Егер шаруашылықта сантохин, бутилокситолуол немесе бутилоксианизол бар болса онда, премикске енгізер алдында барльқ майда еритін витаминдер тұрақтанады. Антиокислителдер май препаратгарына 0,2 пайыз көлемінде енгізіледі. Алайда мұндай премикспен дайындалған құрама жемді сақтауга болмайды.[16]
А.Дәрібаев (1994) зерттеулерінде премикстер микроэлементтерден жақсы дайындалады және оларды витаминді элементтерден белек сақтау керек. Өйткені тікелей байланысқан кезде микроэлементтер кейбір витаминдерді бүлдіреді. Мәселен, микроэлеменггермен бірге құрама жемге енгізілген тұрақтандырылмаған А витамині бір аптадан кейін толығымен бөлінеді, ал микроэлементтері жоқтары тек бір айдан кейін ғана бөлінеді. [17]
Н.Омарқожаев (1993) деректерінде "Аласталған" микроэлементтерден премикстер дайьшдалған кезде жақсы нәтижелер алынады. Бұл үшін де меласса, коллоидгер қолданылады. Олар микроэлементтердің ұсақ бөлшектерінің айналасында қорғаныш қабыршақтарын түзіп, оларды өзара бір-бірімен және құрама жемге енген витаминдермен байланысуынан сақтандырады. Микроэлементтердің бір бөлігіне мелассаның үш-төрт бөлігі, ал мелассаның бір белігіне микроэлементтермен бірге - толықтырғыштың бес бөлігі алынады.Мелассага ең соңына йод тузын енгізу ұсынылады. Өйткені басқа тұздармен химиялық реакцияғаі түспейді. [18]
Менькин В.К (2004) зерттеулерінде Премикстерді құрама жемге енғізерде баспалдақтап араластыруды қолдану қажет. ІІремикстердегі витаминді және минералды препараттардың мөлшерін құрама жемнің 1 тоннасына кем дегенде 10 кг премикс келетіндей етіп есептеген жен. Құрама жемдердегі премикстердің бірқалыпты таралыуы үшін шаруашылықгағыщ араластырғыштардың сапасына байланысты араластыру мерзімінің ұзақтығына аса зор мән беріледі. Көлденең шнекті араластырғыштарда бірқалыпты араласу шамамен 7 минуттан кейін, тік шнектерде - 15-20 минуттан кейін басталады. [19]
Петрухин И.В. (1989) мағлұматтарына қарағанда құсты қыс айларында А витаминімен қамтамасыз ету үшін қызыл сәбізбен қоректендіреді. 1 г қызыл сәбізде 60-100 мкг мөлшерінде каротин болады.[20]
Петухова Г.А., Емелина Н.Т., Крылова B.C., Мартяиов И.М., Антонова О.А. (1990) деректерінде Қант қызылшасы құстың ас қорыту органдарының қызметіне игі әсер етеді. Қызылшаны ара-тұра дәнмен ауыстыруға болатын көміртекті азық ретінде пайдаланады.[21]
Петухова Е.А., Бессербова Р.Ф., Халенова Л.Д., Антонова О.А. (1989) зерттеулерінде Картоп көміртегіне бай келеді. Онымен құсты шикідей де, пісірәп те азықтандыруға болады. Құстың балапанына картопты 10-күндігінен бере бастайды.[22]
Свиридова С.И. (1990) деректерінде сүрлемді құсқа арнайы дайындайды. Оның құрамына беде мен жоңышқаның көк балаусасын, меласаны, қызылшаны, қызыл сәбіз бен буландырылған картоп енгізеді. Сүрлемнің жекелеген компоненттерінің арақатынасы қолда бар шикізат мөлшеріне байланысты, бірақ сүрленетін массаның шамамен 10 пайызы сәбіз бен қызылша, 4-5 пайызы картоп болуы ұсынылады. Жақсы дайындалған сүрлемнің қош иісі, қышқылтым дәмі болады, онда 1,5 пайыздай сүт қышқылы, 3,5-4 пайыз протеин, 6-7 мкг каротин (1 г-да) мен 3 пайыздай клетчаткалар болады. Сүрлеммен азықтандырған кезде рациондағы қышқылдық және сілтілік элементтердің теңестірілуін қадағалау қажет. [23]
Сметиев С.И. (1978) зерттеулерінде Минералды азықтар. Құс рационына жекелеген макро және микроэлементтердің оны талап етуіне байланысты енгізіледі. Теңіз немесе өзен ұлу қбыршақтары, әк, бор және басқалар кальцийдің қайнар көзі болып табылады. Жеделдете жұмыртқалау кезінде мекиен тауықтарға жекелеген астаулармен осы азықтарды береді. Әйтпесе минералды азықтармен құсты шамадан тыс артық азықтандыруға болмайды. Өйткені мұндай жағдайда олардың тәбеті жойылып, жоғары өнімділігін қамтамасыз ететін басқадай азықтармен жеткілікті мөлшерде қоректене алмайды. [24]
Танатаров А.Б. (2005) деректерінде үш кальций фосфаттар - 30 пайызға жуық кальций мен 1,5 пайыз фосфор болады. Оны құсты қосымша қоректендіру үшін қолданылады.Сүйек ұнын күйдіріліп, ұнтақталған сүйектен дайындайды да, кальций мен фосфордың көзі ретінде пайдаланады. Сүйек ұнында да кейбір микроэлементтер болады. [25]
Танатаров А.Б. ( 2008) зерттеулерінде құсқа арналған құрама жемге микроэлементтерден - марганецті, кобальтті, йодты, темірді, мысты, мырышты қолайлы мөлшерде енгізді. Микроэлементтердің қосымшалары әсіресе, олар топырақта немесе азықтарда жетіспеген сәттерде тиімді болады. [26]
Тереходжаев Ж. М. (1985) мағлұматтары бойынша ас тұзын құс рационына, натриймен қамтамасыз ету үшін енгізеді.Синтетикалық амин қышқылдары. Оларды құс шаруашылығына, әсіресе, жануар тектес азығы жоқ рациондарға қолданады. [27]
Топорова Л.В. (2004) зерттеулерінде құрама жемдерді өнеркәсіп жергілікті жжем шөп ресурстарын ескере отырып, еліміздің әр түрлі аймақтарында арналып жасалған рецептер бойынша дайындайды. Құрама жемге қажетті барлық ингредиенттер құстарға белгіленген нормаларға сәйкес және олардың заттарға деген талабын қамтамасыз етерліктей мөлшер мен қатынастарда енеді. Құрама жем құрамына дән, күнжара, шроттар, балық пен ет-суйек ұны, минералды заттар, шөп ұны, микроэлементтер, витаминді препараттар , синтетикалық амин қышқылдары мен басқадай микроқосымшалар енеді.[28]
Төреханов А.Ә.,Жазылбеков Н.Ә., Кинеев М.А. ( 2006) мағлұматтарына қарағанда Ересек құстардың рационына қарабидайдф егін орағын аяқтағаннан кейін 2-3 ай өткен соң барып қосады, өйтпесе құс ішек ауруына шалдығуы мүмкін.[29]
Федровский (2002) деректерінде Қытай бұршақ (соя) өсімдік тектес протеинді бағалы азық. Амин қышқылдарының мөлшері жөнінен ол жануар тектес берекелі протеинге жақындай түседі. Құсты қытай бұршақ дәнімен антиферментті азықтарды залалсыздандырып, азық протеиндерін сіңіруді әлсірететін термиялық өңдеуден өткізгеннен кейін барып азықтандыруға болады. Құсты әлбетте қытай бұршақ күнжарасымен немесе шротпен азықтандырады.Бұршақ, мал азығы бұршақтар - өсімдік тектес протеиннің қайнар көздері. Ас бұршақта 20 пайызға дейін және одан да көп шикі протеин болады, ол лизинге бай келеді, сөйтіп ол осы алмастырылмайтын амин қышқылының көзі ретінде дән араластырылған азық қоспасына пайдалануы мүмкін. Ферменттер өздері әрекет ететін субстратқа сәйкес, оның атауының соңына "аза" деген сөзді қосьш атайды. Протеазалар протеинді амин қышқылына дейін, амилаза- крахмаяды глюкозаға дейін, целлюлозаны дисахаридгерге дейін ыдыратады. Ферменттердін әсерінен азықтағы қоректік заттар организмде қуатқа және пластикалық материалдарға айналады. [30]
І. Құс шаруашылығы және құстарды азықтандыру
1.1. Құстарды азықпен қамтамасыз ету
Құс шаруашылығы - мал шаруалығының жоғары сапалы мол өнім беретін ұтымды саласы. Қазіргі кезде үй құстарын өсіру кәсіптік негіз алып отыр. Осы заманғы құс фабрикасы деп - орталықтан жылу берілетін, электр жарығы мен жүзеге асырылатын жақсы жабдықталған үй-жай. Мұнда құстар арнаулы үйшіктерде күтіледі. Үйшіктердің қабырғасымен едені торланған және бірнеше қабатты болып келеді. Құстарды жемдеу күту кезеңдері толық механикаландырылған. Балапандар белгілі температурамен ылғалдылық сақталатын - инкубаторлардан шығады.
Құс өсіру ауылшаруашылығындағы ең жылдам өсіп жетілетін салалардың бірі, ол елдің азық-түлік ресурстарын тиімді әрі тез толтырып отыруға үлкен мүмкіндіктер береді. Реформалау жылдарында құс өндірісінің дамуына кедергі келтірген көптеген кертартпа жағдайлар орын алған болатын. Жекелеген құс фабрикаларында құс басының күрт төмендеп кетті, құстардың өнім бергіштігі төмендеп, көптеген құс фабрикалары мен мемлекеттік құс өсіру зауыттары өз жұмыстарын тоқтатуына мәжбүр болды. Құс фабрикаларын қайта қалпына келтіру және жетілдіру жұмыстарын жүргізуді қолға алу керек. Сервистік дайындау орталықтары желісін құру қажет, өткені құс етін өндірудегі нарықтың 80 пайызға жуығы жеке сектордың үлесіне тиесілі болып табылады.
Әлемдік тәжірибелерге қарайтын болсақ, құс өсіру жұмысының біздің елімізге ыңғайлы түрі - құс фабрикаларын салуда түрік моделі болып табылады. Осы модель пайда болған Түркияда құс фабрикасын диірмен кешендерінің жанына немесе сол аумаққа іргелес салады. Бұл амал азық өнімдерін тасымалдауда және оны сатып алуда артық шығындар жұмсамауға мүмкіндік береді.
Қыс мезгілінде өсіру. Қораны арасына жылу сақтайтын жабын салынған екі қабатты тақтайлардан жасайды, оның терезесі мен желдеткіші болуы керек. Мұндай жылы жабындар шатыр мен төбенің арасына да салынады. Қораға жылытқыш құралдар орнатып, электр жарығын жүргізеді. Қыста күн жылы кезде жылу сүйетін қырғауылдарды тор қораға, күн көзіне шығаруға болады, алайда сарай есігі үнемі ашық болуы керек, өйткені қай жерде ыңғайлы болатынын құстардың өздері таңдайды.
Жемдерді түрлі топтарға бөледі, дәнді: жүгері, сұлы, арпа, бұршақты, шөпті: көк шөп (жоңышқа, беде, бұршақ, жас қалақай). Көк шөпті қырғауылдарға жаңадан шабылған жас күйінде, ұнтақтап немесе басқа жеммен араластырып, сулы быламық ретінде беру қажет. Жас шөпті жеке жем салғышқа салып та беруге болады. Қырғауыл балапандарының әр басы күн сайын 5-15 гр. жас шөп жесе, ересек қырғауылдар - 20-30 гр тұтынады.
Жас шөп каротиннің, түрлі дәрумендердің, көбіне ақуыздың қайнар көзі болып табылады. Құстардың балапандарына мал жемдері ерекше қажет. Құстардың азығы үшін ұйыған сүт, ірімшік, қаймағы алынған сүт, ацидофильді сүт секілді сүт тағамдары да пайдаланылады. Балықты, балық ұнын алдын ала қайнатып, ұнтақтап береді.
Мысыр тауығы жем талғамайды, бірақ олардың спецификалық ерекшеліктерін және сұраныстарын ескеру керек. Ересек мысыр тауығы үшін негізгі азық мөлшері 130-150г. құрама жемнен немесе аралас бидайдан (тары, үгітілген жүгері, жом) тұрады. Бұдан бөлек, туралған шөп пен көкөніс сабақтары түріндегі жасыл жем де жеуі тиіс. Азық мөлшеріндегі астық жемін түрлі үстелден қалған (піскен картоп, ботқа және т.б.) тамақ қалдықтарымен алмастыруға болады: наубайшы ашытқысынан шыққан және т.б. Ересек мысыр тауықтарына күніне үш рет жем береді: таңертең сағат 7-8-де, түскі сағат 12-14-те және кешке сағат 18-19-да. Суды астауға құйған жөн, тауықтардағы секілді оны күніне үш рет ауыстыру керек. Қыста 5°С температурадан төмен болмайтын, күн шығып тұрған уақытта оларды аулаға серуендеуге шығару қажет. Ал күн суық кезде көп уақытқа болмаса да, бірақ күн сайын құс қораны желдету барысында мысыр тауықтарын дәлізге немесе галереяға шығарып тұрған орынды.
Күрке тауықтардың салмағын арттыру үшін оларға ақуызды тағамдар көбірек қажет. Қыс мезгілінде 3 рет, ал көктем айларында 4-5 рет жем беру керек. Тамақтану рационында дәнді-дақылдар әр күрке тауыққа 250-300г-нан келуі тиіс.
Жем беру шырынды (картоп, қызылша, орамжапырақ, асқабақ, әр түрлі көк жемдер мен сүрленген шөп), дәруменді қоспалар (шикі сәбіз, асқабақ, бұршақ шөптері, шөптің және қылқан жапырақтың ұны) және дәнді дақылды азық (арпа, жүгері, тары, бидай кебегі) болып үшке бөлінеді.
Жаз мезгілінде күрке тауықтарға жем беру оңайлатылады. Егер құс жайылымда болса, онда ол әртүрлі көк шөптерді, жәндіктерді және т.б. өзі тауып жейді. Егер жайылымға шығару мүмкіндігі болмаса, арнайы алаңдар жасап, оларды жем беру ақырларымен, суару науаларымен, көлеңке қалқалармен жабдықтап, алаңға шөп сеуіп қояды. Қыста сыртқа шығаратын алаңды қардан тазартып, сабан төсейді және уыстап жем шашады. Жемді құстар оны іздеп үнемі қозғалыста болсын деп уыстап шашады. Егер сырттағы температура -10°С-ден төмен болса, онда құстарды сыртқа шығармайды.
Тауықтарды көбейтуді олардың ұрғашыларын жұмыртқаға 27-30 күн бастыру арқылы немесе жұмыртқаларды пайдалана отырып инкубаторда да жүзеге асыруға болады. Егер көбейтудің бастапқы кезеңінде инкубаторлық станциялар мен құс фабрикаларынан бір тәулік болған балапандарды алсаңыз, қиындықтар да аз болады. Немесе оларды инкубациялық жолмен де өсіруге болады.
1.2. Тауықты және тауық балапанын азықтандыру
Қазақстан өңірлері бойынша ең негізгі фактор болып тауық тұқымындағы асыл тұқымдыларды көбейтумен бірге оларды азықпен қамтамасыз ету де қоса қарастырылуға тиіс. Осы факторды алға тарқанда, шаруаның жағдайы жай ғана нашар емес, өте нашар деп танылады. Себебі, Қостанай облысындағы аграрлық сала бұрын құс өсіретін кәсіпорындарға құрама жемнің негізгі бөлімі ретінде арпа, жем жеткізіп отырған. Қазіргі уақытта облыстағы егіс далаларында аталмыш дақылдың мөлшері жоқтың қасы, барлық шаруалар бидай өсірумен айналысуда. Ол түсінікті де, бидай бағасы қазіргі уақытта шарықтап тұр, ал арпа, сұлы дақылдары тиімсіз өнім ретінде көлеңкеде қалды. Ол сауда-саттықта да, егістікте де тиімсіз болып қалды. Осы себепті Қостанайлық құс өсірушілер көрші Солтүстік Қазақстан облысының кәсіпкерлерімен арпа жеткізу үшін келісімдерге отырады. Солтүстік Қазақстан облысы бұл дақылдарды өздерінің егіс даласынан тысқары қалдырған жоқ. Ол жақтан дақылды жеткізу темір жол арқылы жүзеге асырылады. Бұл жүкті түсіріп алушы үшін біршама қымбатқа түсетін тасымалдау жолы. Оның салдары, әрине, өнімнің өзіндік құнының жоғарылауына ықпал етеді.
Биологиялық толық сапалы белок ендіру жағынан мекиендер алдыңғы орында түр. Жылына 250 жұмыртқа салатын мекиен өзінің тірілей салмағының әр 1 килограмына 875, ал 5000 кг сүт сауылатын сиыр -- небәрі 275 г белок өндіреді екен. Тауық жұмыртқасы 58 процент белоктан (ақзат) 32 процент жұмыртқа сарысынан және 10 процент жұмыртқа қабығынан тұрады. Жұмыртқаның жалпы 100 граммының қуаттылығы 640кДж. Берілетін азық мөлшері мекиендердін, тірілей салмағына, өсіру жағдайларына байланысты. Мысалы, торда өсірілген мекиендер көп қимылдамайтындықтан, энергияны да аз шығындайды. Мысалы, салмағы 2,0 килограмдық мекиенге торда ұстаса -- 0,737, еденде ұстаса -- 0,804МДЖ алмасу энергиясы қажет. Ал тауықтардың жалпы энергияға мұқтаждығы жұмыртқалағыштығына байланысты -- 2 килограмдық мекиенге жұмыртқалағыштығы 50 процент болса -- 1,060, 70 процент болса -- 1,190 МДЖ алмасу энергиясы қажет. Еденде өсірілген мекиендердің мұқтаждығы 5 -- 8 процент жоғары болады.
Осы мұқтаждықты қамтамасыз ету үшін мекиендер - өздерінін, физиологиялық мүмкіндігі бойынша жей алатын 120 -- 130 г құрама жемімен қажетті энергия қорын сіңіруі керек. Жоғары өнімді құс шаруашылығында алмасу энергиясының деңгейін көтеру үшін жемге азықтық майлар қосады.
Азықтық энергия деңгейімен қатар мекиендерді жеткілікті келемде жұмыртқа ағын түзуге жұмсалатын бағалы протеинмен қамтамасыз ету қажет. Тіршілік мұқтаждығына мекиеннін, әр 1кг тірілей салмағына 3 г, ал 100 г жұмыртқа түзуіне -- соған қосымша 28 г протеин керек.
Мекиеннің протеинге мұқтаждығы жасына және жұмыртқалағыштығына байланысты өзгереді. Осыған сәйкес тауықты азықтандыруды бірнеше кезеңге бөледі: 1-ші кезең 20 -- 40 апталығында жұмыртқалағыштығы 80 -- 85 процент кезінде азықтағы шикі протеин мөлшері 17 процент, 2-ші кезең 20 -- 40 аптадан асып, жұмыртқалағыштығы 70 -- 75 процент болғанда -- 15 процент, 3-ші кезең -- одан сақайып жұмыртқалағыштығы 65 процентке түскенде -- 12 процент болады. Тауықтың тәулігіне жеген құрама жемінің қуаттылығы 1,130МДЖ алмасу энергиясына теңелсе, оның құрғақ затында 0,90 процент аргинин, 0,75 лизин, 0,60 процент метионин мен цистин, 0,17 процент триптофан болу қажет. Азығында күкіртті амин қышқылдары жетіспесе торда өсірілген жас мекиендер мен балапандар арасында қауырсынын, жұмыртқасын және бірін-бірі шоқып жеп қоюшылық жиі орын алады. Оған жол бермес үшін азыққа 3 -- 5 процент көлемінде гидролизделінген қауырсын ұнын, 2 процент ас тұзын қосып, суды көп ішкізеді. Рационға клетчаткаға бай азықтар енгізеді. Рационның аминқышқылдық құрамын жақсарту үшін рационды жануар тектес азықтармен (балық, ет, ет-сүйек ұнымен), ашытқылармен, азықтық аминқышқылдық қосындылармен, соя шротымен байытады.
Мекиендердің фосфорға мұқтаждығы құрама жем салмағының 0,7 процентіндей. Сондықтан жоғары өнімді мекиендер азығын фосфордың қосындыларымен де байытқан жөн.
Жұмыртқамен құс денесінен көптеген микроэлементтер шығарылады. Азықта марганец пен мырыш жетіспесе, олардың жұмыртқадағы деңгейі төмендеп, соның әсерінен жұмыртқадағы ұрық нашар дамиды. Басқа микроэлементтерден мекиендердің организміндегі алмасу барысын жеделдететін қалқан безінін, гормондарын түзуге қатынасын иодтың маңызы зор. Құрама жемнің әр 1 килограмында 0,35 -- 0,45мг иод болуы керек.
Құрама жемдегі темір мен мыс мөлшері әдетте мекиендер мұқтаждығына жеткілікті. Сонда да микроэлементтер жетіспеушілікке жол бермеу үшін заводтарда дайындалатын толық рационды мекиендер жемінің әр 1 тоннасына 10 г темір, 50 г марганец, 60 г мырыш, 2,5 г мыс, 1 г кобальт, 0,7 г иод қосады.Мекиендердің жоғары жұмыртқалағыштығын қамтамасыз ету үшін азықтармен барлық витаминдер жеткізілуі шарт. Жұмыртқа арықтануына В витамині әсер етеді. Мекиендердің минералдық алмасуына, жұмыртқа қабығының мықтылығына, балапандар шығымына Д3 витамині күшті әсер етеді. Оның жетіспеушілігінен сақтандыру үшін құсты әрдайым ультракүлгін сәулелермен сәулелендіріп түру қажет.Энергиямен қанықтыру үшін азықтық маймен (3-4 процент) сапасын жоғарылату үшін барлық биологиялық әсерлі қосындылармен, ал олар тотықпай ұзақ сақталуы үшін антиоксидданттармен байытылады. Құс құрама жеміне 0,3 процентке дейін ірі құм қосылады.
Сақа тауық құрама жеміне жас еттік бағыттағы мекиендерді 147 күндігінен бастап үйретеді де, 180 күндігінде жұмыртқалағыштығы -- 30 -- 40 процент болған кезде толық кешіреді. Дұрыс азықтандырып, өсірген бөлмеде жарық тәртібін сақтаса олар 10 ай бойы қауырсынын тастап, түлемей жұмыртқалайды.
ІІ. Құс фабрикаларында ауыл шаруашылық құстарды
азықтандыруды межелеу
2.1 Құс азықтандыру мөлшері мен мерзімдік азық үлесі
Теориялық және тәжірибелік жолмен мекиен тауықтың күніне әр 1 кг тірілей салмағына 1,56 протеин немесе 250 мл азот, 0,15 күкірт бар амин қышқылдарын, 0,05 лизин жұмсайтыны дәлелденді.
1 г салмақ қосу үшін рта есеппен 0,4-0,5 г азықтық протеин, 0,2г лизин, 0,01г күкірт бар амин қышқылы (жем құрамында 18% протеин болғанда амин қышқылының сіңімділігі 85% ) қажет. 1г жұмыртқа бөлігі қалыптасу үшін 1385 мг азықтық немесе 120 мг қорытылатын протеин керек. Сондықтан 1 дана жұмыртқамен бірге құс ағзасынан 7 г протеин, 0,24 г метионин, 0,17 цистин, 0,24 г лизин сыртқа шығып отырады. Осыған орай құстың физиологиялық қажеттілігін қамтамасыз етіп отыру да керек.
Амин қышқылдарының мөлшерін анықтап, тұрақтатқанда олардың витаминдермен қарым-қатынасы есептеліп отырады.
Мысалы, құрама жемде никотин қышқылы да аз болса құстың триптофанға деген қажеті өседі. Себебі құс ағзасында никотинамил қалыптасуына триптофан қажет. [2]
Кальций және фосфорды мөлшерлеу. Құрама жемнің негізгі қоспаларындағы кальций, фосфор, натрий құс қажетін физиологиялық тұрғыдан толық қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан әр уақыттта микро және макроэлементтер бар қоспалар беріп отырады.
Әсіресе өсіп келе жатқан ет бағытындағы құсқа кальций (Са) және фосфор (Р) жетіспейді.
Олардың тезірек өсуіне бағытталған сұрыптау нәтижесінде құс сүйегінің өсу жылдамдығы бұлшық еттерінің өсуінен әлдеқайда төмен болып қалған.
Құс сүйектерінің өсу жылдмадығын тездетіп, аяқатрындағы кемістіктерді азайту үшін рациондағы кальций мен фосфордың мөлшері балапандарға жеткілікті, олардың ара қатынасы 2:1 болуы керек (яғни 1,2 г Са және 0,6 г Р). Негізінде жем құрамына бұл элементтерді минералдық қоспа ретінде қосып отырады. Са (кальций) көзі ретінде бақалшық, әк, тас пайдаланылуда. Жем құрамында бор 3%-дан артық болса, жем дәмін нашарлатады да, желінуі төмендейді.
Жетіспеген фосфорды азықтық фосфат беру жолымен толтыруға болады. Құс азықтандырғанда кальций және фосфоры бар, фтордан тазаланған кальций фосфаты беріледі.
Құс шаруашылығында пайдаланатын фосфор көзі оның пайдаланылу мөлшеріне әрі жеңілдігіне қарай, мына ретпен орналасады: алдымен монокальций (біркальций), дикальций (екікальций) фосфаттарында - 100%, одан кейін балық ұнында - 98%, содан соң сүйек ұны - 96%, ет-сүйек ұны және азықтық ашытқыда -90%, үшкальций фосфатта - 86%, күнжаралар мен шөп ұнында - 50%, дәнді дақылдарда - 36%. [4]
Витаминдер мен микроэлменттерді мөлшерлеу. Витаминдер мен микроэлементтер құс үшін өте қажет заттар қатарына жатады. Егер ол құс ағзасында жетіспесе, құстың өсуі төмендейді, жұмыртқалағыштығы азаяды, ауруға қарсыласу қабілеті нашарлайды, зат алмасу процесі бұзылады.
Рациондағы А витамині мөлшерінің өсуі тауықтың жұмыртқалағыштығына әсерін тигізбегенмен, жұмыртқаның инкубациялық сапасын жақсартады. Сондықтан құсқа А витаминінің жеткілікті екенін білу үшін, оның жұмыртқадағы мөлшерін анықтаса жеткілікті. 1 г сарыуызда 6-10 мкг А витамині болу керек.Сақа құстарға Д3 витаминінің жеткілікті екендігін жұмыртқа қабығының қалыңдығына қарап білуге болады. Мысалы, тауық жұмыртқа қабығының қалыңдығы 330 нм, күркетауық жұмырқасы қабығының қалыңдығы - 460 нм, үйректің бұл көрсеткіші - 380 нм.
Құс ағзасындағы минерал алмасуын сүйектегі күл, кальций, фосфор мөлшеріне қарап бағалайды. Үйрек, тауық, күркетауықтардың ортан жілігінде 54-62% күл, 20-25% кальций, 8-12% фосфор болады. Бұлардың мөлшерлері 15-20% азайып кетсе, ол құстың минералдық азықпен Д3 витаминін жеткіліксіз қабылдайтындығын көрсетеді.
А және Д витаминдерінің мөлшері халықаралық өлшеммен (ХӨ), ал қалғандары микрограммен немесе милиграммен өлшенеді. Бұлардың жалпы мөлшерін анықтау үшін, 1 ХӨ осы витаминнің 0,3 мкг - ына (ретинол) немесе 0,344 мкг А - ацетат витаминіне не болмаса 0,566 мкг А - пальмитат витаминіне тең болу керек.
Сондай - ақ 1 ХӨ -де А витамині 1 кг каротиноидке немесе 0,6 млг в - каротинге тең болады.
Д2 немесе Д3 витаминінің 1 ХӨ 0,025 мкг, ал 1 мкг - ы 40 ХӨ -ге тең. Д3 витаминінің күштілігі Д2витаминінен 30 рет жоғары.
Е витаминінің 1 ХӨ осы элементтің 1мг - на тең.
Құрама жемді микроэлементтермен толықтыру үшін оған есептеу коэффициентін пайдаланып, микроэлемент тұздарын қосады. [4]
Ферменттер пайдалану. Құсқа жануарлар қалдықтарынан дайындалған мал азығының жетіспеуіне орай, өсімдіктен дайындалған, құрамында целлюлоза мен көмірсутегі көп жемді көбірек береді. құс жейтін жүгері, арпа, сұлы, бидай, кебекте бета глюкан бар. Оларды құс тиімді пайдланбайды.Жемде қиын ыдырайтын қоспалар 5 пайыздан 25 пайызға дейін болғанда ( балапанға арпа - 10%, тауыққа - 25%, қарабидай - 5%, күнбағыс күнжарасы - 10%, сұлы т.б. қоспалар) ферменттер қосу керек.Ферменттік қоспалардың (премикс) пайдалылығы, егер ол арпаның құрамында болса, құс жемді қорытқан кезде ерекше байқалады. Сондықтан премикстер мен кейбір ферменттік препараттарды жемге біртіндеп қосу керек.Көпшілік ферменттік препараттардың тез әсер ететін қабілеті жоғары болғандықтан жемге аз - аздан қосады. Ферменттік препараттардың жемге қосу мөлшерін анықтар алдында құрама жем құрамын мұқият анықтап алған жөн.
2.2 Антибиотиктерді мөлшерлеу және пайдалану
Жем құрамында өте қиын ыдырайтын қоспалар мөлшері аз болса, препаратты да өте аз қосады. Ал егер жем құрамында қиын ыдырайтын қоспалар көп болса, онда тұқымдық балапанның салмағын, бройлердің өсу жылдамдығын, мекиен - тауықтың жұмыртқалағыштығын қатал қадағалап отыруға тура келеді.
Әлем құс өсірушілері антибиотикті жаңа әдіспен пайдаланады. Олардың әсер етуі де әртүрлі.
Мәселен біреулері ағзаның сақтау қабілетін күшейтеді, ал енді біреулері өсімталдығын арттырады, қорыта айтқанда құс өнімділігін арттырып, бір мөлшер өнімге жұмсалатын жем шығынын азайтады.
Құсқа тотыққан майлары көп азық қоспаларын берсе, олардың өнімділігіне, көбею қасиетіне, денсаулығына теріс әсер етеді. Соның әсерінен тауық балапаны аурушаң болып, жүйке қызметтері бұзылады, тауық эмбриондары азғындайды, тауықтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz