Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні
Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2
1 тарау. Өндірістік кәсіпорынды басқару ұйымының құрылымы.
1.1 Кәсіпорындағы өндіріс және өндірістік құрылым мәні,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .4
1.2 Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы – тиімді басқарудың
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
1.3 Кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарының шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 тарау. Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні акционерлік
қоғамының өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымы
2.1 Қазақалтын ТМК АҚ жалпы сипаттамасы және қаржылық-шаруашылық іс-
әрекетін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Қазақалтын ТМК АҚ өндірістік құрылымын талдау ... ... ... ...
2.3 Қазақалтын ТМК АҚ ұйымдастырушылық құрылымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 тарау. Өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарды жетілдіру жолдары
3.1 Қазақалтын ТМК АҚ өндірісін және өндірістік құрылымын жетілдіру
мақсатында жаңа жобаны ұсыну ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
3.2 Қазақалтын ТМК АҚ ұйымдастырушылық құрылымын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Жалпы, өндіріс, өнімді шығару кез-келген экономиканың
негізін құрайды. Ал өнімді шығаратын немесе жұмыс жасайтын, қызмет
көрсететін кәсіпорындарды мемлекет экономикасының, халықшаруашылық
комплексінің негізгі буындары ретінде қарастыруға болады. Кәсіпорындар
қаншалықты тиімді жұмыс жасауы олардың қаржылық жағдайының тұрақтылығымен
жалпы мемлекеттің индустриалды қуаттылығы және экономикалық сауаттылығы
анықталады. Ал кәсіпорындардың жұмысы, тиімді әрекет етуі оның құрылымына,
кәсіпорынды құрайтын бөлімшелер мен бөлімдердің арақатынасын дұрыс
ұйымдастыруына, жұмыскерлер арасында қызметтерді, жұмыстарды тиімді бөлуіне
байланысты болады. Яғни кез-келген кәсіпорын тиімді қаржылық-шаруашылық
қарекеті үшін оның дұрыс ойластырылған құрылымы болуы керек.
Казіргі таңда Қазақтан Республикасының нарықтық экономикаға
көшудің өтпелі кезеңінде кәсіпорындардағы ұйымдастыру мәселесі өте маңызды
болып келеді.
Меншік фирмалары өзгеріп оларға сәйкес кәсіпорындардың
құрылымдары да өзгеруде.
Нарықтық экономика уақытында кез-келген кәсіпорын,
ұйымның басты мақсаты пайда табу болып табылады. Яғни құрылым жасағанда
нарық талаптарын, фирма мақсаттары мен міндеттерін есепке алып, оларға
негізделу қажет.
Кез-келген кәсіпорын тиімді әрекет жасауы үшін оның дұрыс
ойластырылған, өз мақсаттары мен міндеттеріне сай құрылымы болуы тиіс.
Кәсіпорынның жалпы құрылымын өндірістік және ұйымдастырушылық болып бір-
бірін толықтыратын екі құрылым етіп корсетеді. Құрылымдардың әрқайсысы
басқару объектісің құрылымын әр түрлі жақтардан сипаттайды.
Курстық жұмыстың практикалық тарауында мен Қазақалтын тау-кен
металлургиялық концерні акционерлік қоғамын қарастырдым.
Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні - республиканың
алтын өндіру саласында ең ірі кәсіпорындардың бірі.
Мен Қазақалтын Тау-кен металлургиялық Концерні АҚ қаржылық
жағдайын, оның құрылымдарын қарастырып, оны дамытуға қажеті бағыттарды
боліп көрсетуге тырыстым. Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорының өндірістік
және ұйымдыстарушылың құрылымдарының мазмұнын ашу, оны Қазақалтын тау-кен
металлургиялық концерні акционерлік қоғамы мысалында талдау, берілген
кәсіпорынның құрылымын жетілдірудің бағыттарын іздеу болып табылады.
Курстық зерттеудің міндеттері болып келесілер табылады:
* кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымындарынның
теориялық аспектілерін зерттеп қарастыру;
* Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні АҚ сипаттама беру,
оның қаржылық-шаруашылық іс-әрекетінің нәтижесін талдау;
* Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні АҚ – ң құрылымын
зерттеу;
* Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні АҚ – ң құрылымын
жетілдірудің жолдарын қарастыру;
* кәсіпорының дамуы үшін жаңа жобаны ойлап табып, енгізу және
оның экономикалық тиімділігін есептеу, оң әсерін көрсету.
1 Өндірістік кәсіпорынды басқару ұйымының
құрылымы.
1.1 Кәсіпорындағы өндіріс және өндірістік құрылым мәні, мазмұны
Кәсіпорын дегеніміз негізі арнайы ұйымдастырылған еңбек
коллективі болып табылатын, игілігіндегі бар өндіріс құралдарының көмегімен
тұтынушыға қажетті өнімді дайындай алатын, жұмысты атқара алатын, қызмет
көрсете алатын арнайы маманданған бірлік.
Кәсіпорын өндірістік-техникалық бірлікке, ұйымдастырушылық-әкімшілік
және шаруашылық дербестікке ие. Өндірістік кәсіпорындарға зауыттар,
фабрикалар, комбинаттар, шахталар, карьерлер, порттар, жолдар,базалар және
басқа өндірістік бағыттағы шаруашылық ұйымдар жатады. Өндірістік
кәсіпорынды келесі схемамен көрсетуге болады
Схема 1
Өндірістік кәсіпорын
Ішкі орта
Адамдар Өндіріс Ақша
Ақпарат
(қызметкерлер) құралдар
ӨНДІРІС
Іс-әрекет нәтижесі
ӨНІМ
Схемада көрсетілген кәсіпорынның ішкі ортасы дегеніміз- бұл адамдар,
өндіріс құралдары, ақша және ақпарат. Ішкі орта компоненттерінің өзара
әрекеттесуінің нәтижесі болып дайын өнім (атқарылған жұмыс, көрсетілген
қызмет) табылады
Ал кәсіпорынның сыртқы ортасы- бұл өнім тұтынушылары, өндірістік
компоненттер мен жабдықтаушылар және мемлекеттік органдар мен кәсіпорын
төңірегінде тұратын халық.
Өндірістік кәсіпорындар
Өндірістік кәсіпорын – экономиканың негізгі буыны
Яғни, кәсіпорындар, олардың ұжымдары салық және территориалдық
комплекстерді құрайтын элементтер болып табылады. Сондықтан барлық
мемлекеттік құжаттарға кәсіпорындар халықтық – шаруашылық комплекстік
негізгі буындары ретінде қарастырылады 1, 49-56 б.
Шаруашылық басқару жүйесінің барлық деңгейлердегі мақсаты бір - әр
кәсіпорын қызметкерлерінің өнімді жұмыс жасауы, яғни әр жұмыскер өз жұмыс
орнында кәсіпорын ұжымына, тұтынушыға керек жұмысты жасауы керек.
Жалпы, кәсіпорын құрылымында екі өзара байланысты және бір-бірін то-
лқтыратын құрылымды бөліп көрсетеді: өндірістік және ұйымдастырушы-
лық. Бұл құрылымдар келесі бөлімде толық зерттеліп көрсетіледі.
Кәсіпорындағы өндіріс – бұл кез- келген ресурстарды өнімге айналдыру
үшін жасалынатын процесс немесе процедура.
Әрбір өндірісті үш бөліктен: ресурстар, өнім және өндірістік процестен
құралатын жүйе ретінде қарастыруға болады. Өндірістің ядросы “ресурстар-
өнім” жүйесі болып табылады.
Схема 5
“Ресурстар - өнім” процесінің моделі
Жұмысшылар
Энергия
Материалдар
Ресурстар
Өндірістік құрылыстар, Құрал-жабдықтар
Өндірістік процесс
Бұйымдар және қызметтер
Өнім
Ресурстар- негізінен айнымалы шығындарды көрсететін өндіріс ресурс-
тары, элементтері ретінде анықталады. Айнымалы шығындар- өндіріс көле-
міне пропоционалды өзгеретін шығындар. Бұл шығындарға негізінен матери-
алдар, еңбек күші мен энергиядан құралатын ресурстар жатқызылады.Осы
шығындардың саласы өндірілген өнім бірліктеріне байланысты. Өзгермелі
шығындарға еңбекақыға кететін және материалдарға кететін шығындарды
жатқызады. Өнім шығаруды реттеу өндіріс процесіне енгізілген ресурстар-
дың көлемімен жүзеге асырылады.
Өнім кәсіпорынның іс-әрекетінің бағыттарын көрсетеді. Өндірістік қаре-
кеттің бастапқы мезеті болып өнімнің керек түрі мен құрамын анықтау бо-
лып табылады.
Нарықтық жағдайының және фирманың қаржылық жағдайының өзгеруі
қарекеттің жаңа бағыттарын іздеуге итермелейді.
Процесс- бұл:
- материалды өңдеудің әрбір қадамының аяқталуының алдындағы әрекет-
тер мен операциялар жүйесі;
- қажетті нәтижелерге жету үшін керек уақыт кзеңінде материалдарға
бір
немессе бірнеше тәсілдермен әсер етіп өңдеу;
Өндірістік процесс қарапайым және кең номеклатурадағы өнімді өндіру
үшін көптеген ресурстарды қажет ететін күрделі болуы мүмкін.
Өндірістік процесс фирма операцияларының деңгейіне байланыссыз өз-
гермейтін тұрақты шығындарға қатысты элементтерден тұрады.
Тұрақты шығындар- бұл өндіріс көлеміне тәуелді емес шығындар. Мыса-
лы: салықтар, сақтандыру төлемдері, әкімшілік ұжымның еңбекақысы, энер-
гияға кеткен шығындар, амортизациялық аудармалар, өндірістік құрылыстар мен
құрал-жабдықтарға инвестициялар. Зауыт үйлері және құрал-жабдықта-
ры өндірістік процесті қамтамасыз етеді 2, 94-96 б.
Үстеме шығындар- бұл нақты бұйымды жасауға кеткен шығындарға
жатпайтын шығындар, басқару және концеляриялық шығындар және басқалар.
Өндірістік жүйені реттеу екі жолмен іске асырылады:
- іске қосу қарқыны, құны, сапасына қатысты ресурстарды реттеу. Бұның
нәтижесінде айнымалы шығындар ретке келеді.
- оның элементтерін ауыстыру нәтижесінде процесті өзгерту. Бұған
жалпы жүйеге қатысты тұрақты шығындарды реттеу жолымен келеді.
Өндіріс мазмұнын келесі үш шартты қажет ететін еңбек іс-әрекеті анық-
тайды:
- Мақсатқа лайықты жұмыс немесе еңбек;
- Еңбек заты, яғни адам рационалды қарекеттің бағытталғанның болуы;
- Еңбек құралдары ( машиналар, құрал-жабдықтар, құралдар, олардың
көлемімен Адам еңбек заттарын жасайды);
Материалдың өндірістің өнімі- бұл еңбек пен табиғат заттың қосындысы-
нан тұратын материалдық игілік.
Қазіргі өндіріс ғылыми-техникалық революция жағдайында дамуда. Оның
негізгі мазмұны болып өндірісті автоматтандыру табылады. 3, 52б.
Әр өнеркәсіп фирмасы өз өндіріс жүйесіне ие. Өндіріс жүйесі- бұл олар-
дың нәтижесінде тауар мен қызметтер шығаратын әрекеттерді қосатын
функциялар жиынтығы.
Фирманың өндірістік қарекетің толық жүйесі операциялық жүйе деп ата-
лады.
Өндірістік жүйені басқару бұл- барлық өндіріс процесін саналы түрде
реттеу. Оған келесілер кіреді:
- кәсіпорын іс-әрекетінің бағыттарын және жалпы стратегиясын жасау
және іске асыру;
- өндіріс процесін жасау, өндірісті қуаттылықтар орналасуы жөнінде
шешімдер қабылдау, кәсіпорынды жобалау, өнімді жобалау, жұмыс
жасау стандарттары мен нормаларын кіргізуді қосатын өндірістік
жүйе-
ні жасау және кіргізу;
- жүйенің ағымның қызмет етуін жоспарлау және бақылау жасау. Бұл
реттелген және тиімді жоспарлауды, тапсырыстардың маршруттарын
бекіту, күнтізбелік мерзімдерін анықтау, диспетчерлеу және
материал-
дар, бұйымдар және өнімдер ағынын басқару;
Өндірістік жүйе өндірістік бірліктерден тұрады. Ал олар өндірістік
бө-
лімшелерден тұрады.
Өндірістік бірлік- жалпы ұйымдағы белгілі бір міндеттердің атқарылуы
үшін жауап беретін заңды топ, мысалы цех, телім.
Бөлімше, цех, телім, бөлім- белгілі бір технологиялық немесе ұйымдас-
тырушылық функцияларды немесе белгілі бір әрекет түрін іске асыратын жә-
не іске асырылуы үшін жауап беретін өндірістік бірлік.
Өндірістік бөлімше, цех, телім- тікелей өнім өндіруді іске асыратын
кә-
сіпорын бөлігі.
Көмекші бөлімше- өндірістік бөлімшелер үшін жөндеу жұмыстары, мате-
риалды тасымалдау, сақтау сияқты қызметтерді атқарады 4, 85-87б.
Әр кәсіпорын өндірістік бөлімшелерден тұрады: цехтар, телімдер,
қызмет көрсететін шаруашылықтар, басқару органдары, кәсіпорын жұмыскерлері
мен олардың жанұялары мүшелерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
құрылатын ұйымдар.
Өндірістік бөлімшелер мен ұйымдар комплексі, олардың саны, олар ара-
сындағы өзара қарым-қатынас, жұмыскерлер саны кәсіпорынның жалпы құ-
рылымын құрайды.
Өндірістік бөлімшелердің құрамы мен қуаттылығын, олардың өзара қа-
тынасы және қарым-қатынас формаларын өндірістік құрылым деп түсінеміз. Ол
еңбектің өндіру деңгейін, өндіріс шығындарын, табиғи байлықтар мен
техникалық берілген өндірістің техника-экономикалық пен экономикалық-
географиялық жағдайларындағы пайдалану тиімділігін анықтайды. Кәсіпорынның
өндірістік құрылымы келесі схемада көрсетілген.
Схема 6
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы
Телім
Басшысы
Телім
Басшысы
Телім
Басшысы
Жұмысшы
Жұмысшы
Жұмысшы
Рационалды өндірістік құрылымды жасау келесі тәртіппен жүзеге
асырылады:
- кәсіпорын цехтарының құрамы, олардың қажетті өнім
мөлшерін
шығару үшін қажетті қуаттылық деңгейі анықталады;
әр цех пен қойма көлемдері талады; есептелінеді, кәсіпорынның бас
жоспарында олардың кеңістіктегі орналасуы анықталады;
кәсіпорын ішіндегі барлық транспорт қатынастары, олардың сыртқы жолдармен
қарым-қатынасы жоспарланады;
өндірістік процесс жүруімен қатар еңбек заттарының цехтар арасында ең қысқа
маршруттары анықталады 5, 35-37б
Өндірістік бөлімшелерге негізгі өнім, құрастырушы бөлшектер,
материалдар мен жартылай фабрикаттар,қосымша бөлшектер, технология-лық
мақсаттар үшін әр түрлі энергия түрлері дайындалатын, бақылаудан өтетеін
цехтар, телімдер, лабораториялар жатады.
Жұмыскерлерге қызмет көрсететін бөлімшелерге тұрғын-коммуникал-
дық бөлімдер, олардың қызметтері, ас үйлер, асханалар, бала-бақшалар, са-
наторилер, пансионаттар, демалыс үйлері, медициналық бөлімдер, спорт қо-
ғамдары, жұмысшылар, қызметкерлердің өндірістік квалификациясын жо-
ғарлатумен айналысатын оқу орындары жатады.
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы цехтар мен қызмет бөлімшелерінің
құрамын және олардың қуатын құру нысандарын көрсетеді.
Концерннің өндірістік құрылымы концернге кіретін фирмалар немесе
кәсіпорындар құрамын көрсетеді: қуаттылығы, мамандану нысандары, өнді-
рілген өнім ерекшеліктеріне байланысты 6, 31-36
Кәсіпорын өндірістік құрылымның басты элементтері болып жұмыс
орындары, телімдер және цехтар табылады.
Кеңістіктегі ұйымдастырудың алғашқы буыны болып жұмыс орны та-
былады.
Жұмыс орны деп қажетті құрал-жабдықпен және ұйымдастырушылық-
техникалық құралдарммен жабдықталған, арнайы өндірістік немесе қызмет
көрсетуші операцияны атқаруға маманданған, бір немесе бірнеше жұмысшы жұмыс
жасайтын, ұйымдастырушылық тұрғыдан бөлінбейтін өндірістік процестің буынын
атаймыз.
Жұмыс орын қарапайым және комплекстік болуы мүмкін. Қарапайым
жұмыс орын жұмысшы нақты құрал-жабдықты пайдаланып отырған өндірістің
дискреттік түріне тән. Қарапайым жұмыс орын бір немесе көп станокты болуы
мүмкін. Күрделі құрал-жабдықты пайдаланғанда және апараттың процестері бар
салаларда жұмыс орны комплекстік болады, себебі процесте функциялары
бөлінген адамдар тобы немесе бригада жұмыс атқарады. Өндірістің
механизациялау әне автоматизациялау деңгейінің жоғарлауымен комплекстік
жұмыс орындарының маңызы өседі.
Жұмыс орын стационарлы және қозғалмалы болуы мүмкін. Стационарлы
жұмыс орны бекітілген жерде орналасқан, ал еңбек заттарын өңдеумен сәйкес
жылжытылады.
Жасалынып отырған жұмыстың ерекшелігіне қарай жұмыс орындары
арнайы маманданған және универсалды болып бөлінеді.
Жұмыс орындарының мамандану деңгейіне, санына олардың жұмыс
уақытының сәйкестігіне, өндірістік кеңістікте орналасудың рационалдығы-на
жалпы кәсіпорын жұмысының нәтижесіне байланысты.
Жұмыс орының деңгейінде өнімділікті жоғарлатудың негізгі факторла
ры қолданылады.
Телім- бірқатар ерекшеліктер бойынша топталған жұмыс орындар
қатарын қосатын, өнімді дайындау немесе өндіріс процесіне қызмет көрсету
боынша ортақ өндірістік процестің бір бөлігін атқаратын өндірістік бөлімше.
Өндірістік телімде жұмысшылармен қатар басшы-телім мастері бола-
ды.
Өзара технологиялық қатынастармен байланысқан телімдер цехтар
болып қосылады.
Өндірістік телімдер негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгі өндірістік учаскелер технологиялық және принциптер бойынша
жасалады.
Технологиялық принцип бойынша ұйымдастырылған телімдерде тек
бірқатар операциялар ғана жасалады.
Пәндік принцип бойынша ұйымдастырылған телімдерде операция-
лардың бір ғана түрі емес, жалпы технологиялық процесс жүргізіледі.
Қосымша өндірістік телімдер негізгі өндірістік учасклердің прин-
циптерімен құрастырылады. Қосымша телімдерге металл өңдеу және
энергетикалық құрал-жабдықтардың ағымдық ремонты бойынша телімдер;
құралдарды тарату, транспортпен қамтамасыз ету, технологиялық
жабдықтарды жұмыс қолында сақтау телімдері жатады.
Кәсіпорынның негізгі құрылымдық өндірістік бірлігі болып цех
табылады. Цех дегеніміз жалпы өндірістік процестің бір бөлігін атқаратын,
әкімшілік жағынан дербес бөлім.
Цехті басшы басқарады, ол өндірістік процесті ұйымдастырып, оның іс-
әрекеті үшін жауап береді. Өндірісті басқаруда басшыға учаскелердің басшы-
лары, мастерлер, цехтік бюролардың басшылары көмектеседі. Цехтер мен
учаскелердің басқару аппараты негізінен өндіірстік-диспетчерлік бюродан,
еңбектті ұйымдастыру және нормалау тобынан, экономисттен, бухалтерден және
тағы басқалардан құралады.
Машина құрылысында цехтар негізгі төрт топқа жіктеледі:
Негізгі цехтар. Мұнда сатуға арналған өнімді дайындау операциялары
жүргізіледі. Негізгі цехтар дайындаушы, өңдеуші және құрастырушы болып
бөлінеді. Дайындау цехтарына питейлік, штаттық, престік цехтар жатқызылады;
Өңдеуші цехтарға- ағаш өңдеу, механоөңдеу, термикалық бөлшектерді бөлу;
құрастырушы (жинау) цехтарына- агрегаттық және соңғы жинау, бөлшектерді
қосымша бөлшектермен комплектілеу цехтары жатады.
Көмекші цехтар. Бұлар- құрал-жабдық моделін, ремонт жасау, энергетикалық
цехтар.
Қосымша цехтар- металл қалдықтарын қайта өңдеу және утилизациялау цехтары,
массалық тұтынушы сұранысына ие тауарды дайындау цехтары.
Өнімді тараға салу, тұтынушыға дайын өнімді жіберу цехтары.
Кәсіпорынның өндірстік құрылымының түрі кәсіпорының өндірістік
қарекетіне және өндірістік процестің ұйымдастырылуына байланысты болады.
Өндірістік құрылының үш түрін технологиялық, пәндік және технологиялық-
пәндік (аралас) көрсетеді.
Технологиялық құрылымда өндірістің бөлек түрлері технологиялық
жағынан бөлек болады. Мұнда өндіріс технологиялық мамандану принципі-мен
құралады, Яғни әрбір учаске белгілі бір түрдегі технологиялық операцияларды
атқарады.
Пәндік құрылымда кәсіпорын цехтарының әрқайсысы өзіне бекітілген
бұйымды немесе оның бөлшегін дайындайды.
Пәндік құрылым конвейерлік өндірісті ұйымдастыруға, технологиялық
процесс кезінде құралдарды қоюға, жоғары өндірістік құрал-жабдықтарды және
компьютерлік технологияны қолдануға мүмкіндік береді. Яғни бұл кезде
бөлшектердің жолы қысқартылады, өндірістік цикл ұзындығы қысқартылады.
Технологиялық-пәндік немесе аралас құрылым бір кәсіпорында пәндік
және технологиялық принциптермен ұйымдастырылған цехтардың болуымен
анықталады 7, 52-56б.
Өндірістік құрылымның түрі дегеніміз өндірістің технологиялық
деңгейі мен ұйымдастырушылық ерекшеліктерінің комплекстік мінездемесі.
Өндірістік құрылымның түріне өндірістің мамандану деңгейі,
өндірістің масштабтығы мен көлемі, дайындалған бұйымдардың күрделілігі әсер
етеді.
Өндірістік құрылымның түрлері:
Бірлік өндіріс;
Сериалық өндіріс;
Массалық өндіріс;
Тоқталмайтын процесі бар өндіріс;
Бірлік өндіріс бұйымдарды бір-бірлеп өндіруге бағытталған. Мұндағы
өнімнің әр бірлігі өз атқаратын міндеттері, конструкциясы, орны, тағы басқа
көрсеткіштер бойынша ерекшеленеді. Бірлік өндіріске ірі машиналарды шы-
ғару, ерекше құрал-жабдықтарды, атомдық реакторларды және тағы басқа
стандартты емес өнімді шығару жатады.
Сериялық өндіріс конструктивтік бірдей өнімді белгілі бір мерзім
ішінде белгілі бір партиялармен шығаруға бағытталған. Мысалы, станоктар,
моторларды шығару.
Массалық өндіріс ұзақ мерзімді уақыт кезеңінде стандартты өнімнің
шектелген номенклатурасымен үлкен көлемде шығаруға бағытталған. Мысалы,
автомобильдер, тракторларды шығару.
Тоқталмайтын процесі бар өндіріс өңделетін ресурстардың тоқтаусыз
келуімен, көлем, ұзындық, массаның белгіленген бірліктерінде біркелкі
өнімнің үлкен көлемін шығаруға бағытталған. Мысалы, мұнай өнімдерін,
химиялық өнімді шығару.
Өндірістік құрылымның әрбір түрінің шегінде осы түрге сәйкес
келетін басқару құрылымы жасалады.
Кәсіпорынның өндірістік құрылымында конструкторлық-технологиялық
бөлімдер және ғылыми зерттеу лабораториялары маңызды рөл атқарады.
Мұнда зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар жүргізіледі,
технологиялық процестер, тәжірибелік жұмыстар жүргізіледі 8, 78-85б.
2.2 Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы – тиімді басқарудың негізі
Ұйымдастыру. Стратегияны іске асыру кәсіпорынның барлық бөлімшелері
алдында тұрса, кәсіпорын басшылығы алдында ұйымдастыру мәселесі тұр.
Бұл сұраққа келер алдында менеджмент түсінігін анықтайық. Бұл сөз
үш мағынада қолданылады: басты менеджмент, бөлім деңгейіндегі менеджмент,
менеджмент процесі.
Басты менеджмент. Басты менеджмент ретінде барлық бас менеджерлер
(басқарушылар) түсініледі. Жоғары басшылық немесе жоғары әкімшілік
сияқты терминдер кеңінен қолданылады. Бұл терминмен президент, директор,
басшы және басқа жоғары лауазымды тұлғаларды айтады. Басты ме-
неджмент функцияларының сипаты компания көлеміне, атқаратын қызметтің
күрделілік деңгейіне байланысты өзгереді. Сыртқы орта да өз әсерін
тигізеді. Оның атқаратын рөлі, негізінен компаниялар мен фирмалардың көбісі
үшін бірдей.
Бас менеджменттің ұйымдастырушылық функцияларына мыналар кіреді:
- ұйымдастырушылық функциясының өзі, яғни компания іс-әрекетінің
стратегиясына сәйкес ең тиімді ұйымдастырушылық құрылымды жасау.
Бұл жерде компанияның әр қызметкері оған қойылып отырған өндіріс
тік талаптарға сай болуы тиіс;
- басқару;
- бақылау;
- координациялау;
Бөлім деңгейіндегі менеджмент. Оның құрамына мыналар кіреді:
- корпорациялық ортақ мақсаттары мен міндеттеріне сай бөлім деңгейін-
де мақсаттар міндеттер қою;
- бөлім жұмысын ұйымдастыру;
- жоспардың жасалуы бойынша өндірістік іс-әрекетті басқару;
- өндірістік процесті бөлім шегінде координациялау 9, 104-110 б.
