Адам ағзасын сергітетін заттар

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

№6 Кәсіптік лицей

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Адам ағзасын сергітетін заттар

Орындаған: Қарес А.С.
Тексерген: Тажгулова С.М.

Орал, 2011
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Адам ағзасын сергітуші
сусындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
1.1. Шәйдің адам ағзасына пайдасы мен
зияны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .5
1.2. Кофенің
пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...14
1.3. Какаоның денсаулыққа пайдасы мен
зияны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..15
ІІ. Адам ағзасын сергітетін заттардың
отаны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...16
2.1. Шайдың
Отаны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 16
2.2. Кофенің
отаны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .21
2.3. Какао қайда пайда
болған ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .24
Кіріспе
Кез-келген адам тамақтанбай өмір сүре алмайды. Балаларының денсаулығы
мықты, жаны, тәні күшті де қайратты болып өсуі, өздерінің жұмыс қабілетін
сақтай отырып ұзақ жасауы үшін әрбір адам тиімді тамақтану тәртібін,
тағамдардың емдік қасиетін білуге тиіс. Өкінішке орай, үйде де, оқу
орындарында да, еңбек ұжымдарында да, емханаларда да адамдарды дұрыс
тамақтануға үйретпейді.
Тиімді тамақтану дегеніміз не? Тиімді тамақтану дегеніміз – жақсы
дайындалған, құрамында ағзаның дамуы мен қызмет атқаруы үшін қажетті алуан
түрлі тамақтық заттардың толық мөлшері бар тамақпен ағзаны дұрыс та
уақытылы жабдықтап отыру. Тиімді тамақтану дегеніміз – ағзаны оның құралуы
үшін құрылыс материалдарымен: белоктармен, минералды тұздармен,
липидтермен т.б. қажетті мөлшерде жабдықтау. Яғни, ағза мен тәндердің
үздіксіз жаңғырып отыруын, ағзаның жұмсаған қуатына тең қуаттың
(энергияның) ұдайы қосылып отыруын қамтамасыз ету.
Жұмысқа дейінгі Тоқ таңертеңгі ас. Онда күндік тамақтану құрамының
жалпы қуаттылығының 25 – 30 пайызы бар. 2. Жұмыс аралығындағы Жеңіл, екінші
таңертеңгі ас. Онда күндік тамақтану құрамының жалпы қуаттылығының 10 – 15
пайызы бар.
Жұмыстан соңғы Тойып ішер түскі ас. Онда күндік тамақтану құрамының
жалпы қуаттылығының 35 – 40 пайызы бар. 4. Салыстыра алғанда Жеңіл кешкі
ас. Онда күндік тамақтану құрамының жалпы қуаттылығының 15 -20 пайызы бар.
Таңертеңгі ас 9 – 10 сағат үзілістен кейінгі алғашқы тамақтану. Алда еңбек
қызметі күтіп тұр. Ас мәзірі мынандай болуға тиісті: көкөніс немесе жарма
гарнирі бар бір ет, немесе балық тағамы, бір стақан сүт, шай не кофе т.с.с.
Сәскелік ас жұмыстағы үзіліспен тұстас келеді. Ішілген тамақ оны
қорытуға көп күш түсірмейтіндей болуға тиіс. Әйтпесе, ағзаның жұмыс
қабілеті төмендеп кетеді. Сәскелік ас жеңіл болады: бутербродпен бір стақан
шай. Түскі ас жұмыс күнінің алғашқы жартысындағы сан алуан қуат шығынын
толтыратын маңызға ие. Оның тағамдық қуаттылығы күндік тағам құрамының
үштен бірінен асады. Түскі ас мәзірі: ыстық бірінші тағам – сорпа немесе
борщ, екіншіге – ет, балық немесе көкөніс тағамы, үшіншіге – тосап, кисель,
шырын. Түскі астың алдында тәбет ашу үшін винегрет, салат, не басытқы
жейді.
Жұмыс уақытында жеміс-жидекпен қоса, шәй, кофе немесе какао ішкен адам
ағзасын сергітуге көп пайдасын тигізеді.

І. Адам ағзасына пайдалы сусындар.
1. Шәйдің адам ағзасына пайдасы мен зияны

Шай — сергіткіш, жанды жадыратып, шөлді басатын сусын. Шайдың
құрамында 200-ге тарта биологиялық белсенді заттар бар. Олардың кейбірі
шайға сүт қосылған кезде еш пайда бермейді немесе кері әсер етуі де мүмкін.
Бұл мәселе төңірегінде үлкен, ауқымды зерттеулер жүргізілмеген. Сол себепті
де мамандардың арасында әр түрлі тұжырымдар бар. Шай адам ағзасының кейбір
мүшелері үшін пайдалы. Мысалы, көзге және ойлау жүйелеріне. Шай ішкен кезде
адамның ойлау жүйесі мен есте сақтауы азда болса артады, шығармашылық ой-
өріс оянады. Сондай-ақ, шай адамға психикалық ауыртпалықтар (депрессия)
түскен кездерде оны жеңілдетуге тырысады.
Егер шайды шамадан тыс қатты қою қылып ішсеңіз, онда ағзаға кері әсер
етеді. Оны шайды көп ішкен адамның сөзуар мылжың немесе сандырақтаған
бәдіктігінен білуге болады. Тек қана бұл емес, тағы денсаулыққа кері әсері
бар.
Шайдың пайдасы болғанымен, үлкен сақтықты қажет ететіні бар. Мысалы,
кей адамдар үшін шай ішпеген жақсы немесе күнделікті пайдаланатын сусындар
тізімінен алып тастағаны абзал. Жүкті әйелдер үшін шайды өте аз мөлшерде,
мүмкін болса, тіпті ішпегендері дұрыс. Шайдың құрамындағы кофеин іштегі
ұрықтың дамуына кері әсер етеді. Жапон зерттеушілерінің дерегі бойынша, 5
шыны аяқ қою шайдың құрамындағы кофеиннің мөлшері іштегі баланың салмағының
жетпей туылуына себеп бола алады екен.
Атеросклероз (артерияның созмалы ауруы) ауруымен ауыратындар мен қан
қысымы бар (гипертония) адамдар үшін қара шайды ішпеудің пайдасы мол.
Әсіресе, аурулары өршіп тұрған кездерде қара шай ішуге болмайды. Өйткені,
шайдың құрамындағы кофеин мен теофиллин науқас адамның орталық жүйке
жүйесіне кері әсерін тигізеді.
Ұйықысыздыққа тап болып, түнді ұйқысыз өткізетіндер үшін кешкі 18-ден
кейін шайды ішуге болмайды. Шайдың құрамындағы кофеин мен хош иісті заттар
ұйқыны қашырады.
Қою қара ыстық шай шөлді басадыдеген түсінік бар. Алайда, тек қана
шөлді басып қана пайдалы жағымен көрінбейді, сонымен қатар құрамындағы
теофиллин арқылы адамның дене температурасын арттырып жібереді.
Шайды қай кезде ішуге болмайды?
- Аш қарынға шай ішпеңіз. Ас қорыту жолындағы ішкі мүшелер шайдың
кесірінен зақымдануы мүмкін.
- Шайды өте ыстық кезінді ішуге болмайды. Ыстық шай ауыз бен
жұтқыншақты, ары қарайғы ас қорыту жолдарын күйдіреді.
- Шайды суып қалған күйінде ішуге болмайды. Ондай шайдың кесірінен
қақырық тұрып қалуы мүмкін.
- Шайды тым ащы қылып ішпеңіз. Ол денсаулыққа зиян. Егер түн уақыты
болса, ұйқыңыз келмей, басыңызды ауыртуы мүмкін.
- Дәрі-дәрмек қабылдаған кезде шай ішуші болмаңыз. Ол дәрінің күшін
жояды.
- Шайды тамақтан алдын немесе тамақтан кейін ішуге болмайды. Тамақ пен
шайдың арасы 20-30 минуттай болуы тиіс.
- Шай тұрып қалса, оны ішуге болмайды. Негізінде, шайлар демдегеннен
20-30 минуттай кейін өзінің құрамындағы заттарымен қышқылдану процесін
бастайды. Хош иісті заттар мен пайдалы деген құрамдас бөліктері (фенол,
липоид, эфир майы) жарамсыз болып қалады.
- Қайта-қайта демдеген шайдың пайдасы жоқ. Керсінше, зияны бар.
Алағашқы рет демдеген шайдағы пайдалызаттардың жартысына жуығын алсаңыз,
екінші рет демдегенде 30%, үшінші рет демдегенде 20%, ал одан кейінгісін де
10% пайдалы заттарды ала аласыз.
- Көп мөлшерде ішуге болмайды. Қара шайды көп пайдаланудың зияны бар.
Сондықтан, күнделікті қалыпты мөлшерді сақтаған жөн. Қалыпты мөлшер ашы
емес шайдың 4-5 шыныаяғы болады.
Көк шайдың пайдасы. Оның пайдасы мол. Көк шай адамды семіртпейді,
несеп бөлу мен жүрек бұлшық еттерінің қызметін күшейтеді, қан қысымын
төмендетеді, адам жанын сергітіп, сейілтеді. Көк шайда жан мен тәнді
жадырататын дәрумендер бай.Ол жүрек тамыр ауруларына, әсіресе, қан тасу мен
атеросклероз сырқатын емдеуге шипа. Адамдардың ерте қартаюына, әжімнің ерте
түсуіне ағзада дәрумендер мен микроэлементтердің аздығы басты себеп
екендігі белгілі. Ал көк шай құрамында поливитаминді бұл жағдайда
ынталандырушы құрал ретінде емдік, профилактикалық мақсаттарда сәтті
қолдануға мүмкіндік мол. Тұнба құрамында алколоидтер мен дәрумендер
болғандықтан, оның алкогольге қарсы күші де бар. Қытай, жапон елінде көк
шай жоғары бағаға ие.
Американдық зерттеушілер көк шайдың адам терісінің өліп бара жатқан
клеткаларын тірілтетінін анықтады. Көк шайдың құрамына кіретін полифенал
ДНК – ның өзгеруіне, рак ауруына ұшырататын радикалдармен күресуге бейімді
болып шықты. Сонымен қатар, полифеналдың сау клеткаларды қорғап, ісікті
жоятын қасиеті бар. Болашақта ғалымдар көк шайдан диабет пен тері ауруларын
емдейтін дәрі алмақшы. Таңертең ащы кофе ішуге үйренгенсіз бе? Оның жүрек
пен бауырға зиянды екенін білесіз бе? Егер оны шипалы сусынға ауыстырғыңыз
келсе, көк шайды таңдаңыз. Көк шайға бір бөлік лимон мен шай қасық бал
қоссаңыз, адамға мол күш-қуат беретін сусынның дайын болғаны. Көк шай жүйке
жүйесін тынықтырады. Ал кейбіреулер оны салмақ тастау үшін де ішеді.
Қандай кезде шай ішпейді? Шай ішу де өзіндік өнер болғандықтан, оны
ішетін, ішпейтін кездерді де білген жөн. Мамандардың, дәрігерлердің ақыл –
кеңесі бойынша, мынандай жағдайда шайды ішпейді:
1. Ашқарынға суық шай ішпейді. Себебі ол ішке түскен соң өт пен
асқазанды салқындатуы мүмкін. Керісінше, жылы және ыстық шай бойды
сергітіп, сананы сейілтеді. Суық шай бүкіл ағзаны тітіркендіреді.
2. Арнайы зерттеу қорытын-дысы бойынша, температурасы 62 градустан
жоғары шай ішу асқазанға зиян. Шайдың температурасы 56 градустан аспауы
қажет. Өте ыстық шайдың кеңірдекке, ас жолы мен асқа-занға зиянын тигізуі
мүмкін.
3. Қою шайда кофейн мен теин көп. Ондай шайды ішсе басты ауыртып,
ұйқыны қашырады. 4. Шайды ұзақ қайнатпайды. Олай жасаса, шайдың фенолы,
липоидтар мен эфирлік қоспала-ры өз – өзінен қышқылданып, шай тұнығы,
дәмінің сапасы, хош иісі төмендейді. Содан сі-ңімділік қасиеті нашарлайды.
Ұзақ қайнатылған тұнық шайда қоршаған ортаның әсерінен түсетін
микроорганизмдердің де мөлшері көп. Сол себепті мұндай шайды ішуге
болмайды.
5. Бірнеше рет қайнатылған шайды ішпейді. Үш - төрт рет қайнатқаннан
кейін шай жа- пырақтарынан ештеңе қалмай-ды. Бірінші қайнағанда шай
жапырақтарындағы пайдалы заттардың 50 пайызы, екінші қайнатқанда – 30
пайызы, үшінші қайнатқанда – 10 пайызы, төртінші қайнатқанда – 1-3 пайызы
ғана қалады. Одан әрі қайната берсеңіз, шай құрамындағы зиянды за-тардың
шығуы да мүмкін. Бұл – мамандардың қорытындысы.
6. Тағамның алдында шай ішпейді. Ондай шай сілекейді қышқылдандырып,
оның дәмін сезуді қиындатады. Мұндай жағ-дайда ас қорыту қызметінің
протеинді сіңіруі уақытша да азайып кетуі ғажап емес. Негізінен, шайды
тамақтан 20 – 30 минут бұрын ішеді.
7. Тамақтан соң шай ішпеген жөн. Ішкіңіз келсе, 20 – 30 минут күтіңіз.
Өйткені шай құрамындағы танин, протеин мен темірдің қатқылдануы тағам
сіңімділігін төмендете түседі.
8. Дәріні шаймен ішпейді. Себебі шай құрамындағы заттар ыдырағанда
пайда болатын таниннің әсерінен дәрі сіңімділігі төмендейді. Қытай халқы
баяғыда – ақ шай дәріні бұзады, - деп айтқан. 9. Кешегі шайды да ішпеу
қажет.
9. Бір тәулік бойы тұ-рып қалған шай дәруменін жоғалтады, онда протеин
мен қант көп болғандықтан, ол бактериялар үшін таптырмайтын ортаға айналып
үлгіреді.
10. Шайға шектен тыс қант қосып ішпейді. Сүтті шайға лимон салса, шай
іріп кетеді. Шайдың жеті түрі Ақ шай – шай жапырақшалары жұқа және ашық
түсті. Өте нәзік.
Көк шай – бұл атау Күн көзіне кептірілген соң берілген. Шайды дұрыс
демдеу өте маңызды. Егер ыстық суды құярда сәл қателессеңіз, қатты қайнап
кетсе немесе қайнамаған болса, дәмі бұзылады деп есептеңіз.
Сары шай - өте сирек кездеседі және шайдың ең қымбат түрі. Жылына 300
– 600 келі ғана өндіріледі. Бір ғана жерде, Дунтиху өзені ортасындағы
аралда өседі. Өте қатқыл, әсері күшті. Дайындалу процедурасын қытайлықтар
өте құпия ұстайды. Адам қуатын тез арада қалпына келтіреді.
Улун шайы – жартылай ферментті, ашық түсті. Жапы-рақты. Бас пен ми
жұмысына күш түскенде өте жақсы жәр-демдеседі.
Қызыл шай – (бізше қара шай) – күшті ферменттелген шай. Бұл да көк
шайға жатады, бірақ жиналғаннан кейін өте жоғары температурада кептірілген.
Қарт адамдарға қуат – күші төмендегенде шипалы.
Қара –пуэр – тым сирек кездесетін сорт. Жылына бірнеше келі етіп қана
жасайды. Бұл шай кездейсоқ дайындалған. Шай плантациясынан дүкендерге
әкелгеннен кейін, жаңбыр астында қалып қойып, қатты дымқылданған. Сөйтіп,
бірнеше жылдар бойы қожайынның қоймасынды жатқан. Кейін шайдың бір қорабын
алып, дәмін көргенде қожайын шалқасынан түсе жаздаған!
Пуэр – уақыт өткен сайын бағасы, құндылығы өсіп келе жатқан шайдың
жалғыз түрі. Ол шайдың басқа шай түрлерінен әсері өте күшті.
Гүлді шай – гүлмен дәмін келтірген, жан рақаты үшін ішеді.
Шайдың емдік шипасы Сүт қосылған қою және тәтті шай халық емінде
нашадан, дәрі – дәрмектен, ішімдіктен уланған жағдайда, оның (уланудың)
бетін қайтаратын емдік сұйықтық ретінде пайдаланылады.
Бал, қара бұрыш, қосылған шай зәр қуғыш және тыныс жолдарына суық
тигенде терлететін дәрі орнын басады.
Аз мөлшердегі құрғақ жүзім шарабы (1 стақанға шай қа-сық мөлшеріндегі
жүзім шарабы) тамызылған қара және көк шай қоспаларының қою, салқындатылған
тұнбасымен қабақтың қабынуы, шырышты қабықтың бітеліп қалуы, коньюктивит
кезінде көзді жууға болады.
Жас шай жапырағының шы-рынымен, шай шырын сөлімен немесе ұнтақталып,
үгітілген кепкен шаймен дененің күйген жерлерін емдейді. Кепкен көк шайды
шайнау – жүрек айнығанды және аяғы ауыр әйелдерде, автокөлікте
шайқалғаннан, теңіз сырқаттарынан болатын құсып, қатты лоқсуды басуға жақсы
кө- мектеседі.
Көк шайдың қою тұнбасы денедегі сыртқы жараларды, тіпті жүйелі
пайдаланған жағдайда асқазан мен аш ішек жараларын жазады. Көк шай тұнбасы
қан қысымын түсіреді.
Кешегі шай бұзылмаған болса, оны тәнге тарту арқылы емдік мақсатқа
пайдалануға болады. Себебі бір тәулік тұрған шайда қышқылдар мен фтор
көбейеді. Тіл ойылғанда, экземаға, теріге жарақат түскенде, іріңді
жараларға ем ретінде қолданады. Ол өте пайдалы.
Кешегі шаймен көзді сүртсе, қызарғаны басылады. Таңертеңгі және кешкі
тіс тазалар алдында онымен ауызды шайса, тістің түбі нығаяды.
Қытай медицинасы да шайды уланған адам ағзасын емдеуге пайдаланған.
Онымен ауыр тері жарақаттарын емдеп, дене еңбегімен шұғылданғанда сергу
үшін ішкен көрінеді.
Шай түрлі бактерияларды өлтіре алатын күшке ие. Негізінен, ол – сүзек,
дизентерия тәрізді аса қауіпті бактерияларды жояды. Шай қан құрамын, жүрек
жұмысын жақсартады.
Шай бүйрекке тас байлануын болдырмайды.
Жақсы өскен шай жапырағында С,В1,В2,А,Р дәрумендері бар деп, оны бет –
алды іше берсең, шай өңінді өзгертіп, ұйқыңды қашырады.
Шайды тым қою етіп дайындап ішсең, оның құрамын-дағы кофеин жүйке
жүйесінің қызметін қоздырады, қан қы-сымын күшейтіп жібереді. Шай 18 градус
ыстықтан төмен болса, жұпар иісі мен адам жанын сергітетін шипасын, дәмдік
татымдылығын жоғалтады, Сізге онша әсер етпейді.
Шайды асықпай, ұрттап іш-се ас қорыту органы, тамақ, асқазан күйіп
қалмайды.
Шай тұнбасындағы Р дә-румені адам ағзасына С дә- руменінің жақсы
сіңуіне кө-мектеседі.
С дәрумені жетпеген адамға көк шай ішу қажет. Көк шайды дұрыс
пайдалана білген адам ерте қартаймайды.

Шай тұнбасы қан капилярын бекітеді, жүйкені жақсартады. Көк шайдың
пайдасы Оның пайдасы мол. Көк шай адамды семіртпейді, несеп бөлу мен жүрек
бұлшық еттерінің қызметін күшейтеді, қан қысымын төмендетеді, адам ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.