Менежджмент процесі. Бас менеджмент пен бөлім деңгейіндегі менедж-
мент арасындағы жалғыз айырмашылық-олардың масштабы мен жауапкер-
шілік шегі.
Менеджмент процессі жоғарыда аталған функциялардың барлығын қамтиды
және берілген ұйымның кез-келген мүшесімен, өзінің компетенциясы шегінде
атқарылуы мүмкін. Менеджмент функциялары тек менеджерлердің өздерімен ғана
емес, инспекторлармен, бригадирмен, мастермен атқарылуы мүмкін. Яғни олар
менеджер аталмаса да , өзінің деңгейінде менеджер қызметін атқарады .
Ұйымдастыру-бұлқұрылымды жасаудың келесідей сұрақтарын шешуге
бағытталған менеджменттің құрамдас бөлігі:
- басқарушылар, қызметкерлер арасында кәсіпорын алдында тұрған мә-
селелерді бөлуді жүргізетін жауапкершілік;
- жауапкершілікті бөлу мәселесі жөнінде кәсіпорын қызметкерлері ара-
сында туындайтын заңды ішкі қарым-қатынастар;
Ұйымдастыру- белгілі бір жұмысты атқару үшін қажетті әрекеттер мен
қызметтерді жоспарлау және анықтау, сонымен қатар бұл әрекеттер мен қыз-
меттерді топ, сектор, бөлім шегінде біріктіу.
Ұйымдастырушылық қарым-қатынас. Егер менеджмент жалпы құрылым шегінде
менеджменттің бөлек позицияларына бөлінсе, менеджменттің бөлек позициялары
арасындағы заңды қатынастар ұйымдастырушылық қарым-қатынас деп аталады 10,
78-80б.
Кез-келген ұйымдастырудың үш негізгі этабы бар:
- атқарылатын жұмыстың сипатын анықтау;
- менеджменттің позициялары аасында жұмысты бөлу;
- менеджмент позицияларын класификациялау, бұл негізде басқарудың
логикалық топтарын құру;
Атқарылатын жұмыстың сипатын анықтау. Ұйымдастыруды құрудың бұл
стадиясын арнайы этаптар мен жұмыс түрлерін көздейтін пункттерге бөлу
тиімді. Мысалы: мақсаттарды қою, қойылған мақсаттарға жету үшін қажетті
жұмыс көлемін есептеу, керек емес жұмысты алып тастау, процестің өзін
жасау, бақылау.
Кәсіпкерлік мәселелері бойынша танымал кітаптардың авторы профессор
Друкер біз қарастырып отырған ұйымдастыруды құрудың бұл этабында жасалуы
тиіс анализдің үш бағытын бөліп көрсетті. Олар:
- іс-әрекетті талдау, жасалуы керек жұмысты және өзара қарым-
қатынасты координациялау шарттарын анықтау;
- шешімдерді талдау, қандай шешімдер қабылданады және менеджер
бұл шешімдерді қабылдағанда қандай рөл атқарады;
- қатынастарды талдау, яғни менеджердің, басқа жұмыскерлердің ортақ
іске салымдарын анықтау, менеджерге басқа тұлғалардың ықпал етуін
анықтау;
Менеджменттің позициялары арасында жұмысты бөлу. Бұл этапқа норма-
лады,стандарттарды бекіту ( мысалы кез-келген деңгейдің басшысы үшін ла-
уазымның міндеттерінің қажетті көлемін есептеу); басқарудың ғылыми әдіс-
терінің шектерінде техникалық тәсілдер ( мысалы еңбек уақытын талдау,
еңбекті ұйымдастыру әдістерін талдау және т.б.); ұйым шегінде жұмыс жа-
сайтын барлық тұлғалардың толық қатынасын белгілеу.
Менеджмент позицияларын классификациялау, логикалық топтарды құру. Бұл
жағдайды басқару элементтері басқа критерилер бойынша емес, атқарылған
жұмыс түріне байланысты топтастырылуы керек. Бұл әдіс бағыт принципі
ретінде белгілі 11, 67-70б.
Өндірістік міндеттердің бөлінуі және логикалық топтардың құрылуы ар-
нйы жұмысты атқаратын адамдар топтарының немесе бөлімдердің құрылу-
ына әкелді.
Кәсіпорының ұйымдастырушылық құрылымы өндірісті ұйымдастырудағы әртүрлі
деңгейлердің құрамы мен қарым-қатынасын, сонымен қатар, бұл ұйымдастырудың
нысандарын анықтайды.
Өндірісті басқарудың ұйымдастырушылық құрылымдары келесі міндеттерді
атқаруға бағытталған.
өндіріс пен жоғары сапалы өнім мен қызметтерді жасау мен мату үшін
жағдайлар жасау, сонымен қатар өндірістің эффективлігінің деңгейін
жоғарылату;
өнімнің жаңа түрлерін дайындау, жасау және нарыққа әкелуді игеру.
Өндіріс масштабтарының өсуі және күрделенуі, информацияны жинау мен
өңдеудің автоматтандырылған жүйелері жағдайында, жаңа ұйымдастырушылық
құрылымдардың пайда болуына әкеледі. Бұл пайда болудың негізінде -
өндірісте болып жатқан өзгерістерге тез бейімделетін құрылымдарға өту 12,
206-208б.
Жалпы, басқарудың ұйымдастырушылық құрылымының пайда болудың негізгі
факторы болып еңбекті болу, басқару функциясының пайда болуы табылады.
Құрылымдағы бөлімшелер саны оның деңгейлерін анықтайды. Құрылымдар бір
деңгейлі және көп деңгейлі болуы мүмкін. Құрылымдық бөлімшелердің
міндеттері арнайы инструкциямен анықталады. Бұлар басқарудың әрбір
органының функцияларын, олардың арасында құқықтар мен міндеттердің бөлінуін
көрсетеді.
Әр түрлі бөлімшелер арасындағы қатынастарға байланысты өндірісті
басқарудың келесідей типтегі ұйымдастырушылық құрылымдарын жіктеп
көрсетеді:
1. сызықтық;
2. функционалдық;
3. сызықтық – функционалдық;
4. матрицалық.
1. Сызықтық ұйымдастырушылық құрылым. Мұнда қызметкерлер тек бір
басқарушының шешімдерін атқарады. Жоғарғы басқару органының
қызметкерлеріне, олардың тікелей басшысын өтіп, бұйрықтарды беруге құқығы
жоқ.
Бұл құрылым бір қатар оперативті және эффективті басқаруға
мүмкіндік беретін артықшылықтарға ие. Бұл құрылым ең қарапайым, бір ғана
қатынас каналына ие (вертикалды), әр қызметкер тек бір басшыға тәуелді. Бұл
оператвті және анық басқаруға көмектеседі, басшылық өз бөлімшесіне десек
жауапкершілігін жоғарылатады.
Бірақ, бұл құрылым кішігірім кәсіпорындарға тән. Ал өндіріс масштабтары
кеңірек болса, ұйымдастырушылық деңгей өскенде сызықтық құрылым эффективті
емес болып шығады. Үлкен масштабты, күрделі қатынасты өндірісті басқару
функционалдық құрылым бойынша жүргізіледі.
2. Функционалдық құрылымда белгілі бір сұрақтар бойынша функцияларды
мамандарға жүктеледі. Бір профильдегі мамандар басқару жүйесінің құрылымдық
бөлімшелеріне қосылып, өндірістік бөлімшелер үшін міндетті шешімдер
қабылдайды. Қызметкер екі басшының өз сызықтық басшылық және функционалдық
маманның шешімдерін атқарады.
Сызықтық және функционалды құрылымның кемшіліктері сызықтық –
функционалдық құрылымда жойылады.
3. Сызықтық – функционалдық құрылымда сызықтық басшыға жауапкершілік
артады, ол функционалдық қызметтер мен оған бағынышты өндірістік бөлімшелер
арасында делдал ролін атқарады. Қазіргі уақытта сызықтық – функционалдық
құрылым басты ролді атқарады. Бұл құрылымның негізін сызықтық басқару
құрайды. Функционалдық органдардың ролі басқару деңгейіне байланысты
өзгереді. Деңгей жоғарылаған сайын фукционалдық органдардың ролі де өседі.
Бөлімшені басқару деңгейінде олардың әсері аз, ал кәсіпорынды басқару
деңгейінде олар жоспарлау, басқару шешімдерін қабылдауда үлкен жұмыс
атқарады.
4. Матрицалық құрылым. Мұнда екі құрылым қосылады: сызықтық және
бағдарламалық – мақсаттық. Вертикаль бойынша (сызықтық құрылым) іс-
әрекеттің бөлек сфералары бойынша (өндіріс, сату, жабдықтау т.б.) басқару
құралады, горизонталь бойынша (бағдарламалық – мақсаттық құрылым)
бағдарламаларды, жобаларды, тақырыптарды басқару жүргізіледі. Сонымен,
матрицалық құрылым сызықтық – функционалдық құрылымды жаңа элементтермен
толықтырады 13, 187-192б.
Ұйымдастырушылық құрылымдардың түрлері. Өндірістік басқару құрылымдары
өндірістік бөлімдердің сапалық ерекшеліктеріне, масштабтылығына және санына
байланысты. Ұйымдастырушылық құрылымдардың келесідей түрлері бар: цехсіз,
цехтік және ірі объектілік.
1) Цехсіз құрылымда тек екі басқару деңгейі бар, өндірістік учаскелер және
зауыт басқару (директор). Мастерлер бұл жағдайда тікелей кәсіпорын
директорына тәуелді болады, ал өндірістік учаскелерге қызмет көрсету зауыт
басқаруының сәйкес бөлімдерінде орталықтандырылады.
2) Цехтік құрылымдар функционалсыз және функционалды бола алады.
Функциолау – басқарудыің барлық функциалары зауыт басқаруында
орталықтанады. Функционалды – цехтарда функционалдық службалар жасайды.
3) Ірі объектілі құрылым. Өндірісті басқару аппаратында өндіріс
басшысына бағынатын функционалдық службалар құралады. Керек болғанда
диспетчерлік бюролар құрылады 14, 230-231б.
1.3. Кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарының шетелдік
тәжірибесі.
Соңғы жылдары жапон экономикасының бәсеке қабілеттілігі жоғары
қарқынмен өсуде. Әдебиетте Жапония экономикалық өсудің көптеген факторлары
келтіріледі. Олар – көптеген жылдар бойы соғыс шығындары-ның болмауы; жұмыс
жасап жүргендердің нақты табыстар өсу темпінің жинақтау темптеріне
қарағанда төмен болуы; экономикалық өмірге мемле-кеттің активті араласуы;
протекционизм; ұлттық ерекшеліктер және дәстүрлер, т.б.
Әрине, жапон менеджменті да өз оң әсерін тигізді. Жапон басқаруының
жүйесі ғылыми-техникалық революцияның жағдайларына еуропалық немесе
американдық жүйелеріне қарағанда бейім болып шықты.
Жапон менеджментін сипаттайтын ерекшеліктерді бөліп көрсетейік.
Біріншіден, технологиялық және техникалық жаңалықтарға максималды
бағытталу.
Екіншіден, жапон менеджментінің ерекшелігі болып ол өз елінің әлеумет-
тік, мәдени, тарихи және ұлттық ерекшеліктеріне негізделгені табылады.
Жапон менеджменті ондаған қайталанбас элементтерді есепке алады және
қолданады. Әрине бұндай өнерге бағытталған басқару жүйесі XX ғасырдың
аяғында өндірістің әрдайымғы өзгерулеріне жақсы бейімдел-ген болып шықты.
Екінші ерекшеліктің бірқатар ерекшеліктерін бөліп көрсетеді. Ең
бірінші бұл – басқарудың ерекше топтасқан ұйымдастырылуы. Мұнда қатаң
басқару құрылымдары, жеке тұлғаның жауапкершілігі, өнімділікті жеке есептеу
бол-майды. Келесі элемент – ғұмырлық жалдану жүйесі.
Менеджменттегі әр теденцияның немесе ерекшеліктің есепке алынуы
өндірістің тиімділігін жоғарлатуға көмектеседі. Бұл ерекшеліктерді іске
асыру басқаруды икемді және мақсатты бағытталған етіп жасады.
Мысалы, қызмет орын қызмет орны бойынша емес жағдайы, яғни бас-қару
иерархиясында басқарушының орны көптеген жылдар бойы тәжірибе мен білімі
өссе де өзгермейтін жағдай. Бұндай басқарушылардың мәртебесі мен
еңбекақысын жоғарлату үшін жұмыскерге горизонтал бойынша өсуге мүмкіндік
беретін дәреже мен атақтар жүйесі кіргізіледі 15, 203-205б.
Сонымен қатар, жапон фирмаларындағы жоспарлауға деген көзқарасы өте
маңызды. Мұнда ұзақ мерзімді жоспарлауға бағыт алынған. Ұзақ мер-зімді
жоспарларды ірі компаниялардың 70% жасайды. Жоспарлау бойынша жұмысты
орталық қызмет бөлімдері атқарады.
Жоспарлау сипаты фирма құрылымымен анықталады. Өндіретін өнімнің шағын
ассортиментіне маманданған фирмалар жоспарлауда құрылымды жасауға және жаңа
инвестициялық жобаларды қамсыздандыруға аса үлкен көңіл бөледі.
Бұндай компанияларда жоспарлау орталықтан және жоғарыдан төменге
қарай жүргізіледі. Басты назар мақсаттарға аударылады. Мысалы, нарықта
үлесті жоғарлату мақсаты қойылса, сату көлемдері, өсу қарқыны, пайда
мөлшері сияқты көрсеткіштерді жоспарлайды. Ұзақ мерзімді жоспар бес жылдық
кезенді, ал болжау – одан ұзағырақ мерзімді қамтиды.
Өнімнің кең ассортименті бар компанияларда жоспарлау міндеті болып
өндірістік бөлімшелердің іс-әрекетін координациялау табылады. Бұл компа-
ниялардың іс-әрекетін бағалау пайда бойынша жүргізіледі. Жоспарларда сату
көлемдері, өсу темптері, пайда мөлшері, пайда нормасы, сату көлемінің
бірлігіне есептегендегі пайда сияқты көрсеткіштер есепке алынады. Бұл
компаниялар негізінен орта мерзімді жоспарлауды жүргізеді.
Өндірісті жетілдіруді басқарудың ерекшеліктері туралы айтып өтсек,
жапон фирмаларында цехтің, өндірістік телімнің тікелей өзіндегі бақылауға
және басқаруға аса көңіл бөлінеді. Жұмысшылардың міндеттеріне стандартты
да, стандартты емес та операцияларды орындау кіреді. Стандартты емес
операцияларға қайта реттеу, іркеілістің себептерін анықтау және жою, өнім
сапасына бақылау жасау кіреді. Жапон фирмалары басқа мамандардың
қызметтерін сирек, өз жұмысшылар мәселені шеше алмаған жағдайда ғана
жұмсайды. Бұл өндіріс шығындарын экономдайды да өндірістік процесстің
кедергісіз жүруін қамтамасыз етеді.
Жапон менеджменті өндірістік жұмысшылардың білімдерін, тәжірибсін
жаңашылдықты енгізумен айналысатын бөлімдерге табыстауға аса көңіл бөледі.
Цехтарда жинақталған жаңашылдықтар жалпы фирма стратегиясы-на әсерін
тигізеді.
Фирманың инжинерлік-техникалық персоналы көп жағдайларда баяғы білікті
жұмысшылардан құралатыны да жапон басқаруының ерекшелігі болып табылады
16, 142-144б.
Американдық фирмалардағы басқару жүйесі өте қатаң ұйымдастырылған
Басқарудың ұйымдастырушылық құрамына мұнда әр түрлі факторлар әсер
етеді. Бір жағынан, бұл өндіріс масштабтарының өсу, шығарылатын өнімнің
күрделенуі, территориялық жалпылықтың болмауы факторлары. Екінші жағынан –
нақты мирмаларды құрудың тарихи ерекшеліктердің факторлары. Құрылым осы
факторлардың бірлесуімен анықталады. Құрылымдарда кез-келген капиталистік
фирманвң басқару құқрылымдарына тән қасиеттерді бөліп көрсетуге болады.
Бірақ оған кейбір ерекшеліктер де әсер етеді.
Американдық фирмалардың басым бөлігі олардың дамуының ерте кезеңдерінде
қалыптасқан кәсіпорындарға ұқсайды. Бұл, ең біріншіден, фирмаішкілік
бөлімдер арасындағы қарым-қатынастар сипатын анықтайды.
Батысеуропалық компаниялар басқаруды деорталықтандырудың принциптерін
пайдалануда американдық фирмалармен ортақ сипатқа ие. Американдық фирмалар
сияқты батыс еуропалық фирмалар да ғылыми – техникалық прогрестің әсерінен
концентрациялау және орталықтандыру процесстерін пайдалануда
Айналымдар бойынша батысеуропалық фирмалар американдықтарға жақын.
Соңғы онжылдықтарда батысеуропалық фирмалар американдық тәжірибені
пайдаланып басқарудың қайта ұйымдастыруын жасаған. Олар өндірісітің тар
мамандануын қолдануды қойды. Компаниялардың шектерінде іс-әрекеттің әр
түрлі сфералары бойынша өндірістік бөлімшелер немесе бөлімшелер тобы
жасалады. Бірақ, батысеуропалық фирмаларда олар дамуының тарихи байланысты
өз ерекшеліктер сақталады.
Ерте американдық фирмаларға трестік ұйымдастыру тән болған. Сондықтан,
қазірде Дженерал моторс, крейслер, Форд мотор сияқты танымал
компанияларда өндірістік бөлімдер құрамындығы кәсіпорындар дербестікке ие
болмайды. Бұндай кәсіпорындардың басқарушылары толығымен өндірістік
бөлімдер басқарушыларына тәуелді болады. Өндірістік бөлім функцияларына
келесілер кіреді: кәсіпорындар арасында тапсырыстарды бөлу, материалды –
техникалық қамтамасыз ету, өнімді шығару жоспарларының атқарылуын бақылау,
жоспарлау, сапаны басқару, құрал-жабдықтарға қызмет ету, кадрлар мен
қамтамасыз ету сияқты жалпы функциялардың атқарылуын бақылау.
Батысеуропа елдерінің компанияларындағы өндірістік бөлімдер үлкен рол
атқарады. Басқарудың деорталықтанған формасында олар құқықтық, оперативті –
шаруашылық және қаржылық десбестікке ие ішіне кіретін еншілес
компаниялардың қарекетін координациялайды. Ал еншілес компаниялар бір
уақытта табыс және жауапкершілік орталықтарының ролін атқарады. Оларға
бекітілген тауарлы номенклатураның шегінде олар басқарудың экономикалық
әдістерін қолданып, өздері ғылыми зерттеулерді өткізеді, өнім тұтынушылар
іздейді, өнім өндірісі мен сатуын іске асырады. Өндірістік бөлімдер өзінің
еншілес компаниялардың ғылыми зерттеулер, өндіріс, өткізу, қаржы бойынша іс-
әрекетін координациялайды.
Жеке компаниялар арасында өндірістік қатынастар орнатылады, бұл
жағдайда Батысеуропалық концерндер (германдық, француздық швед) өнеркәсіп
топтары деп аталады.
Герман концерндерінің көпшілігінің құрамында көптеген құқықтық дербес
еншілес компаниялар болады. Олар үлкен оперативті дербестікке ие. Бұл
компаниялардың территориялық біртұтас еместігі және тар мамандануы іс-
әрекеттің орталықтандырылған басқару арқылы координациялуын талап етеді.
Оған байланысты өндірістік мақсаттардың біртұтастығы қамтамасыз етіледі.
Әр американдық және батысеуропалық компания ұйымдастырушылық
құрылымындағы өз ерекшеліктеріне ие.
80 жылдары американдық менеджмент құрылымдың қайта құруға және басқару
шешімдерін қабылдағандағы өкілеттіліктердің қайта бөлуіне әкеледі. Барлық
ірі компаниялар бірінші орынға ұзақ мерзімді мақсаттарды жасаудың салдары
болып табылатын стратегиялық жоспарлауды қояды. Компанялардың қазіргі
нарықтық қатынастар кезінде гүлденуі принципалды жаңа өнімнің жасалауын
және енгізілуін талап етеді. Ол нарық қажеттіліктерін қанағаттандырумен
қатар, бағаларды реттеу, инвестицияларға бақылау жасау, қоршаған ортаны
қорғау, энергияны сақтау салаларында заңнамаға сәйкес болуы керек. Бұл
американдық компаниялардың шаруашылық саясатын өзгертті. Бірігу процесінің
күшеюі ұйымдастырушылық құрылымдардың жүйелік қайта құрылуын талап етеді.
Басқарудың американдық стилі де өз ерекшеліктеріне ие. Мұнда әр
жұмысшының жауапкершілігі нақты анықталған. Әр басшы директивті бекітілген
көрсеткіштердің атқарылуы үшін өзі жауап береді. Тағы да бір ерекшелік:
американдық корпорациялардың шетелдік фирмаларды бас компанияның капиталын,
технологиясын, ұйымдастырушылық және басқарушыдық тәжірибені еркінірек
пайдаланады 17, 176-180б.
2. ҚАЗАҚАЛТЫН ТМК АҚ ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ
2.1 Қазақалтын ТМК АҚ жалпы сипаттама беру және қаржылық-шаруашылық іс-
әрекетін талдау
Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні акционерлік қоғамы
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне және Қазақстан
Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылдың 13 мамырындағы
заңға сәйкес құрылған.
Қоғамның атауы:
- орыс тілінде – Акционерное общество Горно-металлургический
концерн Қазақалтын, қысқаша атауы – АО ГМК Казахалтын,
- қазақ тілінде – Қазақалтынтау кен – металлургиялық концерні
Акционерлік қоғамы, қысқаша атауы – Қазақалтын ТМК АҚ
- ағылшын тілінде – Kazakhaltyn Mining – Metallurgical Concern
joint - stock Company, қысқаша атауы – Kazakhaltyn MMC JSC.
Қоғамның атқарушы органның мекен-жайы.
Степногорск қаласы, 5 микрорайон, 6 үй.
Телефон: (316 45) 5-95-26.
Факс: (316 45) 5-94-66.
E-mail: Kazakhaltyn @ nursat.kz
Қоғам тарихы 1932 жылдан, Қазақстаның солтүстігінде алтынқұрамдас
кендер ашылғаннан басталады. Кеңестік Одақ уақытында кәсіпорын КСРО Түсті
металлургия министрлігінің құрлымына кірді.
КСРО ыдырағаннан кейін кәсіпорын заңды тұлға құқығында Алтыналмас АК
құрамындағы жеке шаруашылық бірлік болып шығады. Қаржылық-өндірістік іс -
әрекетті сауықтыру, инвестицияларды және алдыңғы қатарлы технологияларды
тарту мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі 1996 жылдың 6
ақпанындағы №155 жарлығымен Қазақалтынды Гонд Пул атты біріккен қазақ
– канадалық кәсіпорының сенімді басқаруына берілді.
Голд Пул компаниясының Қазақалтын - ның басқарушы фирмасы ретінде
жұмыс жасауы кезінде кәсіпорын жұмысының төмендеуі байқалды. 1995 жылы
салыстырғанда 9,4 есе қысқарды. Еңбек ақының төленбеуі 1997 жылы 319 мың
теңге, бюджет алдындағы берешек – 76 мың теңге құлады. Голд Пул
компаниясы кәсіпорынды тек оның 100% акциалары сатылғаннан кеиін ғана
инвестициялауға мідеттеме берді. Бұл Жекешелендіру туралы заңға қарсы
келді және Басқару туралы контрактының шегіне шықты. Осыған байланысты
Қазақстан Рреспублика Қаржы министрлігінің мемлекеттік мүлікті және
активтерді басқару департаменті 1997 жылдың 14 тамызында басқару туралы
кантрактіні бір жақты түрде бұзды. 1998 жылы Қазақалтын банкрот болып
заңды түрде мойындалды.
1999 жылы 28 мамырда Қазақстандағы алтынды өндіру және өңдеу бойынша
ең ірі кәсіпорындарының бірін сату бойынша аукционның жеңімпазы болып
Аскомснаб ЖШС атанды. Ол Қазақалтынның мүліктік комплексін 155 мың
теңгеге сатып алды.
Қоғам құрамына 4 кен өндіру орны және 3 кен байыту фабрикалары
кіреді.
1999 жылы Қазақалтын алтын өндірісінің қайта жандандырудың
бағдарламасын жасады. Тау-кен жұмыстары 2000 жылдың мамырынан қайта
басталды.
Қажетті кен көлемі жиналғаннан кейін тұрақты жұмысты қамтамасыз ету
үшін кеніштердің 3 кен-байыту фабрикалары іске қосылды. Бағдарламаға сәйкес
бұл мақсаттарға 10 млн Ақш доллары бағытталды. Бүгінгі күнде 1997-1999
жылдардағы тоқтап қалудан кейін тау-кен өндірісі қайта іске қосылып,
Бестөбе, Ақсу, Жолымбет кеніштерінде алтын кенінің алғашқы жүздеген
тонналары шығарылды.
Қазақалтын Қазақстандағы алтын өндіру саласында ең ірі
кәсіпорындарының бірі болып табылады. 1990 жылға дейін алтын өндіру көлемі
жылына 7-7,5 тоннаны құрады. Бірақ Ресей және басқа ТМД елдерімен
экономикалық қатынастардың бұзылуы, жоғарғы инфляция деңгейі өндірістік
шығындардың өсуіне және жұмыс көрсеткіштерінің төмендеуіне алып келді.
Қоғамды жасаудың және әрекет етуінің мақсаты қазіргі кәсіпорын
талаптарына сай келетін тиімді басқару моделі бар бәсеке қабілеттілігі
жоғары кәсіпорынды құру болып табылады.
Кәсіпорын іс-әрекеті Қазақстанның сыртқы және ішкі нарықтарына
бағытталған. Қоғам іс-әрекетіне келесілер кіреді: құрамында алтыны бар
кенді барлау, өндіру және өңдеу, алтын өнімін дайындау, алтын экспорты,
алтынды өңдеу, сақтау және өткізу.
Алтын өндіру өнеркәсібінің бірінші ерекшелігі – дайын өнімді өткізу
стадиясында, алтын жоғары ликвидидті тауар болғандықтан, бәсекенің жоқтығы.
Алтын өндіру өнеркәсібінің екінші ерекшелігі – кен орындарын әзірлеуге
құқықтарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2
1 тарау. Өндірістік кәсіпорынды басқару ұйымының құрылымы.
1.1 Кәсіпорындағы өндіріс және өндірістік құрылым мәні,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .4
1.2 Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы – тиімді басқарудың
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
1.3 Кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарының шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 тарау. Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні акционерлік
қоғамының өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымы
2.1 Қазақалтын ТМК АҚ жалпы сипаттамасы және қаржылық-шаруашылық іс-
әрекетін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Қазақалтын ТМК АҚ өндірістік құрылымын талдау ... ... ... ...
2.3 Қазақалтын ТМК АҚ ұйымдастырушылық құрылымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 тарау. Өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарды жетілдіру жолдары
3.1 Қазақалтын ТМК АҚ өндірісін және өндірістік құрылымын жетілдіру
мақсатында жаңа жобаны ұсыну ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
3.2 Қазақалтын ТМК АҚ ұйымдастырушылық құрылымын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Жалпы, өндіріс, өнімді шығару кез-келген экономиканың
негізін құрайды. Ал өнімді шығаратын немесе жұмыс жасайтын, қызмет
көрсететін кәсіпорындарды мемлекет экономикасының, халықшаруашылық
комплексінің негізгі буындары ретінде қарастыруға болады. Кәсіпорындар
қаншалықты тиімді жұмыс жасауы олардың қаржылық жағдайының тұрақтылығымен
жалпы мемлекеттің индустриалды қуаттылығы және экономикалық сауаттылығы
анықталады. Ал кәсіпорындардың жұмысы, тиімді әрекет етуі оның құрылымына,
кәсіпорынды құрайтын бөлімшелер мен бөлімдердің арақатынасын дұрыс
ұйымдастыруына, жұмыскерлер арасында қызметтерді, жұмыстарды тиімді бөлуіне
байланысты болады. Яғни кез-келген кәсіпорын тиімді қаржылық-шаруашылық
қарекеті үшін оның дұрыс ойластырылған құрылымы болуы керек.
Казіргі таңда Қазақтан Республикасының нарықтық экономикаға
көшудің өтпелі кезеңінде кәсіпорындардағы ұйымдастыру мәселесі өте маңызды
болып келеді.
Меншік фирмалары өзгеріп оларға сәйкес кәсіпорындардың
құрылымдары да өзгеруде.
Нарықтық экономика уақытында кез-келген кәсіпорын,
ұйымның басты мақсаты пайда табу болып табылады. Яғни құрылым жасағанда
нарық талаптарын, фирма мақсаттары мен міндеттерін есепке алып, оларға
негізделу қажет.
Кез-келген кәсіпорын тиімді әрекет жасауы үшін оның дұрыс
ойластырылған, өз мақсаттары мен міндеттеріне сай құрылымы болуы тиіс.
Кәсіпорынның жалпы құрылымын өндірістік және ұйымдастырушылық болып бір-
бірін толықтыратын екі құрылым етіп корсетеді. Құрылымдардың әрқайсысы
басқару объектісің құрылымын әр түрлі жақтардан сипаттайды.
Курстық жұмыстың практикалық тарауында мен Қазақалтын тау-кен
металлургиялық концерні акционерлік қоғамын қарастырдым.
Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні - республиканың
алтын өндіру саласында ең ірі кәсіпорындардың бірі.
Мен Қазақалтын Тау-кен металлургиялық Концерні АҚ қаржылық
жағдайын, оның құрылымдарын қарастырып, оны дамытуға қажеті бағыттарды
боліп көрсетуге тырыстым. Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорының өндірістік
және ұйымдыстарушылың құрылымдарының мазмұнын ашу, оны Қазақалтын тау-кен
металлургиялық концерні акционерлік қоғамы мысалында талдау, берілген
кәсіпорынның құрылымын жетілдірудің бағыттарын іздеу болып табылады.
Курстық зерттеудің міндеттері болып келесілер табылады:
* кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымындарынның
теориялық аспектілерін зерттеп қарастыру;
* Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні АҚ сипаттама беру,
оның қаржылық-шаруашылық іс-әрекетінің нәтижесін талдау;
* Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні АҚ – ң құрылымын
зерттеу;
* Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні АҚ – ң құрылымын
жетілдірудің жолдарын қарастыру;
* кәсіпорының дамуы үшін жаңа жобаны ойлап табып, енгізу және
оның экономикалық тиімділігін есептеу, оң әсерін көрсету.
1 Өндірістік кәсіпорынды басқару ұйымының
құрылымы.
1.1 Кәсіпорындағы өндіріс және өндірістік құрылым мәні, мазмұны
Кәсіпорын дегеніміз негізі арнайы ұйымдастырылған еңбек
коллективі болып табылатын, игілігіндегі бар өндіріс құралдарының көмегімен
тұтынушыға қажетті өнімді дайындай алатын, жұмысты атқара алатын, қызмет
көрсете алатын арнайы маманданған бірлік.
Кәсіпорын өндірістік-техникалық бірлікке, ұйымдастырушылық-әкімшілік
және шаруашылық дербестікке ие. Өндірістік кәсіпорындарға зауыттар,
фабрикалар, комбинаттар, шахталар, карьерлер, порттар, жолдар,базалар және
басқа өндірістік бағыттағы шаруашылық ұйымдар жатады. Өндірістік
кәсіпорынды келесі схемамен көрсетуге болады
Схема 1
Өндірістік кәсіпорын
Ішкі орта
Адамдар Өндіріс Ақша
Ақпарат
(қызметкерлер) құралдар
ӨНДІРІС
Іс-әрекет нәтижесі
ӨНІМ
Схемада көрсетілген кәсіпорынның ішкі ортасы дегеніміз- бұл адамдар,
өндіріс құралдары, ақша және ақпарат. Ішкі орта компоненттерінің өзара
әрекеттесуінің нәтижесі болып дайын өнім (атқарылған жұмыс, көрсетілген
қызмет) табылады
Ал кәсіпорынның сыртқы ортасы- бұл өнім тұтынушылары, өндірістік
компоненттер мен жабдықтаушылар және мемлекеттік органдар мен кәсіпорын
төңірегінде тұратын халық.
Өндірістік кәсіпорындар
Өндірістік кәсіпорын – экономиканың негізгі буыны
Яғни, кәсіпорындар, олардың ұжымдары салық және территориалдық
комплекстерді құрайтын элементтер болып табылады. Сондықтан барлық
мемлекеттік құжаттарға кәсіпорындар халықтық – шаруашылық комплекстік
негізгі буындары ретінде қарастырылады 1, 49-56 б.
Шаруашылық басқару жүйесінің барлық деңгейлердегі мақсаты бір - әр
кәсіпорын қызметкерлерінің өнімді жұмыс жасауы, яғни әр жұмыскер өз жұмыс
орнында кәсіпорын ұжымына, тұтынушыға керек жұмысты жасауы керек.
Жалпы, кәсіпорын құрылымында екі өзара байланысты және бір-бірін то-
лқтыратын құрылымды бөліп көрсетеді: өндірістік және ұйымдастырушы-
лық. Бұл құрылымдар келесі бөлімде толық зерттеліп көрсетіледі.
Кәсіпорындағы өндіріс – бұл кез- келген ресурстарды өнімге айналдыру
үшін жасалынатын процесс немесе процедура.
Әрбір өндірісті үш бөліктен: ресурстар, өнім және өндірістік процестен
құралатын жүйе ретінде қарастыруға болады. Өндірістің ядросы “ресурстар-
өнім” жүйесі болып табылады.
Схема 5
“Ресурстар - өнім” процесінің моделі
Жұмысшылар
Энергия
Материалдар
Ресурстар
Өндірістік құрылыстар, Құрал-жабдықтар
Өндірістік процесс
Бұйымдар және қызметтер
Өнім
Ресурстар- негізінен айнымалы шығындарды көрсететін өндіріс ресурс-
тары, элементтері ретінде анықталады. Айнымалы шығындар- өндіріс көле-
міне пропоционалды өзгеретін шығындар. Бұл шығындарға негізінен матери-
алдар, еңбек күші мен энергиядан құралатын ресурстар жатқызылады.Осы
шығындардың саласы өндірілген өнім бірліктеріне байланысты. Өзгермелі
шығындарға еңбекақыға кететін және материалдарға кететін шығындарды
жатқызады. Өнім шығаруды реттеу өндіріс процесіне енгізілген ресурстар-
дың көлемімен жүзеге асырылады.
Өнім кәсіпорынның іс-әрекетінің бағыттарын көрсетеді. Өндірістік қаре-
кеттің бастапқы мезеті болып өнімнің керек түрі мен құрамын анықтау бо-
лып табылады.
Нарықтық жағдайының және фирманың қаржылық жағдайының өзгеруі
қарекеттің жаңа бағыттарын іздеуге итермелейді.
Процесс- бұл:
- материалды өңдеудің әрбір қадамының аяқталуының алдындағы әрекет-
тер мен операциялар жүйесі;
- қажетті нәтижелерге жету үшін керек уақыт кзеңінде материалдарға
бір
немессе бірнеше тәсілдермен әсер етіп өңдеу;
Өндірістік процесс қарапайым және кең номеклатурадағы өнімді өндіру
үшін көптеген ресурстарды қажет ететін күрделі болуы мүмкін.
Өндірістік процесс фирма операцияларының деңгейіне байланыссыз өз-
гермейтін тұрақты шығындарға қатысты элементтерден тұрады.
Тұрақты шығындар- бұл өндіріс көлеміне тәуелді емес шығындар. Мыса-
лы: салықтар, сақтандыру төлемдері, әкімшілік ұжымның еңбекақысы, энер-
гияға кеткен шығындар, амортизациялық аудармалар, өндірістік құрылыстар мен
құрал-жабдықтарға инвестициялар. Зауыт үйлері және құрал-жабдықта-
ры өндірістік процесті қамтамасыз етеді 2, 94-96 б.
Үстеме шығындар- бұл нақты бұйымды жасауға кеткен шығындарға
жатпайтын шығындар, басқару және концеляриялық шығындар және басқалар.
Өндірістік жүйені реттеу екі жолмен іске асырылады:
- іске қосу қарқыны, құны, сапасына қатысты ресурстарды реттеу. Бұның
нәтижесінде айнымалы шығындар ретке келеді.
- оның элементтерін ауыстыру нәтижесінде процесті өзгерту. Бұған
жалпы жүйеге қатысты тұрақты шығындарды реттеу жолымен келеді.
Өндіріс мазмұнын келесі үш шартты қажет ететін еңбек іс-әрекеті анық-
тайды:
- Мақсатқа лайықты жұмыс немесе еңбек;
- Еңбек заты, яғни адам рационалды қарекеттің бағытталғанның болуы;
- Еңбек құралдары ( машиналар, құрал-жабдықтар, құралдар, олардың
көлемімен Адам еңбек заттарын жасайды);
Материалдың өндірістің өнімі- бұл еңбек пен табиғат заттың қосындысы-
нан тұратын материалдық игілік.
Қазіргі өндіріс ғылыми-техникалық революция жағдайында дамуда. Оның
негізгі мазмұны болып өндірісті автоматтандыру табылады. 3, 52б.
Әр өнеркәсіп фирмасы өз өндіріс жүйесіне ие. Өндіріс жүйесі- бұл олар-
дың нәтижесінде тауар мен қызметтер шығаратын әрекеттерді қосатын
функциялар жиынтығы.
Фирманың өндірістік қарекетің толық жүйесі операциялық жүйе деп ата-
лады.
Өндірістік жүйені басқару бұл- барлық өндіріс процесін саналы түрде
реттеу. Оған келесілер кіреді:
- кәсіпорын іс-әрекетінің бағыттарын және жалпы стратегиясын жасау
және іске асыру;
- өндіріс процесін жасау, өндірісті қуаттылықтар орналасуы жөнінде
шешімдер қабылдау, кәсіпорынды жобалау, өнімді жобалау, жұмыс
жасау стандарттары мен нормаларын кіргізуді қосатын өндірістік
жүйе-
ні жасау және кіргізу;
- жүйенің ағымның қызмет етуін жоспарлау және бақылау жасау. Бұл
реттелген және тиімді жоспарлауды, тапсырыстардың маршруттарын
бекіту, күнтізбелік мерзімдерін анықтау, диспетчерлеу және
материал-
дар, бұйымдар және өнімдер ағынын басқару;
Өндірістік жүйе өндірістік бірліктерден тұрады. Ал олар өндірістік
бө-
лімшелерден тұрады.
Өндірістік бірлік- жалпы ұйымдағы белгілі бір міндеттердің атқарылуы
үшін жауап беретін заңды топ, мысалы цех, телім.
Бөлімше, цех, телім, бөлім- белгілі бір технологиялық немесе ұйымдас-
тырушылық функцияларды немесе белгілі бір әрекет түрін іске асыратын жә-
не іске асырылуы үшін жауап беретін өндірістік бірлік.
Өндірістік бөлімше, цех, телім- тікелей өнім өндіруді іске асыратын
кә-
сіпорын бөлігі.
Көмекші бөлімше- өндірістік бөлімшелер үшін жөндеу жұмыстары, мате-
риалды тасымалдау, сақтау сияқты қызметтерді атқарады 4, 85-87б.
Әр кәсіпорын өндірістік бөлімшелерден тұрады: цехтар, телімдер,
қызмет көрсететін шаруашылықтар, басқару органдары, кәсіпорын жұмыскерлері
мен олардың жанұялары мүшелерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
құрылатын ұйымдар.
Өндірістік бөлімшелер мен ұйымдар комплексі, олардың саны, олар ара-
сындағы өзара қарым-қатынас, жұмыскерлер саны кәсіпорынның жалпы құ-
рылымын құрайды.
Өндірістік бөлімшелердің құрамы мен қуаттылығын, олардың өзара қа-
тынасы және қарым-қатынас формаларын өндірістік құрылым деп түсінеміз. Ол
еңбектің өндіру деңгейін, өндіріс шығындарын, табиғи байлықтар мен
техникалық берілген өндірістің техника-экономикалық пен экономикалық-
географиялық жағдайларындағы пайдалану тиімділігін анықтайды. Кәсіпорынның
өндірістік құрылымы келесі схемада көрсетілген.
Схема 6
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы
Телім
Басшысы
Телім
Басшысы
Телім
Басшысы
Жұмысшы
Жұмысшы
Жұмысшы
Рационалды өндірістік құрылымды жасау келесі тәртіппен жүзеге
асырылады:
- кәсіпорын цехтарының құрамы, олардың қажетті өнім
мөлшерін
шығару үшін қажетті қуаттылық деңгейі анықталады;
әр цех пен қойма көлемдері талады; есептелінеді, кәсіпорынның бас
жоспарында олардың кеңістіктегі орналасуы анықталады;
кәсіпорын ішіндегі барлық транспорт қатынастары, олардың сыртқы жолдармен
қарым-қатынасы жоспарланады;
өндірістік процесс жүруімен қатар еңбек заттарының цехтар арасында ең қысқа
маршруттары анықталады 5, 35-37б
Өндірістік бөлімшелерге негізгі өнім, құрастырушы бөлшектер,
материалдар мен жартылай фабрикаттар,қосымша бөлшектер, технология-лық
мақсаттар үшін әр түрлі энергия түрлері дайындалатын, бақылаудан өтетеін
цехтар, телімдер, лабораториялар жатады.
Жұмыскерлерге қызмет көрсететін бөлімшелерге тұрғын-коммуникал-
дық бөлімдер, олардың қызметтері, ас үйлер, асханалар, бала-бақшалар, са-
наторилер, пансионаттар, демалыс үйлері, медициналық бөлімдер, спорт қо-
ғамдары, жұмысшылар, қызметкерлердің өндірістік квалификациясын жо-
ғарлатумен айналысатын оқу орындары жатады.
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы цехтар мен қызмет бөлімшелерінің
құрамын және олардың қуатын құру нысандарын көрсетеді.
Концерннің өндірістік құрылымы концернге кіретін фирмалар немесе
кәсіпорындар құрамын көрсетеді: қуаттылығы, мамандану нысандары, өнді-
рілген өнім ерекшеліктеріне байланысты 6, 31-36
Кәсіпорын өндірістік құрылымның басты элементтері болып жұмыс
орындары, телімдер және цехтар табылады.
Кеңістіктегі ұйымдастырудың алғашқы буыны болып жұмыс орны та-
былады.
Жұмыс орны деп қажетті құрал-жабдықпен және ұйымдастырушылық-
техникалық құралдарммен жабдықталған, арнайы өндірістік немесе қызмет
көрсетуші операцияны атқаруға маманданған, бір немесе бірнеше жұмысшы жұмыс
жасайтын, ұйымдастырушылық тұрғыдан бөлінбейтін өндірістік процестің буынын
атаймыз.
Жұмыс орын қарапайым және комплекстік болуы мүмкін. Қарапайым
жұмыс орын жұмысшы нақты құрал-жабдықты пайдаланып отырған өндірістің
дискреттік түріне тән. Қарапайым жұмыс орын бір немесе көп станокты болуы
мүмкін. Күрделі құрал-жабдықты пайдаланғанда және апараттың процестері бар
салаларда жұмыс орны комплекстік болады, себебі процесте функциялары
бөлінген адамдар тобы немесе бригада жұмыс атқарады. Өндірістің
механизациялау әне автоматизациялау деңгейінің жоғарлауымен комплекстік
жұмыс орындарының маңызы өседі.
Жұмыс орын стационарлы және қозғалмалы болуы мүмкін. Стационарлы
жұмыс орны бекітілген жерде орналасқан, ал еңбек заттарын өңдеумен сәйкес
жылжытылады.
Жасалынып отырған жұмыстың ерекшелігіне қарай жұмыс орындары
арнайы маманданған және универсалды болып бөлінеді.
Жұмыс орындарының мамандану деңгейіне, санына олардың жұмыс
уақытының сәйкестігіне, өндірістік кеңістікте орналасудың рационалдығы-на
жалпы кәсіпорын жұмысының нәтижесіне байланысты.
Жұмыс орының деңгейінде өнімділікті жоғарлатудың негізгі факторла
ры қолданылады.
Телім- бірқатар ерекшеліктер бойынша топталған жұмыс орындар
қатарын қосатын, өнімді дайындау немесе өндіріс процесіне қызмет көрсету
боынша ортақ өндірістік процестің бір бөлігін атқаратын өндірістік бөлімше.
Өндірістік телімде жұмысшылармен қатар басшы-телім мастері бола-
ды.
Өзара технологиялық қатынастармен байланысқан телімдер цехтар
болып қосылады.
Өндірістік телімдер негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгі өндірістік учаскелер технологиялық және принциптер бойынша
жасалады.
Технологиялық принцип бойынша ұйымдастырылған телімдерде тек
бірқатар операциялар ғана жасалады.
Пәндік принцип бойынша ұйымдастырылған телімдерде операция-
лардың бір ғана түрі емес, жалпы технологиялық процесс жүргізіледі.
Қосымша өндірістік телімдер негізгі өндірістік учасклердің прин-
циптерімен құрастырылады. Қосымша телімдерге металл өңдеу және
энергетикалық құрал-жабдықтардың ағымдық ремонты бойынша телімдер;
құралдарды тарату, транспортпен қамтамасыз ету, технологиялық
жабдықтарды жұмыс қолында сақтау телімдері жатады.
Кәсіпорынның негізгі құрылымдық өндірістік бірлігі болып цех
табылады. Цех дегеніміз жалпы өндірістік процестің бір бөлігін атқаратын,
әкімшілік жағынан дербес бөлім.
Цехті басшы басқарады, ол өндірістік процесті ұйымдастырып, оның іс-
әрекеті үшін жауап береді. Өндірісті басқаруда басшыға учаскелердің басшы-
лары, мастерлер, цехтік бюролардың басшылары көмектеседі. Цехтер мен
учаскелердің басқару аппараты негізінен өндіірстік-диспетчерлік бюродан,
еңбектті ұйымдастыру және нормалау тобынан, экономисттен, бухалтерден және
тағы басқалардан құралады.
Машина құрылысында цехтар негізгі төрт топқа жіктеледі:
Негізгі цехтар. Мұнда сатуға арналған өнімді дайындау операциялары
жүргізіледі. Негізгі цехтар дайындаушы, өңдеуші және құрастырушы болып
бөлінеді. Дайындау цехтарына питейлік, штаттық, престік цехтар жатқызылады;
Өңдеуші цехтарға- ағаш өңдеу, механоөңдеу, термикалық бөлшектерді бөлу;
құрастырушы (жинау) цехтарына- агрегаттық және соңғы жинау, бөлшектерді
қосымша бөлшектермен комплектілеу цехтары жатады.
Көмекші цехтар. Бұлар- құрал-жабдық моделін, ремонт жасау, энергетикалық
цехтар.
Қосымша цехтар- металл қалдықтарын қайта өңдеу және утилизациялау цехтары,
массалық тұтынушы сұранысына ие тауарды дайындау цехтары.
Өнімді тараға салу, тұтынушыға дайын өнімді жіберу цехтары.
Кәсіпорынның өндірстік құрылымының түрі кәсіпорының өндірістік
қарекетіне және өндірістік процестің ұйымдастырылуына байланысты болады.
Өндірістік құрылының үш түрін технологиялық, пәндік және технологиялық-
пәндік (аралас) көрсетеді.
Технологиялық құрылымда өндірістің бөлек түрлері технологиялық
жағынан бөлек болады. Мұнда өндіріс технологиялық мамандану принципі-мен
құралады, Яғни әрбір учаске белгілі бір түрдегі технологиялық операцияларды
атқарады.
Пәндік құрылымда кәсіпорын цехтарының әрқайсысы өзіне бекітілген
бұйымды немесе оның бөлшегін дайындайды.
Пәндік құрылым конвейерлік өндірісті ұйымдастыруға, технологиялық
процесс кезінде құралдарды қоюға, жоғары өндірістік құрал-жабдықтарды және
компьютерлік технологияны қолдануға мүмкіндік береді. Яғни бұл кезде
бөлшектердің жолы қысқартылады, өндірістік цикл ұзындығы қысқартылады.
Технологиялық-пәндік немесе аралас құрылым бір кәсіпорында пәндік
және технологиялық принциптермен ұйымдастырылған цехтардың болуымен
анықталады 7, 52-56б.
Өндірістік құрылымның түрі дегеніміз өндірістің технологиялық
деңгейі мен ұйымдастырушылық ерекшеліктерінің комплекстік мінездемесі.
Өндірістік құрылымның түріне өндірістің мамандану деңгейі,
өндірістің масштабтығы мен көлемі, дайындалған бұйымдардың күрделілігі әсер
етеді.
Өндірістік құрылымның түрлері:
Бірлік өндіріс;
Сериалық өндіріс;
Массалық өндіріс;
Тоқталмайтын процесі бар өндіріс;
Бірлік өндіріс бұйымдарды бір-бірлеп өндіруге бағытталған. Мұндағы
өнімнің әр бірлігі өз атқаратын міндеттері, конструкциясы, орны, тағы басқа
көрсеткіштер бойынша ерекшеленеді. Бірлік өндіріске ірі машиналарды шы-
ғару, ерекше құрал-жабдықтарды, атомдық реакторларды және тағы басқа
стандартты емес өнімді шығару жатады.
Сериялық өндіріс конструктивтік бірдей өнімді белгілі бір мерзім
ішінде белгілі бір партиялармен шығаруға бағытталған. Мысалы, станоктар,
моторларды шығару.
Массалық өндіріс ұзақ мерзімді уақыт кезеңінде стандартты өнімнің
шектелген номенклатурасымен үлкен көлемде шығаруға бағытталған. Мысалы,
автомобильдер, тракторларды шығару.
Тоқталмайтын процесі бар өндіріс өңделетін ресурстардың тоқтаусыз
келуімен, көлем, ұзындық, массаның белгіленген бірліктерінде біркелкі
өнімнің үлкен көлемін шығаруға бағытталған. Мысалы, мұнай өнімдерін,
химиялық өнімді шығару.
Өндірістік құрылымның әрбір түрінің шегінде осы түрге сәйкес
келетін басқару құрылымы жасалады.
Кәсіпорынның өндірістік құрылымында конструкторлық-технологиялық
бөлімдер және ғылыми зерттеу лабораториялары маңызды рөл атқарады.
Мұнда зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар жүргізіледі,
технологиялық процестер, тәжірибелік жұмыстар жүргізіледі 8, 78-85б.
2.2 Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы – тиімді басқарудың негізі
Ұйымдастыру. Стратегияны іске асыру кәсіпорынның барлық бөлімшелері
алдында тұрса, кәсіпорын басшылығы алдында ұйымдастыру мәселесі тұр.
Бұл сұраққа келер алдында менеджмент түсінігін анықтайық. Бұл сөз
үш мағынада қолданылады: басты менеджмент, бөлім деңгейіндегі менеджмент,
менеджмент процесі.
Басты менеджмент. Басты менеджмент ретінде барлық бас менеджерлер
(басқарушылар) түсініледі. Жоғары басшылық немесе жоғары әкімшілік
сияқты терминдер кеңінен қолданылады. Бұл терминмен президент, директор,
басшы және басқа жоғары лауазымды тұлғаларды айтады. Басты ме-
неджмент функцияларының сипаты компания көлеміне, атқаратын қызметтің
күрделілік деңгейіне байланысты өзгереді. Сыртқы орта да өз әсерін
тигізеді. Оның атқаратын рөлі, негізінен компаниялар мен фирмалардың көбісі
үшін бірдей.
Бас менеджменттің ұйымдастырушылық функцияларына мыналар кіреді:
- ұйымдастырушылық функциясының өзі, яғни компания іс-әрекетінің
стратегиясына сәйкес ең тиімді ұйымдастырушылық құрылымды жасау.
Бұл жерде компанияның әр қызметкері оған қойылып отырған өндіріс
тік талаптарға сай болуы тиіс;
- басқару;
- бақылау;
- координациялау;
Бөлім деңгейіндегі менеджмент. Оның құрамына мыналар кіреді:
- корпорациялық ортақ мақсаттары мен міндеттеріне сай бөлім деңгейін-
де мақсаттар міндеттер қою;
- бөлім жұмысын ұйымдастыру;
- жоспардың жасалуы бойынша өндірістік іс-әрекетті басқару;
- өндірістік процесті бөлім шегінде координациялау 9, 104-110 б.
Менежджмент процесі. Бас менеджмент пен бөлім деңгейіндегі менедж-
мент арасындағы жалғыз айырмашылық-олардың масштабы мен жауапкер-
шілік шегі.
Менеджмент процессі жоғарыда аталған функциялардың барлығын қамтиды
және берілген ұйымның кез-келген мүшесімен, өзінің компетенциясы шегінде
атқарылуы мүмкін. Менеджмент функциялары тек менеджерлердің өздерімен ғана
емес, инспекторлармен, бригадирмен, мастермен атқарылуы мүмкін. Яғни олар
менеджер аталмаса да , өзінің деңгейінде менеджер қызметін атқарады .
Ұйымдастыру-бұлқұрылымды жасаудың келесідей сұрақтарын шешуге
бағытталған менеджменттің құрамдас бөлігі:
- басқарушылар, қызметкерлер арасында кәсіпорын алдында тұрған мә-
селелерді бөлуді жүргізетін жауапкершілік;
- жауапкершілікті бөлу мәселесі жөнінде кәсіпорын қызметкерлері ара-
сында туындайтын заңды ішкі қарым-қатынастар;
Ұйымдастыру- белгілі бір жұмысты атқару үшін қажетті әрекеттер мен
қызметтерді жоспарлау және анықтау, сонымен қатар бұл әрекеттер мен қыз-
меттерді топ, сектор, бөлім шегінде біріктіу.
Ұйымдастырушылық қарым-қатынас. Егер менеджмент жалпы құрылым шегінде
менеджменттің бөлек позицияларына бөлінсе, менеджменттің бөлек позициялары
арасындағы заңды қатынастар ұйымдастырушылық қарым-қатынас деп аталады 10,
78-80б.
Кез-келген ұйымдастырудың үш негізгі этабы бар:
- атқарылатын жұмыстың сипатын анықтау;
- менеджменттің позициялары аасында жұмысты бөлу;
- менеджмент позицияларын класификациялау, бұл негізде басқарудың
логикалық топтарын құру;
Атқарылатын жұмыстың сипатын анықтау. Ұйымдастыруды құрудың бұл
стадиясын арнайы этаптар мен жұмыс түрлерін көздейтін пункттерге бөлу
тиімді. Мысалы: мақсаттарды қою, қойылған мақсаттарға жету үшін қажетті
жұмыс көлемін есептеу, керек емес жұмысты алып тастау, процестің өзін
жасау, бақылау.
Кәсіпкерлік мәселелері бойынша танымал кітаптардың авторы профессор
Друкер біз қарастырып отырған ұйымдастыруды құрудың бұл этабында жасалуы
тиіс анализдің үш бағытын бөліп көрсетті. Олар:
- іс-әрекетті талдау, жасалуы керек жұмысты және өзара қарым-
қатынасты координациялау шарттарын анықтау;
- шешімдерді талдау, қандай шешімдер қабылданады және менеджер
бұл шешімдерді қабылдағанда қандай рөл атқарады;
- қатынастарды талдау, яғни менеджердің, басқа жұмыскерлердің ортақ
іске салымдарын анықтау, менеджерге басқа тұлғалардың ықпал етуін
анықтау;
Менеджменттің позициялары арасында жұмысты бөлу. Бұл этапқа норма-
лады,стандарттарды бекіту ( мысалы кез-келген деңгейдің басшысы үшін ла-
уазымның міндеттерінің қажетті көлемін есептеу); басқарудың ғылыми әдіс-
терінің шектерінде техникалық тәсілдер ( мысалы еңбек уақытын талдау,
еңбекті ұйымдастыру әдістерін талдау және т.б.); ұйым шегінде жұмыс жа-
сайтын барлық тұлғалардың толық қатынасын белгілеу.
Менеджмент позицияларын классификациялау, логикалық топтарды құру. Бұл
жағдайды басқару элементтері басқа критерилер бойынша емес, атқарылған
жұмыс түріне байланысты топтастырылуы керек. Бұл әдіс бағыт принципі
ретінде белгілі 11, 67-70б.
Өндірістік міндеттердің бөлінуі және логикалық топтардың құрылуы ар-
нйы жұмысты атқаратын адамдар топтарының немесе бөлімдердің құрылу-
ына әкелді.
Кәсіпорының ұйымдастырушылық құрылымы өндірісті ұйымдастырудағы әртүрлі
деңгейлердің құрамы мен қарым-қатынасын, сонымен қатар, бұл ұйымдастырудың
нысандарын анықтайды.
Өндірісті басқарудың ұйымдастырушылық құрылымдары келесі міндеттерді
атқаруға бағытталған.
өндіріс пен жоғары сапалы өнім мен қызметтерді жасау мен мату үшін
жағдайлар жасау, сонымен қатар өндірістің эффективлігінің деңгейін
жоғарылату;
өнімнің жаңа түрлерін дайындау, жасау және нарыққа әкелуді игеру.
Өндіріс масштабтарының өсуі және күрделенуі, информацияны жинау мен
өңдеудің автоматтандырылған жүйелері жағдайында, жаңа ұйымдастырушылық
құрылымдардың пайда болуына әкеледі. Бұл пайда болудың негізінде -
өндірісте болып жатқан өзгерістерге тез бейімделетін құрылымдарға өту 12,
206-208б.
Жалпы, басқарудың ұйымдастырушылық құрылымының пайда болудың негізгі
факторы болып еңбекті болу, басқару функциясының пайда болуы табылады.
Құрылымдағы бөлімшелер саны оның деңгейлерін анықтайды. Құрылымдар бір
деңгейлі және көп деңгейлі болуы мүмкін. Құрылымдық бөлімшелердің
міндеттері арнайы инструкциямен анықталады. Бұлар басқарудың әрбір
органының функцияларын, олардың арасында құқықтар мен міндеттердің бөлінуін
көрсетеді.
Әр түрлі бөлімшелер арасындағы қатынастарға байланысты өндірісті
басқарудың келесідей типтегі ұйымдастырушылық құрылымдарын жіктеп
көрсетеді:
1. сызықтық;
2. функционалдық;
3. сызықтық – функционалдық;
4. матрицалық.
1. Сызықтық ұйымдастырушылық құрылым. Мұнда қызметкерлер тек бір
басқарушының шешімдерін атқарады. Жоғарғы басқару органының
қызметкерлеріне, олардың тікелей басшысын өтіп, бұйрықтарды беруге құқығы
жоқ.
Бұл құрылым бір қатар оперативті және эффективті басқаруға
мүмкіндік беретін артықшылықтарға ие. Бұл құрылым ең қарапайым, бір ғана
қатынас каналына ие (вертикалды), әр қызметкер тек бір басшыға тәуелді. Бұл
оператвті және анық басқаруға көмектеседі, басшылық өз бөлімшесіне десек
жауапкершілігін жоғарылатады.
Бірақ, бұл құрылым кішігірім кәсіпорындарға тән. Ал өндіріс масштабтары
кеңірек болса, ұйымдастырушылық деңгей өскенде сызықтық құрылым эффективті
емес болып шығады. Үлкен масштабты, күрделі қатынасты өндірісті басқару
функционалдық құрылым бойынша жүргізіледі.
2. Функционалдық құрылымда белгілі бір сұрақтар бойынша функцияларды
мамандарға жүктеледі. Бір профильдегі мамандар басқару жүйесінің құрылымдық
бөлімшелеріне қосылып, өндірістік бөлімшелер үшін міндетті шешімдер
қабылдайды. Қызметкер екі басшының өз сызықтық басшылық және функционалдық
маманның шешімдерін атқарады.
Сызықтық және функционалды құрылымның кемшіліктері сызықтық –
функционалдық құрылымда жойылады.
3. Сызықтық – функционалдық құрылымда сызықтық басшыға жауапкершілік
артады, ол функционалдық қызметтер мен оған бағынышты өндірістік бөлімшелер
арасында делдал ролін атқарады. Қазіргі уақытта сызықтық – функционалдық
құрылым басты ролді атқарады. Бұл құрылымның негізін сызықтық басқару
құрайды. Функционалдық органдардың ролі басқару деңгейіне байланысты
өзгереді. Деңгей жоғарылаған сайын фукционалдық органдардың ролі де өседі.
Бөлімшені басқару деңгейінде олардың әсері аз, ал кәсіпорынды басқару
деңгейінде олар жоспарлау, басқару шешімдерін қабылдауда үлкен жұмыс
атқарады.
4. Матрицалық құрылым. Мұнда екі құрылым қосылады: сызықтық және
бағдарламалық – мақсаттық. Вертикаль бойынша (сызықтық құрылым) іс-
әрекеттің бөлек сфералары бойынша (өндіріс, сату, жабдықтау т.б.) басқару
құралады, горизонталь бойынша (бағдарламалық – мақсаттық құрылым)
бағдарламаларды, жобаларды, тақырыптарды басқару жүргізіледі. Сонымен,
матрицалық құрылым сызықтық – функционалдық құрылымды жаңа элементтермен
толықтырады 13, 187-192б.
Ұйымдастырушылық құрылымдардың түрлері. Өндірістік басқару құрылымдары
өндірістік бөлімдердің сапалық ерекшеліктеріне, масштабтылығына және санына
байланысты. Ұйымдастырушылық құрылымдардың келесідей түрлері бар: цехсіз,
цехтік және ірі объектілік.
1) Цехсіз құрылымда тек екі басқару деңгейі бар, өндірістік учаскелер және
зауыт басқару (директор). Мастерлер бұл жағдайда тікелей кәсіпорын
директорына тәуелді болады, ал өндірістік учаскелерге қызмет көрсету зауыт
басқаруының сәйкес бөлімдерінде орталықтандырылады.
2) Цехтік құрылымдар функционалсыз және функционалды бола алады.
Функциолау – басқарудыің барлық функциалары зауыт басқаруында
орталықтанады. Функционалды – цехтарда функционалдық службалар жасайды.
3) Ірі объектілі құрылым. Өндірісті басқару аппаратында өндіріс
басшысына бағынатын функционалдық службалар құралады. Керек болғанда
диспетчерлік бюролар құрылады 14, 230-231б.
1.3. Кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарының шетелдік
тәжірибесі.
Соңғы жылдары жапон экономикасының бәсеке қабілеттілігі жоғары
қарқынмен өсуде. Әдебиетте Жапония экономикалық өсудің көптеген факторлары
келтіріледі. Олар – көптеген жылдар бойы соғыс шығындары-ның болмауы; жұмыс
жасап жүргендердің нақты табыстар өсу темпінің жинақтау темптеріне
қарағанда төмен болуы; экономикалық өмірге мемле-кеттің активті араласуы;
протекционизм; ұлттық ерекшеліктер және дәстүрлер, т.б.
Әрине, жапон менеджменті да өз оң әсерін тигізді. Жапон басқаруының
жүйесі ғылыми-техникалық революцияның жағдайларына еуропалық немесе
американдық жүйелеріне қарағанда бейім болып шықты.
Жапон менеджментін сипаттайтын ерекшеліктерді бөліп көрсетейік.
Біріншіден, технологиялық және техникалық жаңалықтарға максималды
бағытталу.
Екіншіден, жапон менеджментінің ерекшелігі болып ол өз елінің әлеумет-
тік, мәдени, тарихи және ұлттық ерекшеліктеріне негізделгені табылады.
Жапон менеджменті ондаған қайталанбас элементтерді есепке алады және
қолданады. Әрине бұндай өнерге бағытталған басқару жүйесі XX ғасырдың
аяғында өндірістің әрдайымғы өзгерулеріне жақсы бейімдел-ген болып шықты.
Екінші ерекшеліктің бірқатар ерекшеліктерін бөліп көрсетеді. Ең
бірінші бұл – басқарудың ерекше топтасқан ұйымдастырылуы. Мұнда қатаң
басқару құрылымдары, жеке тұлғаның жауапкершілігі, өнімділікті жеке есептеу
бол-майды. Келесі элемент – ғұмырлық жалдану жүйесі.
Менеджменттегі әр теденцияның немесе ерекшеліктің есепке алынуы
өндірістің тиімділігін жоғарлатуға көмектеседі. Бұл ерекшеліктерді іске
асыру басқаруды икемді және мақсатты бағытталған етіп жасады.
Мысалы, қызмет орын қызмет орны бойынша емес жағдайы, яғни бас-қару
иерархиясында басқарушының орны көптеген жылдар бойы тәжірибе мен білімі
өссе де өзгермейтін жағдай. Бұндай басқарушылардың мәртебесі мен
еңбекақысын жоғарлату үшін жұмыскерге горизонтал бойынша өсуге мүмкіндік
беретін дәреже мен атақтар жүйесі кіргізіледі 15, 203-205б.
Сонымен қатар, жапон фирмаларындағы жоспарлауға деген көзқарасы өте
маңызды. Мұнда ұзақ мерзімді жоспарлауға бағыт алынған. Ұзақ мер-зімді
жоспарларды ірі компаниялардың 70% жасайды. Жоспарлау бойынша жұмысты
орталық қызмет бөлімдері атқарады.
Жоспарлау сипаты фирма құрылымымен анықталады. Өндіретін өнімнің шағын
ассортиментіне маманданған фирмалар жоспарлауда құрылымды жасауға және жаңа
инвестициялық жобаларды қамсыздандыруға аса үлкен көңіл бөледі.
Бұндай компанияларда жоспарлау орталықтан және жоғарыдан төменге
қарай жүргізіледі. Басты назар мақсаттарға аударылады. Мысалы, нарықта
үлесті жоғарлату мақсаты қойылса, сату көлемдері, өсу қарқыны, пайда
мөлшері сияқты көрсеткіштерді жоспарлайды. Ұзақ мерзімді жоспар бес жылдық
кезенді, ал болжау – одан ұзағырақ мерзімді қамтиды.
Өнімнің кең ассортименті бар компанияларда жоспарлау міндеті болып
өндірістік бөлімшелердің іс-әрекетін координациялау табылады. Бұл компа-
ниялардың іс-әрекетін бағалау пайда бойынша жүргізіледі. Жоспарларда сату
көлемдері, өсу темптері, пайда мөлшері, пайда нормасы, сату көлемінің
бірлігіне есептегендегі пайда сияқты көрсеткіштер есепке алынады. Бұл
компаниялар негізінен орта мерзімді жоспарлауды жүргізеді.
Өндірісті жетілдіруді басқарудың ерекшеліктері туралы айтып өтсек,
жапон фирмаларында цехтің, өндірістік телімнің тікелей өзіндегі бақылауға
және басқаруға аса көңіл бөлінеді. Жұмысшылардың міндеттеріне стандартты
да, стандартты емес та операцияларды орындау кіреді. Стандартты емес
операцияларға қайта реттеу, іркеілістің себептерін анықтау және жою, өнім
сапасына бақылау жасау кіреді. Жапон фирмалары басқа мамандардың
қызметтерін сирек, өз жұмысшылар мәселені шеше алмаған жағдайда ғана
жұмсайды. Бұл өндіріс шығындарын экономдайды да өндірістік процесстің
кедергісіз жүруін қамтамасыз етеді.
Жапон менеджменті өндірістік жұмысшылардың білімдерін, тәжірибсін
жаңашылдықты енгізумен айналысатын бөлімдерге табыстауға аса көңіл бөледі.
Цехтарда жинақталған жаңашылдықтар жалпы фирма стратегиясы-на әсерін
тигізеді.
Фирманың инжинерлік-техникалық персоналы көп жағдайларда баяғы білікті
жұмысшылардан құралатыны да жапон басқаруының ерекшелігі болып табылады
16, 142-144б.
Американдық фирмалардағы басқару жүйесі өте қатаң ұйымдастырылған
Басқарудың ұйымдастырушылық құрамына мұнда әр түрлі факторлар әсер
етеді. Бір жағынан, бұл өндіріс масштабтарының өсу, шығарылатын өнімнің
күрделенуі, территориялық жалпылықтың болмауы факторлары. Екінші жағынан –
нақты мирмаларды құрудың тарихи ерекшеліктердің факторлары. Құрылым осы
факторлардың бірлесуімен анықталады. Құрылымдарда кез-келген капиталистік
фирманвң басқару құқрылымдарына тән қасиеттерді бөліп көрсетуге болады.
Бірақ оған кейбір ерекшеліктер де әсер етеді.
Американдық фирмалардың басым бөлігі олардың дамуының ерте кезеңдерінде
қалыптасқан кәсіпорындарға ұқсайды. Бұл, ең біріншіден, фирмаішкілік
бөлімдер арасындағы қарым-қатынастар сипатын анықтайды.
Батысеуропалық компаниялар басқаруды деорталықтандырудың принциптерін
пайдалануда американдық фирмалармен ортақ сипатқа ие. Американдық фирмалар
сияқты батыс еуропалық фирмалар да ғылыми – техникалық прогрестің әсерінен
концентрациялау және орталықтандыру процесстерін пайдалануда
Айналымдар бойынша батысеуропалық фирмалар американдықтарға жақын.
Соңғы онжылдықтарда батысеуропалық фирмалар американдық тәжірибені
пайдаланып басқарудың қайта ұйымдастыруын жасаған. Олар өндірісітің тар
мамандануын қолдануды қойды. Компаниялардың шектерінде іс-әрекеттің әр
түрлі сфералары бойынша өндірістік бөлімшелер немесе бөлімшелер тобы
жасалады. Бірақ, батысеуропалық фирмаларда олар дамуының тарихи байланысты
өз ерекшеліктер сақталады.
Ерте американдық фирмаларға трестік ұйымдастыру тән болған. Сондықтан,
қазірде Дженерал моторс, крейслер, Форд мотор сияқты танымал
компанияларда өндірістік бөлімдер құрамындығы кәсіпорындар дербестікке ие
болмайды. Бұндай кәсіпорындардың басқарушылары толығымен өндірістік
бөлімдер басқарушыларына тәуелді болады. Өндірістік бөлім функцияларына
келесілер кіреді: кәсіпорындар арасында тапсырыстарды бөлу, материалды –
техникалық қамтамасыз ету, өнімді шығару жоспарларының атқарылуын бақылау,
жоспарлау, сапаны басқару, құрал-жабдықтарға қызмет ету, кадрлар мен
қамтамасыз ету сияқты жалпы функциялардың атқарылуын бақылау.
Батысеуропа елдерінің компанияларындағы өндірістік бөлімдер үлкен рол
атқарады. Басқарудың деорталықтанған формасында олар құқықтық, оперативті –
шаруашылық және қаржылық десбестікке ие ішіне кіретін еншілес
компаниялардың қарекетін координациялайды. Ал еншілес компаниялар бір
уақытта табыс және жауапкершілік орталықтарының ролін атқарады. Оларға
бекітілген тауарлы номенклатураның шегінде олар басқарудың экономикалық
әдістерін қолданып, өздері ғылыми зерттеулерді өткізеді, өнім тұтынушылар
іздейді, өнім өндірісі мен сатуын іске асырады. Өндірістік бөлімдер өзінің
еншілес компаниялардың ғылыми зерттеулер, өндіріс, өткізу, қаржы бойынша іс-
әрекетін координациялайды.
Жеке компаниялар арасында өндірістік қатынастар орнатылады, бұл
жағдайда Батысеуропалық концерндер (германдық, француздық швед) өнеркәсіп
топтары деп аталады.
Герман концерндерінің көпшілігінің құрамында көптеген құқықтық дербес
еншілес компаниялар болады. Олар үлкен оперативті дербестікке ие. Бұл
компаниялардың территориялық біртұтас еместігі және тар мамандануы іс-
әрекеттің орталықтандырылған басқару арқылы координациялуын талап етеді.
Оған байланысты өндірістік мақсаттардың біртұтастығы қамтамасыз етіледі.
Әр американдық және батысеуропалық компания ұйымдастырушылық
құрылымындағы өз ерекшеліктеріне ие.
80 жылдары американдық менеджмент құрылымдың қайта құруға және басқару
шешімдерін қабылдағандағы өкілеттіліктердің қайта бөлуіне әкеледі. Барлық
ірі компаниялар бірінші орынға ұзақ мерзімді мақсаттарды жасаудың салдары
болып табылатын стратегиялық жоспарлауды қояды. Компанялардың қазіргі
нарықтық қатынастар кезінде гүлденуі принципалды жаңа өнімнің жасалауын
және енгізілуін талап етеді. Ол нарық қажеттіліктерін қанағаттандырумен
қатар, бағаларды реттеу, инвестицияларға бақылау жасау, қоршаған ортаны
қорғау, энергияны сақтау салаларында заңнамаға сәйкес болуы керек. Бұл
американдық компаниялардың шаруашылық саясатын өзгертті. Бірігу процесінің
күшеюі ұйымдастырушылық құрылымдардың жүйелік қайта құрылуын талап етеді.
Басқарудың американдық стилі де өз ерекшеліктеріне ие. Мұнда әр
жұмысшының жауапкершілігі нақты анықталған. Әр басшы директивті бекітілген
көрсеткіштердің атқарылуы үшін өзі жауап береді. Тағы да бір ерекшелік:
американдық корпорациялардың шетелдік фирмаларды бас компанияның капиталын,
технологиясын, ұйымдастырушылық және басқарушыдық тәжірибені еркінірек
пайдаланады 17, 176-180б.
2. ҚАЗАҚАЛТЫН ТМК АҚ ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ
2.1 Қазақалтын ТМК АҚ жалпы сипаттама беру және қаржылық-шаруашылық іс-
әрекетін талдау
Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні акционерлік қоғамы
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне және Қазақстан
Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылдың 13 мамырындағы
заңға сәйкес құрылған.
Қоғамның атауы:
- орыс тілінде – Акционерное общество Горно-металлургический
концерн Қазақалтын, қысқаша атауы – АО ГМК Казахалтын,
- қазақ тілінде – Қазақалтынтау кен – металлургиялық концерні
Акционерлік қоғамы, қысқаша атауы – Қазақалтын ТМК АҚ
- ағылшын тілінде – Kazakhaltyn Mining – Metallurgical Concern
joint - stock Company, қысқаша атауы – Kazakhaltyn MMC JSC.
Қоғамның атқарушы органның мекен-жайы.
Степногорск қаласы, 5 микрорайон, 6 үй.
Телефон: (316 45) 5-95-26.
Факс: (316 45) 5-94-66.
E-mail: Kazakhaltyn @ nursat.kz
Қоғам тарихы 1932 жылдан, Қазақстаның солтүстігінде алтынқұрамдас
кендер ашылғаннан басталады. Кеңестік Одақ уақытында кәсіпорын КСРО Түсті
металлургия министрлігінің құрлымына кірді.
КСРО ыдырағаннан кейін кәсіпорын заңды тұлға құқығында Алтыналмас АК
құрамындағы жеке шаруашылық бірлік болып шығады. Қаржылық-өндірістік іс -
әрекетті сауықтыру, инвестицияларды және алдыңғы қатарлы технологияларды
тарту мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі 1996 жылдың 6
ақпанындағы №155 жарлығымен Қазақалтынды Гонд Пул атты біріккен қазақ
– канадалық кәсіпорының сенімді басқаруына берілді.
Голд Пул компаниясының Қазақалтын - ның басқарушы фирмасы ретінде
жұмыс жасауы кезінде кәсіпорын жұмысының төмендеуі байқалды. 1995 жылы
салыстырғанда 9,4 есе қысқарды. Еңбек ақының төленбеуі 1997 жылы 319 мың
теңге, бюджет алдындағы берешек – 76 мың теңге құлады. Голд Пул
компаниясы кәсіпорынды тек оның 100% акциалары сатылғаннан кеиін ғана
инвестициялауға мідеттеме берді. Бұл Жекешелендіру туралы заңға қарсы
келді және Басқару туралы контрактының шегіне шықты. Осыған байланысты
Қазақстан Рреспублика Қаржы министрлігінің мемлекеттік мүлікті және
активтерді басқару департаменті 1997 жылдың 14 тамызында басқару туралы
кантрактіні бір жақты түрде бұзды. 1998 жылы Қазақалтын банкрот болып
заңды түрде мойындалды.
1999 жылы 28 мамырда Қазақстандағы алтынды өндіру және өңдеу бойынша
ең ірі кәсіпорындарының бірін сату бойынша аукционның жеңімпазы болып
Аскомснаб ЖШС атанды. Ол Қазақалтынның мүліктік комплексін 155 мың
теңгеге сатып алды.
Қоғам құрамына 4 кен өндіру орны және 3 кен байыту фабрикалары
кіреді.
1999 жылы Қазақалтын алтын өндірісінің қайта жандандырудың
бағдарламасын жасады. Тау-кен жұмыстары 2000 жылдың мамырынан қайта
басталды.
Қажетті кен көлемі жиналғаннан кейін тұрақты жұмысты қамтамасыз ету
үшін кеніштердің 3 кен-байыту фабрикалары іске қосылды. Бағдарламаға сәйкес
бұл мақсаттарға 10 млн Ақш доллары бағытталды. Бүгінгі күнде 1997-1999
жылдардағы тоқтап қалудан кейін тау-кен өндірісі қайта іске қосылып,
Бестөбе, Ақсу, Жолымбет кеніштерінде алтын кенінің алғашқы жүздеген
тонналары шығарылды.
Қазақалтын Қазақстандағы алтын өндіру саласында ең ірі
кәсіпорындарының бірі болып табылады. 1990 жылға дейін алтын өндіру көлемі
жылына 7-7,5 тоннаны құрады. Бірақ Ресей және басқа ТМД елдерімен
экономикалық қатынастардың бұзылуы, жоғарғы инфляция деңгейі өндірістік
шығындардың өсуіне және жұмыс көрсеткіштерінің төмендеуіне алып келді.
Қоғамды жасаудың және әрекет етуінің мақсаты қазіргі кәсіпорын
талаптарына сай келетін тиімді басқару моделі бар бәсеке қабілеттілігі
жоғары кәсіпорынды құру болып табылады.
Кәсіпорын іс-әрекеті Қазақстанның сыртқы және ішкі нарықтарына
бағытталған. Қоғам іс-әрекетіне келесілер кіреді: құрамында алтыны бар
кенді барлау, өндіру және өңдеу, алтын өнімін дайындау, алтын экспорты,
алтынды өңдеу, сақтау және өткізу.
Алтын өндіру өнеркәсібінің бірінші ерекшелігі – дайын өнімді өткізу
стадиясында, алтын жоғары ликвидидті тауар болғандықтан, бәсекенің жоқтығы.
Алтын өндіру өнеркәсібінің екінші ерекшелігі – кен орындарын әзірлеуге
құқықтарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz